Wasilków (gmina)

Gmina Wasilków położona jest w centralno-wschodniej części województwa podlaskiego, w dolinie rzeki Supraśli. Gmina od południa graniczy z Białymstokiem, od zachodu z gminą Dobrzyniewo Duże, od północy z gminą Czarna Białostocka i od wschodu z gminą Supraśl. Wasilków jest położony nad rzeką Supraśl, w otoczeniu lasów Puszczy Knyszyńskiej^[5].

Według danych z roku 2002^[6] gmina Wasilków ma obszar 127,17 km², w tym:

• użytki rolne: 40%
• użytki leśne: 48%

Gmina stanowi 4,26 procent powierzchni powiatu.

Pierwsze ślady osadnictwa na terenie gminy Wasilków sięgają środkowej epoki kamienia. Wykopaliska prowadzone w okolicach miejscowości Nowodworce dostarczyły dowodów na zasiedlenie tych terenów w epoce brązu, która na ziemiach polskich trwała do około 1800 r. p.n.e. Jednym z ciekawszych było odkrycie kopalni krzemienia w Puszczy Knyszyńskiej koło miejscowości Rybniki. W wyniku przeprowadzonych badań na terenie gminy zostało odkrytych około pięćdziesiąt stanowisk archeologicznych. Ślady osadnictwa pradziejowego i wczesnohistorycznego zostały odnalezione w sąsiedztwie niemal każdej istniejącej współcześnie miejscowości na terenie gminy Wasilków. Nic natomiast nie wiadomo na temat początków osadnictwa słowiańskiego na wasilkowskiej ziemi. W XI w. tereny Wasilkowa należały do Rusi Kijowskiej. Wasilkowskie tereny w 1340 r. zostały włączone do Litwy przez księcia Giedymina. Jednak wcześniej obszar ten należał do Mazowsza. Pierwsza wzmianka w źródłach pisanych o obszarze, na którym później powstało miasto i starostwo wasilkowskie pochodzi z 1358 r.^[5]

Przełomową datą w historii Wasilkowa jest dzień 8 grudnia 1566 r., kiedy król Zygmunt August nadał mu prawa miejskie oraz herb. Miasto zasiedlane było przez ludność pochodzącą z okolic Goniądza, Tykocina i Białegostoku. W dwa dni po nadaniu praw miejskich – w dniu 10 grudnia 1566 r. król Zygmunt August wydał przywilej pozwalający na utworzenie parafii katolickiej. W połowie XVII w. Wasilków zamieszkiwało około 500 mieszkańców, a całe starostwo dodatkowo 400 osób. Z tego okresu pojawiają się pierwsze zapisy o przybyłych z Choroszczy Żydach, którzy osiedlili się w Wasilkowie. Przed pierwszym rozbiorem Polski Wasilków liczył około 1500 mieszkańców. Po III rozbiorze Polski Wasilków został włączony do białostockiego departamentu Nowych Prus Wschodnich, a od 1807 r. na mocy traktatu w Tylży do zaboru rosyjskiego^[5].

Około 1880 r. Wasilków liczył 3880 mieszkańców. W mieście funkcjonowało 12 zakładów włókienniczych, z czego właścicielami dziesięciu byli Żydzi. Wszystkie zakłady zatrudniały łącznie około 300 osób. Tragiczną datą w historii miasta jest dzień 5 maja 1895 r., kiedy to wielki pożar zniszczył prawie połowę Wasilkowa, a w ogniu zginęło 10 osób. Pod koniec XIX wieku Wasilków liczył ok. 4 tys. mieszkańców^[5].

W listopadzie 1918 r. w mieście czynne były tylko dwie fabryki włókiennicze zatrudniające blisko 70 pracowników. II wojna światowa rozpoczęła się na tych ziemiach w dniu 16 września 1939 r. wraz z wkroczeniem wojsk niemieckich. Niespełna tydzień później wkroczył tu oddział kawalerii sowieckiej Armii Czerwonej. Tak rozpoczęła się sowiecka okupacja, podczas której wywieziono do Kazachstanu kilkadziesiąt wasilkowskich rodzin. W sierpniu 1941 r. Niemcy utworzyli w Wasilkowie getto, w którym przebywało około 1250 Żydów. W następnym roku wywieziono ich do Treblinki, gdzie zostali zgładzeni^[5]. Na skutek działań wojennych przemysł wasilkowski przestał istnieć. Miasto zniszczone zostało w 20%. W okresie powojennym znamienną datą jest dzień 1 lipca 1947 r., kiedy to ksiądz Wacław Rabczyński został mianowany wikariuszem i zarządcą parafii pw. Przemienienia Pańskiego w Wasilkowie. Podsumowaniem działalności ks. Rabczyńskiego było rozpoczęcie w 1958 r. i zakończenie w 1966 r. budowy kościoła pw. NMP Matki Miłosierdzia przy ulicy Kościuszki. Ksiądz Wacław Rabczyński był niewątpliwie jedną z najwybitniejszych postaci w powojennej historii ziemi wasilkowskiej^[5].

