Vuilnisbelt

Het storten van afval en daarna afsluiten van de ontstane vuilnishoop was gedurende een groot deel van de 20e eeuw de belangrijkste methode om van huisvuil en ander afval af te komen. Meer recent worden steeds grotere gedeelten van het afval hergebruikt en de rest in afvalverbrandingsinstallaties onder zeer gecontroleerde omstandigheden verbrand, waarbij eventueel elektriciteit gewonnen wordt.

Toch blijft het noodzakelijk om bepaalde materialen te storten. Zo worden niet brandbaar restafval zoals asbest, sterk vervuilde grond en ook de asresten van de vuilverbranding onder gecontroleerde omstandigheden gestort op stortplaatsen. Onder en boven het afval komen diverse lagen bentoniet (kleisoort) en folie om uitstroom van vervuild (regen) water tegen te gaan. In West-Europa zijn ongeveer 150.000 voormalige stortplaatsen.^[1]

Een vuilnishoop moet niet worden verward met een composthoop, waar composteerbaar afval wordt gestort om daarna te worden hergebruikt. In Nederland liggen 3.800 voormalige (gesloten) stortplaatsen. Vuilstortplaatsen zijn ongewenste bedrijfsactiviteiten. Daardoor liggen de meeste (actieve) vuilstortplaatsen in het landelijk gebied.

Sinds 2005 geldt voor een groot aantal afvalstromen (zoals huishoudelijk afval) een stortverbod. Alleen asbest en niet reinigbare vervuilde grond mogen in Nederland nog gecontroleerd worden gestort.^[2]

Bij gecontroleerd storten ziet de overheid erop toe dat dit op een juiste manier gebeurt. De controle richt zich voornamelijk op het type materiaal, de hoeveelheid en de herkomst van de materialen.

Bij ongecontroleerd storten kan het gaan om illegale stortingen op een officiële stortplaats, het storten op een illegale stortplaats of storten in het landelijk gebied. Hierbij bestaat het risico op vervuiling. Vooral het illegaal dumpen van drugsafval in natuurgebieden is een groot probleem:^[3] in 2018 werden er 292 illegale dumpingen geconstateerd.^[4]

Als een stortplaats vol is of vanwege een planologische beslissing gesloten wordt, moet hij worden afgesloten. Boven op de ontstane berg komt eerst een afdeklaag, die vervolgens met een leeflaag wordt bedekt. Voordat de voormalige stortplaats een andere bestemming kan krijgen, moet hij vaak nog inklinken.

Het proces van rottend afval zorgt ook voor de ontwikkeling van methaangas (ook wel stortgas of biogas genoemd): in 1990 waren de open huisvuilstortten zelfs de grootste bron van methaanemissies in Nederland (6 % van de totale broeikasgasemissies).^[5]

Men kan dit gas ook gebruiken om elektriciteit te produceren. Maar na verloop van tijd neemt de hoeveelheid vocht in het stort af, waardoor ook de productie van gas terugloopt. In Ubach over Worms bedroeg deelectriciteitsproductie in 2003 nog 9 miljoen kWh, in 2015 was dit nog maar 3,5 miljoen kWh.^[6]

Een oude stortplaats is tevens een risico voor oppervlakte- en grondwater. Als een stortplaats niet op de juiste manier is afgesloten kunnen er verontreinigingen optreden.

Afhankelijk van de locatie van de vuilstort kan er een alternatieve bestemming gezocht worden voor een vuilstort. Vaak krijgt zo'n gebied een recreatieve bestemming zoals een park, golfbaan of amfitheater. In Nederland loopt er ook een experiment om een kantoorgebouw op een afgewerkt deel van een stortplaats te bouwen.^[7] Ook zonneparken worden steeds populairder vanwege de energietransitie.

Doordat de prijs van grondstoffen omhoog is gegaan zijn er hier en daar plannen om vuilnisbelten te openen en de aanwezige stoffen te gaan terugwinnen, ook wel urban mining of afvalmining genoemd. Hierbij wordt de vuilstort heropend en worden door middel van scheidingstechnieken verschillende materialen uit de vuilstort gehaald. In veel delen van de wereld wonen mensen bij of op een vuilnisbelt en halen goederen uit het vuil om in hun levensonderhoud te voorzien.

