Görlitz
Görlitz (wym. ⓘ[ˈɡœʁlɪt͡s]; górnołuż. Zhorjelc ; polski. Zgorzelec) – miasto powiatowe w Niemczech, w kraju związkowym Saksonia, siedziba powiatu Görlitz. Do 31 lipca 2008 roku Görlitz było miastem na prawach powiatu. Leżące na europejskim szlaku Via Regia.
 Widok z lotu ptaka | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Kraj związkowy | |||||
| Powiat | |||||
| Burmistrz |
Octavian Ursu (CDU) | ||||
| Powierzchnia |
67,22 km² | ||||
| Wysokość |
199 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2019) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Nr kierunkowy |
03581 | ||||
| Kod pocztowy |
02826–02828 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
GR, LÖB, NOL, NY, WSW, ZI | ||||
Położenie na mapie Saksonii  | |||||
Położenie na mapie Niemiec  | |||||
 51°09′N 14°59′E/51,150000 14,983333
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Położone nad Nysą Łużycką na granicy z Polską, w Łużycach Górnych. Jest najbardziej wysuniętym na wschód miastem Niemiec[2], szóste co do wielkości miasto Saksonii – po Lipsku, Dreźnie, Chemnitz, Zwickau i Plauen. Siedziba biskupów: ewangelickiego i katolickiego. Dawniej tworzyło jedno miasto wraz ze Zgorzelcem, dzisiejszym miastem położonym w województwie dolnośląskim. Görlitz jest jednym z niewielu niemieckich miast tej wielkości niezniszczonych podczas II wojny światowej, a co za tym idzie posiadających niezaburzony układ przestrzenny i zabytki ze wszystkich epok historycznych.
Toponimia
Pierwsza wzmianka o miejscowości w formie Goreliz pochodzi z 1071 roku. Później nazwa była także notowana w formach Yzhorelik (1131), Gorlez, Gorliz (1234), Gorlitz, Gorliz, Zgorliz (1241), Gorlizc (1319), Gorlicz (1436), Görlicz (1474), Görlitz (1526)[3]. Nazwa górnołużycka pojawiła się w źródłach pisanych pod koniec XVII wieku, po raz pierwszy w 1700 roku, kiedy odnotowano formy Sorlze, Solerze, Zorleze, Zhorlce. Późniejsze zapisy to: Zhoŕelc (1843), Zhorjelc, Zholerc (1866)[4].
Nazwa wywodzi się z języka starołużyckiego, w którym miała najpierw postać *Izgorěľc, a później *Zgorěľc. Została ona utworzona od wyrazu *(i)zgorěły, czyli ‘zgorzały, spalony’, u podstaw którego leży czasownik *(i)zgorěti, czyli ‘zgorzeć’[4]. Nazwa określała miejsce wypalone, osadę utworzoną na miejscu wypalonym[5].
Po zakończeniu II wojny światowej wschodnia część miasta znalazła się po stronie polskiej i otrzymała nazwę Zgorzelec, oficjalnie obowiązującą od 19 maja 1946 roku. Polska forma nazwy pochodzi od form łużyckich[5] i notowana była już w XIX wieku (obok formy Zgorzelice)[6].
