Ans 1850

1851 : començament de la Revòuta Taiping amb la presa de la vila fortificada de Yong'an. Dins lo nòrd dau país, començament de la Revòuta dei Nian après una venguda deis aigas catastroficas dau Fluvi Jaune.
1852 : en França, un referendum restaurèt l'Empèri sota la direccion de Napoleon III.
1852 : perseguida dei debats e dei luchas regardant l'abolicion ò lo mantenement de l'esclavatge amb la publicacion dau roman Uncle Tom's Cabin de la jornalista e escribana Harriet Beecher Stowe (1811-1896)^[1]. Succès major, lo libre agravèt lei tensions entre lei dos camps e aguèt un ròtle important dins lei progrès de l'abolicionisme entre lei populacions dau nòrd deis Estats Units d'America.
1853 : conclusion de la Crompa Gadsden amb Mexic. Permetèt l'annexion d'un territòri d'aperaquí 77 000 km² dau nòrd mexican en cambi de 10 milions de dolars. Aquò deviá permetre de bastir un camin de fèrre transcontinentau mai lo projècte mau capitèt. Lo territòri novèu foguèt integrat au sen de Nòu Mexic (après la Guèrra de Secession, una partida foguèt cedida a Arizòna).
1853 : progrès de la Revòuta Taiping après la conquista de Nanquin (19 de març) que venguèt la capitala de l'insureccion. En revènge, una ofensiva dei rebèls en direccion de Pequin mau capitèt a la fin de l'annada maugrat l'ocupacion de Tianjin (30 d'octòbre).
1853-1854 : en Japon, arribada d'una flòta estatsunidenca cargada de fòrçar lo país a abandonar sa politica isolacionista. En parallèl, mòrt dau shogun Tokugawa Ieyoshi que foguèt remplaçat per Tokugawa Iesada. Dins lei fachs, sei conselhiers assegurèron la gestion de l'Estat. Lei Japonés foguèron obligadas de signar la Convencion de Kanagawa que durbiguèt lei pòrts de Shimoda e de Hakodate ais Estatsunidencs. França, lo Reiaume Unit, Russia e lei País Bas impausèron rapidament de tractats similars. Aquò marquèt la fin de l'isolacionisme japonés. L'efiech sus lo prestigi dau Shogunat foguèt catastrofica e aquela umiliacion aguèt un ròtle important sus la restauracion dau poder de l'emperaire (→ 1867).

