5 Brygada Kawalerii Narodowej

5 Brygada Kawalerii Narodowej – brygada jazdy koronnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Inne nazwy[a]:

  1. W okresie istnienia czterech brygad - do jesieni 1789: 3 Brygada Kawalerii Narodowej w Dywizji Ukraińskiej i Podolskiej (potocznie: 3 Ukraińska Brygada Kawalerii Narodowej)[1]
  2. po reorganizacji i utworzeniu ośmiu brygad w 1789: 1 Ukraińska Brygada Kawalerii Narodowej[2].
5 Brygada Kawalerii Narodowej
3 Brygada KN w Dywizji Ukraińskiej i Podolskiej
1 Ukraińska Brygada KN
Historia
Państwo

 I Rzeczpospolita

Sformowanie

1776

Rozformowanie

1793

Dowódcy
Pierwszy

Stefan Lubowidzki

Organizacja
Dyslokacja

patrz: stanowiska

Rodzaj wojsk

Wojska lądowe

Podległość

Dywizja Bracławsko-Kijowska

Oficer 3 Ukraińskiej Brygady Kawalerii Narodowej Lubowidzkiego
Towarzysz i szeregowy 3 Ukraińskiej Brygady Kawalerii Narodowej

Formowanie i zmiany organizacyjne

edytuj

Utworzona w 1776 z chorągwi husarskich i pancernych partii ukraińskiej i podolskiej jako 3 Brygada Dywizji Ukraińskiej[3].

W październiku 1789 roku rozpoczęto reorganizację brygad kawalerii. Z dwóch chorągwi II Ukraińskiej BKN i dziesięciu chorągwi III Ukraińskiej Brygady KN utworzono 1 Ukraińską Brygadę Kawalerii Narodowej Stefana Lubowidzkiego, a jej chorągwiom nadano numery od 49 do 60.[2] Początkowo wchodziła w skład teoretycznie istniejącej Dywizji Wołyńskiej i Kijowskiej; następnie, po zmianie podziału wojska, w skład Dywizji Kijowskiej i Bracławskiej. Proces rozbudowy i translokacji poszczególnych chorągwi trwał wiele następnych miesięcy[4].

Wiosną 1792 roku, w przededniu wojny z Rosją uzyskała swój najwyższy rozwój organizacyjny i liczyła etatowo 1818 ludzi, a faktycznie 1782[5].

6 maja 1793 wcielona do wojsk rosyjskich pod nazwą Brygady Dnieprskiej[6]. Po wybuchu powstania kościuszkowskiego, brygadzie nie udało się przebić się przez kordon i została przez Rosjan rozwiązana[7].

Stanowiska

edytuj

Brygadę podzielono na półbrygadę III ukraińską i półbrygadę małopolską. Podział ten został utrzymany do 1792 r.[8]

Walki brygady

edytuj

Brygada wzięła udział w wojnie z Rosją w 1792, m.in. w bitwie pod Zieleńcami. W 1793 roku pozostała za kordonem rozbiorowym i 6 maja 1793 roku została wcielona do armii rosyjskiej. W kwietniu 1794 roku, wobec groźby wyruszenia jednostki do powstania, rozbrojono ją[4].

Żołnierze brygady walczyli pod Motowiłówką (11 czerwca 1792), Boruszkowcami (15 czerwca 1792), Zieleńcami (17 czerwca 1792) oraz, Dubienką (18 lipca 1792)[6].

Żołnierze brygady

edytuj

Do jesieni 1789 roku sztab brygad składały się z brygadiera, vicebrygadiera, kwatermistrza, audytora i adiutanta. Nowo uchwalony etat poszerzał sztab brygady o trzech majorów i adiutanta. Zgodnie z prawem ustanowionym 9 października 1789 roku brygadier, vicebrygadier i major mieli być wybierani przez króla spośród przedstawionych mu przez Komisję Wojskową w połowie osób zgodnie ze starszeństwem i zdatnością ze służby czynnej i w połowie spośród rotmistrzów z kawalerii narodowej i rodaków wracających ze służby zagranicznej. Pozostałych oficerów sztabu fortragował brygadier[7].

Komendanci[6][9]:

  1. Istnieją 2 sposoby numeracji brygad koronnych 5-8 Kawalerii Narodowej.
    1. Wg pierwszego (przyjętego m.in. przez B. Gembarzewskiego) istniały 4 brygady „ukraińskie”: 5 Brygada Kawalerii Narodowej to inaczej 3 Ukraińska Brygada Kawalerii Narodowej, 6 Brygada KN – 2 Ukraińska Brygada KN, 7 Brygada KN – 1 Ukraińska Brygada KN a 8 Brygada KN – 4 Ukraińska Brygada KN.
    2. Według drugiego sposobu numeracji istniały tylko 2 brygady „ukraińskie”, a pozostałe 2 były „wołyńskie”: 5 Brygada KN – 1 Ukraińska Brygada KN, 6 Brygada KN – 2 Wołyńska Brygada KN, 7 Brygada KN – 1 Wołyńska Brygada KN a 8 Brygada KN – 2 Ukraińska Brygada KN.

Przypisy

edytuj
  1. Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 66.
  2. a b Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 52.
  3. Gembarzewski 1925 ↓, s. 8.
  4. a b Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 205.
  5. Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 52-53.
  6. a b c Gembarzewski 1925 ↓, s. 9.
  7. a b Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 54.
  8. Andrzej Grabski i inni, Zarys dziejów wojskowości polskiej s. 207.
  9. Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 206.

Bibliografia

edytuj
  • Krzysztof Bauer: Wojsko koronne powstania kościuszkowskiego. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981. ISBN 83-11-06605-1.
  • Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
  • Andrzej Grabski i inni, Zarys dziejów wojskowości polskiej do roku 1864. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej. Warszawa 1966.
  • Konstanty Górski: Historya jazdy polskiej. Kraków: Spółka wydawnicza Polska, 1894.
  • Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717-1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Sztaby i kawaleria. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 2002. ISBN 83-71-88-500-8.
  • Tomasz Ciesielski: Jazda koronna i Wielkiego Księstwa Litewskiego autoramentu narodowego armii Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach 1717-1776. W: Aleksander Smoliński[red.]: Do szarży marsz, marsz... Studia z dziejów kawalerii. T.1. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2010. ISBN 978-83-231-2567-9.
  • Maciej Trąbski: Kawaleria autoramentu narodowego armii Rzeczypospolitej Obojga narodów w epoce stanisławowskiej. Lata 1775-1794. W: Aleksander Smoliński[red.]: Do szarży marsz, marsz... Studia z dziejów kawalerii. T.2. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2012. ISBN 978-83-231-2783-3.
  • Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.