W 1946 r. Wasilków liczył 3948 mieszkańców. Wyznacznikiem zmian zachodzących w latach powojennych był rozwój Zakładu Przemysłu Wełnianego im. Emilii Plater, który w latach swojej świetności zatrudniał około 2500 pracowników. W 1959 r. rozpoczęto budowę szkoły podstawowej przy ulicy Mickiewicza, a w roku 1982 szkoły podstawowej przy ulicy Polnej, którą uroczyście otwarto w dniu 22 maja 1985 r.^[5] Po II wojnie światowej Wasilków stał się miastem satelickim Białegostoku. W dniu 27 maja 1990 r. odbyły się pierwsze po pół wieku wolne i demokratyczne wybory do samorządu lokalnego^[5].

W roku 2022 liczba mieszkańców miasta i gminy Wasilków sięga blisko 19 tys. i stale rośnie. Wasilków stał się jedną z najprężniej rozwijających się jednostek samorządu terytorialnego w woj. podlaskim^[5].

Urozmaicona rzeźba terenu oraz przepływająca przez gminę rzeka Supraśl tworzy dobre warunki do odpoczynku i rekreacji. Miasto od zachodu, północy i wschodu otoczona jest Parkiem Krajobrazowym Puszczy Knyszyńskiej. Dzięki temu mieszkańcy gminy oraz turyści mają możliwość korzystać w licznych turystycznych szlaków pieszych, rowerowych i jeździeckich.

Dla miłośników wędkarstwa dobrym miejscem może być zalew nad Supraślą. Również nad zalewem jest wypożyczalnia kajaków oraz sprzętu wodnego.

Szlaki piesze^[7]:

1. Szlak „Supraski” – kolor znaków żółty, długość całkowita 16 km. Przebieg szlaku: Czarna Białostocka (PKP) – Buksztel – gaj. Czumażówka – Ożynnik – gaj. Podjałówka – Podsupraśl – Supraśl (rynek)
2. Szlak „Świętej Wody” – kolor znaków niebieski, długość całkowita 23 km. Przebieg szlaku: Białystok (ul. Wysockiego MPK nr 9) – Nowodworce – Wasilków – Święta Woda – Studzianki – Zapieczki – gaj. Podjałówka – Podsupraśl – Supraśl (rynek)
3. Szlak „Im. W. Sławińskiego” – kolor znaków zielony, kługość całkowita 23 km. Przebieg szlaku: Czarna Białostocka (PKP) – zal. Czapielówka – Czarna Wieś Kościelna – Klimki – Wólka Ratowiecka – Ratowiec – Czarny Blok – Wólka Przedmieście – Katrynka – góry Leńce – Jurowce (MPK)
4. „Szlak bojowy Zgrupowania AKO Piotrków” – kolor znaków czerwony, długość całkowita 15 km. Przebieg szlaku: Święta Woda – Czarny Blok – Ratowiec – Czarna Wieś Kościelna – Karczmisko – Miejsce Pamięci Narodowej
5. Szlak „Do Zakątka Kiszukówka” – kolor znaków żółty, długość całkowita 6 km. Przebieg szlaku: Święta Woda – Czarny Blok – Zakątek Kiszukówka

Szlaki rowerowe^[7][8]:

1. Szlak „Kresowe wędrówki” – kolor znaków zielony, długość całkowita 149 km. Przebieg szlaku: Krynki – Kruszyniany – Sanniki – Szaciły – Nietupa – Górany – Ostrów Południowy – Ostrów Północny – Szudziałowo – Nowinka – Kozłowy Ług – Borowszczyzna – Talkowszczyzna – Kopna Góra – Łaźnie – leś. Turo – Podsupraśl – Jałówka – rez. Budzisk – Buksztel – Czarna Białostocka – Czarna Wieś Kościelna – Karczmisko – Kopisk – Szaciły – Obrubniki – Krynice – Letniki – Sochonie – Wasilków – Nowodworce – Ogrodniczki – Ciasne – Krasny Las – leś. Izoby – gaj. Kuberka – Królowy Most
2. Szlak „Do Zakątka Kiszukówka” – kolor znaków żółty, długość całkowita 6 km. Przebieg szlaku: Święta Woda – Zakątek Kiszukówka
3. Szlak „Grzybiarski” – kolor znaków czerwony, długość całkowita 10 km. Przebieg szlaku: Studzianki – Ożynnik – Sadowy Stok – Rezerwat Jałówka – Zapieczki – Studzianki
4. Szlak „Rowerowa Obwodnica Wasilkowa” – kolor znaków niebieski, długość całkowita 45,2 km. Przebieg szlaku: Wasilków (zalew-cypel) – Dolina Cisów w Wasilkowie – ul. Nadawki w kierunku Jurowiec – Ponikła – Rybniki – Mostek – Wólka Przedmieście – Wólka Poduchowna – Dąbrówki – Studzianki – Wasilków (zalew-cypel)

