Liban

Liban es un Estat del Pròche Orient a l'oèst d'Asia, situat al bòrd de la Mar Mediterranèa, que banha las siás còstas occidentalas. Al nòrd e a l'èst, Liban confronta las tèrras semideserticas de Siria, e al sud l'estrecha frontièra del país se tròba amb los limits d'Israèl.

Basicament lo relèu libanés, fòrça montanhós, pòt se dividir en quatre grandas unitats estructuralas, que se succedisson d'oèst a èst:

• la primièra, una franja costièra pro estrecha, ont se concentra la populacion;
• la segonda, la Cordilhièra de Liban, amb de montanhas calcàrias d'altituds superioras a 3000 mètres. Lo punt pus naut del país - Qurnat as Sawda', amb 3088 mètres d'altitud - es situat dins aquesta region;
• La tresena es la depression de la Val de Bekaa;
• La quatrena es la Cordilhièra d'Antiliban, que constituís lo limit natural amb Siria.

Eiretier de Fenicia situat au ponch de convergéncia entre Mesopotamia, Egipte, Anatolia e Grècia, lo Liban actuau foguèt roman e bizantin avans d'èsser conquistat per leis Arabes durant lo sègle VII. Durant lo periòde dei Crosadas, foguèt lo centre dau Comtat de Trípol — unic reiaume crosat d'origina occitana — fins a la presa de contraròtle de la region per lei Mamelocs d'Egipte a la fin dau sègle XIII. Puei, au començament dau sègle XVI, passèt sota l'autoritat deis Otomans.

Durant aquelei periòdes, son relèu montanhós ne faguèt un refugi per divèrsei minoritats. Ansin, tre la fin de l'Edat Mejana, son poblament èra ja vengut un mosaïc fòrça complèx format de glèisas crestianas d'obediéncia catolics, ortodòxs e armènis e de corrents religiós musulmans ortodòxs (sunisme e divèrsei brancas dau chiisme) ò eterodòxs (Druzes).

En 1831, Mehemet Ali (1805-1831) conquistèt Palestina e Siria. En Liban, la preséncia egipciana entraïnèt d'oposicions entre lei diferentei comunautats. En particular, lei sunitas chausiguèron de sostenir leis Otomans entraïnant una repression dura. En parallèl, leis Europèus aprofichèron la situacion per estendre son influéncia dins la region. Ansin, lei Francés venguèron lei protectors dei Glèisas catolicas, lei Rus deis ortodòxs e lei Britanics dei Druzes. Aquela proteccion se manifestèt en 1860 ambé lo desbarcament d'un còrs expedicionari francés après un chaple de maronites. Se retirèt un an pus tard mai obtenguèt la creacion d'una region autonòma dirigida per un governador crestian per assegurar la proteccion dei crestians. Dicha Mont-Liban, aquela region foguèt a l'origina dau Liban actuau.

Après la Premiera Guèrra Mondiala, França recebèt un mandat de la SDN sus Siria e la region dau « Grand Liban » (lo Mont-Liban, Beirot, Trípol e divèrsei territòris vesins). En 1922, l'acte de Londres confiermèt aquela cession e mantenguèt la separacion entre Liban e Siria.

L'aumentacion dau territòri libanés entraïnèt una demenicion de la populacion crestiana. Fòrça majoritari en 1914, representavan 55% de la populacion en 1921 e 51% en 1932 a l'eissida dau darrier recensament organizat dins lo país. En 1926, una constitucion organizèt un sistèma confessionau qu'assegurava una representacion equitabla a cada comunautat. Dins lei fachs, lei maronites dominèron la vida politica e leis abitants de Beirot la vida economica. Dins lei regions interioras, aquò suscitèt d'oposicions ambé leis ortodòxs, lei Druzes e lei sunitas (desirós de jónher Siria). En 1936, un tractat francolibanés — jamai ratificat per Liban — reconoguèt lo principi de l'independéncia e donèt d'importants drechs militars e economics a França per una durada de 25 ans.

Durant la Segonda Guèrra Mondiala, lei mandats de Siria e de Liban passèron sota lo contraròtle dau regim de Vichèi en 1940. L'annada seguenta, foguèron ocupats per una fòrça francobritanica. Leis autoritats novèlas prometèron l'independéncia per la fin de la guèrra mai leis elèits locaus la demandèron immediatament. Doas crisis opausèron en 1943 e en 1945 leis independentistas au poder francés. Pasmens, ambé lo sostèn dei Britanics, lei premiers obtenguèron la partença dei Francés en 1946.

