Lac Victòria

Lo lac Victòria se situa en Africa de l'Èst, al còr dels grands lacs africans; es traversat per l'eqüator al nòrd. Sos estats vesins son Kenya al nòrd-èst, Oganda al nòrd e nòrd-oèst e Tanzania al sud. Pro pauc prigond (40 m en mejana, 83 m al maximum^[1]) e situat a 1 133 m d'altitud^[2], lo lac ocupa una depression formada per de movements tectonics e enquadrada per las doas brancas de la Granda Val del Rift formada fa quatre milions d'annadas.

Gaireben rectangular amb 320 km de long (del nòrd al sud) e 275 km de larg (d'èst al oèst), lo lac possedís de ribas fòrça decopadas formant de nombrosas peninsulas, baias, caps e mai de 3 000 illas, gaireben totas inabitadas.

Fa quatre milions d'annadas, lo rift èst african comença de se constituir pel jòc de falhas normalas que venon òrsts e grabèns organizats sus dos axes parallèls. Lo leugièr soslevament dels bòrds provoquèt la formacion d'una depression pauc marcada dins de terrens precambrians. Qualques cors d'aiga, capturats per aquela conca comencèron alara de l'emplir entre 750 000 e 400 000 ans, fasent nàisser lo lac Victòria^[3].

La flaca prigondor del lac e son grand repòrt superfícia/volum lo fan vulnerable als cambis climatics. Los carotatges geologics realizats dins los sediments mostrèron que lo lac Victòria s'assequèt almens tres còps dempuèi sa formacion^[3]. Aqueles cicles d'assecament son probablament ligats a las glaciacions pendent que las precipitacions demenissián^[3]. Lo darrièr assecament del lac remonta a 17 300 ans e son rempliment a 14 700 ans^[4][5].

Lo lac Victòria es somés a un clima tropical que las temperaturas oscillan entre 16 °C e 27 °C. De mai a julh, los vents del sud provòcan de desplaçaments de la massa d'aiga cap al nòrd. Las pluèjas se repartisson tot lo long de l'annada mas dos periòdes pus umids se distinguisson en abril e en setembre octobre. La mejana annala de las precipitacions s'elèva a 1 450 mm.

Lo bacin collector recep una dosena de cors d'aiga que Kagera, lo pus important ven de Tanzania, de Burundi e de Rwanda. L'emissari del lac Victòria, lo Nil Blanc (Bahr-el-Abiad), s'escampa cap al nòrd per anar dins lo lac Kyoga puèi lo lac Albèrt e fin finala Nil. La partida del Nil Blanc situada entre lo lac Victòria e lo lac Kyoga se nomena tanben Nil Victòria e seriá nascut entre 12 000 e 14 000 ans ab. C. Los afluents, que lor debit vària fòrça segon las sasons, balhan mens de 20% de las aigas del lac, lo rèsta ven de las pluèjas^[6]. Las pèrdas son degudas en partida al debit sortissent del Nil Blanc mas tanben a l'evaporacion (variabla segon las sasons e lo vent) que representa una pèrda de 31 a 124 mm per mes.

Fins a las annadas 1960, lo lac Victoria foguèt tanben plan equilibrat al nivèl idrologic e endurava pas de fòrtas variacions de nivèl. En 1962, lo nivèl montèt bruscament en consequéncias de fòrtas pluèjas e demorèt atal amb una leugièra diminucion. A partir de 2004, un cambi important comencèt amb una baissa de nivèl del lac de dos mètres en dos ans. La causa d'aquela seriá la manca de pluèjas qu'agís al meteis temps dirèctament sul lac e suls apòrts dels afluents^[7].

Fa 14 000 ans, aprèp lo rempliment del lac, la fauna aqüatica dels rius colonizèt lo lac Victòria. Avent sul còp accès a un abitat verge, las espècias se diversifiquèron, ocupant totes los ròdols ecologics. Coma aquò apareguèron, segon la teoria actuala, de nombrosas espècias endemicas d'aplocromis. Aprèp l'introduccion de la pèrca de Nil, l'eutrofizacion de l'aiga e l'invasion per la jacint d'aiga, aquela biodiversitat demeniguèt fòrtament. Pareis çaquelà que qualques aplocromis comencèron de s'adaptar a aquelas condicions novèlas, notablament en modificant lors abituds alimentàrias^[8].

