Moïses

L'existéncia de Moïses es unicament mencionada dins la Bíblia que cònta sa vida dins lei cinc premiers libres de l'Ancian Testament. Es tanben citat dins d'autrei partidas de la Torah e dins lo Nòu Testament^[1]. L'arqueologia a tanben identificat ges de vestigi ò de traça liat a Moïses ò a seis aventuras tant en Egipte qu'en Palestina. Per la màger part deis istorians, Moïses es donc un personatge legendari que foguèt creat durant lo periòde de redaccion de la Bíblia ebraïca entre lei sègles IX e III avC. D'efiech, au contrari d'autrei personatges istorics citats dins la Bíblia, existís ges de traça de Moïses dins de documents escrichs per d'autrei culturas. En particular, es pas present dins leis archius egipcians. Dins aquò, maugrat aquela abséncia, quauquei personas sostènon l'ipotèsi de l'existéncia de Moïses coma un personatge istoric dau sègle XIII avC transformat per l'apondon de trachs legendaris^[2].

Moïses seriá nascut durant lo periòde d'installacion dei dotze tribüs ebrievas en Egipte. D'efiech, après divèrsei dificultats coma una famina grèva, lei descendents d'Abraam abandonèron Canaan. Aquela partença foguèt favorizada per la posicion de governador d'Egipte ocupada per Josèp, lo fiu dau patriarca Jacòb^[3]. Pasmens, après la mòrt de Josèp e dau faraon aguent acceptat l'intrada deis Ebrieus sus son territòri, lei relacions entre Egipcians e Ebrieus se degradèron. Considerant lei descendnts de Jacòb coma una menaça, lo faraon leis utilizèt per realizar de trabalhs malaisats e penós. Puei, ordonèt l'exterminacion dei novèu-nats mascles.

La naissença de Moïses auriá agut luòc dins aqueu contèxte dins la tribü de Levi mai lo tèxte biblic dòna pauc de detalhs. Sa maire, Yokebed, èra pas capabla d'escondre son existéncia. Per empedir son execucion, auriá decidit de lo depausar dins una banasta abandonada lòng dei ribas de Nil. L'enfant foguèt descubèrt per la filha dau faraon que l'adoptèt avans de lo rendre a sa maire vertadiera que foguèt chausida coma norriça. Pus tard, Moïses s'entornèt en cò de sa maire adoptiva que li donèt son nom. Moïses foguèt educat a la cort dau faraon. Pasmens, vengut adult, decidèt de liar son sòrt a aqueu de son pòble après aver descubèrt sei sofrenças. Rompèt definitivament amb son enfança e sa jovença en tuant un Egipcian copable d'aver picat un Ebrieu.

Après lo murtre de l'Egipcian, Moïses deguèt s'enfugir. Trobèt una sosta dins lo Desèrt dei Madianitas onte sauvèt lei filhas dau prèire Jetró qu'èran menaçadas per de pastres. Per lo regraciar, Jetró li donèt una de sei filhas coma esposa e li permetèt de s'installar en cò d'eu. Pasmens, durant aqueu sejorn, Yahve apareguèt per lo premier còp a Moïses sota la forma d'un boisson ardent e li revelèt son nom. Li ordonèt de desliurar son pòble e de lo guidar vèrs Canaan. Ansin, Moïses s'entornèt en Egipte.

A son retorn, recebèt l'ajuda de son fraire Aaron per faciar lo faraon que refusèt inicialament de liberar leis Ebrieus. Pasmens, Yahve sostenguèt leis esfòrç dei dos òmes e liberèt lei dètz plagas sus leis Egipcians. Divèrsei catastròfas subrenaturalas toquèron lo país entraïnant deis epidemias, la destruccion dei recòltas e la disparicion dau Soleu pendent tres jorns. Finalament, Yahve decidèt de tuar totei lei fius ainats dei familhas egipcianas e lo faraon autorizèt leis Ebrieus de quitar son reiaume.

Après sa liberacion, lo pòble ebrieu comencèt una lònga errança dins lo desèrt guidat per una colona de fuòc creada per Yahve. Aqueu trajècte foguèt pontuat per divèrseis episòdis mai ò mens subrenaturaus. Lo pus famós es probablament lo passatge de la Mar dei Joncs que foguèt dubèrta per Yahve per permetre la fugida deis Ebrieus perseguits per una armada egipciana menada per lo faraon desirós de se venjar. Lo Dieu Unic tornèt sarrar la mar sus lei perseguèires que foguèron anientats. Durant un autre racònte famós, Yahve ajudèt leis Ebrieus en creant la manna, un manjar que permetèt ai fugidors de subreviure dins lo desèrt.