Afvalrapers verzamelen recyclebaar afval en materiaal om van te leven of voor een schonere leefomgeving. Het afval wordt hergebruikt, verkocht, als statiegeld aangeboden of ter afvalverwerking ingeleverd. In ontwikkelingslanden gebeurt dit vaak in schrijnende levensomstandigheden of vuilnisbelten. Wereldwijd zijn er miljoenen afvalverzamelaars, voornamelijk in ontwikkelingslanden, maar ook steeds vaker in postindustriële landen.

In 2003 schatte de Wereldbank dat 1 à 2% van de wereldbevolking leeft van het verzamelen van afval.^[8]

Volgens een rapport van Eurostat uit 2013 komt het merendeel van het huishoudelijk afval in de Europese Unie nog steeds op de vuilnisbelt terecht. 37% van het afval dat een Europeaan gemiddeld produceert in een jaar komt op de vuilnisbelt terecht, terwijl 25% gerecycleerd, 15% gecomposteerd en 23% verbrand wordt.^[9]

In Duitsland, Nederland, Zweden, België, Oostenrijk en Denemarken zijn er nagenoeg geen vuilnisbelten meer in gebruik en wordt er meer gerecycleerd en gecomposteerd. In andere Europese landen, zoals Roemenië, Bulgarije en Malta, belandt er meer afval op de vuilnisbelt.^[9]

Hieronder is een lijst van (voormalige) grote vuilnisbelten in Nederland te raadplegen. De vermelde oppervlaktes zijn oftewel overgenomen uit de bron, of door opmeting (polygoontool) van de luchtfoto's van Google Earth.

Noot bij de onderstaande tabel: de oppervlakte zegt niets over het totale volume aan afval. Zo heeft de Zuringspeel een afvalberg van ca. 16-17m hoogte, maar de (in oppervlak gelijke) Belvédère in Maastricht was van Maasniveau tot aan de top wel 29-30 meter hoog. Het afvalpakket van de Kreupelbusch is op bepaalde plekken zelfs 45 meter dik.

Enkele grote (voormalige) vuilnisbelten / stortlocaties in België zijn:

• Hooge Maey in Antwerpen
• Kleiputten Terhagen

Onderstaande lijst bevat vuilnisbelten met een oppervlakte boven de 90 hectare (ca. 200 voetbalvelden). Enkele kleinere storten zijn ook opgenomen ter referentie.

Afvalbergen kunnen gemakkelijk onstabiel worden door regen of grondverzakkingen. Een instorting kan rampen veroorzaken, als de stortplaats te dicht bij bewoond gebied is gelegen. Enkele rampen kwamen in het nieuws:

• 1966, Groot-Brittannië. Op 21 oktober wordt het dorp Aberfan in Wales zwaar getroffen door een instortende afvalberg van de nabijgelegen steenkoolmijn.
• 1996, Verenigde Staten. Op 9 maart is er een aardverschuiving Rumpke Sanitary Landfill bij Cincinnati ter grootte van 6,1 ha, waardoor de deklaag van het afval verdwijnt. Op 23 mei vindt er vervolgens een blikseminslag plaats, waarna er 6 dagen lang een brand woedt, gevoed door vrijgekomen methaangas.^[114]
• 2000, Filipijnen. Op 10 juli komen ruim 200 mensen om het leven door een aardverschuiving op de vuilnisbelt van Payatas.^{[115][116][117]}
• 2016, Guatemala. Op 27 april stort een vuilnisberg nabij Guatemala-Stad in: er zijn minstens 4 doden en 24 vermisten.^[118]
• 2017, Ethiopië. Op 12 maart stort de vuilnisberg in van Koshe, de stortplaats van de hoofdstad Addis Abeba: er zijn minstens 46 doden.^[119]
• 2017, Sri Lanka. Op 14 april stort een afvalberg in te Meethotamulla, een voorstad van Colombo: 150 woningen worden bedolven en er zijn minstens 30 doden.^[120]

• Stortplaatsen, aantal en capaciteit, 1991-2018, Rijksoveheid
• Afvalverwerking in Nederland (gegevens 2011) (pdf), ministerie van Infrastructuur en Milieu
• Fotoproject afvalbergen in Nederland