8 Regiment Pieszy Domu Radziwiłłów

Uchwałą sejmową z 7 września 1789 roku powołano regiment pieszy 8 im. Domu Radziwiłłów^[2]. Uchwała zabezpieczała nazwę regimentu dla Radziwiłłów, bezpłatne szefostwo z rangą generała lejtnanta dla wojewody wileńskiego Karola Radziwiłła i dyslokację na czas pokoju w województwie nowogródzkim^[2]. Sformowano go w terminie do 1 marca 1790 roku^[1] na bazie żołnierzy milicji radziwiłłowskiej, na co dzień stacjonującej w Nieświeżu. Kilku młodszych oficerów przyszło z Gwardii Pieszej Koronnej^[2].

Władze Konfederacji Generalnej Wielkiego Księstwa Litewskiego (targowickiej) jeszcze w marcu 1793 r. chciały skompletować regiment, oceniając wówczas, że do pełnego etatu brakowało 629 „głów”^[3]. Po drugim rozbiorze Rzeczypospolitej regiment został zajęty przez Rosję, a znaczna część żołnierzy została wcielona do wojska rosyjskiego, bądź rozpuszczona. W maju 1793 roku Komisja Wojskowa Wielkiego Księstwa Litewskiego w tabeli płacy trzymiesięcznej za okres od 1 czerwca do 1 września 1793 roku przewidywała identyczną kwotę dla 8 regimentu jak dla pełnego stanu. Dopiero w czerwcu, skorygowano ją do ilości 100 ludzi. Wydaje się, że ówczesne władze wojskowe nie były zdecydowane co do zupełnego rozwiązania regimentu. Raporty z lipca 1793 roku przewidywały etat 752 ludzi (faktycznie było ich 71). Natomiast raport z 15 lutego 1794 roku ustalał etat regimentu na 798 ludzi (faktycznie 97). Nie jest więc pewne czy faktycznie jednostkę zdążono rozwiązać^[3]. Gembarzewski ujmuje to tak: rozwiązany w styczniu 1794, wznowiony w kwietniu 1794^[1].

Machynia, Rakutis i Srzednicki podsumowują w ten sposób: Składał się z 2 batalionów po 4 kompanie (pozostałe 8 regimentów piechoty litewskiej miało tylko po jednym batalionie). Stan oddziału w 1792 roku, do czasu przejęcia wojska litewskiego przez konfederację targowicką, wynosił etatowo 1440 żołnierzy, a praktycznie 710^[4]. W kwietniu 1794 roku regiment był już formalnie rozwiązany, ale jego stan faktyczny wynosił 97 żołnierzy^[5].

• Podczas insurekcji kościuszkowskiej regiment nosił wyłogi pąsowe, guziki srebrne^[6].

Regimentem dowodził zazwyczaj pułkownik. Stanowisko szefa regimentu, związane z wielkimi poborami, było najczęściej uważane za synekurę. Szefowie posiadali prawo fortragowania (przedstawiania do awansu) oficerów^[7].

Kompletna obsada oficerska liczyła 38 osób. Byli to, poza szefem i regimentsfelczerem, pułkownik, podpułkownik, dwóch majorów, trzech kapitanów z kompanią, trzech kapitanów sztabowych, regimentskwatermistrz, audytor, ośmiu poruczników, dziewięciu podporuczników (w tym adiutanci), dziewięciu chorążych (w tym adiutanci)^[3].

Szefowie^[1]:

• książę Karol Stanisław Radziwiłł (wojewoda wileński, gen. ljtn. 17 wrzwśnia1789 zm. 1790),
• Seweryn Rzewuski.

Pułkownicy^[1]:

• książę Michał Radziwiłł,
• ppłk Seweryn Rzewuski (1 marca 1790),
• Dominik Dederko (1792).

8 Regiment Pieszy Domu Radziwiłłów uczestniczył w 1792 w VII wojnie polsko-rosyjskiej toczonej w obronie Konstytucji 3 Maja. Stan osobowy: 1295 ludzi.

Bitwy i potyczki^[1]:

• bitwa pod Mirem (11 czerwca 1792)
• Zelwa (4 lipca),
• Załuże (11 lipca),
• Brześć (23 lipca) i
• Soły (25 czerwca 1794).

• Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
• Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717–1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1998. ISBN 83-7188-186-X.
• Mariusz Machynia, Valdas Rakutis, Czesław Srzednicki: Oficerowie wojska Wielkiego Księstwa Litewskiego. Sztab, kawaleria, artyleria, wojska inżynieryjne i piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1999. ISBN 83-7188-239-4.
• Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.