Bronzetiet

Dreeperiodesysteem för den europääschen Ruum
Holozän	Histoorsche Tied
	Iesentied
	Late Bronzetied
	Middelbronzetied
	Jungbronzetied
	Bronzetied
	Koppersteentied
	Jungsteentied
	Middelsteenstied/Epipal.
Pleistozän	Jungpaläolithikum
	Mddelpaläolithikum
	Ooldpaläolithikum
	Ooldsteentied
	Steentied

De Bronz(e)tied is de Deel vun de Historie, in de Minschen dat Warktüüg uut Bronze maakt harrn. Se begunn na de Steentied, in de Warktüge uut Steen weren un na de Koppertied, de noch to de late Steentied tellt, in de man dat eerste metallurgische Weten upkemen weer un Minschen Kopper un Gold verarbeiden. Later keem denn de Iesentied, in de Iesen dat wichtigste Metall weer.

De Bronzetied ward maal na de Prähistorie, maal na de Historie stellt. Dat kümt op an, wat de Lü al schrieven kunnen. Besünners uut Europa, dat westliche Asien un Noordafrika kennt wi Överresten vun Kulturen uut de Bronzetied. Ook Troja höört daarrto. De Bronzetied is nich allerwegens to de glieke Tied begunnen, denn verscheden Völker füngen to verscheden Tieden an Bronze to bruken. In Westeuropa duur de Bronzetied vun 2000 v. Chr. bet 800 v. Chr. In’n Negen Oosten begunn de Bronzetied al an de dusend Jahren fröer. To’n Bispeel keem in Mesopotamien al 3300 v. Chr de eerste Bronze up.^[1]^[2]

Bronze is en Mischmetall uut meest negen Delen Kopper un enen Deel Tinn. Af un an weer ok Zink tomischt. För dat de Lü Bronze maken kunnen, harrn se al gediegen Metall bruukt, so as Gold un rein Kopper. För dat Kopper harrn se al leren möten, woans se dat Metall uut en Steen ruutkreegen. Besünners ole Kopperstücken geev dat in Anatolien bi Konya (7. Johrdusend v. Chr) un in Ägypten (Anfang 5. Johrdusend v. Chr.)

Op düsse Technik harrn se den opbauen köönt, dat se ok Mischmetallen henkregen. Dat weer toeerst in Ägypten, in dat 4. Johrdusend v. Chr.. In China güng de Bronzetied in dat 3. Johrdusend v. Chr. loos, wat de Tied van de Xia-Dynastie weer.

Mit den Bruuk vun de Bronze geev dat en technoloogschen Schuuv: Niege Techniken för de Bargwarkens sünd uutklamüstert worrn un ok de Metallurgie, vun wegen dat dat Kopper un Tinn nich in gröttere Mengens gediegen in de Natur givt. Mit den Bronzegeten kunnen Saken, so as Warktüüg un Wapens in Serie maakt warrn. De Hannel keem op. Schippbu un Seefohrt weurn neudig, dat dat Kopper uut Zypern un Tinn uut Britannien na’n fasten Wall kemen. Bronzesaken weern good as Hannelsgood.

De meesten Lü weren Buren. Avers in de Bronzetied keem ok dat Leven in de Stad op. De eersten Staten kemen op, as Stadtstaaten un – in Ägypten un China – ook as gröttere Rieken. Archäologen denkt, dat de Lüde sik in de Bronzetied stärker organiseren un komplexere Sellschoppen billen, üm dat de Produktschoon van Bronzewarktügen viegeliensch was un Experten med besunner Weten bruukt het, de so ook enen hogen Stauts in de Sellschop winnen kunnen. De Hannel med Bronze brochte ook den Uuttuusch un Hannel vööran, so dat verscheden Kulturen up een anner Inflood nemen.

Un de Lü harrn sik dat Schrieven infallen laten, sünners in China, Ägypten, Palästina (Phönizier) un Mesopotamien. Al kort daarna begünnen Minschen över allerhand Schenisse to schrieven un Vertellsels up to teken, man schreven to’n gröttsten Deel Saken daal, de jümmer to komplexeren Staten un Sellschoppen to verwalten.

Ook in Süüdamerika hebbt se al vöör Christoph Kolumbus Bronze uut Kopper un Tinn maakt. De öllsten Funnen sünd uut Argentinien.