En 1943, dins lo corrent de la lucha còntra França, leis elèits libanés avián conclut un acòrd dich « Pacte Nacionau ». Prevesiá un partiment dei pòstes de l'Estat e dau Parlament entre crestians e musulmans segon un rapòrt de sièis a cinc. Fins a 1958, aqueu sistèma foncionèt ben car l'Estat demorèt feble. D'efèct, d'aqueu temps, Liban èra totalament somés a l'iniciativa privada e l'interès de tenir lo poder èra limitat.

La situacion cambièt en causa dei mutacions de la societat libanesa de la fin deis annadas 1950. Premier, una crisi agricòla que causèt l'exòdi de païsans paures vèrs Beirot. I trobèron ges d'ajuda de part dau govèrn e venguèron rapidament una fònt d'agitacion. Puei, la creissença demografica dei chiitas modifiquèt l'equilibri entre crestians e musulmans qu'èra a la basa dau pacte. En 1958, l'oposicion entre lo president crestian Camille Chamoun, favorable ais Occidentaus, e plusors caps arabes se reclamant dau panarabisme entraïnèt una crisi grèva. D'esmogudas entraïnèron un desbarcament estatsunidenc. Puei, lei Libanés capitèron de trobar un acòrd per restablir l'òrdre.

Lo president Fouad Chehab (1958-1964) capitèt de mantenir l'equilibri entre lei comunautats. Pasmens, après son mandat, lei tensions aumentèron pauc a pauc au sen de la societat libanesa. Kamal Joumblatt, cap dei Druzes, e Pierre Gemayel, un maronite cap dei Falanjas Libanesas, foguèron lei doas figuras principalas d'aqueu periòde.

En 1970-1971, aquela situacion foguèt destabilizada per l'arribada de refugiats palestinians dins lo sud dau país. D'efèct, lei Palestinians utilizèron lo territòri libanés per menar d'incursions còntra Israèl. Òr, aquò entraïnèt de repòstas israelianas qu'agravèron lei tensions entre musulmans, solidaris dei Palestinians, e crestians. Ansin, en abriu de 1975, de combats entre de Palestinians, sostenguts per lo Movement Nacionau Libanés de Joumblatt, e lei Falanjas degenerèron rapidament en una guèrra generala entre comunautats qu'anava causar la mòrt de 150 000 personas.

Après l'estiu de 1975, lei combats venguèron fòrça violents. Au començament de l'annada seguenta, lo president sirian Hafez el-Assad prepausèt de modificar lo Pacte Nacionau per instaurar l'egalitat entre crestians e musulmans. Pasmens, Kamal Joumblatt refusèt e exigiguèt la fin dau confessionalisme. En mai, la perseguida deis afrontaments entraïnèt l'intervencion de l'armada siriana qu'impausèt en octòbre d'altas-au-fuòc au MNL e ai Palestinians.

Pasmens, lei combats de 1975-1976 avián entraïnat l'afondrament de l'Estat que son autoritat foguèt pas restaurada per l'aplant deis operacions. Au contrari, cada comunautat se retirèt sus sei bastions tradicionaus : maronites a Beirot-Èst e au nòrd dau Mont Liban, musulmans a Beirot-Oèst, Druzes au sud dau Mont Liban e Palestinians dins lo sud dau país. En mai d'aquò, l'armada siriana gardèt de fòrças dins lo plan de Bekaa.

En 1978, Israèl ataquèt lo sud de Liban per i establir una « zòna de seguretat » destinada a protegir sa frontiera septentrionala còntra leis infiltracions palestinianas. Agantèron rapidament lo riu Litani e s'alièron ambé lei milícias catolicas dau melkite Saad Haddad. En 1981, lei crestians de Béchir Gemayel — lo fiu de Pierre — après una desfacha còntra lei Sirians, s'alièron ambé leis Israelians.

Aquò permetèt a l'armada israeliana d'organizar una gròssa ofensiva en 1982. L'armada siriana deguèt se retirar vèrs lo nòrd mai lei Palestinians e lei musulmans resistiguèron au sètge de Beirot-Èst. En aost, una fòrça internacionala francoestatsunidenca desbarquèt per supervisar l'evacuacion dei fòrças palestinianas vèrs d'autrei país arabes. Lo mes seguent, Béchir Gemayel, que veniá d'èsser elegit president, foguèt tuat per un atemptat. En represalhas, lei milícias crestianas aliadas d'Israèl chaplèron, ambé l'acòrd de l'armada israeliana, mai de 3 000 civius palestinians dins lei camps de Sabra e Chatila. Puei, Amin Gemayel — lo fraire de Béchir — signèt en 1984 un acòrd de patz amb Israèl.

