Преглед на кодот на Фармакогеномика

Немате дозвола за уредување на оваа страница, од следнава причина:
Вашата IP-адреса се наоѓа во опсег блокиран на сите Викимедиини викија.
Блокот го зададе ‪EPIC‬. Наведената причина гласи Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Почнува: 09:48, 2 јули 2024
Истекува: 09:48, 2 јули 2025
Вашата тековна IP-адреса е 206.189.44.186. Блокираниот опсег е 206.189.32.0/20.
Вклучете ги сите горенаведени поединости кога се обраќате. Ако сметате дека сте блокирани по грешка, дополнителни информации и напатствија ќе најдете во глобалното правило Без отворени застапници.
Во спротивно, за да поразговарате за блокот, поднесете барање за разгледување на Мета. Можете и да пишете во VRT-редицата на надзорниците на stewards@wikimedia.org, притоа вклучувајќи ги сите гореспоменати поединости.
Можете да го погледнете и копирате кодот на оваа страница.
{{Генетика-странично}}
'''Фармакогеномика''' ― наука за улогата на [[геном]]от во одговорот на [[лек]]от. Неговото име ([[wiktionary:pharmaco-#Prefix|фармако-]] + [[геномика]]) ја одразува неговата комбинација на [[фармакологија]]та и геномиката. Фармакогеномиката анализира како генетскиот состав на пациентот влијае на нивниот одговор на лекови.<ref>{{Наведена книга|title=Emerging Medical Technologies|vauthors=Ermak G|publisher=World Scientific|year=2015|isbn=978-981-4675-80-2}}</ref> Таај се занимава со влијанието на стекнатите и наследни генетски варијации врз одговорот на лекот, преку [[корелација]] на [[Мутација|мутациите]] на [[ДНК]] (вклучувајќи [[Точкеста мутација|точкести мутации]], варијации на бројот на копии и структурни варијации) со [[фармакокинетика]]та (примање на лекот, распространетост, [[метаболизам]] и елиминација), фармакодинамика (посредувани ефекти преку биолошките цели на лекот) и/или имуногени крајни точки.<ref name="pmid14585618">{{Наведено списание|date=ноември 2003|title=Pharmacogenetics: potential for individualized drug therapy through genetics|journal=Trends in Genetics|volume=19|issue=11|pages=660–666|doi=10.1016/j.tig.2003.09.008|pmid=14585618}}</ref><ref name="UNC Center for Pharmacogenomics and Individualized Therapy">{{Наведени вести|url=https://pharmacy.unc.edu/research/centers/cpit/|title=Center for Pharmacogenomics and Individualized Therapy|work=Unc Eshelman School of Pharmacy|access-date=14 февруари 2024}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.uptodate.com/contents/overview-of-pharmacogenomics|title=overview of pharmacogenomics|date=16 мај 2014|publisher=Up-to-Date|accessdate=14 февруари 2024}}</ref>

