Wikipedysta:Mariusz Swornóg/brudnopis/szybki atak

Szybki atak rozpoczyna się natychmiast po wejściu drużyny w posiadanie piłki^[5][4]. Atakujący biegną w kierunku kosza przeciwnika najszybciej jak potrafią^[1][11][12], cały czas uważnie obserwując piłkę^[11][12]. W szybkim ataku piłka przemieszcza się przede wszystkim w formie dalekich podań (lecz ich zbyt duża liczba może spowolnić kontratak^[11]), a ewentualne kozłowanie odbywa się w formie kozłowania przyspieszającego^[1][3], lecz początkowe akcje nie powinny opierać się na kozłowaniu^[11]. Wszystkie chwyty i podania piłki powinny odbywać się w pełnym biegu, z maksymalnym nakładem energii^[13][11]. Kierunek prowadzenia kontrataku powinien być nastawiony na wyprowadzenie piłki z obszaru o największym skupieniu liczby przeciwników^[14].

Na połowie przeciwnika szybki atak powinien być rozegrany sprawnie i szybko – liczba podań na połowie przeciwnika nie powinna przekroczyć dwóćh^[15][11]. W przeciwnym wypadku akcja będzie trwała zbyt długo i do obrony zdążą wrócić pozostali zawodnicy drużyny przeciwnej^[15].

Szybki atak nie może być chaotyczny, powinien stanowić dobrze zorganizowane, przemyślane działanie, oparte na określonych regułach^[16]. Taki atak nie może być jednak zbyt szczegółowo opracowany, ponieważ nie jest atakiem pozycyjnym – musi pozostawić pewne elementy losowości, aby nie został przez przeciwnika rozpracowany i unieszkodliwiony^[16]. Struktura szybkiego ataku składa się z czterech faz:

1. przygotowanie ataku (opanowanie piłki i wykonanie pierwszego podania po wejściu zawodnika w posiadanie piłki);
2. rozwinięcie ataku (odpowiednie rozmieszczenie i przemieszczenie zawodników oraz przeprowadzenie piłki przez linię środkową);
3. zakończenie ataku (wykorzystanie przewagi i wykonanie rzutu do kosza);
4. przedłużenie ataku (kontynuacja ataku i walka o ofensywny odskok)^[7][1][2].

Kluczowym elementem decydującym o skuteczności kontrataku jest faza pierwsza^[8][17][11]. Zawodnik, który wszedł w posiadanie piłki powinien natychmiast powiadomić o tym swoją drużynę, używając ustalonego wcześniej słownego sygnału, np. „moja”, „mam” lub „piłka”, co poinformuje pozostałych członków drużyny o potrzebie jak najszybszego ruszenia do szybkiego ataku^[8]. Zawodnik, który przejął posiadanie piłki, powinien wykonać piwot w kierunku kosza przeciwnika^[8], może również rozpocząć przemieszczanie się na wolną pozycję wysuniętą jak najdalej w kierunku kosza przeciwnika^[16].

Pierwsze podanie powinno być wykonane jak najszybciej, ponieważ czas upływający do wykonania pierwszego podania jest odwrotnie proporcjonalny do prawdopodobieństwa uzyskania przewagi liczebnej^[8][11]. Najkorzystniejszą sytuacją jest wykonanie podania długiego bezpośrednio pod sam kosz przeciwnika do zawodnika wbiegającego na dwutakt^[8][15], choć powinno być wykonywane wyłącznie w sytuacji całkowicie pozbawionego przeciwników przedpola, ponieważ bardzo długie podania narażone są na skuteczną interwencję przeciwnika w lot piłki^[3]. Jeżeli takie podanie nie jest możliwe, należy wykonać podanie do zawodnika biegnącego w tym samym pasie działania, w którym znajduje się zawodnik posiadający piłkę, unikając podań do pasa środkowego^{[8][18][17][3][10][11][19]}. Ważne jest, aby zawodnik ten znajdujący się w bocznym pasie działania nie zbliżył się zanadto do linii ograniczającej boisko^[18]. Rolą znajdujących się najbliżej zawodników bez piłki jest jak najszybsze wyjście na wolną pozycję, umożliwiając graczowi z piłką wykonanie szybkiego i nienarażonego na przechwycenie podania^[16], taki zawodnik powinien znaleźć się w bocznym pasie działania w obszarze boiska pomiędzy przedłużeniem linii rzutów wolnych a linią środkową boiska^[17]. Jeśli przejęcie piłki nastąpiło w pasie bocznym, obowiązek wyjścia na wolną pozycję spoczywa na zawodniku bez piłki znajdującym się w tym samym pasie działania^[19]. Jeżeli piłka została przejęta w pasie środkowym, zobowiązany do tego powinien czuć się zawodnik w pasie bocznym, do którego podanie zawodnik z piłką wykonywałby swoją silniejszą ręką^[19]. Jeśli wolny byłby zawodnik po stronie ręki słabej, takie podanie należy wykonać oburącz^[19]. W ostateczności, jeżeli takie podanie również nie jest możliwe, posiadający piłkę zawodnik powinien rozpocząć kozłowanie^[8][18].

