Stikmat

In het schaakspel is er sprake van een stikmat als de koning schaak staat, alle vluchtvelden door zijn eigen stukken zijn geblokkeerd en het schaak niet kan worden opgeheven. De koning stikt als het ware, en staat schaakmat.

Aangezien alleen een paard over andere stukken kan springen, kan stikmat alleen door een paard worden gegeven.

Voorbeelden

Er zijn verschillende voorbeelden van een stikmat bekend, maar de meest kenmerkende is die welke ontstaat na een dameoffer, soms voorafgegaan door een dubbelschaak. Wit is aan zet en speelt 1.Dg8†. Zwart kan de witte dame niet met de koning slaan en moet dus 1. … T×g8 spelen. Nu speelt wit 2.Pf7# en de koning is "gestikt".

Zet men in de getoonde stelling het paard van g5 naar h6, dan is de loper op b3 niet nodig.

8
7
6
5
4
3
2
1
	a	b	c	d	e	f	g	h
	Wit is aan zet

8
7
6
5
4
3
2
1
	a	b	c	d	e	f	g	h
	De zwarte koning is "gestikt"

Het stikmat is een geliefd thema in schaakpuzzels. In partijen tussen sterke spelers komt het als dreiging voor, die bekend is en gepareerd moet worden, bijvoorbeeld in de partij Jan Timman–András Adorján, Frankfurt, 1998. Zie onderstaande stelling.^[1] Na 1.P×d6 moet de toren wijken. Adorján speelde Te7, waarna Timman met 2.P×f7 een afwikkeling naar een gewonnen eindspel inleidde.

De stelling is echter door Chesspuzzle.net omgewerkt tot een opgave waarin zwart niet Te7 maar Td8 speelt, waarna het stikmat in beeld komt. Vanuit het diagram:

1.P×d6 Td8 2.T×e6 f×e6 3.D×e6† Kh8 4.Pf7† Kg8 5.Ph6†† Kh8 6.Dg8† T×g8 7.Pf7#.^[2]

8
7
6
5
4
3
2
1
	a	b	c	d	e	f	g	h
	Timman–Adorján, wit aan zet

Stikmat in de opening

Stikmat kan ook in de opening voorkomen. Enkele voorbeelden hiervan zijn:

Blackburne Shilling-gambiet

8
7
6
5
4
3
2
1
	a	b	c	d	e	f	g	h
	Amateur - Blackburne: 0-1

Dit gambiet is genoemd naar Joseph Blackburne die er veel mee won als hij in cafés om geld (meestal een shilling) speelde.^[3]

1. e2-e4 e7-e5
2. Pg1-f3 Pb8-c6
3. Lf1-c4 Pc6-d4?
Geen sterke zet, maar niet meteen te weerleggen. Wit kan 4.Pc3 of 4.0-0 doen en staat dan prima.
4. Pf3×e5?
Een aanval op de kwetsbare pion f7.
4 ..... Dd8-g5!
5. Pe5×f7?? Ziet er heel aantrekkelijk uit, een vork op dame en toren.
5 ..... Dg5×g2
6. Th1-f1
Om de toren te redden. Maar daarmee wordt de koning door eigen stukken omringd.
6. ..... Dg2×e4†
7. Lc4-e2?
7. De2 is minder dodelijk, maar dan sneuvelt de dame.
7. ..... Pd4-f3 #

Boedapestgambiet

8
7
6
5
4
3
2
1
	a	b	c	d	e	f	g	h
	Stelling na 8. ... Pd3#

In het Boedapestgambiet zit een val die tot stikmat kan leiden:
1. d2-d4 Pg8-f6
2. c2-c4 e7-e5
3. d4×e5 Pf6-g4
4. Lc1-f4 Pb8-c6
5. Pg1-f3 Lf8-b4†
6. Pb1-d2 Dd8-e7
7. a2-a3 Pg4×e5
8. a3×b4?? Pe5-d3#

Caro-Kann

8
7
6
5
4
3
2
1
	a	b	c	d	e	f	g	h
	Stelling na 6. Pd6#

In de Caro-Kann komt de volgende zettenreeks regelmatig voor:
1. e2-e4 c7-c6
2. d2-d4 d7-d5
3. Pb1-c3 d5×e4
4. Pc3×e4 Pb8-d7
5. Dd1-e2!? Pg8-f6??
6. Pe4-d6#

Trivia

De prent Metamorphose van Escher toont een stelling in een schaakpartij van waaruit stikmat kan worden gegeven.

Bronnen, noten en/of referenties

↑ Timman, Jan H - Adorjan, Andras 1998 , Chess Classics Masters , Frankfurt. old.chesstempo.com. Geraadpleegd op 6 april 2021.
↑ Puzzle 110756: Wit naar Winst. chesspuzzle.net. Geraadpleegd op 6 april 2021.
↑ Hooper, D. en Whyld, K. (1992) The Oxford Companion to Chess. Oxford: Oxford University Press, p43.

[1] Timman, Jan H - Adorjan, Andras 1998 , Chess Classics Masters , Frankfurt. old.chesstempo.com. Geraadpleegd op 6 april 2021.

[2] Puzzle 110756: Wit naar Winst. chesspuzzle.net. Geraadpleegd op 6 april 2021.

[3] Hooper, D. en Whyld, K. (1992) The Oxford Companion to Chess. Oxford: Oxford University Press, p43.

[1]