Romersk keisar
Romersk keisar var den høgaste stillinga i Romarriket frå enden av Den romerske republikken i 27 f.Kr. Herskarane av riket brukte ei rekkje ulike titlar gjennom historia til riket. Ofte snakkar ein om at ein romar blei keisar når han tok i bruk tittelen augustus eller cæsar. Ein annan tittel som var mykje brukt var imperator, opphavleg ein militær ærestittel. Tidlegare keisarar brukt også tittelen princeps civitatis ('førsteborgar'). Keisarar samle ofte opp ulike titlar frå republikken, som princeps senatus, consul og pontifex maximus.
Legitimeten til ein keisar bygde på kontrollen hans over den romerske hæren og anerkjenning frå det romerske senatet. Ein keisar kunne utropast av troppane sine, eller bli gjeven keisarlege titlar av senatet, eller begge delar. Dei første keisarane herska åleine, medan seinare keisarar kunne vera samregentar og dela på styret av riket.
Romarane rekna stillinga som keisar som ulik den til ein konge. Den første keisaren, Augustus, nekta einkvar omtale som monark.[1] Sjølv om Augustus kunne hevda at makta hans var republikansk kunne ikkje etterfølgjaren hans, Tiberius, lett hevda det same.[2] Likevel blei det gjort forsøk i dei første hundre åra det fanst romerske keisarar, frå Augustus til Diokletian, på å framstilla keisarane som leiarar av ein republikk.
Diokletian innførte Tetrarkiet og ulike styringsreformer som delte keisarstillinga inn i ein for Vestromarriket og ein for Austromarriket. Frå denne tida og til enden på riket herska keisarar ope som monarkar,[3] men kontrasten med «kongar» blei oppretthalden. Sjølv om keisarstillinga stort sett gjekk i arv, kunne ho berre arvast om det fanst ein passade kandidat som både hæren og byråkratiet kunne godta.[4] Dermed følgde ein ikkje prinsippet om automatisk arverett for trona. Nokre element frå det republikanske styresettet, som senat, konsular og magistratar, blei oppretthaldne til og med etter at Vestromarriket fall.
Vestromarriket braut saman mot slutten av 400-talet, etter talrike invasjonar frå germanske stammar. Romulus Augustulus er ofte rekna som den siste keisaren i vest etter at han blei tvinga til å abdisera i 476, sjølv om Julius Nepos heldt på eit krav på trona som blei anerkjend av Austromarriket fram til han døydde i 480. Eter at Nepos døydde avvikla den austromerske keisaren Zeno stillinga og proklamerte seg sjølv som eineherskar av eit sameint Romarrike. Den austlege keisarlinja fortsette å styra frå Konstantinopel («Ny-Roma») og kallaseg sjølv romerskekeisarar fram til byen fall for osmanarane i 1453. Den siste aromerske keisaren var Konstantin XI Palaiologos, som fall under erobringa av Konstantinopel..
Kjelder
endre- ↑ Galinsky 2005, s. 13–14
- ↑ Alston 1998, s. 39
- ↑ Williams 1997, s. 147
- ↑ Heather 2005, s. 28
- Denne artikkelen bygger på «Roman emperor» frå Wikipedia på engelsk, den 25. juli 2019.
- Wikipedia på engelsk oppgav desse kjeldene:
- Bibliografi
- Alston, Richard (1998). Aspects of Roman history, AD 14–117. Psychology Press. ISBN 978-0-415-13237-4. Henta 3. august 2011.
- Barnes, Timothy (2009). «The first Emperor: the view of late antiquity». I Griffin, Miriam. A Companion to Julius Caesar. John Wiley & Sons. ISBN 978-1-4443-0845-7.
- Galinsky, Karl (2005). The Cambridge companion to the Age of Augustus. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-80796-8. Henta 3. august 2011.
- Goldsworth, Adrian (2010). How Rome Fell: Death of a Superpower. Yale University Press. ISBN 9780300164268.
- Heather, Peter (2005). The Fall of the Roman Empire. ISBN 978-0-330-49136-5. Henta 3. august 2011.
- Kazhdan, Alexander, red. (1991), Oxford Dictionary of Byzantium, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-504652-6
- Ostrogorsky, George (1957). History of the Byzantine State. Sett om av Hussey, Joan. New Brunswick: Rutgers University Press.
- Rees, Roger (2004). Diocletian and the Tetrarchy. Edinburgh, UK: Edinburgh University Press.
- Williams, Stephen (1997) [1985]. Diocletian and the Roman recovery. New York, NY: Routledge. ISBN 978-0-415-91827-5. Henta 3. august 2011.