Podział administracyjny
- Altstadt
- Biesnitz
- Deutsch Ossig
- Hagenwerder
- Innenstadt
- Klein Neundorf
- Klingewalde
- Königshufen
- Kunnerwitz
- Ludwigsdorf
- Nikolaivorstadt
- Ober-Neundorf
- Rauschwalde
- Schlauroth
- Südstadt
- Tauchritz
- Weinhübel[7]
Historia
Kalendarium:
- na przełomie X i XI w. gród Serbołużyczan zajęty i włączony do Polski wraz z Łużycami przez Bolesława I Chrobrego w wyniku wojen polsko-niemieckich
- 1032 – gród wraz z Łużycami przechodzi pod władzę margrabiów Miśni
- 1076 – osada wraz ze wschodnią częścią Milska przyłączona do Czech
- 1131 – powstał gród nad Nysą Łużycką z polecenia czeskiego księcia Sobiesława
- ok. 1215 – prawa miejskie
- 1319 – miasto pod panowaniem śląskiego Piasta Henryka I Jaworskiego, zostaje włączone do księstwa jaworskiego. Miasto złożyło księciu hołd, a 26 sierpnia 1319 roku książę potwierdził przywileje miasta[8]
- 1329 – miasto ponownie włączone do Królestwa Czech
- 1346–1815 – miasto-członek górnołużyckiego Związku Sześciu Miast
- 1377 – powstało oddzielne księstwo Görlitz (Herzogtum Görlitz) utworzone przez króla czeskiego i cesarza rzymskiego Karola IV
- 1466 – pod panowaniem króla węgierskiego Macieja Korwina
- 1490 – powrót w granice Czech
- 1618–1648 – zniszczenia w czasie wojny trzydziestoletniej
- 1635 – utrata miasta wraz z Łużycami Górnymi przez Czechy na rzecz Elektoratu Saksonii
- 1697–1763 – pod panowaniem Augusta II Mocnego i Augusta III Sasa; przez miasto biegnie jedna z tras łączących Drezno i Warszawę[9]
- 1815 – po kongresie wiedeńskim włączony został do Prus i stał się częścią prowincji Śląsk (Provinz Schlesien)
- od 1848 połączenie kolejowe z Węglińcem, od 1865 z Lubaniem i Jelenią Górą
- 1900 – Görlitz drugim po Wrocławiu najludniejszym miastem w prowincji Śląsk
- w 1919 roku z wyniku podziału prowincji Śląsk na dwie mniejsze prowincje, stał się częścią prowincji Dolny Śląsk (Provinz Niederschlesien)
- w czasie II wojny światowej 1939–1945 obóz dla jeńców – podoficerów i szeregowych różnej narodowości (Stalag VIII A Görlitz), przez który przeszło ponad 44 tys. osób (zginęło kilka tysięcy jeńców, głównie radzieckich i włoskich)
- kwiecień 1945 – zacięte walki o sforsowanie Nysy Łużyckiej
- na mocy postanowień konferencji poczdamskiej Nysa Łużycka stała się rzeką graniczną, a prawobrzeżna część miasta włączona w obszar Polski i nadano jej nazwę Zgorzelec
- do 1990 Görlitz znajdowało się w Niemieckiej Republice Demokratycznej (DDR)
- 1994 – papież Jan Paweł II utworzył diecezję katolicką z siedzibą w Görlitz. Patronką diecezji jest święta Jadwiga Śląska
Do 1945 r. Zgorzelec stanowił przedmieście Görlitz. Na początku maja 1945, Niemcy zniszczyli most staromiejski Zgorzelec-Görlitz, odbudowany w 2004 roku. Władze obu miast podpisały 8 lipca 2003 deklarację o utworzeniu Europa-Miasto (niem. Europastadt), w Görlitz działa spółka promująca miasto o nazwie Europastadt Görlitz/Zgorzelec GmbH[10]. Miasta Görlitz i Zgorzelec ubiegały się wspólnie o przyznanie tytułu Europejskiej Stolicy Kultury, tytułu nie uzyskały.
W latach 1995–2016 anonimowy darczyńca przekazał ponad 10 milionów euro na potrzeby miasta. Z tych środków wyremontowano dwie trzecie kamienic starego miasta[11].
Demografia
Miasto zamieszkuje 54 042 mieszkańców (31 grudnia 2013)[12].
Zabytki
Görlitz jest jednym z niewielu niemieckich miast tej wielkości niezniszczonych podczas II wojny światowej, a co za tym idzie posiada niezaburzony układ przestrzenny i zabytki ze wszystkich epok historycznych:
- Święty Grób (Heiliges Grab) z 1504 roku – replika grobu Jezusa Chrystusa
- kościół św. Piotra i Pawła (St. Peter und Paul) z XV wieku
- kościół św. Mikołaja (Nikolaikirche) z XII wieku
- kościół św. Trójcy (Dreifaltigkeitskirche) z lat 1234–1245
- Stary Ratusz z XVI wieku
- wieże Dicker Turm, Reichenbacher Turm i Nikolaiturm, brama Nikolaizwinger, baszta Ochsenbastei, barbakan Kaisertrutz – pozostałości średniowiecznych fortyfikacji
- Kościół Mariacki (Frauenkirche) z 1473 roku
- zamek wodny Tauchritz z 1306 roku
- budynek Waidhaus z XIII wieku
- budynek Schönhof z 1526 roku, siedziba Muzeum Śląskiego (Das Schlesische Museum)
- Dworzec Główny z 1846 roku
- wiadukt kolejowy z 1847 roku
- kościół św. Krzyża (Heilig-Kreuz-Kirche) z 1853 roku
- dom towarowy Straßburg-Passage z 1887 roku
- fontanna Muschelminna z 1887 roku
- katedra św. Jakuba (St.-Jakobus) z 1900 roku
- kościół luterański (Lutherkirche) z 1901 roku
- Nowy Ratusz z 1903 roku
- kościół Ducha Świętego (Heilig-Geist)
- synagoga z 1911 roku
- dom towarowy Hertie-Kaufhaus z 1913 roku
Transport
Görlitz leży na europejskim szlaku komunikacyjnym. W pobliżu miasta przebiega trasa europejska E40 oraz autostrada A4, która łączy się z polską autostradą A4.