Aquel acòrd entraïnèt lo retirament deis Israelians vèrs Saïda. Pasmens, Amin Gemayel mau capitèt d'impausar son autoritat sus lo rèsta de Liban. Au contrari, foguèt obligat de se raprochar de Siria e de remandar lo tractat de 1984. Dins aquò, durament condamnat après lei chaples de 1983, Israèl deguèt contuniar son retirament vèrs lo sud onte gardèt fins a 2000 lo contraròtle d'una « zòna de segueretat ».

Lo tresen periòde de la guèrra civila foguèt marcat per lo ròtle creissent dei chiitas. D'efèct, ben implantada dins lo sud dau país, son organizacion principala, Amal, se renforcèt gràcias a sa participacion a la resisténcia còntra Israèl. Revendiquèt una reforma deis institucions e lo mantenement de liames estrechs ambé Siria. Pasmens, tre 1982, deguèt faciar la concurréncia d'un segond movement chiita, dich Hezbollah, qu'èra sostengut per Iran e desirós d'establir una republica islamica.

Après lo retirament israelian dins lo sud, lei faccions libanesas tornèron prendre seis afrontaments (Amal còntra lo Hezbollah, Amal còntra lei Druzes...). Lei maronites foguèron pereu victimes de conflictes intèrnes e en 1987, Siria s'impliquèt tornarmai d'un biais actiu dins lo conflicte. En 1988, lo generau Michel Aoun, nomat Premier Ministre per Amin Gemayel, assaièt d'impausar son primat gràcias a un sostèn iraquian. Pasmens, après de combats saunós a Bagdad, son camp subiguèt una desfacha importanta que permetèt de durbir de negociacions. Ansin, en octòbre de 1989, una conferéncia araba organizada a Taëf prepausèt de modificar lo Pacte Nacionau per establir la paritat entre crestians e musulmans.

Michel Aoun assaièt de s'opausar a l'acòrd de Taëf mai la crisi de Kowait de 1990 lo privèt de l'ajuda de Saddam Hussein. Se refugièt a l'ambaissada de França e l'armada siriana, ambé l'acòrd deis Estats Units d'America, intervenguèt per far respectar lo tèxte. En setembre de 1991, lei Sirians avián restaurats l'Estat e l'armada libanés, çò que permetèt de desarmar lei milícias — franc dau Hezbollah e d'Amal que luchavan còntra l'ocupacion israeliana. Aquela estabilizacion permetèt de començar la reconstruccion e un « tractat de fraternitat » venguèt legitimar la tutèla siriana.

Perdeires principaus de la guèrra, lei crestians s'opausèron a la politica de reconciliacion siriana. Refusèron donc de participar ai legislativas de 1992 que veguèron la victòria de la coalicion menada per lo sunita Rafic Hariri. De 1992 a 1995, aprofichèt un contèxte economic favorable per començar la reconstruccion. Pasmens, a partir de 1995, la situacion financiera dau país venguèt fòrça marrida ambé d'aumentacions dau deute nacionau, de la pauretat e dau caumatge.

Dins lo sud, la situacion èra agravada per lei combats opausant lei movements de resisténcia chiitas a l'armada israeliana e seis aliats locaus. De mai, en 1993 e en 1996, aqueu conflicte se generalizèt a la totalitat dau territòri libanés ambé de bombardaments israelians còntra lo Hezbollah e lei rets d'infrastructuras. Lei tropas israelianas se retirèron finalament dau Sud-Liban en març de 2000. La zòna abandonada foguèt rapidament conquistada per lo Hezbollah qu'eliminèt l'Armada dau Liban-Sud, aliat principau d'Israèl durant l'ocupacion. Pasmens, aqueu retirament permetèt pas d'establir la patz qu'un sector orientau de la frontiera israelolibanesa fa totjorn l'objècte de desacòrds entre Israèl e lo Hezbollah. Ansin, leis escaramochas demorèron frequentas lòng de la frontiera sud.