1853-1856 : guèrra de Crimèa entre Russia e una aliança gropant l'Empèri Otoman, França e lo Reiaume Unit. Entraïnada per lei menaçadas russas en direccion de l'Empèri Otoman, s'acabèt per una victòria aliada que permetèt d'empedir tota expansion russa vèrs lo sud. Pasmens, leis Otomans deguèron acceptar de laissar una autonòmia larga ai principats de Valaquia e de Moldàvia.
1854 : en Etiopia, raprochament de Kassa Hailu amb l'abuna Selama que l'ajudèt per reglar la crisi teologica que tocava la Glèisa Etiopiana dempuei de decennis. La doctrina sost lidet foguèt condamnada e la teoria tewahedo foguèt oficialament adoptada per la totalitat de la Glèisa. Aquò permetèt a Kassa de ganhar lo sostèn de l'abuna dins sei projèctes de coronament.
1854 : importants combats entre leis armadas Taiping e Qing a l'entorn de Changsha e de Wuhan.
1854 : en Japon, tèrratrem dins la region de Tokai (10 000 mòrts).
1855 : en Etiopia, la batalha de Deresge permetèt a Kassa Hailu de venir negus sota lo nom de Tewodros II. Aquò marquèt la fin dau Temps dei Princes e la restauracion d'un poder centrau fòrt per lo premier còp dempuei 1768-1769. Lo sobeiran novèu poguèt ansin aisament conquistar Choa.
1855 : après l'umiliacion de 1854, Japon adoptèt una politica de modernizacion. De comandas foguèron passadas per construrre de naviris de guèrra modèrnes e una escòla militara organizada segon lo modèl occidentau. Japon recebèt ansin son premier naviri de vapor dins lo corrent de l'annada, lo Kanko Maru, e o destinèt a l'entraïnament de sa futura marina. L'estudi dei sciéncias occidentalas (Rangaku), qu'èra limitat, foguèt d'ara endavant fòrça encoratjat.
1856 : adopcion d'una politica de modernizacion per lo negus Tewodros II que favorizèt l'introduccion de tecnologias europèas.
1856 : començament de la Segonda Guèrra de l'òpi entre una aliança francobritanica e China. Aquò permetèt ai Taiping de subreviure maugrat plusors desfachas còntra lei tropas imperialas.
1856 : en Yunnan, Revòuta dei Panthay que capitèt de conquistar la vila de Dali ont un sultanat foguèt proclamat.
1857 : dins l'encastre dau debat sus l'abolicion de l'esclavatge, publicacion d'un libre titulat Cannibals All! or Slaves Without Masters per George Fitzhugh (1806-1881). Fòrça racista, aquela òbra es un deis argumentaris pus detalhats dei partisans de l'esclavatge. Premier, denoncia la manca d'umanitat dau sistèma capitalista deis estats dau nòrd, compres lei condicions fòrças duras dau trabalh dei fremas e deis enfants. Puei, après una comparason amb lei condicions de vida deis esclaus depintadas coma melhoras (proteccion per lo mèstre de la naissença a la mòrt), denoncièt l'ipocrisia dau nòrd e concluguèt sus l'aspèct pus uman de l'esclavatge^[2]. Aquò suscitèt una colèra importanta au sen de l'elèit intellectuala dau Nòrd.
1857 : simbòl de son cambiament totau de politica estrangiera, Japon recebèt son premier naviri d'eliça bastit per lei Neerlandés.
1858 : en Mexic, insureccion dei conservadors entraïnada per la politica anticlericala dau govèrn. Leis insurgents capitèron de conquistar la capitala e lo centre dau país. Lo govèrn legau — liberau — se retirèt a Veracruz.
1858 : fin de la premiera fasa de la Segonda Guèrra de l'òpi amb la signatura dau tractat de Tianjin entre China, lo Reiaume Unit, França, Russia e leis Estats Units d'America. Marquèt una dubertura suplementària de China au comèrci internacionau. Pasmens, lo govèrn imperiau refusèt d'o ratificar e la guèrra contunièt.
1858 : en Japon, aparicion d'una epidemia de colerà que tuèt de centenaus de miliers d'abitants. En parallèl, de negociacions amb leis Estatsunidencs permetèron la signatura dau Tractat d'Amistat e de Comèrci. Èra un tractat inegau que durbiguèt cinc pòrts ais estrangiers e li donavan divèrsei privilègis coma un estatut d'extraterritorialitat. Après la desfacha chinesa a l'eissida de la Segonda Guèrra de l'òpi, Japon signèt tanben rapidement de tractats similars amb lei poissanças europèas e lei País Bas per defugir una guèrra. Au sen de la societat japonesa, dos camps se formèron e s'opausèron entre lei partisans de la dubertura e seis adversaris.
1859 : perseguida de la guèrra civila entre conservadors e liberaus. Retirat en Veracruz, lo govèrn liberau de Benito Juárez decidèt de nacionalizar lei bens de la Glèisa. Aquò agravèt lo conflicte e foguèt una causa de l'invasion francesa de 1862-1863.
1859 : publicacion de la Critica de l'economia politica dau filosòf alemand Karl Marx (1818-1883). Sustot dirigit còntra la pensada de Proudhon (1809-1865), aquel obratge li permetèt de definir lei concèptes de valor d'usatge e de valor de cambi d'un ben. I presentèt pereu lo caractèr sociau, istoric e non naturau de la produccion capitalista.

1853 : fin de la bastida dau Palais de Dolmabahçe a Istambul. Mesclèt divèrseis estiles d'origina europèa (barròc, rococò e neoclassic) amb de trachs islamics e venguèt lo centre administratiu principau de l'Empèri Otoman fins a 1922.

