Ans 1770

1768-1774 : après un ultimatum turc demandant l'evacuacion de Polonha-Lituània per lei tropas russas estacionadas dins lo país dempuei la Guèrra de Sèt Ans, guèrra entre Russia e l'Empèri Otoman que foguèt batut e deguèt faciar una temptativa de revòuta grèga. Pasmens, leis autrei poissanças se mobilizèron per limitar lo succès rus. Après de negociacions que durèron de 1772 a 1774, Russia obtenguèt lei pòrts d'Azov e de Kinburn. Lo Khanat de Crimèa venguèt tanben independent, sota la proteccion russa.
1770 : degalhs importantas a Kyoto en causa d'un ciclon. Lo novèu palais de l'emperaire foguèt destruch per la tempèsta.
1770 : en Etiopia, començament d'una guèrra entre Tigre e una coalicion gropant Begamder e Gondjar.
1771-1776 : en Jinchuan, conflicte violent entre lei tribüs localas e l'armada chinesa qu'exterminèt lei populacions localas per impausar son contraròtle.
1772 : a partir d'aquela annada, l'emperaire Qianglong (1735-1799) renforcèt la politica de censura imperiala còntra lei libres e leis escrichs ostils a la dinastia Qing, tractant de questions militaras ò solament considerats coma « barbars ». Mai d'un escrivan foguèt executat durant la fin dau rèine en aplicacion d'aquela politica e aperaquí 3 100 obratges foguèron enebits.
1772-1775 : en Japon, tiera de catastròfas e de desastres amb un incendi d'Edo (1^èr d'abriu, 6 000 mòrts e 10 500 bastiments destruchs) e de vengudas deis aigas dins la region de Kanto (2 d'aost) e dins la vila d'Edo (10 500 bastiments destruchs). Puei, d'epidemias causèron la mòrt de 190 000 abitants dins diferentei regions.

1775-1778 : premiera partida de la Guèrra d'Independéncia deis Estats Units d'America. Maucontents deis aumentacions d'impòst entraïnadas per la Guèrra de Sèt Ans (1756-1763), lei colons anglés dei Tretze Colonias refusèron de pagar sensa representacion parlamentària. Lei tensions s'agravèron e se transformèron en guèrra. La victòria deis insurgents a Saratoga decidèt d'autrei país, especialament França, d'aprofichar la situacion per redurre la poissança britanica. Aquò generalizèt rapidament lo conflicte dins lei colonias d'America, d'Africa e d'Asia.

1776 : publicacion de Recèrcas sus la natura e lei causas de la richessa dei nacions dau filosòf escocés Adam Smith (1723-1790). Òbra majora de la pensada economica e sociologica modèrna, desvolopèt de teorias economicas basadas sus la division dau trabalh, lo mercat, la moneda, la natura de la richessa, lei salaris, lei profiechs e l'acumulacion dau capitau. En particular, desvolopèt l'idèa d'un òrdre naturau qu'es eissit de l'interès personau que permet de resòuvre la question de l'interès generau gràcias a la concurréncia liura. Modernizada mai d'un còp, aquelei nocions son la basa dau liberalisme economic (→ 1848).
1778 : en Japon, tiera de catastròfas que causèron de miliers de mòrts a Kyoto (venguda deis aigas) e a Kagoshima (erupcion de Sakurajima).

1778-1781 : segonda partida de la Guèrra d'Independéncia deis Estats Units d'America. Leis insurgents capitèron de conclure una aliança amb França e d'obtenir lo sostèn d'autrei poissanças (Espanha, Províncias Unidas...). De son caire, la flòta britanica, mobilizada per lo transpòrt de l'avitalhament necessari ai tropas terrèstras, aguèt de dificultats per s'opausar a la marina francesa. Lei Francés enregistrèron ansin divèrsei succès.

1770 : fin de la construccion dau « fardier » creat per lo generau francés Joseph Cugnot (1724-1804). Èra un veïcul d'artilhariá destinat au transpòrt de canons amb una velocitat d'aperaquí 3,5 km/h. Es considerat coma la premiera automobila.
1772 : descubèrta de l'azòt per Daniel Rutherford (1748-1819). O trobèt dins l'encastre de cèrcas sus la combustion que li permetèron d'identificar d'un biais segur la preséncia de diazòt dins l'atmosfèra terrèstra. En particular, capitèt de diferenciar lo diazòt e lo gas carbonic (qu'èra ja conegut dei quimistas). Pasmens, sospichèt pas la preséncia d'un element quimic novèu dins sei resultats d'experiéncias.
1774 : descubèrta dau clòr per lo quimista suedés Carl Wilhelm Scheele (1742-1786) a partir de l'estudi de la reaccion quimica entre l'acid cloridric e lo dioxid de manganès.
1775 : descubèrta per lo mètge britanic Percivall Pott (1714-1788) d'una frequéncia importanta de cancèr dau scròtum au sen dei populacions de rasclachaminèias. Aquò èra en contradiccion amb la teoria deis umors qu'èra utilizada dempuei l'Antiquitat per tractar aqueu tipe de patologia e permetèt la lenta emergéncia de la teoria modèrna explicant lo cancèr (→ 1902)..
1777 : a l'iniciativa dau matematician Leonhard Euler (1707-1783), introduccion de la notacion i per designar l'unitat imaginària^[1].
1777 : mencion novèla de la toxicitat dau blanc de plomb per lo mètge francés Anne-Charles Lorry (1726-1783)^[2]. Pasmens, coma sei predecessors, foguèt pas escotat e l'usatge d'aquela substància se difusèt fòrça durant la Revolucion Industriala.
1779 : darriera utilizacion documentada d'un trabuc sus un prat batalhier per la garnison britanica de Gibartar. Aquela arma medievala foguèt bastida car lei canons de la vila avián una portada tròp limitada per tirar sus certanei posicions espanhòlas. Son eficacitat es desconeguda.
1779 : descubèrta de la nana blanca situada au sen de la Nebulosa de la Lira per Antoine Darguier, premiera observacion enregistrada d'una estèla d'aquela categoria.

1. ↑ (en) Carl B. Boyer, A History of Mathematics, John Wiley & Sons, 1991, pp. 439-445.
2. ↑ (fr) Anne-Charles Lorry, « Observations sur la manie de blanchir la peau avec des préparations métalliques et sur les accidents qui en résultent », Le Journal de médecine, vol. 48, n° 196.