Stanisław Kaszubski
Stanisław Kaszubski, ps. „Król” (ur. 10 października 1880 w Warszawie, zm. 7 lutego 1915 w Pilźnie) – polski działacz socjalistyczny i niepodległościowy, żołnierz 1 pułku piechoty Legionów Polskich.
| |
 podporucznik
| |
| Data i miejsce urodzenia |
10 października 1880 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
7 lutego 1915 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1914–1915 |
| Siły zbrojne | |
| Formacja | |
| Jednostki | |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
 
| |
.png){kind=small}
Życiorys
edytujLata szkolne i studenckie
edytujStanisław Kaszubski był synem powstańca styczniowego Franciszka oraz Kazimiery z domu Krzykowska. Miał brata Tadeusza (ur. 1885) oraz siostrę Wandę[1]. W 1890 roku rozpoczął naukę w V Gimnazjum w Warszawie, skąd wkrótce został usunięty za swoją patriotyczną postawę. Następnie uczył się w Płocku i Wilnie, gdzie także nie udało mu się ukończyć kształcenia. Z powodu swojej czynnej działalności w organizacjach patriotyczno-samokształceniowych z obydwu szkół został usunięty. W 1904 roku uzyskał świadectwo maturalne w Odessie. Należał do Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy. W czasie rewolucji w 1905 roku pod pseudonimem „Król” prowadził działalność polityczną wśród młodzieży. W czasie rewolucji został aresztowany i skazany na zesłanie do Archangielska. Wyrok został zamieniony na wygnanie poza granice Imperium Rosyjskiego. W jego konsekwencji w 1908 roku Kaszubski przeniósł się na tereny Austro-Węgier, zamieszkując w Krakowie.
Wkrótce rozpoczął studia na Uniwersytecie Jagiellońskim. W Krakowie zerwał z SDKPiL i wstąpił do Związku Strzeleckiego, w którym na rok przed I wojną światową ukończył kurs oficerski.
I Brygada Legionów
edytujW momencie wybuchu I wojny światowej Kaszubski znalazł się w organizowanych przez Józefa Piłsudskiego oddziałach. Wkrótce przydzielony został do I Brygady do 1 pułku piechoty. Służył w pierwszym batalionie tego pułku jako dowódca plutonu. Prawdopodobnie rozkazem z dnia 12 listopada 1914 roku został mianowany na podporucznika.
23–25 grudnia 1914 brał udział w morderczej bitwie pod Łowczówkiem. 25 grudnia dostał się do niewoli rosyjskiej. W Tarnowie, w siedzibie rosyjskiego korpusu, został dołączony do grupy 16 legionistów i razem z nimi 27 grudnia przetransportowany do Radomyśla Wielkiego[2]. W Radomyślu, w dowództwie rosyjskiej 3 Armii był przesłuchiwany przez pułkownika żandarmerii mówiącego biegle po polsku. Po zako��czeniu przesłuchań został przewieziony do powiatowego więzienia w Pilźnie. Ponieważ był obywatelem rosyjskim, został skazany za zdradę na karę śmierci przez powieszenie. 7 lutego 1915 roku przed wykonaniem wyroku odczytano dekret cara darujący Kaszubskiemu życie pod warunkiem wstąpienia do armii rosyjskiej. Stanisław Kaszubski odmówił[a]. Jego ciało został pochowane w bezimiennym grobie. Po zajęciu Pilzna przez wojska austriackie ciało jego ekshumowano i 2 listopada 1915 pochowano z honorami na cmentarzu w Pilźnie[3][4]. W 1923 roku na cmentarzu w Pilźnie postawiono pomnik ku jego czci.
Stanisław Kaszubski został pośmiertnie zweryfikowany jako podporucznik piechoty.
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 6476 (pośmiertnie, 1922)
- Krzyż Niepodległości z Mieczami (pośmiertnie, 19 grudnia 1930)[5]
Upamiętnienie
edytuj
Jego życiorys opisał Karol Koźmiński w książce pt. Kamienie na szaniec, wydanej w 1937[6].
Postać podporucznika pojawia się w filmie Legiony z 2019. W rolę Kaszubskiego wcielił się Mirosław Baka.
Uwagi
edytuj- ↑ Stanisław Kaszubski był jedynym oficerem legionowym zabitym w czasie egzekucji podczas I wojny światowej, chociaż nie jedynym żołnierzem legionowym – patrz Wiktor Krzysztof Cygan, Słownik biograficzny oficerów Legionów Polskich. T. 1, Gryf, Warszawa 1992.
Przypisy
edytuj- ↑ Marek Gałęzowski, Stanisław Kaszubski "Król", Warszawa: IPN, 2018, s. 4.
- ↑ Honor ponad życie. Egzekucja jeńca spod Łowczówka, por. Stanisława Króla-Kaszubskiego
- ↑ Przeniesienie zwłok, „Czas” (nr 264), 29 października 1915, s. 2.
- ↑ Pogrzeb męczennika narodowego. „Nowości Illustrowane”. Nr 46, s. 4, 13 listopada 1915.
- ↑ M.P. z 1930 r. nr 300, poz. 423 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ Co słychać w świecie kulturalnym. „Kamienie na szaniec”. 12 bohaterskich żywotów. „Dzień Dobry”. Nr 224, s. 7, 15 sierpnia 1939.
Bibliografia
edytuj- Pogrzeb śp. Stanisława Kaszubskiego, Czas nr 573 z 4 listopada 1915, s.2 [1].
- Ppor. Stanisław Król-Kaszubski. W 10 rocznicę stracenia, Polska Zbrojna Nr 39 z 8 lutego 1925, s. 10–11.
- Z. Zygmuntowicz, Stanisław Król-Kaszubski Bohater-męczennik, w Panteon Polski Nr 41, Lwów, Luty 1928, s. 3.
- Z. Zygmuntowicz, Stanisław Król-Kaszubski Bohater-męczennik, w Panteon Polski Nr 42, Lwów, Marzec 1928, s. 8.[2].
- Z. Zygmuntowicz, Stanisław Król-Kaszubski Bohater-męczennik, w Panteon Polski Nr 44, Lwów, Maj 1928, s. 10[3].
- Dariusz Nowiński, Stanisław Król-Kaszubski.
- Polski Słownik Biograficzny, Tom XII, Kraków 1966.
- Wiktor Krzysztof Cygan, Słownik biograficzny oficerów Legionów Polskich. Gryf, Warszawa 1992. T. I.
- Marek Gałęzowski, Stanisław Kaszubski "Król", Warszawa 2018, wyd. Instytut Pamięci Narodowej, ISBN 978-83-8098-477-6, wersja zdigitalizowana.