Naar inhoud springen

Ritueel

Beluister (info)
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Een offer van dodengeld en yuanbao bij de graven van voorouders, een ritueel tijdens het Ghost Festival in Jiangsu (zie ook voorouderverering)
Begroetingsritueel (buiging) van de Fula, 1910
Voor het spelen van een wedstrijd gooit LeBron James poeder in de lucht
Initiatieritueel van jongens in Malawi

Een ritueel is een opeenvolging van handelingen in een bepaalde volgorde en op een welbepaalde plaats.

Kenmerken

[bewerken | brontekst bewerken]

Rituelen zijn uitingen die in bepaalde omstandigheden herhaald worden. Deze uitingen kunnen bestaan uit enkele elementen maar ook uit een heel scala aan verschillende elementen.

De elementen waaruit rituelen kunnen bestaan zijn onder andere houding, mimiek, gebaar (mudra), dans, zang, woord, klanken, schreeuwen (joelen, jodelen), fluisteren, eten, vasten, drinken, slachten of zich verwonden (bijvoorbeeld door middel van flagellantie, tatoeage, verbranding, scarificatie, het aanbrengen van piercings, neus- en oorringen, circumcisie en vrouwenbesnijdenis). Het uiterlijk en het dragen (of de aanwezigheid) van bepaalde voorwerpen (in de vorm van vermomming, beschildering, het dragen van een masker, staf, wapen, hoofdtooi, kroon, mantel en andere attributen) speelt vaak een rol bij rituelen. In elk geval wordt een ritueel gekenmerkt door een herkenbaar patroon.

Rituelen kunnen een rol spelen bij Wensen. Zo zijn er rituelen bij het doen van een wens, zoals het uitblazen van kaarsjes en het zingen van een lied bij een verjaardag. Ook het heffen van een glas en het klinken van kristal bij een heildronk zijn rituelen. Bepaalde gebeurtenissen vragen om rituelen, zoals het doen van een wens als men een vallende ster ziet of het verbranden van foto´s bij het eindigen van een relatie.

Rituelen lijken op vaste gewoontes. Ze hebben het echter in zich dat men meent er niet meer buiten te kunnen. Zo kan een blokje om voor het slapen gaan een vaste gewoonte zijn. Als men gaat denken dat men zonder dat blokje om niet goed zal kunnen slapen, dan wordt het een geritualiseerde gewoonte. Rituelen kunnen soms leiden tot automatismen, die ondoordacht worden gebezigd, zonder zich nog te realiseren waarom een bepaald ritueel nog wordt uitgevoerd. Een ritueel kan vaak een eigen leven gaan leiden, zonder dat nog ervaren wordt wat de oorspronkelijke betekenis van dat ritueel is geweest: te denken valt bijv. aan het aansteken van kaarsjes op straat na een ingrijpende gebeurtenis, zonder daarbij de oorspronkelijke kerkelijke achtergrond nog te ervaren.

Het vertrouwde karakter van het ritueel is van belang, zowel voor een individuele persoon, die zich erdoor op zijn/haar gemak voelt, als voor een samenleving, waarbinnen de (gedeelde) rituelen een bindmiddel tussen de personen zijn.

Rituelen kunnen invloed hebben op de psyche van de mens omdat ze vaak aansluiten bij het archetype volgens Jung. In de psychologie worden bepaalde vormen van compulsief gedrag ook rituelen genoemd.

In culturen

[bewerken | brontekst bewerken]

In elke cultuur komen bepaalde rituelen voor. Vooral bij belangrijke fasen in het leven zoals geboorte, de overgang naar volwassenheid, huwelijk, religieuze en sociale verbintenissen en de dood. Maar ook als een persoon een nieuwe weg wil gaan en opnieuw wil beginnen. Zo werd vroeger de voordeur alleen gebruikt om een dode weg te dragen, zie ook doodweg.