Istnieje również możliwość, aby drużyna ustaliła stałego zawodnika, który zawsze będzie otrzymywał pierwsze podanie w kontrataku – prawdopodobnie rozgrywający^[19].

W drugiej fazie atakujący biegną najszybciej jak potrafią w kierunku kosza przeciwnika, zajmując dwa skrajne (w przypadku przewagi 2 na 1) lub wszystkie trzy pasy działań (w przypadku przewagi 3 na 2)^{[20][3][10][12]} – dzięki ułożeniu atakujących w dużych odległościach od siebie jeden obrońca nie będzie w stanie skutecznie przeciwdziałać jednocześnie dwóm atakującym^[3]. Szybki bieg w kierunku kosza przeciwnika zazwyczaj skutkuje uzyskaniem przewagi liczebnej, ponieważ przeciwnik chcąc skutecznie bronić swojego kosza zmuszony jest do tego, aby biec tyłem, przez co obrońcy nie mogą nadążyć za tempem ataku^[21]. Przy przewadze 2 na 1 piłka może być prowadzona pasem bocznym^[19]. Przy przewadze 3 na 2 zawodnik z piłką powinien znaleźć się na środkowym pasie działania (zawodnik, który otrzymał pierwsze podanie może wbiec z piłką w pas środkowy lub wykonać drugie podanie do zawodnika już znajdującego się w tym pasie), a pozostali dwaj zawodnicy powinni przemieszczać się jak najszerzej pasem lewym bocznym i prawym bocznym^{[20][18][21][10][12][19]}, poruszając się po trajektorii łuku^[21][12]. Atakujący posiadający piłkę powinien kontynuować agresywne i zdecydowane przemieszczanie się pasem środkowym aż do wysokości linii rzutów wolnych na polu ataku^[18][15]. W ten sposób do samego końca akcji zagraża obrońcom potrójnie: może podać do atakującego na pasie lewym bocznym, podać do atakującego na pasie prawym bocznym lub samodzielnie wykonać rzut^[18][13][15] i od tej pory na nim spoczywa główna odpowiedzialność za powodzenie kontrataku^[15].

Istnieją różne koncepcje dotyczące drugiego podania w kontrataku^[19]. Drugie podanie może być przedłużeniem podania pierwszego i kontynuowane jest wzdłuż linii bocznej i dopiero trzecie podanie następuje do pasa środkowego boiska^[19]. Według innej koncepcji drugie podanie może nastąpić od razu do ścinającego ukośnie partnera w środkowym pasie działania^[19]. Inny jest również rezultat tych taktyk – w pierwszym przypadku atak jest kontynuowany zazwyczaj dynamicznymi, krótkimi podaniami, a w drugim przypadku opiera się na kozłowaniu przyspieszającym zawodnika znajdującego się w środkowym pasie działania^[22].

Faza trzecia polega na skorzystaniu z osiągniętej przewagi^[23]. Atakujący nie powinni w żadnym wypadku przerywać biegu w kierunku kosza przeciwnika, jednocześnie starając się sprowokować obrońców do opuszczenia otwartej pozycji obronnej i doskoczenia do wybranego atakującego^[23]. Zawodnicy w pasach bocznych biegną pod kosz i jeśli nie są kryci, dobiegają pod sam kosz, dostają w tamtym miejscu piłkę i wykonują rzut spod kosza, a jeśli obrońcy do nich doskoczyli, to w wyniku przewagi liczebnej oznacza to, że zawodnik z piłką nie jest kryty i to on może zbliżyć się do kosza i oddać celny rzut z dogodnej pozycji^[23][13]. Jeżeli kontratak nie doprowadził do przewagi liczebnej (np. 3 na 2), lecz doprowadził do równowagi sił (np. 2 na 2), atakujący mogą zastosować taktykę polegającą na podaniu piłki do zawodnika w pasie bocznym i wbiegnięciu pod kosz celem otrzymania piłki na dwutakt^[23].