Фармакогеномиката има за цел да развие рационални средства за оптимизирање на терапијата со лекови, во однос на [[генотип]]от на пациентите, за да постигне максимална ефикасност со минимални негативни ефекти.<ref name="pmid19530963">{{Наведено списание|date=јуни 2009|title=Pharmacogenomics of adverse drug reactions: practical applications and perspectives|journal=Pharmacogenomics|volume=10|issue=6|pages=961–969|doi=10.2217/pgs.09.37|pmid=19530963}}</ref> Се надеж дека со користење на фармакогеномиката, фармацевтските третмани со [[лек]]ови може да отстапат од она што е нарекуван пристап „една доза што одговара на сето“. Фармакогеномиката, исто така, се обидува да ги елиминира обидите и грешките при препишувањето, дозволувајќи им на лекарите да ги земат предвид [[ген]]ите на својот пациент, функционалноста на овие гени и како тоа може да влијае на ефективноста на тековните или идните третмани на пациентот (и каде што е применливо, да обезбеди објаснување за неуспехот на минатите третмани).<ref name="pmid19565025">{{Наведено списание|date=мај 2009|title=Clinical use of pharmacogenomic tests in 2009|journal=The Clinical Biochemist. Reviews|volume=30|issue=2|pages=55–65|pmc=2702214|pmid=19565025}}</ref><ref>{{Наведено списание|date=јануари 2018|title=Pharmacogenomics of GPCR Drug Targets|journal=Cell|volume=172|issue=1–2|pages=41–54.e19|doi=10.1016/j.cell.2017.11.033|pmc=5766829|pmid=29249361}}</ref> Ваквите пристапи ветуваат доаѓање на прецизна медицина, па дури и медицина за едно лице, во која лековите и комбинациите на лекови се оптимизирани за тесни подгрупи на пациенти или дури и за уникатниот генетски состав на секој поединец.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.fda.gov/downloads/RegulatoryInformation/Guidances/ucm126957.pdf|title=Guidance for Industry Pharmacogenomic Data Submissions|date=март 2005|publisher=[[Служба за храна и лекови на Соединетите Држави]]|accessdate=14 февруари 2024}}</ref><ref name="Squassina2010">{{Наведено списание|displayauthors=6|date=August 2010|title=Realities and expectations of pharmacogenomics and personalized medicine: impact of translating genetic knowledge into clinical practice|journal=Pharmacogenomics|volume=11|issue=8|pages=1149–1167|doi=10.2217/pgs.10.97|pmid=20712531}}</ref>

Без разлика дали е користена за објаснување на одговорот на пациентот (или недостаток од него) на третман, или за дејствување како алатка за предвидување, се надева дека ќе постигне подобри резултати од третманот и поголема ефикасност, како и намалување на токсичноста на лековите и несаканите реакции на лекот. За пациентите кои не реагираат на третман, може да бидат препишани алтернативни терапии кои најдобро ќе одговараат на нивните барања. Со цел да бидат обезбедени фармакогеномски препораки за даден лек, може да бидат користени два можни начини на влез: [[генотипизација]] или секвенционирање на [[егзом]] или цел [[геном]].<ref name="eval">{{Наведено списание|year=2013|title=Providing pharmacogenomics clinical decision support using whole genome sequencing data as input|journal=AMIA Joint Summits on Translational Science Proceedings. AMIA Joint Summits on Translational Science|volume=2013|pages=81|pmid=24303303}}</ref> Секвенционирањето обезбедува многу повеќе податочни точки, вклучително и откривање на мутации кои предвремено ја прекинуваат синтетизираната [[белковина]] (ран запирачки кодон).<ref name="eval" />

== Фармакогенетиката наспроти фармакогеномиката ==
Поимот фармакогеномика често е користен наизменично со фармакогенетика. Иако и двата поими се однесуваат на одговорот на лекот врз основа на генетските влијанија, постојат разлики помеѓу двете. Фармакогенетиката е ограничена на моногени [[фенотип]]ови (т.е. меѓудејствија на еден ген со лек). Фармакогеномиката се однесува на полигенски фенотипови на одговор на лекови и опфаќа транскриптомика, [[протеомика]] и [[метаболомика]].

== Механизми на фармакогенетски меѓудејствија ==

=== Фармакокинетика ===
[[Фармакокинетика]]та вклучува примање, распространетост, [[метаболизам]] и елиминација на фармацевтиката. Овие постапки често се олеснети со [[ензими]] како што се преносители на лекови или ензими кои метаболизираат лекови (спомнати појасно подолу). Варијацијата во [[Локус (генетика)|локусите]] на [[ДНК]] одговорни за производство на овие ензими може да го промени нивниот израз или активност така што нивниот функционален статус е сменет. Зголемувањето, намалувањето или губењето на функцијата на преносителите или метаболизирачките ензими на крајот може да ја смени количината на лекот во телото и на местото на дејство. Ова може да резултира со отстапување од терапевтскиот прозорец на лекот и да резултира или со токсичност или губење на ефективноста.