Qualques familhas, genres e espècias marcants de la fauna salvatja.

Dins los paluns de papirus, l'antilòp sitatunga (Tragelaphus spekeii), de batas longs e esclats adaptats a la marcha en terrens palunoses, se pòt encara encontrar pasmens qu'escas. Un autre antilòp, lo grand cobe de las canavèras (Redunca redunca), se pòt tanben apercebre sus las ribas.

Concernent los mamifèrs pus adaptats al mòde de vida aqüatica, l'ipopotam (Hippopotamus amphibius) e la loira de las gautas blancas del Cap (Aonyx capensis), son corrents.

Dins qualques zonas pus secas viu l'impala (Aepyceros melampus), mamifèr semblant una gazèla o un antilòp.

Lo lac Victòria es un luòc de passatge de fòrça nombroses aucèls de passa e tanben lo mitan de vida d'un grand nombre d'espècias residentas.

Dins los paluns denses, fòrça animals tròban abriga e noiridura. Coma Bèc d'esclòp (Balaeniceps rex) que se noirisson de peisses, de batracians, de joves tartugas e qu'es uèi classat coma espècia vulnerabla. Se tròba d'aucèls tipics dels paluns de papirús coma Cisticòla carruthersi (Cisticola carruthersi), Acrocephalus rufescens, Muscicapa aquatica, Bradypterus carpalis e doas espècias menaçadas, Chloropeta gracilirostris e Laniarius mufumbiri.

Dins las aigas pus liuras, se pòt encontrar Himantopus himantopus e tanben de còrbs marins (Phalacrocorax carbo e Phalacrocorax africanus) coma divèrses guiraudets (Ardeola idae) e egrettas (Egretta garzetta, Ardea alba). La gavina del cap gris (Larus cirrocephalus) e èsterna Hansel (Sterna nilotica) s'encontran sovent dins las zonas pus alunhadas de la riba.

Dins la savana arborada qu'entorneja lo lac, se pòt observar l'arnièr de Senegal (Halcyon senegalensis), aucèl fòrça colorat. Prèp de la riba, se pòt a vegadas apercebre Burhinus vermiculatus o ben Lybius guifsobalito, aucèl negre de la gorga roja intens, o de soïmangas, aucèls nectarivors.

Lo crocodil de Nil (Crocodylus niloticus) a gaireben disparegut d'aquela region d'Africa. Es subretot victima de la caça facha per obtenir sa pèl. Se noirís de predas vivas coma ausèls, cernalhas, de tartugas, insèctes, crustacèus, mollusques e batracians.

Al lac Victòria, la ponta se fa a la fin de decembre e en genièr, a la sason seca quand las aigas baissan. Los uòus se depausan dins la sabla ont incuban pendent tres meses.

Lo lac abriga plusors espècias de tartugas d'aiga doça endemicas coma Pelusios williamsi o Emydura victoriae.

Los varans de Nil (Varanus niloticus), que demòran la preda del crocodil, van pilhar lo niu d'aqueste.

Dins aquelas zonas vivon tanben de batracians, coma une espècia endemica: Xenopus victoriae.

Lo lac Victòria conten prèp de 450 espècias de peisses^[9] que 300 endemicas del genre Haplochromis e doas espècias endemicas de tilapias del genre Oreochromis (Oreochromis esculentus e Oreochromis variabilis)^[10].

La pèrca de Nil (Lates niloticus) o Capitan e lo tilapia du Nil (Oreochromis niloticus) foguèron introdusits dins lo lac par l'Òme^[11].

Existís tanben una espècia de protoptèr, (Protopterus aethiopicus), peis de palmons obligat de respirar regularament a la superfícia.

Dempuèi l'introduccion de la pèrca de Nil dins las annadas 1950 pels colons britanics, mai de 200 espècias endemicas d’Haplochromis coma l’Oreochromis esculentus dispareguèron e fòrça espècias son menaçadas coma lo protoptèr que sembla en via de disparicion^[11][12].