D'aqueu temps, Liban conoguèt divèrsei crisis politicas en causa dei luchas d'influéncias que menavan Occidentaus (França e Estats Units principalament) e Sirians per lo contraròtle dau país. Ansin, lo govèrn venguèt pauc a pauc pus autoritari ambé, per exemple, l'arrestacion de 200 opausants crestians en 2001. La guèrra d'Iraq de 2003 agravèt encara lei tensions fins a l'adopcion per lei pro-Sirians d'un emendament modificant la constitucion per permetre au president Émile Lahoud de se tornar presentar.

Lo 14 de febrier de 2005, Rafic Hariri foguèt tuat dins un atemptat, çò qu'entraïnèt de manifestacions còntra Siria sospichada d'aver eliminat son èx-aliat. París e Washington aprofichèron la situacion per obtenir dei Nacions Unidas una resolucion demandant lo retirament (acabat lo 26 d'abriu) dei tropas sirianas estacionadas en Liban. En parallèl, lei diferentei faccions libanesas — franc dau Hezbollah — se devesiguèron entre partisans e adversaris de la preséncia siriana. Après un periòde de transicion, d'eleccions organizadas en junh de 2005 veguèron la victòria dei pro-occidentaus (72 sètis sus 128) que formèron un govèrn dirigit per Fouad Siniora, un pròche de Rafic Hariri. Pasmens, aquò amaisèt pas la situacion e de negociacions començadas en març de 2006 s'acabèron sensa resultat.

Lo 12 de julhet de 2006, una escaramocha frontaliera entre lo Hezbollah e Israèl s'acabèt per la captura de dos soudats israelians. Tel Aviv reagiguèt en organizant una ofensiva còntra tot lo sud de Liban per destrurre la milícia chiita. Aquò entraïnèt una guèrra d'un mes (12 de julhet - 14 d'aost de 2006) que s'acabèt per una revirada de l'armada israeliana, incapabla de rompre lei defensas de son adversari. En revènge, coma en 1993 e en 1996, una campanha de bombardaments aerians entraïnèt la destruccion d'un nombre fòrça important d'infrastructuras.

Una resolucion de l'ONU permetèt d'acabar la guèrra mai lei tensions demorèron lòng de la frontiera. Una fòrça internacionala i foguèt desplegada per separar lei dos adversaris. Pasmens, en fòra dei destruccions e dei victimas (1 300 mòrts, principalament de civius), la consequéncia principala dau conflicte foguèt de renfòrçar lo prestigi dau Hezbollah vengut un Estat dins l'Estat. Aquò li permetèt de contestar lo govèrn de Fouad Siniora afeblit per sa posicion neutra durant l'ataca israeliana.

Après la guèrra, divèrsei país arabes assaièron de trobar una solucion per amaisar lei tensions entre lo govèrn Siniora e l'oposicion menada per lo Hezbollah. Finalament, de combats opausèron divèrsei faccions en mai de 2008 a Beirot, a Trípol e a Halba. S'acabèron per la victòria dau Hezbollah e de seis aliats. Puei, lo 21 de mai, un compromés foguèt trobat per formar un govèrn d'union nacionala dirigit per Fouad Siniora e cargat d'organizar d'eleccions legislativas en junh de 2009.

Aquel escrutinh veguèt la victòria dei pro-occidentaus gropant sunitas, crestians e Druzes de Walid Joumblatt sus l'oposicion gropant lei chiitas (Hezbollah e Amal), lei crestians partisans de Michel Aoun e lei Druzes menats per Talal Arslan. Saad Hariri venguèt Premier Ministre. Pasmens, en 2011, deguèt demissionar après la demission de plusors ministres ostils ai drechs fòrça importants donats a un tribunau internacionau cargats d'enquistar sus l'assassinat de Rafic Hariri. De negociacions e de cambiaments d'aliança entraïnèron alora la formacion d'un govèrn dirigit per Najib Mikati ambé lo sostèn dei partits chiitas.

Pasmens, a partir de 2012-2013, lei preoccupacions principalas de Liban se dirigiguèron vèrs la guèrra civila en Siria. D'efèct, aperaquí 500 000 Sirians se refugièron en Liban e divèrsei movements islamistas utilizan lo territòri libanés per intrar en Siria. En mai d'aquò, lo Hezbollah participa tanben au conflicte dins lo camp de Bachar el-Assad. Ansin, per defugir una destabilizacion novèla de Liban, un govèrn d'union nacionala foguèt tornarmai format en febrier de 2014.