==== Ензими кои го метаболизираат лекот ====
Поголемиот дел од клинички ефективни фармакогенетски варијации се јавуваат во [[ген]]ите што ги кодираат [[ензим]]ите кои го метаболизираат [[лек]]от, вклучувајќи ги и оние кои се вклучени во [[метаболизмот]] и во фаза I и во фаза II. Ензимското семејство на цитохром P450 е одговорно за метаболизмот на 70-80% од сите лекови кои се користат клинички.<ref name=":7">{{Наведено списание|last=Zanger|first=Ulrich M.|last2=Schwab|first2=Matthias|date=2013-04-01|title=Cytochrome P450 enzymes in drug metabolism: Regulation of gene expression, enzyme activities, and impact of genetic variation|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0163725813000065|journal=Pharmacology & Therapeutics|volume=138|issue=1|pages=103–141|doi=10.1016/j.pharmthera.2012.12.007|issn=0163-7258|pmid=23333322|doi-access=free}}</ref> [[CYP3A4]], CYP2C9, CYP2C19 и [[CYP2D6]] се главни CYP ензими вклучени во метаболизмот на лековите и сите се познати како високо полиморфни.<ref name=":7" /> Дополнителни ензими кои го метаболизираат лекот кои се вмешани во фармакогенетските меѓудејствија се UGT1A1 (UDP-глукуронозилтрансфераза), дихидропиримидин дехидрогеназа и тиопурин метилтрансфераза.<ref name=":0">{{Наведена мрежна страница|url=https://cpicpgx.org/|title=Clinical Pharmacogenetics Implementation Consortium|work=cpicpgx.org|language=en-US|accessdate=14 февруари 2024}}</ref>

==== Преносители на лекови ====
Многу [[лекови]] се потпираат на преносители за да ги преминат [[Клетка|клеточните]] мембрани со цел да се движат помеѓу одделите на телесните течности како што се [[крв]]та, луменот на цревата, [[жолчка]]та, [[Моч|урината]], [[мозок]]от и [[’Рбетномозочна течност|цереброспиналната течност]].<ref name=":1">{{Наведено списание|date=јануари 2015|title=What do drug transporters really do?|journal=Nature Reviews. Drug Discovery|volume=14|issue=1|pages=29–44|doi=10.1038/nrd4461|pmc=4750486|pmid=25475361}}</ref> Главните преносители вклучуваат носач на растворени материи, [[ABC-транспортер|касета за врзување на АВС]] и преносители на органски анјони.<ref name=":1" /> Преносители за кои е докажано дека влијаат на одговорот на лековите вклучуваат OATP1B1 ( SLCO1B1) и [[белковина]] отпорна на [[рак на дојка]] (BCRP) (ABCG2)''.''<ref>{{Наведено списание|last=Cooper-DeHoff|first=Rhonda M.|last2=Niemi|first2=Mikko|last3=Ramsey|first3=Laura B.|last4=Luzum|first4=Jasmine A.|last5=Tarkiainen|first5=E. Katriina|last6=Straka|first6=Robert J.|last7=Gong|first7=Li|last8=Tuteja|first8=Sony|last9=Wilke|first9=Russell A.|date=мај 2022|title=The Clinical Pharmacogenetics Implementation Consortium Guideline for SLCO1B1, ABCG2, and CYP2C9 genotypes and Statin-Associated Musculoskeletal Symptoms|journal=Clinical Pharmacology and Therapeutics|volume=111|issue=5|pages=1007–1021|doi=10.1002/cpt.2557|issn=1532-6535|pmc=9035072|pmid=35152405}}</ref>

=== Фармакодинамика ===
Фармакодинамиката се однесува на влијанието на [[лек]]от врз телото или неговиот механизам на дејство.