Las aigas del lac Victòria se colonizèron per d'insèctes aqüatics, las notonèctes entre autres, e per de nombrosas larvas d'insèctes. Se vei periodicament en dessús de las aigas del lac l'aparicion de nívols d'insèctes. La majoritat son inofensius mas pòdon geinar los abitants.

Qualques moissals pòdon transmetre de malautiás coma la malària, la fèbre chikungunya e la fèbre jauna. Sus las ribas, los assemblaments periodics de fòrça bestials atiran la glossina, o mosca tsetse, capabla de transmetre la malautiá del som.

Sembla que i aguèt un cambi major dins las proporcions d’espècias de crustacèus formant lo zooplancton del lac Victòria pendent lo sègle XX. Las espècias de copepòdes de l'ordre dels Ciclopoida aumentèron de 8% a 97% de la biomassa entre 1927 e 1990 alara que los copepòdes de l'ordre dels Calanoida demeniguèron de 50 e 40% en 1927 fins a 2 e 1% en 1990. Aquela modificacion es benlèu deguda mai a l'eutrofizacion de las aigas qu'a de modificacions de la fauna predatritz del lac.

Se tròba tanben doas espècias de crustacèus superiors endemics de la region: una cambaròta (Caridina nilotica^[13] ) e un cranc (Potamonautes niloticus^[14]).

Los mollusques son tanben nombroses amb 126 espècias e sosespècias dins lo lac que qualques son endemics: gasteropòdes (Pila ovata, Bellamya unicolor, Biomphalaria glabrata, Melanoides tuberculatus) e bivalvass (genres Pisidium, Mutella, Coelatura e Sphaerium)^[15].

Qualques familhas, genres e espècias marcants de la flòra salvatja.

La region del lac Victòria es uèi ocupada per de savanas aboscassidas entrecopadas de vastas espandidas cultivadas. Dins lo Nòrd i aviá una granda forèst que prolongava aquela del bacin de Còngo mas ne demòra pas mai que de tròces.

Dins las zonas de paluns, sus la riba o a flaca prigondor, se tròba divèrsas espècias coma de Poaceae, d'esfanhas, una Melastomataceae, de canavèras (Phragmites), de bovas (Typha), de Potamogetons e de nenufars.

Lo long de las ribas, abrigada de las ondas, i a una vegetacion importanta que va fins a l'embocadura dels afluents. Se tròba entre aquelas plantas lo papirús (Cyperus papyrus), qu'atenh quatre a cinc mètres de naut. Lo papirús creissiá tota l'annada tot lo long de Nil fa qualques milièrs d'annadas mas uèi, se tròba solament dins lo Sud de Sodan e a l'entorn del lac Victòria. E dins aquela zona se tròba de falguièras (Cyclosorus interruptus striatus), de figuièrs (coma Ficus verruculosa).

Dins las zonas calmas se tròba de vegetals aqüatics coma l'utriculara (Utricularia), de Hydrocharitaceae (Hydrilla verticillata, genre Vallisneria), la castanha d'aiga (Trapa natans) que son fruch es comestible, una Poaceae nomenada hippo grass, o « èrba d'ipopotam » (Vossia cuspidata). Totas contribuisson a crear d'abitats per fòrça pichons animals.

Lo lac subís un fenomèn d'eutrofizacion important e d'origina umana. Per exemple, lo taus de fosfòr doblèt al cors del sègle XX. Aquela aumentacion es en granda partida deguda al reget dels descais del despeçatge de la pèrca de Nil, efectuat sus las ribas del lac, tanben coma a una accion conjugada de la subrepopulacion (umana e animals domètges) e de la deforestacion. Aquel fenomèn es sens dobte a l'origina de l'explosion demografica de las bacterias del tipe Cyanobacteria que lor populacion foguèt multiplicada per sèt dempuèi la segonda mitat de las annadas 1960. Aquelas bacterias comencèron de formar de grandas espandidas de la superfícia del lac dins las annadas 1980 e pòdon causar la mòrt dels peisses per consomacion del dioxigèn pendent lor descomposicion.