W celu lepszego połączenia Rowerowej Obwodnicy Wasilkowa z siecią istniejących już w gminie szlaków turystycznych, utworzono dwa czarne szlaki „łącznikowe” Wólka Przedmieście – Sochonie oraz Studzianki.

Przez gminę biegną dwie drogi krajowe prowadzące do przejść granicznych: droga krajowa nr 8 do granicy z Litwą w Budzisku i droga krajowa nr 19 do granicy z Białorusią w Kuźnicy. Przez gminę biegnie też droga wojewódzka nr 676.

Przez gminę biegnie linia kolejowa nr 6 Zielonka – Kuźnica Białostocka. W Wasilkowie znajduje się stacja kolejowa Wasilków, a w lesie kilka kilometrów od miejscowości Wólka-Przedmieście przystanek Czarny Blok, używany głównie przez grzybiarzy.

Dane na rok 2022:

• Zestawienie wieku mieszkańców gminy Wasilków w 2022 roku według płci. Opracowane na podstawie danych z Głównego Urzędu Statystycznego „Statystyczne Vademecum Samorządowca”.

Dąbrówki, Jurowce, Nowodworce, Rybniki, Sielachowskie, Osowicze, Sochonie, Studzianki (2 sołectwa: Studzianki I i Studzianki II), Woroszyły, Wólka-Przedmieście, Wólka Poduchowna, Horodnianka, Katrynka (wieś)^[2].

Burczak, Horodnianka (kolonia), Jaroszówka, Jurowce (kolonia), Katrynka (osada leśna), Mostek (kolonia), Mostek (osada leśna), Ożynnik, Podkrzemionka, Zapieczki, Zaścianek.

W gminie jest kilka zabytków. Największym z nich jest cmentarz z końca XIX wieku^[9][10], na którym stoją stare rzeźby nawiązujące do Pasji^[9]. Na terenie cmentarza znajduje się również zabytkowy kościół parafialny pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego z 1883 roku^[10]. Do zabytków w mieście należy też cerkiew z bramą, a poza miejscowością drewniany wiatrak holenderski z 1939 roku w Studziankach^[10]. Wzniesiony został w końcu XIX wieku, a w roku 1986 przeniesiony ze wsi Moniuszki.

Na terenie skansenu Białostockiego Muzeum Wsi we wsi Osowicze zgromadzone są liczne zabytki wiejskiej architektury drewnianej, m.in. dwór ziemiański z początku XIX wieku, trzy wiatraki, kuźnia, młyn wodny, chałupy i dworki drobnoszlacheckie, stodoły i spichrze; w budynkach tradycyjne wyposażenie wnętrz i wystawy tematyczne.

W 2022 roku gmina Wasilków otrzymała trzy nagrody w rankingu Dziennik Gazeta Prawna^[11]:

• I miejsce wśród wszystkich polskich samorządów w kategorii Samorządowy lider komunikacji i promocji za film promocyjny „Piosenka Wasilkowska”.
• II miejsce w Polsce w kategorii gmina miejsko-wiejska.
• II miejsce w kategorii najlepszy włodarz w gminie miejsko-wiejskiej otrzymał Adrian Łuckiewicz.

W 2023 roku gmina Wasilków otrzymała, dwie nagrody w rankingu Dziennik Gazeta Prawna^[12]:

• I miejsce w Polsce w kategorii gmina miejsko-wiejska.
• I miejsce w kategorii najlepszy włodarz w gminie miejsko-wiejskiej otrzymał Adrian Łuckiewicz.

• współpraca międzygminna z gminą Mosty Wielkie (Ukraina)^[13],
• współpraca międzygminna z gminą Czerwonak (Polska, województwo wielkopolskie)^[14],
• współpraca międzygminna z gminą Potęgowo (Polska, województwo pomorskie)^[15].