==== Цели на лекот ====
Целите на [[лек]]от се специфични места каде што лекот ја врши својата фармаколошка активност. Меѓудејството помеѓу лекот и ова место резултира со модификација на целта што може да вклучи инхибиција или потенцирање.<ref>{{Наведено списание|last=Zanders|first=Edward D.|date=2011-03-21|title=Introduction to Drugs and Drug Targets|journal=The Science and Business of Drug Discovery|pages=11–27|doi=10.1007/978-1-4419-9902-3_2|isbn=978-1-4419-9901-6|pmc=7120710}}</ref> Повеќето фармакогенетски меѓудејствија кои вклучуваат цели на лекови се во областа на [[онкологија]]та и вклучуваат насочени терапевтски средства дизајнирани да ги адресираат соматските мутации (видете исто така [[фармакогеномика на ракот]]). На пример, инхибиторите на рецепторот на кожниот фактор на раст како гефитиниб (Iressa) или ерлотиниб (Tarceva) се индицирани само кај пациенти кои носат специфични мутации на рецепторот на кожниот фактор на раст.<ref>Iressa [package insert]. Wilmington, DE: Astra Zeneca; 2021.</ref><ref>Tarceva [package insert]. Northbrook, IL: OSI Pharmaceuticals, LLC; 2016. https://www.accessdata.fda.gov/drugsatfda_docs/label/2016/021743s025lbl.pdf</ref>

Мутациите на микробните линии во целите на лекот, исто така, можат да влијаат на одговорот на лековите, иако ова е подобласт што се појавува во фармакогеномиката. Една добро воспоставено меѓудејство ген со лек кое вклучува мутација на микробната линија до целта на лекот е [[варфарин]] (Coumadin) и VKORC1, кој ја кодира епоксид редуктазата на витаминот К. Варфаринот се врзува и го инхибира епоксид редуктазата на витаминот К, кој е важен ензим во циклусот на витамин К.<ref name=":8">{{Наведено списание|last=Oldenburg|first=Johannes|last2=Marinova|first2=Milka|last3=Müller-Reible|first3=Clemens|last4=Watzka|first4=Matthias|date=2008|title=The vitamin K cycle|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18374189/|journal=Vitamins and Hormones|volume=78|pages=35–62|doi=10.1016/S0083-6729(07)00003-9|isbn=9780123741134|issn=0083-6729|pmid=18374189}}</ref> Инхибицијата на епоксид редуктазата на витаминот К го спречува [[Оксидационо-редукциона реакција|намалувањето]] на витаминот К, кој е [[Кофактор (биохемија)|кофактор]] потребен за образување на [[Згрутчување на крвта|згрутчувачките]] фактори [[Тромбин|II]], VII, IX и X, и инхибиторите на белковините Ц и С.<ref name=":8" /><ref>{{Наведено списание|last=Mijares|first=M. E.|last2=Nagy|first2=E.|last3=Guerrero|first3=B.|last4=Arocha-Piñango|first4=C. L.|date=септември 1998|title=[Vitamin K: biochemistry, function, and deficiency. Review]|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/9780555/|journal=Investigacion Clinica|volume=39|issue=3|pages=213–229|issn=0535-5133|pmid=9780555}}</ref>