Dempuèi plusors annadas (1980 en Oganda e 1990 en Kenya)^[16], lo lac subís un envasiment massiu del jacint d'aiga (Eichornia crassipes), una planta aqüatica originària d'America tropicala. Aquela planta bloca la progression de las naus, geina la pesca e la produccion d'energia idroelectrica, polluís l'aiga de boisson e provòca la disparicion de la fauna dins qualques zonas^[17]. Tapan en efèit lo passatge de la lutz, empachant lo desvolopament de las algas verdas que se'n noirisson qualques espècias de peisses, empacha l'oxigenacion de l'aiga de superfícia e sa descomposicion consoma una tala quantitat de dioxigèn que lo mitan ven rapidament anoxic.

Un programa d'eliminacion de la planta es en cors, fasent intervenir subretot un acampatge d'aquela e una temptativa d'introduccion de gorgolhs (Neochetina eichhorniae e Neochetina brushi) se noirissent de jacint d'aiga. En 1995, 90% de la còsta d'Oganda foguèt cobèrta per la planta mas la luta comença de portar sos fruches. S'es possible d'aténher un equilibri, aquela planta se poiriá mostrar utila perque es capabla de metabolizar lo fosfòr en excès. En mai, perque la flaca tenor de l'aiga en dioxigèn al nivèl de sas racinas, ten alunhada la pèrca de Nil. E d'espècias de peisses considerats despareguts o en dangièr que, demandant mens dioxigèn, tròban aquí un refugi. Mas quand s'enfonsem dins la densitat sul tapís vegetal, lo mitan ven anoxic e tota vida desapareis.

Los elements istorics datant del periòde anterior de la descobèrta europèa del lac son de mal retraçar per manca de font escricha.

La palunologia nos apren qu'entre lo segond e primièr milenas demeniguèt la superfícia dels arbres e de las canavèras al profit de las graminèas. S'explica per l'accion conjugada d'un assecament climatic qu'arribèt a aquela epòca e per l'accion de l'Òme^[18]. Al començament de l'èra crestiana, s'obsèrva una preséncia umana intensa sus las illas dels lacs e dins la val de Kagera. S'assòcia aquela populacion a l'edat del fèrre e se caracteriza per la produccion d'un tipe de ceramica dicha dimple base de motius geometrics particulars: Urewe del nom del site ont se descobriguèt sus la còsta de Kenya.

La primièra fins d'informacion escricha coneguda del lac Victòria ven de marchands arabis traversant dempuèi la còsta la plana èst-africana a la recerca d'aur, d'evòri e d'esclaus. Al Idrissi foguèt, vèrs 1160, lo primièr a dessenhar una mapa representant clar lo lac e lo representant coma èssent la font de Nil. A partir del sègle XVI se desvolopan dins la region dels grands lacs de reialmes centralizats, plusors essent situats sus la riba Nòrd Oèst del lac. Lo reialme de Boganda, amb a son cap fimilha de sobeirans absoluts nomenats kabakas, se destaquèt dels autres reialmes amb lo temps per sa poténcia e formèt l'òssa de l'Oganda actual.

Lo lac foguèt descobèrt pels Europèus en 1858 quand l'explorator britanic John Hanning Speke atenguèt la riba Sud del lac Nyanza. Lo bategèt alara del nom de la Reina Victòria reinant a aquela epòca al Reialme Unit e dins sas colonias.

Lo kabaka de Boganda, Mutesa, aculhiguèt favorablament los Europèus e en 1890 signèt un acòrdi amb la British East Africa Company per s'aparar de las envejas alemandas sus son reialme. A partir d'aquel moment s'instaurèt pauc a pauc una indirect rule anglesa dins la zona Nòrd del lac Victòria alara que los Alemands menats per Emin Pasha colonizavan lo territòri de l'Africa Orientala Alemanda dins la partida Sud del lac coneguda pus tard sos lo nom de Tanganyika^[19].