Veel rituelen zijn tot stand gekomen in religieuze gemeenschappen. Rituelen lijken universeel te zijn. Ze worden gekenmerkt door de nadruk op de vorm (de exacte uitvoering van een handeling is belangrijk), herhaling (het is pas een ritueel als het meermaals wordt opgevoerd) en symbolisme (rituele handelingen hebben symbolische betekenis).[1]

In zijn eenvoudigste vorm kan een ritueel een bijna onmerkbaar knikken met het hoofd zijn. Als ander uiterste kan het een dagen- en nachtenlang durende, uitputtende gebeurtenis zijn waarbij afwisselend wordt gemediteerd en gevast op het ene moment en dan weer wordt overgegaan tot het gebruik van drugs (bijvoorbeeld alcohol, vliegenzwam, piment, soma, ibogaïne, ayahuasca en salvia divinorum), opzwepende dansen, seksuele uitspattingen, orgieën, zelfkastijding, zelfverminking en offeren aan de goden.

Hoewel de bekendste rituelen die uit kerkdiensten en orden zijn, is een ritueel niet per se godsdienstig. Niet-religieuze mensen kennen ook rituelen. Ook in bedrijven komen ze voor, bijvoorbeeld als iemand een jubileum heeft bereikt.[2]

In de westerse religies kan als voorbeeld genomen worden de mis van de Rooms-Katholieke Kerk met voorgeschreven gebeden, het knielen en staan en zitten op bepaalde momenten zoals bij een huwelijk, het opheffen van een kelk, het tonen van een stuk zuurdesembrood en het drinken van wijn en eten en zegenen van dat brood.

In Suriname vermengde de Afrikaanse voodoo zich met allerlei indianenrituelen, waaruit het huidige winti ontstond. Er zijn wereldwijd talloze mengvormen van rituelen die uit verschillende culturen zijn ontstaan, zoals bij Kwanzaa.

Rituele voorwerpen

[bewerken | brontekst bewerken]

Rituele voorwerpen worden vaak gezien als 'bezield': het zijn zogenaamde fetisjen.

Rituele plaatsen

[bewerken | brontekst bewerken]
Heksenexperiment op de Blocksberg, juni 1932 (klik op afbeelding voor meer informatie)
Poempoean; staande versiering ter aanduiding van een religieuze of rituele gebeurtenis, Bali

Er zijn veel verschillende soorten rituele plaatsen bekend over de wereld. In Europa zijn Kyöpelinvuori, Blockula, de Blocksberg en het Zwarte Woud bekend uit heksenprocessen.

In Ierland is Tara bekend, hier werden de Hoge Koningen gekroond.

Verschillende vormen

[bewerken | brontekst bewerken]
Stiersprong, mozaïek in Knossos (replica)
Het springen over een vuur tijdens Noroez, Istanboel
Baining; gemaskerde vuurdanser uit Nieuw-Guinea
Theyyam; rituele gemaskerde dans
Een bruid begint met het ritueel van het gooien van de kousenband, 1952
Upanayanam
Foto genomen na afloop van een rituele dans (Obiyapee), in een Marrondorp. Dit wordt ook wel Wentidansi of Wentipee bij de Aukaners genoemd. De dansers prepareren hun lichaam met kruiden en zijn daardoor in staat om door het vuur te dansen. Terwijl ze muziek maken (slaan op de Apinti, zingen en dansen) is het mogelijk dat de danseres in trance raken. Deze dans wordt alleen uitgevoerd bij speciale gelegenheden, Suriname, 1948, Wereldmuseum Amsterdam
Rituelen rond het Gouden Kalf
"Corn Shucking Song", uit Uncle Remus, His Songs and His Sayings: The Folk-Lore of the Old Plantation, 1881

Studie

[bewerken | brontekst bewerken]

Rituelen worden in verschillende sociale wetenschappen bestudeerd. De sociale psychologie is geïnteresseerd in de interactie met andere leden van de groep tijdens het ritueel. Psychoanalyse heeft betrekking op de psyche van individuen. In de ethologie wordt de evolutionaire aard van de rituelen benadrukt. De klinische psychologie bestudeert vooral de bizarre privérituelen van dwangpatiënten en het ritualisme in alledaagse activiteiten dat te zien is bij autisten[3] In de psychotherapie worden rituelen soms toegepast om de cliënt te helpen bij de verwerking van verlies en andere gebeurtenissen.[4][5]

Instandhouding

[bewerken | brontekst bewerken]

Er wordt gepoogd traditionele rituelen te behouden. Zo worden bepaalde rituelen beschermd door plaatsing op de Lijst van Meesterwerken van het Orale en Immateriële Erfgoed van de Mensheid van UNESCO.

Zie ook

[bewerken | brontekst bewerken]
Op andere Wikimedia-projecten

Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ritueel&oldid=68419600"