Later as sik de Warktüge uut Iesen uutbreden, enne de Bronzetied un Iesentied begunn. Een Grund, dat Iesen de bronze wegdrängt het, is dat Tinn, dat veel rarer is as Iesen. Kopperwarktüge weren ook unpraktischer, denn Iesen is harder as dat wekere Kopper.

Översicht

De Översicht wiest, wenn de Bronzetied in verscheden Regionen in Europa un de Nege Oosten anfangen is:

Bruuk vun Metall

Zivilisatschonen in Bronzetied kregen enen technoloogschen Vöördeel, denn Bronze weer harder un bestänniger as anner Metalle, de in de Tied to kriegen weren. Ook wenn dat grote Mengden Iesen up de Eerden givt, bruukt düt Metall höger Temperaturen un smölt eerst bi 1250 °C. So weer Iesen bet in dat twede Jaardusend v. Chr. to swaar to verarbeiden. Tinn smölt al bi 232 °C un Kopper bi 1085 °C, so dat Keramikbrennöven, de dat al in de Jungsteentied 6000 v. Chr. gav, noog weren dat Metall to smölten. Kopper- un Tinnarz is man raar un Tinn weer in’n Negen Oosten gaar nich to kriegen, bet dat de Tinnhannel in’n 3. Jaardusend upkeem un Tinn uut Lüttasien un Britannien to de froen Zivilisatschonen in’n Negen Oosten brochte.

Kennteken för de Bronzetied is dat, Bronze wiedverbreed was. To’n Anfang man alleen bi den Eliten van ene Sellschop. De Bronzetechnologie keem allerwegens to verscheden Tieden up.^[3] Bronze to maken muss eerst dat Tinn afbuut warrn (to’n groten Deel in Form van dat Tinnerz Kasserit) un för sik smölt warnn, denn to dat hete Kopper bimengt warrn, upletst dat Mischmetall Bronze to maken. De Bronzetied weer ene Tied, in de Metalle wiedverbreed weren un eerste grote Hannelnettwark upkemen.

Bronzetied in verscheden Regionen

De Nege Oosten geld för de Region in de Bronzetechnologie upkeem. Van daar het sik dat niege Metall uutbreed un ook dat Weten Bronze to maken uutspreed. In Palästina is Bronze al 3300 v. Chr nawiesen, in Ägypten üm 2700 v. Chr., in Middeleuropa üme 2200 v. Chr. un in Noordeuropa üm 1800 v. Chr. De Bronzetied is ene Innovatschoon de sik lütt bi lütt uutbreed, so dat’t vele verscheden archäoloogsche Kulturen un Aarden de Tied into delen givt. Allgemeen deelt Forscherlüde de Tied in Frobronzetied, Middelbronzetied un Late oder Jungbronzetied. De Daten för düsse Tieden unnerscheed sik je na Regioon.

Anners as de europäischen Bronzetiedkulturen hebbet de Zivilisatschonen in’n Negen Oosten un an de Middellandsche See al eerste Schriften uutfunnen, to’n Bispeel de Hieroglyphen in Ägypten, de Kielschrift in Mesopotamien un Linearschrift B bi den Mykeners. So givt dat hier nich alleen de archäoloogschen Funnen köönt so ook schreven Borns.^[4] So beginnt in düsse Regionen al de Historie, med Heerschers un Dynastien un Staten, un lööst de„ Bronzetied “ af, as ene Wiese med de Forscherlüde de Prähistorie indeelt.

Biller

Collier de Penne uut Bronze (Muséum de Toulouse)
Fatt för Wien uut de late Bronzetied in China
Buerieafbild in enen ägyptschen Grav

Nettverwiese

Bronzetiet. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

Bronzetied in Europa. Index to Bronzetied (private Websteed)
Weblenken to de Bronzetied bi archaeologie-online.de