Dins aquò, l'eveniment pus important de l'exòde es la revelacion divina a la cima dau Mont Sinai. Yahve i chausiguèt Moïses per recebre lei dètz comandaments que constituïsson lo còr de la Torah. D'efiech, renovelament de l'aliança entre Yahve e leis Ebrieus, aquelei lèis èran la condicion permetent a aqueu pòble de s'entornar en Canaan. Pasmens, certaneis Ebrieus dobtèron dei paraulas d'un dieu invisible e preferiguèron demandar a Aaron de fabricar una idòla semblant a un vedèu d'aur. De mai, contestèron l'autoritat de Moïses. Tot aquò suscitèt la colèra de Yahve que lei condamnèt a errar quaranta ans suplementaris dins lo desèrt.

Aquela durada lònga èra necessària per instruire la generacion novèla dau pòble ebrieu dins la Lèi. Ansin, coma lo rèsta deis Ebrieus aguent fugit d'Egipte, Moïses aguèt pas lo drech d'intrar en Canaan. Après un òrdre de Yahve, fisèt la direccion dau viatge a Josue. Vièlh de 120 ans, poguèt mandar un regard vèrs la Tèrra Promesa avans de morir sus lo Mont Nebo.

Dins la Bíblia, Moïses es descrich coma un òme dotat d'una importanta autoritat naturala, d'un coratge considerable, estacat a la justícia, capable d'umilitat e sensa ambicion personala. Per aquela rason, tèn un ròtle major « d'Elegit de Dieu » dins lo racònte biblic car aqueu personatge i a una dimension politica (fondator dau pòble ebrieu escapat d'Egipte) e religiosa (fondator de la basa dau judaïsme). Per aquò, ocupa de foncions de cap politic, de diplomata, de legislator, de prèire e de profètas. Ansin, dèu guidar son pòble dins un viatge malaisat, li donar una lèi, organizar lo culte (definicion dei rites, dau calendier liturgic, bastida dau tabernacle... etc.), escotar la volontat divina per la transmetre ais Ebrieus e organizar sa succession.

L'eiretatge politico-religiós d'aquel ensemble aguèt una influéncia fòrça sus la definicion e l'unitat dau judaïsme e deis autrei religions monoteïstas. Per exemple, es totjorn evocat coma una personalitat fondatritz per l'Estat d'Israèl. Ansin, per limitar lo risc de divinacion dau personatge de Moïses, lo tèxte biblic descriu fòrça seis errors e sei limits. De mai, menciona pas l'emplaçament de sa tomba. Maugrat un risc pus reduch en causa de l'existéncia dei figuras de Jèsus ò de Maomet, lo cristianisme e l'islam an gardat aquela tradicion.

Moïses ocupa de foncions similaras dins lei tradicions crestianas e musulmana. D'efiech, sa figura es utilizada coma modèl per Jèsus e Maomet que son tanben incomprés e bandits per son pòble. Lei dos profètas ulteriors son tanben cap politic, legislator e prèire cargat d'organizar una aliança novèla entre Yahve e l'umanitat. Lo parallèl es probablament encara pus important dins l'islam car Maomet es egalament obligat de fugir son país en causa de l'ostilitat dei caps de La Mèca que son explicitament comparats au faraon. Enfin, dins lei doas religions, Moïses anóncia la venguda de Jèsus ò de Maomet.

1. ↑ Moïses es la figura de l'Ancian Testament qu'es la pus citada dins lo Nòu Testament amb 80 occuréncias (75 per Abraam e 58 per Dàvid).
2. ↑ Aquela data es chausida per permetre d'establir un liame amb lei premiers vestigis clarament atestats de la preséncia deis Ebrieus en Palestina que datan dau sègle X ò IX avC. Pasmens, lei rèines dei faraons d'aqueu periòde son relativament ben coneguts e contènon ges de mencion de la fugida d'un pòble vèrs lo nòrd-èst. Per aquela rason, d'autreis ipotèsis assaian d'establir un liame amb leis Icsòs, un pòble semita installat dins la vau bassa de Nil après una invasion e que foguèt militarament expulsat per leis Egipcians vèrs la fin dau sègle XVI avC.
3. ↑ Coma per Moïses, i a ges de document egipcian que menciona l'existéncia de Josèp.