==== Места вон целта ====
[[Лек]]овите може да имаат нецелни ефекти (обично неповолни) кои произлегуваат од меѓудејстивја помеѓу лекот и/или неговите метаболити и местото различно од наменетата цел.<ref>{{Наведено списание|last=Rudmann|first=Daniel G.|date=февруари 2013|title=On-target and off-target-based toxicologic effects|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23085982/|journal=Toxicologic Pathology|volume=41|issue=2|pages=310–314|doi=10.1177/0192623312464311|issn=1533-1601|pmid=23085982}}</ref> Генетските варијации во местата надвор од целта може да влијаат на ова меѓудејство. Главниот пример за овој вид на фармакогеномско меѓудејство е гликоза-6-фосфат-дехидрогеназа. гликоза-6-фосфат-дехидрогеназа е ензимот вклучен во првиот чекор од [[Пентозо-фосфатен пат|пентозо- фосфатниот пат]] кој создава никотинамид [[аденин]] динуклеотид [[фосфат]]. Никотинамид аденин динуклеотид фосфат е потребен за производство на редуциран глутатион во [[Црвени крвни зрнца|еритроцитите]] и е суштински за функцијата на каталазата.<ref>{{Наведено списание|last=Recht|first=Judith|last2=Chansamouth|first2=Vilada|last3=White|first3=Nicholas J.|last4=Ashley|first4=Elizabeth A.|date=2022-05-03|title=Nitrofurantoin and glucose-6-phosphate dehydrogenase deficiency: a safety review|journal=JAC-Antimicrobial Resistance|volume=4|issue=3|pages=dlac045|doi=10.1093/jacamr/dlac045|issn=2632-1823|pmc=9070801|pmid=35529053}}</ref> Глутатионот и каталазата ги штитат [[Клетка|клетките]] од оксидативен стрес кој инаку би резултирал со лиза на клетките. Одредени варијанти на гликоза-6-фосфат-дехидрогеназа резултираат со недостаток на гликоза-6-фосфат-дехидрогеназа, во кој клетките се поподложни на оксидативен стрес. Кога лековите кои имаат значаен оксидативен ефект се администрираат кај лица со недостаток на гликоза-6-фосфат-дехидрогеназа, тие се изложени на зголемен ризик од лиза на [[Црвени крвни зрнца|еритроцитите]] што е манифестирано како хемолитична анемија.<ref>{{Наведено списание|last=Gammal|first=Roseann S.|last2=Pirmohamed|first2=Munir|last3=Somogyi|first3=Andrew A.|last4=Morris|first4=Sarah A.|last5=Formea|first5=Christine M.|last6=Elchynski|first6=Amanda L.|last7=Oshikoya|first7=Kazeem A.|last8=McLeod|first8=Howard L.|last9=Haidar|first9=Cyrine E.|date=мај 2023|title=Expanded Clinical Pharmacogenetics Implementation Consortium Guideline for Medication Use in the Context of G6PD Genotype|journal=Clinical Pharmacology & Therapeutics|language=en|volume=113|issue=5|pages=973–985|doi=10.1002/cpt.2735|issn=0009-9236|pmc=10281211|pmid=36049896}}</ref>

=== Имунолошки ===
Системот на човечкиот леукоцитен антиген, познат и како [[главен комплекс на хистокомпатибилност]], е комплекс од [[гени]] важни за [[Стекнат имунолошки систем|стекнатиот имунолошки систем]]. [[Мутација|Мутациите]] во комплексот на човечкиот леукоцитен антиген се поврзани со зголемен ризик од развој на реакции на преосетливост како одговор на одредени [[лекови]].<ref>{{Наведено списание|date=август 2012|title=HLA and pharmacogenetics of drug hypersensitivity|journal=Pharmacogenomics|volume=13|issue=11|pages=1285–1306|doi=10.2217/pgs.12.108|pmid=22920398}}</ref>

== Ресурси за клиничка фармакогеномика ==

=== Конзорциум за применување на клиничка фармакогенетика ===
Конзорциумот за применување на клиничката фармакогенетика е „меѓународен конзорциум од поединечни [[Волонтерство|доброволци]] и мал посветен работен кадар кој е заинтересиран да ја олесни употребата на фармакогенетските тестови за грижа за пациентите. Целта на Конзорциумот е да ги реши пречките за клиничкото применување на фармакогенетските тестови преку создавање, курирање, и објавување слободно достапни, рецензирани, засновани на докази, ажурирани и детални упатства за клиничка пракса за ген/лек. Водичите на Конзорциумот се објавувани во списание (во партнерство со списанието ''Clinical Pharmacology and Therapeutics'') со симултано објавување на cpicpgx.org, каде што редовно се ажурирани“.<ref name=":0"/>