Literatuur

Dieter Vieweger: Geschichte der biblischen Welt, I. Band: Paläolithikum bis Bronzezeit, II. Band: Eisenzeit. Gütersloher Verlag, Güötsel 2019, ISBN 978-3-579-01479-1.
Jurij Jurʹrevič Piotrovskij (Ruutgever): Bronzovyj vek. Evropa bez granic, četvertoe-pervoe tysjačeletija do n.ė. Bronzezeit. Europa ohne Grenzen, 4.-1. Jahrtausend v. Chr. Ausstellungskatalog (russ./dt.), St. Petersborg, Moskau 2013 f., Izdatelʹstvo "Čistyj List", Sankt-Peterborrg 2013, ISBN 978-5-901528-38-9
Karl-Heinz Willroth: Siedlungen der älteren Bronzezeit. Beiträge zur Siedlungsarchäologie und Paläoökologie des II. vorchristlichen Jahrtausends in Südskandinavien, Norddeutschland und den Niederlanden. Wachholtz, Hamborg /Niemünster 2013, ISBN 978-3-529-01581-6.
Margarita Primas: Bronzezeit zwischen Elbe und Po. Strukturwandel in Zentraleuropa 2200–800 v. ;Chr. Habelt, Bonn 2008, ISBN 978-3-7749-3543-3.
Klaus-Rüdiger Mai: Die Bronzehändler. Eine verborgene Hochkultur im Herzen Europas. Campus, Frankfort an’n Main 2006, ISBN 3-593-37912-0.
Wolfgang Schuller: Das erste Europa. 1000 v. ;Chr.–500 n. ;Chr. Ulmer, Stuttgart 2004, ISBN 3-8252-2497-X (Handbuch der Geschichte Europas. Band 1).
Harald Meller (Ruutgever): Der geschmiedete Himmel. Die weite Welt im Herzen Europas vor 3600 Jahren. Theiss, Stuttgart 2004, ISBN 3-8062-1907-9
Louise Steel: Cyprus before History. From the earliest settlers to the end of the Bronzeage. Duckworth, London 2004, ISBN 0-7156-3164-0
Anthony F. Harding: European Societies in the Bronze Age. Cambridge University Press, Cambridge 2000, ISBN 0-521-36477-9.
Jonathan N. Tubb: Canaanites. British Museum Press, London 1998, ISBN 0-7141-2766-3.
Bernhard Hänsel: Gaben an die Götter! Schätze der Bronzezeit Europas. Eine Einführung. In: A. und B. Hänsel (Hrsg.): Gaben an die Götter! Schätze der Bronzezeit. Museum für Vor- und Frühgeschichte Berlin, Berlin 1997, ISBN 3-88609-201-1 (Katalog zur Ausstellung, Bestandskatalog, Band 4).
Günter Wegener (Ruutgever): Leben, Glauben, Sterben vor 3000 Jahren. Bronzezeit in Niedersachsen. Isensee, Ollenborg 1996, ISBN 3-89598-404-3.
Albrecht Jockenhövel, Wolf Kubach (Ruutgever): Bronzezeit in Deutschland. Nikol, Hamburg 1994, ISBN 3-933203-38-4.
Hermann Müller-Karpe: Bronzezeit. Beck, München 1980, ISBN 3-406-07941-5 (Handbuch der Vorgeschichte. Bd. 4).
Rolf Hachmann, Henrik Thrane: Bronzezeit. In: Reallexikon der Germanischen Altertumskunde (RGA). 2. Auflage. Band 3, Walter de Gruyter, Berlin/New York 1978, ISBN 3-11-006512-6, S. 506–540.

Nawiese

↑ E. Pernicka u.a: Early Bronze Age metallurgy in the northeast Aegean. In: G. A. Wagner, E. Pernicka, H.-P. Uerpmann (Ruutgevers): Troia and the Troad: scientific approaches, natural science in archaeology. Berlin; London : Springer, S. 143–172.
↑ Chapter 4: The Bronze Age. Afropen an’n 20. September 2013. (engelsch)
↑ Bronze was independently discovered in the Maykop culture of the North Caucasus as early as the mid-4th millennium BC, which makes them the producers of the oldest-known bronze. However, the Maykop culture only had arsenical bronze. Other regions developed bronze and its associated technology at different periods.
↑ Jockenhövel, S. 10.

[1] E. Pernicka u.a: Early Bronze Age metallurgy in the northeast Aegean. In: G. A. Wagner, E. Pernicka, H.-P. Uerpmann (Ruutgevers): Troia and the Troad: scientific approaches, natural science in archaeology. Berlin; London : Springer, S. 143–172.

[2] Chapter 4: The Bronze Age. Afropen an’n 20. September 2013. (engelsch)

[3] Bronze was independently discovered in the Maykop culture of the North Caucasus as early as the mid-4th millennium BC, which makes them the producers of the oldest-known bronze. However, the Maykop culture only had arsenical bronze. Other regions developed bronze and its associated technology at different periods.

[4] Jockenhövel, S. 10.

[1]