W czwartej fazie atakujący powinni pamiętać o tym, że zwieńczający szybki atak rzut do kosza może być niecelny^[10][11][24]. Ostatnia faza szybkiego ataku polega na udziale jednej części drużyny w walce o utrzymanie posiadania piłki po niecelnym rzucie i drugiej częsci drużyny – w asekurowaniu obronnym na wypadek niepowodzenia^[24]. Najkorzystniejsze jest, by atakujący utworzyli trójkąt z zawodnika w pasie środkowym oraz dwóch zawodników w bocznych pasach działań, wysuniętych nieco przed zawodnika środkowego^[10]. Takie rozmieszczenie zawodników zwiększa szanse na zebranie piłki z kosza oraz utrudnienie przeciwnikowi przejęcia posiadania piłki^[10]. Pozostali zawodnicy, którzy zostali z tyłu, również powinni sprawnie powrócić na połowę przeciwnika, aby po ewentualnym niecelnym rzucie i zbiórce piłki z kosza, drużyna mogła rozpocząć atak pozycyjny^[10][22] oraz by zabezpieczyć drużynę przed ewentualnym przejęciem piłki przez przeciwników i ich kontratakiem^[11].

Skuteczność szybkiego ataku wynika z kilku faktów – po pierwsze, szybki atak skrajnie ogranicza możliwości ofensywne przeciwnika^[25]. Szybki atak rozpoczyna się dla przeciwnika w niespodziewanym momencie, w związku z czym przeciwnik nie jest przygotowany na przestawienie się z ataku na obronę^[25][14]. Po drugie – jeśli drużyna zdobyła posiadanie piłki w wyniku zbiórki z kosza, przeciwnik może być zaangażowany w podwojenie lub potrojenie zbierającego, co umożliwi zdobycie przewagi na drugiej połowie boiska^[25][14]. Po trzecie – szybki atak może zostać przeprowadzony również po celnym rzucie przeciwnika, ponieważ częstym zjawiskiem jest chwilowe „rozluźnienie” drużyny, która właśnie zdobyła punkty i ten brak koncentracji może być łatwo wykorzystany do przeprowadzenia szybkiej akcji ofensywnej^[25]. Po czwarte – drużyna regularnie stosująca dobrze zorganizowane kontrataki zmusza przeciwnika do gry bardziej asekuracyjnej, mniej ofensywnej, w wyniku czego nawet w ataku przeciwnik musi wkładać wysiłek w zabezpieczanie swojej połowy boiska^[4]. Po piąte – efektywnie przeprowadzony szybki atak psychologicznie deprymuje przeciwnika, co rozstraja jego siły psychiczne do utrzymania skutecznej gry^[25]. Po szóste – kontratak pozytywnie wpływa na psychikę drużyny go przeprowadzającej, ponieważ często umożliwia zdobycie punktów zawodnikom piastującym pozycje rzadko umożliwiające wykonanie rzutu, co podbudowuje ich psychologiczne poczucie przydatności i przynależności do drużyny, w konsekwencji zwiększając motywację do zaangażowania w dalszą część meczu^[25]. Po siódme – wielokrotnie powtarzany kontratak wpływa negatywnie na kondycję fizyczną przeciwnika, co może dać przewagę drużynie stosującej szybkie ataki pod koniec meczu^[4].

Wyjątkowo wysoka skuteczność ataku szybkiego jest znana już od dziesięcioleci. W publikacji ze wczesnych lat pięćdziesiątych można przeczytać:

Szablon:CytatD W latach sześćdziesiątych Polski Związek Koszykówki również podkreślał niebywałą skuteczność ataku szybkiego i wyraźnie zalecał, aby szybki atak był podstawą szkolenia taktycznego koszykarzy w Polsce^[6].

Ze względu na wysoki poziom nieprzewidywalności szybkiego ataku oraz uzyskiwaną w jego wyniku przewagę liczebną atakujących, do kontrataku nie jest przyporządkowany żaden konkretny system obrony^[5], a szybki atak skutecznie przeciwdziała wszelkich systemom obronnym^[4]. Najmniej skuteczną formą obrony przeciwko kontratakowi jest obrona strefowa, ponieważ jej skuteczność wynika z zagęszczenia liczby obrońców na określonym obszarze boiska, co nie jest możliwe przy przewadze liczebnej atakujących^[5][7]. Najbardziej skuteczną formą obrony przeciwko kontratakowi jest pressing na całym boisku^[26][27].

Istnieją jednak pewne ogólne zasady obrony przeciwko szybkiemu atakowi^[26]. Jeśli kontratak nastąpił w wyniku przechwycenia podania, skuteczna obrona jest prawie niemożliwa, ponieważ dla drużyny jest to całkowicie zaskakująca zamiana roli i jedyną możliwością jest jak najszybszy powrót zawodników na swoją połowę boiska^[26][27]. Jeżeli przeciwnik wszedł w posiadanie piłki w wyniku zebrania piłki z kosza, to rolą obrońców jest doskoczenie do zawodnika, który zebrał piłkę (nawet podwajając krycie), kryjąc go krótko i agresywnie oraz odcięcie zawodnika, który najprawdopodobniej miałby otrzymać pierwsze podanie^{[26][28][11][27]}. Kryjący zawodnika z piłką powinni zwrócić szczególną uwagę na jego silniejszą rękę, aby zablokować możliwość długich podań na drugi koniec boiska^[28]. Pozostali zawodnicy powinni najszybciej jak potrafią biec na swoją połowę boiska środkowym pasem działania^[26][28][27]. Zawodnicy na polu obrony mogą zakończyć bieg i zająć ustaloną pozycję dopiero, gdy minięta przez nich zostanie wysokość na której znajduje się piłka^[26]. Jeśli atakujący przemieszczają piłkę w kierunku kosza, zadaniem obrońców jest uniemożliwienie przedostania się piłki na środkowy pas działania, w szczególności pod kosz^[26][28]. Zawodnik kozłujący piłkę powinien być przez obrońców „spychany” w kierunku linii ograniczających boisko^[26][28].