Упатствата за Конзорциумот се „дизајнирани да им помогнат на лекарите да разберат КАКО достапните резултати од генетски тестови треба да бидат користени за оптимизирање на терапијата со лекови, наместо ДАЛИ треба да бидат нарачани тестови. Клучна претпоставка која лежи во основата на упатствата за Конзорциумот е дека клиничката високопропусна и спречувачка (предрецептова) [[генотипизација]] ќе стане пошироко распространета и дека лекарите ќе се соочат со достапни [[генотип]]ови на пациенти дури и ако тие експлицитно не нарачале тест со специфичен лек на ум. Упатствата, постапките и проектите на Конзорциумот се одобрени од неколку професионални друштва.<ref name=":0"/>

=== Служба за храна и лекови на Соединетите Држави ===

==== Табела на фармакогенетски поврзувања ====
Во февруари 2020 година, Службата за храна и лекови ја објавила Табелата на фармакогенетски поврзувања.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.fda.gov/news-events/press-announcements/fda-announces-collaborative-review-scientific-evidence-support-associations-between-genetic|title=FDA Announces Collaborative Review of Scientific Evidence to Support Associations Between Genetic Information and Specific Medications|last=Office of the Commissioner|date=2020-03-24|work=FDA|language=en|accessdate=14 февруари 2024}}</ref> За паровите ген-лекови вклучени во табелата, „Службата проценила и верува дека има доволно научни докази кои наведуваат дека подгрупите на пациенти со одредени генетски варијанти или [[фенотип]]ови заклучени од генетска варијанта (како што е засегнатата подгрупа во табелата подолу), веројатно ќе имаат изменет [[метаболизам]] на [[лек]]овите, а во одредени случаи, диференцијални терапевтски ефекти, вклучувајќи ги и разликите во ризиците од несакани настани.<ref name=":2">{{Наведено списание|last=Center for Devices and Radiological Health|date=2022-10-26|title=Table of Pharmacogenetic Associations|url=https://www.fda.gov/medical-devices/precision-medicine/table-pharmacogenetic-associations|journal=FDA|language=en}}</ref>

„Информациите во оваа табела се наменети првенствено за оние кои препишуваат лекови, а пациентите не треба да ги приспособуваат своите лекови без да се советуваат со нивниот препишувач. Оваа верзија на табелата е ограничена на фармакогенетски здруженија кои се поврзани со варијанти на [[ензим]]ски [[гени]] што ги метаболизираат лековите, варијанти на генски преносители на лекови и генски варијанти кои биле поврзани со предиспозиција за одредени несакани настани. Службата признава дека постојат разни други фармакогенетски здруженија кои не се наведени овде, и оваа табела ќе биде ажурирана периодично со дополнителни фармакогенетски поврзувања поддржани со доволно научни докази.<ref name=":2"/>

==== Табела на фармакогеномски биомаркери во означувањето на лековите ====
Табелата за фармакогеномски биомаркери во означувањето на [[лекови]] на Службата, ги наведува лековите одобрени од Службата со фармакогеномски информации кои се наоѓаат во етикетирањето на лекот. „Биомаркерите во табелата вклучуваат, но не се ограничени на варијанти на микробни или соматски [[гени]] (полиморфизми, мутации), функционални недостатоци со генетска етиологија, разлики во [[Генска експресија|генското изразување]] и [[Хромозомски аберации|хромозомски абнормалности]]; избраните [[Белковина|белковински]] биомаркери кои се користат за избор на третмани за пациентите се исто така вклучени“.<ref>{{Наведено списание|last=Center for Drug Evaluation and Research|date=2022-08-11|title=Table of Pharmacogenomic Biomarkers in Drug Labeling|url=https://www.fda.gov/drugs/science-and-research-drugs/table-pharmacogenomic-biomarkers-drug-labeling|journal=FDA|language=en}}</ref>

