3 grosze polskie (1817–1818)
3 grosze polskie (1817–1818) – moneta trzygroszowa Królestwa Kongresowego okresu autonomii, wprowadzona ukazem cara Aleksandra I z 1 grudnia 1815 r., bita w miedzi w latach 1817 i 1818, według systemu monetarnego opartego na grzywnie kolońskiej[1]. Moneta nie miała otoku i dlatego w 1819 r. została zastąpiona trzygroszówką o zmniejszonej średnicy, z otokiem. Wycofano ją z obiegu w lutym 1851 r[2].
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Typ monety | |
| Nominał |
3 grosze |
| Rocznik |
1817, 1818 |
| Emisja | |
| Mennica | |
| Nakład |
ok. 1 000 000 sztuk |
| Data emisji |
1 grudnia 1815 |
| Data wycofania |
luty 1851 |
| Opis fizyczny | |
| Masa |
8,57 g |
| Średnica |
26 mm |
| Materiał | |
| Rant |
skośnie ząbkowany |
| Stempel | |
Awers
edytujW centralnej części umieszczono średni herb Królestwa Kongresowego, tzn. orła rosyjsko-polskiego – dwugłowy orzeł z trzema koronami, w prawej łapie trzyma miecz i berło, w lewej jabłko królewskie, na piersi, na tle gronostajowego płaszcza, tarcza herbowa z polskim orłem[3]. Na dole, po obu stronach ogona orła, znajduje się znak intendenta mennicy w Warszawie – I.B. (Jakuba Benika)[4].
Rewers
edytujNa tej stronie umieszczono nominał „3", pod nim napis „GROSZE”, poniżej „POLSKIE”, a pod nim rok bicia: 1817 albo 1818[4].
Opis
edytujMonetę bito w mennicy w Warszawie, w miedzi, na krążku o średnicy 26 mm, masie 8,57 grama, z rantem skośnie ząbkowanym, bez otoku na awersie i rewersie[5][4]. Według sprawozdań mennicy w latach 1817 i 1818 w obieg wypuszczono ok. 1 000 000 sztuk[6]. Dokładniejsze podanie nakładu jest niemożliwe, ponieważ dość częstą praktyką mennicy w tamtych latach było wpuszczanie w obieg w danym roku monet bitych w latach poprzedzających.
Stopień rzadkości poszczególnych roczników przedstawiono w tabeli:
| Rocznik | Stopień rzadkości | Szacowana liczba egzemplarzy | Zdjęcie |
|---|---|---|---|
| 3 grosze polskie 1817 | R[7] | 80 001–400 000 | |
| 3 grosze polskie 1818 | R3[8] | 601–3000 |
Moneta w wersji obiegowej była bita w latach panowania Aleksandra I, więc w numizmatyce rosyjskiej zaliczana jest do kategorii monet tego cara[9].
Trzygroszówka była bita na starych automatach menniczych, które rozpoczęły swoją pracę jeszcze w czasach Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Maszyny te nie pozwalały na emisję monet z wystającym powyżej rysunków awersu i rewersu obrzeżem (zwanym otokiem), mającym zmniejszać tempo ścierania się rysunków egzemplarzy uczestniczących w codziennym obrocie pieniężnym. W odpowiedzi na pismo Namiestnika Królestwa Polskiego z 9 kwietnia 1818 r. zawierające prośbę o wyrażenie zgody na:
- bicie monet z napisem „z miedzi krajowej” oraz
- srebrnych 10-złotówek, które nie były wymienione w akcie prawnym z 1 grudnia 1815 r.,
król-cesarz Aleksander I wyraził zgodę, warunkując ją spełnieniem przez Mennicę Królewską w Warszawie bicia ich „w formie cylindrycznej, z wykonaniem obrzeża monet prostopadłego do płaszczyzny krążka”. W celu wypełnienia wymagania narzuconego przez administrację petersburską koniecznym było sprowadzenie ze stolicy Cesarstwa Rosyjskiego parowych maszyn menniczych, które postanowiono zainstalować w nowo budowanym gmachu mennicy. Pojawienie się w 1819 r. różnych nominałów z otokiem wiązało się z uruchomieniem petersburskich automatów. Monety z otokiem i prostopadle ząbkowanym rantem z 1818 r. miały charakter próbny i były bardzo nieliczne. Na przełomie XX i XXI w. znane są egzemplarze 3-groszówek z datą roczną 1818 wybitych z otokiem, co do których autorzy katalogów nie są zgodni czy powinny mieć status monet próbnych, czy ewentualnie nowego bicia[10][11].
Nowe bicie
edytujDla obydwu roczników istnieją monety nowego bicia z 1857 r. z mennicy w Warszawie[12], przy czym rocznik 1818 może mieć na awersie orła z krótszym ogonem albo z dłuższym[12]. Znane są również monety nowego bicia warszawskiego roczników, które jako obiegowe nie występują[12]:
- 1815 z rantem ząbkowanym lub skośnie ząbkowanym,
- 1816 z rantem ząbkowanym.
Istnieją monety nowego bicia z 1869 r. z mennicy w Petersburgu dla nieobiegowego rocznika 1815[12].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Karol Plage, Monety bite dla Królestwa Polskiego w latach 1815–1864 i monety bite dla miasta Krakowa w roku 1835 XXXVIII tablic, Warszawa: Polskie Towarzystwo Archeologiczne i Numizmatyczne Komisja Numizmatyczna, 1972, s. 5–8.
- ↑ Elżbieta Korczyńska, Borys Paszkiewicz, Mennictwo XIX i XX w., Kraków: Polskie Towarzystwo Archeologiczne i Numizmatyczne Oddział w Krakowie, 1989, s. 365.
- ↑ Karol Plage, Monety bite dla Królestwa Polskiego w latach 1815–1864 i monety bite dla miasta Krakowa w roku 1835 XXXVIII tablic, Warszawa: Polskie Towarzystwo Archeologiczne i Numizmatyczne Komisja Numizmatyczna, 1972, s. 6, 13.
- ↑ a b c Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 88–99.
- ↑ Władysław Terlecki, Mennica Warszawska 1765–1965, Wrocław-Warszawa-Kraków: Ossolineum, 1970, s. 272.
- ↑ Karol Plage, Monety bite dla Królestwa Polskiego w latach 1815–1864 i monety bite dla miasta Krakowa w roku 1835 XXXVIII tablic, Warszawa: Polskie Towarzystwo Archeologiczne i Numizmatyczne Komisja Numizmatyczna, 1972, s. 43.
- ↑ 3 grosze (1817). fortresscatalogue.com. [dostęp 2023-10-31]. (pol.).
- ↑ 3 grosze (1818). fortresscatalogue.com. [dostęp 2023-10-31]. (pol.).
- ↑ Vladimir Bitkin, Composite Catalog of Russian Coins, Kiev 2003, s. 791.
- ↑ Władysław Terlecki, Mennica Warszawska 1765–1965, Polskie Towarzystwo Archeologiczne, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, 1970, s. 98–104.
- ↑ Karol Plage, Monety bite dla Królestwa Polskiego w latach 1815–1864 i monety bite dla miasta Krakowa w roku 1835 XXXVIII tablic, reprint, Czesław Kamiński (red.), Warszawa: Polskie Towarzystwo archeologiczne i Numizmatyczne, Komisja Numizmatyczna, 1972, s. 18,24, 56.
- ↑ a b c d Czesław Kamiński, Edmund Kopicki, Katalog monet polskich 1764–1864, wyd. drugie, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1977, s. 144–184.