1851 : invencion d'una ròda novèla per lei molins d'aiga per l'engenhaire francés Alphonse Sagebien (1807-1892). Permetèt d'aumentar d'un biais important lo rendement mai aqueu sistèma — e tota la tecnologia dei molins d'aiga — foguèt lèu suplantat per l'eficacitat dei turbinas.
1851 : lo Francés Gustave Le Gray (1820-1884) e lo Britanic Frederick Scott Archer (1813-1857) desvolopèron d'un biais independent un procès fotografic, dich collodion umid, qu'anava s'impausar fins ais ans 1870. A respècte dei sistèmas precedents, utilizava una solucion de nitrocellulòsa, d'alcoòl e d'etèr per melhorar la fixacion de l'imatge au supòrt. La qualitat de l'imatge èra tanben superiora. En revènge, la tecnica necessitava tractament rapide per revelar l'imatge e la nitrocellulòsa es una substància perilhosa en causa de son caractèr fòrça inflamable. Tres variantas d'aquela tecnica apareguèt : l'ambrotupe (un imatge positiu sus una placa de veire), lo ferrotipe ò tintipe (un imatge positiu sus una placa de metau) e un metòde basat sus un imatge negatiu sus una vitra.
1852 : premiera enonciacion dau premier e dau segond principis de la termodinamica per William Thomson (lord Kelvin).
1852 : premiers calculs relativament precís de l'altitud dau Mont Everest per lo matematician bengalin Radhanath Sikdar (1813-1870). Sa natura de cima pus auta de la Tèrra, sospichada dempuei la fin deis ans 1840, foguèt ansin confiermada. Pasmens, l'anóncia foguèt pas oficializada per permetre de calculs suplementaris amb de metòdes pus precís.
1853 : premiera definicion de l'energina potenciala. Foguèt exprimida per William Rankine (1820-1872) en 1853^[3].
1854 : publicacion deis observacions dau mètge escocés James Young Simpson (1811-1870) regardant lo tetanòs. Per lo premier còp, establiguèron un liame entre la malautiá e una plaga (→ 1884).
1854 : l'astronòm Johann Franz Encke (1791-1865), director de l'observatòri de Berlin, definís lo sistèma de notacion modèrne deis asteroïdes.
1855 : publicacion de l'obratge de l'engenhaire estatsunidenc James Bichens Francis (1815-1892) sus lei turbinas Fourneyron. La turbina Francis èra un melhorament important (rendement pus important, talha pus febla) e se generalizèt pauc a pauc ais Estats Units (annadas 1870) e en Euròpa (annadas 1900).
1855 : publicacion de la lèi de Fick permetent de liar flux e gradient de concentracion d'una espècia quimica diluïda per lo fisiologista alemand Adolf Fick (1829-1901).
1855 : depaus d'un brevet per lo procès Bessemer (→ 1864 e 1877). Permetiá l'afinatge de la fonda bruta e de fabricar un acier pauc costós. Perfeccionat mai d'un còp, revolucionèt la siderurgia, permetèt d'aumentar la produccion d'acier e entraïnèt l'aparicion de la siderurgia industriala. Son principi èra d'utilizar un flux d'èr per eliminar leis impuretats contengudas dins la fonda. Tecnologicament passat a partir dau començament dau sègle XX, demorèt utilizat fins ais ans 1960.

1857-1858 : publicacion dei premierei cartas de sismicitat per Robert Mallet (1810-1881)^[4].
1858 : publicacion dau matematician britanic Arthur Cayley (1821-1895) qu'utilizèt per lo premier còp de matriças.
1859 : per assaiar d'explicar lo movement particular de la planeta Mercuri, l'astronòm Urbain Le Verrier prepausèt l'existéncia d'una planeta de descubrir, dicha Vulcan, entre Mercuri e lo Soleu. Pasmens, lei campanhas de recèrca donèron ges de resultat (→ 1916).

1. ↑ (fr) André Kaspi, Les Américains. Tome 1 : Naissance et essor des Etats-Units 1607-1945, Seuil, 1986, p. 156
2. ↑ (fr) André Kaspi, Les Américains. Tome 1 : Naissance et essor des Etats-Units 1607-1945, Seuil, 1986, p. 160.
3. ↑ (en) Crosbie Smith, The Science of Energy – a Cultural History of Energy Physics in Victorian Britain, The University of Chicago Press, 1998.
4. ↑ (fr) Charles Pomerol, Yves Lagabrielle, Maurice Renard e Stéphane Guillot, Éléments de géologie, Dunod, 2011, p. 212.