Lo lac foguèt lo teatre d'afrontaments navals pendent la Primièra Guèrra Mondiala, opausant Britanics e Alemands. Lo general alemand Lettow-Vorbek que menava una guerilha eficaça contra las fòrças de l'Aliança (Belgica, Portugal, Reialme Unit). En reaccion, los Britanics faguèron venir d'Anglatèrra de canonièras^[20]. Lo 17 de julhet de 1916, capturèron doas naus de vapor alemandas a Nyanza]^[21]. Fàcia al desequilibri de las fòrças, los Alemands se deguèron retirar d'aquela zona.

Le lac Victoria est situé au cœur d'une dorsale de peuplement correspondant aux hautes terres africaines courant de l'Érythrée à l'Afrique du Sud en passant par le Rwanda et le Malawi.

Sos contorns densament poblats (246 ab/km²)^[22] contrastan amb los voides umans que, dins la region del lac Victòria, correspondon a l'Oèst al bacin congolés e a l'Èst al plan estepic de l'Africa Orientala^[23].

Los abòrds del lac forman una zona de contacte entre populacions de gropes lingüistics diferents, d'un costat los locutors nilotics de la familha nilosaharianas (Sodan del Sud, Nòrd de Kenya e Oganda e d'un autre costat las populacions de lengas bantos (Africa Australa e atenhent la zona del lac lal sud)^[24].

Los ribejants del lacs se servisson de swahilis, lengas de la familha banto. Son majoritariament de religion crestiana, catolics e protestants.

De transbordadors religan los principals pòrts del lac Victòria, Kisumu, Mwanza, Bukoba, Entebbe, Port Bell e Jinja. Los primièrs foguèron construits al Reialme Unit e mes en servici al començament del sègle XX per prolongar la linha de camin de fèrre religant la vila de Mombasa (Kenya) a Kisumu^[25]. Aquelas naus contribuiguèron al desenclavament de la region dels grands lacs.

En 1996, una nau de vapor, MV Bukoba navigant entre Bukoba e Mwanza subrecargada de passatgièrs s'enfonzèt, provocant la mòrt de centenas de personas^[26].

Lo lac Victòria faguèt l'objècte en 2004 d'un documentari, La Cachavièlha de Darwin, de larga difusion. Mòstra las consequéncias del declin de la biodiversitat del lac e del desvolopament industrial de la pesca de la pèrca de Nil.

• Lista dels lacs de Tanzania
• Grands Lacs (Africa)

• (en) [6] Encyclopædia Britannica : Lake Victoria]
• (en) Travel medecine Kampala
• (fr) Convention de Ramsar sur les zones humides
• (fr) Liste des oiseaux de l'Ouganda
• (en) Lake Victoria shrinks at an alarming rate
• (fr) Lac Victoria
• (fr) Jacinthe d'eau
• (en) La biologie de Tilapia nilotica
• (en) Un site avec photos sur les variétés piscicoles du lac
• (en) Living lake : lake Victoria
• (en) African journal of ecology, Goudswaard, Witte and Chapman : Decline of the African lungfish (Protopterus aethiopicus) in Lake Victoria (East Africa)
• (fr) Jean-Pierre Chrétien, L'Afrique des grands lacs, Flammarion, 2000, ISBN: 2080800604. Ouvrage sur l'Histoire de la région des grands lacs.
• (en) J. Kingdon, The Kingdon Guide to African Mammals, Academic Press Limited, 1997.
• (en) Wanink, Katunzi, Goudswaard, Witte and van Densen : The shift to smaller zooplankton in Lake Victoria cannot be attributed to the 'sardine' Rastrineobola argentea (Cyprinidae), 2002 Ifremer/CNRS/Inra/Cemagref/Éditions scientifiques et médicales Elsevier