W mieście znajduje się stacja kolejowa Görlitz. W skład komunikacji miejskiej wchodzi system tramwajowy oraz autobusowy. W przeszłości funkcjonowała linia do Weißenberga.
Współpraca
Osoby urodzone i związane z Görlitz
- Jakob Böhme – słynny niemiecki filozof, mistyk, gnostyk
- Michael Ballack – niemiecki piłkarz
- Jens Jeremies – niemiecki piłkarz
Zobacz też
- Byłe przejście graniczne Görlitz – Zgorzelec
- Byłe przejście graniczne Görlitz – Zgorzelec (Most Staromiejski)
- Byłe przejście graniczne Görlitz – Zgorzelec (kolejowe)
- Byłe przejście graniczne Görlitz (Ludwigsdorf) – Jędrzychowice
- 19 Pułk Piechoty im. von Courbière’a (2 Poznański)
- Biskupi Görlitz
- Dolnośląska Droga św. Jakuba
- Euroopera
- Hochschule Zittau/Görlitz
- Waggonbau Görlitz
Przypisy
- ↑ Fehler – sachsen.de [online], www.statistik.sachsen.de [dostęp 2020-05-19] (niem.).
- ↑ Moritz Fahrner: Görlitz – östlicher geht’s nicht in Deutschland. Die Welt, 2010-10-27. [dostęp 2012-09-11]. (niem.).
- ↑ Görlitz (1) – Stadt. Das Historische Ortsverzeichnis von Sachsen – Institut für Sächsische Geschichte und Volkskunde. [dostęp 2020-04-17]. (niem.).
- ↑ a b Ernst Eichler, Hans Walther: Historisches Ortsnamenbuch von Sachsen. T. II. M – Z. Berlin: Akademie Verlag, 2001, s. 334. ISBN 3-05-003728-8.
- ↑ a b Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 279. ISBN 83-04-02436-5.
- ↑ Zgorzelice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 584.
- ↑ Görlitz – Stadt- & Ortsteile.
- ↑ Deutsche Biographie – Heinrich I [online], www.deutsche-biographie.de [dostęp 2019-12-01].
- ↑ » Informacja historycznaDresden-Warszawa [online], www.dresden-warszawa.eu [dostęp 2017-11-23] (pol.).
- ↑ Die Europastadt GörlitzZgorzelec GmbH. [dostęp 2012-09-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-09-08)]. (niem.).
- ↑ Małgorzata Zagrodzka, Tajemniczy darczyńca co roku przelewał na konto miasta ponad pół miliona euro [online] [dostęp 2016-09-25].
- ↑ www.statistik.sachsen.de. statistik.sachsen.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-12)].
Bibliografia
- Praca zbiorowa, Piękno saksońskich miast, TMGS, Drezno
- Statistisches Landesamt des Freistaates Sachsen, Kamenz, 2009
- Christoph Waack, Peter Haslinger (red.): Historisch-topographischer Atlas schlesischer Städte / Historyczno-topograficzny atlas miast śląskich. T. 1: Görlitz/Zgorzelec. Marburg/Wrocław: Herder-Institut, 2010. ISBN 978-3-87969-361-0. (niem. • pol.).
Linki zewnętrzne
- Zgorzelice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 584.
- oficjalna strona internetowa miasta Görlitz (niem.)
- widoki na most staromiejski (niem. • pol.)
- sześcienne panoramy różnych części miasta (niem.)
- Cmentarz żydowski
- Historia i rozwój podwójnego miasta Görlitz/Zgorzelec w Historyczno-topograficznym atlasie miast śląskich (niem. • pol.)