Waal (rivier)

De naam Waal (door de Romeinen Vacalis of Valis genoemd, later Vahal) is van Germaanse herkomst en is een verwijzing naar de vele meanders die de rivier ooit gehad moet hebben (Oudgermaans: wôh = krom). Tijdens de Romeinse tijd is de Waal vermoedelijk al de belangrijkste afwatering van de Rijn geweest. Na de Sint-Elisabethsvloed, toen de Waal een kortere route naar de zee vond, is de Waal zelfs zo veel water gaan onttrekken aan de Rijn, dat de andere mondingsarmen (Nederrijn en IJssel) 's zomers soms vrijwel droog stonden en heel moeilijk bevaarbaar werden. Deze problemen zijn opgelost door het graven van het Pannerdens Kanaal, waardoor de Nederrijn en IJssel meer water tot hun beschikking kregen. Voor het graven van het Pannerdens Kanaal begon de Waal enkele kilometers verder stroomopwaarts dan tegenwoordig het geval is, nl. net over de tegenwoordige Duitse grens bij de Schenkenschanz. Dit gedeelte wordt tegenwoordig in Nederland aangeduid als Boven-Rijn en is later opnieuw verkort door het graven van het Bijlandsch Kanaal, waarmee een gevaarlijke bocht werd afgesneden (de Oude Waal).

De naam Waal heeft op diens beurt gediend als inspiratiebron voor Nederlandse kolonisten in New York, die een rivier in de Hudsonvallei naar de Waal genoemd hebben (de tegenwoordige Wallkill River).

Het verhaal gaat dat de Waal is ontstaan doordat twee reuzen, broers, lang geleden in Zwitserland zijn begonnen met het graven van de Rijn. 100 jaar later kwamen ze aan bij Lobith, waar ze ruzie kregen. De broers gingen ieder hun eigen weg. De jongere reus groef door aan de Rijn, de oudste schiep de Waal.^[2]

De grootste stad aan de Waal is Nijmegen. Hoewel de stad op de linkeroever ligt, strekt de gemeente zich sinds enige jaren ook uit over de rechteroever, waarmee deze gemeente als enige op beide oevers ligt. De uitbreiding van Nijmegen naar de rechteroever heet de Waalsprong. Bij Nijmegen werd in 2015 een nevengeul aangelegd, de Spiegelwaal, en daarmee ontstond ook het eiland Veur-Lent.

Andere grotere plaatsen zijn Tiel (rechts) en Zaltbommel (links). De Waal scheidt de Betuwe op de rechteroever van achtereenvolgens het Rijk van Nijmegen, het Land van Maas en Waal en de Bommelerwaard op de linkeroever.

In de periode 2009 - 2015 heeft Rijkswaterstaat werkzaamheden uitgevoerd voor het verlagen van de kribben in de Waal . In 2009 is gestart met een proefproject van 100 kribben. Dit is later uitgebreid naar het totale traject tussen Nijmegen en Werkendam. Om een krib één à twee meter te verlagen wordt tussen de 1.500 tot 2.000 kuub grond weggehaald.

Bovendien zijn tussen Wamel en Ophemert over een traject van 10 km zogenaamde langsdammen aangelegd, die de rivier in twee delen opsplitsen: een oevergeul en een hoofdgeul. Een langsdam houdt de hoofdgeul op zijn plaats, zoals kribben dat ook doen. Doordat langsdammen parallel aan de stroomrichting van de rivier lopen, zal het water gemakkelijker zijn weg kunnen vinden dan bij kribben. De aanleg van een langsdam verbetert in één keer de veiligheid en de omstandigheden voor scheepvaart en natuur langs de rivier.^[3][4]

Hieronder een overzicht van alle bruggen over de Waal (cursief: voormalig):

•  
  Bij Herveld (vanaf de brug), hoogwater in de Waal
•  
  De Waal (links) en de Spiegelwaal (rechts) ter hoogte van Nijmegen. In het midden het eiland Veur-Lent
•  
  Tussen Zuilichem en Nieuwaal
•  
  Tussen Nieuwaal en Zuilichem
•  
  Tussen Nieuwaal en Gameren
•  
  Tussen Gameren en Nieuwaal

De debieten in de tweede kolom van de tabel zijn de debieten van de Rijn bij Lobith. Dit debiet verdeelt zich over het Pannerdensch Kanaal en de Waal. Het Pannerdensch Kanaal splitst vervolgens weer in de Nederrijn en IJssel.

De naam de Waal wordt ook wel gebruikt voor een oud stuk rivierarm op het Zuid-Hollandse eiland IJsselmonde. Deze rivierarm staat ook bekend onder de naam het Waaltje.

• Waal. Rijkswaterstaat. Gearchiveerd op 2 juni 2023. Geraadpleegd op 12 oktober 2023.