Prawie niemożliwe jest, by przewaga 2 na 1 zakończyła się sukcesem obrońcy, dlatego obrona w takiej sytuacji powinna skupiać się na opóźnieniu wykonania rzutu przez atakujących, aby pozostali obrońcy zdążyli dotrzeć na tę część boiska^[29][30]. Obrońca powinien ustawić się w rejonie linii rzutów wolnych^[29][30]. Jeśli atakujący znajdują się jeszcze daleko od kosza, obrońca powinien czekać, by atakujący nadal kozłował – ponieważ kozłowanie jest wolniejsze od podań, jest to wtedy sytuacja korzystna dla obrońcy, ponieważ daje szansę na powrót do obrony innych członków drużyny^[29][30]. Jeśli atakujący znajdują się już w niedużej odległości, obrońca powinien zbliżyć się do zawodnika z piłką i „zepchnąć” do linii ograniczającej boisko, aby zmusić go do zatrzymania – a następnie odskoczyć do drugiego zawodnika, ponieważ istnieje wtedy szansa na zdobycie posiadania piłki w wyniku przechwycenia podania od zatrzymanego atakującego^[29][28][30]. Dla obrońcy cenne jest „zmuszenie” przeciwników do wykonywania podań między sobą, ponieważ każde takie podanie jest szansą na przechwycenie piłki^[30]. Jeśli nie jest możliwe zatrzymanie akcji przeciwnika, działania obrońcy powinny „zmusić” przeciwnika do oddania rzutu z półdystansu zamiast spod kosza^[28][30].

W przypadku przewagi 3 na 2, obrońcy powinni ustawić się jeden za drugim na linii pomocy w pozycji otwartej, jeden w rejonie linii rzutów wolnych, a drugi w rejonie półkola podkoszowego^[29][30]. Zawodnik znajdujący się wyżej powinien kryć kozłującego, a zawodnik znajdujący się niżej powinien w pozycji otwartej „pilnować” obu zawodników bez piłki, a następnie domknąć pozycję na tym zawodniku, który otrzyma podanie^[29][30]. Wtedy zawodnik znajdujący się wyżej zajmuje pierwotną pozycję zawodnika będącego niżej i „pilnuje” w pozycji otwartej graczy bez piłki^[29][30]. Zasady te są podobne do krycia strefą^[30].

Jeśli piłkę kozłowałby zawodnik znajdujący w bocznym pasie działania, to zatrzymanie go również należy do obowiązków obrońcy znajdującego się z przodu^[31].

W innych przypadkach obrońcy mogą stosować w różnych wariantach metody znane z obrony 2 na 1 i 3 na 2, pamiętając przede wszystkim aby agresywnie kryć zawodnika z piłką, a po „zepchnięciu” go do linii bocznej pozostałych zawodników kryć od piłki^[29][32]. Utrudniać rozegranie akcji atakującym można m.in. poprzez umiejętne doskakiwanie i odskakiwanie od przeciwników, co zaburzy dynamikę ich gry^[28].

• Hannes Neumann, Trening koszykówki. Taktyka, technika, kondycja, Wydawnictwo Marszałek & Marszałek, ISBN 89-908537-4-4
• Andrzej Wojakowski, Koszykówka, Monografie Podręczniki Skrypty AWF w Poznaniu nr 69, Poznań 1987, ISSN 0137-9755
• Tomasz Arlet, Koszykówka. Podstawy techniki i taktyki, Kraków 2001, ISBN 83-911418-6-1
• W. Kłyszejko, Koszykówka. Podręcznik dla zawodnika i instruktora, Wydawnictwo Głównego Komitetu Kultury Fizycznej, Warszawa 1951
• Zdzisława Wyżnikiewicz, Koszykówka dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1977
• Józef Pachla, Materiały do nauczania koszykówki, Polski Związek Koszykówki, Warszawa 1965
• Halina Oszast, Marcin Kasperzec, Koszykówka, Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie, Kraków 1991

• Władysław Maleszewski, Taktyka koszykówki, Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1976