1. ↑ (en) Stuart Hamilton, "Lake Victoria Statistics V2.pdf", Lake Victoria Statistics from this Dataverse, 2018, [1], Harvard Dataverse, V3.
2. ↑ (en) Database for Hydrological Time Series of Inland Waters (DAHITI), Cèrca « Victoria, Lake », consultat lo 7 de decembre de 2019, [2].
3. ↑ ^{3,0 3,1} et ^3,2 (en) John Reader, "Africa", National Geographic Society, 2001, pp. 227–28.
4. ↑ (en) Verheyen, Salzburger, Snoeks e Meyer, Origin of the Superflock of Cichlid Fishes from Lake Victoria, East Africa, 2003, Science 300 : 325–29.
5. ↑ (en) Peter de Menocal, Joseph Ortiz, Tom Guilderson, Jess Adkins, Michael Sarnthein, Linda Baker e Martha Yarusinsky, "Abrupt onset and termination of the African Humid Period", Quaternary Science Reviews. 19 (1–5): 347–361.
6. ↑ (en) Charles Frederick Hickling, Tropical inland fisheries, Longmans, 1961.
7. ↑ Dr R. Mngodo, idrologista tanzanian.
8. ↑ (fr)Lévêque, Paugy: La Recherche, n°402, novembre de 2006
9. ↑ (en)http://fishbase.mnhn.fr/trophiceco/FishEcoList.php?ve_code=3 Species in Lake Victoria
10. ↑ (en) J.C. Stager e T.C. Johnson, "The late Pleistocene desiccation of Lake Victoria and the origin of its endemic biota", 2008, Hydrobiologia, 596 (1): 5–16.
11. ↑ ^11,0 et ^11,1 (en) Witte, Goldschmidt, Goudswaard, Ligtvoet, van Oijen e Wanink, "Species extinction and concomitant ecological changes in Lake Victoria", 1992, Netherlands Journal of Zoology, 42(2–3): 214–32.
12. ↑ (en) Tijs Goldschmidt, Frans Witte, Jan Wanink, "Cascading effects of the introduced Nile perch on the detrivorous/phytoplantivorous species in sublittoral areas of Lake Victoria", 1993, Conservation Biology 7 (3): 686–700.
13. ↑ (en) K. Goudswaard, F. Witte e J.H. Wanink, "The shrimp Caridina nilotica in Lake Victoria (East Africa), before and after the Nile perch increase", 2006, Hydrobiologia, 563 (1): 31–44.
14. ↑ (en) N. Cumberlidge, "Freshwater Crabs and Shrimps (Crustacea: Decapoda) of the Nile Basin", Capítol 27, pp. 547–61 dins The Nile. Origin, Environments, Limnology and Human Use. Monographiae Biologicae, Vol. 89. Springer, New York.
15. ↑ (en) M. Seddon, C. Appleton, D. Van Damme, D. Graf, Freshwater molluscs of Africa: diversity, distribution, and conservation. The Diversity of Life in African Freshwaters: Under Water, Under Threat. An Analysis of the Status and Distribution of Freshwater Species Throughout Mainland Africa., W. Darwall, K. Smith, D. Allen, R. Hollad, I. Harrison, E. Brooks,, 2011, pp. 92-119.
16. ↑ (en)https://web.archive.org/web/20081203164637/http://www.apms.org/japm/vol42/v42p73.pdf Article sus l'invasion del jacint d'aiga entre 1989 e 2001
17. ↑ (en) J. Gichuki, F. Dahdouh Guebas, J. Mugo, C.O. Rabour, L. Triest e F. Dehairs, "Species inventory and the local uses of the plants and fishes of the Lower Sondu Miriu wetland of Lake Victoria, Kenya", 2001, Hydrobiologia 458:99–106.
18. ↑ (fr) L'Afrique des Grands lacs p. 32
19. ↑ Vejatz (fr) Philippe Marchand, L'Afrique et l'Europe. Atlas du XXe siècle, Ed. Complexe, 1994, p. 218.
20. ↑ [3]
21. ↑ First World War.com - On This Day - 17 July 1916
22. ↑ Vejatz l'info del PNUE PDF [4]
23. ↑ (fr)Roland Pourtier . – Afriques noires. Paris, Hachette, 2001, p.23-24
24. ↑ (fr)Jean Sellier, Atlas des peuples d'Afrique Ed. Découverte (La), p. 174
25. ↑ fòtos istoricas dels transbordadors del Lac Victòria [5]
26. ↑ Lo bilanç oficiau es de 894 mòrts. Pasmens, lo nombre de passatgièrs èra probable pus important e lo nombre de victimas podriá èsser de mai d'un milièr.