=== PharmGKB ===
Базата на знаења за фармакогеномика (PharmGKB) е „ресурс финансиран од Националниот институт за здравје на [[Соединетите Држави]], кој обезбедува информации за тоа како [[Човек|човечката]] генетска варијација влијае на одговорот на [[лек]]овите. PharmGKB собира, курира и дисеминира знаење за поврзаноста на ген-лекови со клинички дејствија и односите [[генотип]]-[[фенотип]]“.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.pharmgkb.org/about|title=PharmGKB|work=PharmGKB|language=en|accessdate=14 февруари 2024}}</ref>

== Комерцијални фармакогенетски лаборатории за тестирање ==
Постојат многу комерцијални [[Лабораторија|лаборатории]] низ светот кои нудат фармакогеномско тестирање како лабораториски развиен тест. Понудените тестови може значително да варираат од една до друга лабораторија, вклучувајќи [[гени]] и [[алели]] за кои се тестирани, доделување [[фенотип]] и дадени клинички прибелешки. Со исклучок на неколку тестови директно до потрошувачите, за сите фармакогенетски тестирања е потребна нарачка од овластен здравствен работник. За да може резултатите да бидат користени во клинички услови во [[Соединети Американски Држави|Соединетите Држави]], лабораторијата што го врши тестот е многу потврдена со Амандмани за подобрување на клиничката лабораторија. Другите прописи може да се разликуваат во зависност од држава и/или сојузна држава.
[[Податотека:CPIC_Term_Consensus_Table.jpg|мини|512x512пкс| Конечни услови за консензус за функционалниот статус и фенотипот на алелот.]]

=== Фармакогенетско тестирање директно до потрошувачите ===
Фармакогенетските тестови кои директно се давани до потрошувачите им овозможуваат на потрошувачите да добијат фармакогенетско тестирање без наредба од [[лекар]]. Фармакогенетските тестови директно до потрошувачите воглавно се прегледувани од Службата за храна и лекови за да биде утврдена валидноста на тврдењата за тестот.<ref>{{Наведено списание|last=Center for Drug Evaluation and Research|date=2021-06-25|title=Direct-to-Consumer Tests|url=https://www.fda.gov/medical-devices/in-vitro-diagnostics/direct-consumer-tests|journal=FDA|language=en}}</ref> Службата одржува [https://www.fda.gov/medical-devices/in-vitro-diagnostics/direct-consumer-tests#list список на одобрени генетски тестови кои се директно давани до потрошувачите].

== Заедничка фармакогеномско-специфична номенклатура ==

=== Генотип ===
Постојат повеќе начини за претставување на фармакогеномски [[генотип]]. Најчесто користен номенклатурен систем е да бидат пријавувани [[хаплотип]]ови користејќи ѕвезда (*) [[алел]] (на пример, CYP2C19 *1/*2). Еднонуклеотидните полиморфизми може да бидат опишани со користење на нивната назначена референтен идентификациски број на кластер со единечен нуклеотиден полиморфизам или врз основа на местото на засегнатиот базен пар или [[аминокиселина]].<ref>{{Наведено списание|date=ноември 2011|title=UASIS: Universal Automatic SNP Identification System|journal=BMC Genomics|volume=12|issue=Suppl 3|pages=S9|doi=10.1186/1471-2164-12-S3-S9|pmc=3333510|pmid=22369494|doi-access=free}}</ref>

=== Фенотип ===
Во 2017 година, Конзорциумот објавил резултати од стручно истражување за стандардизирање на поимите поврзани со резултатите од клиничките фармакогенетски тестови.<ref>{{Наведено списание|displayauthors=6|date=февруари 2017|title=Standardizing terms for clinical pharmacogenetic test results: consensus terms from the Clinical Pharmacogenetics Implementation Consortium (CPIC)|journal=Genetics in Medicine|volume=19|issue=2|pages=215–223|doi=10.1038/gim.2016.87|pmc=5253119|pmid=27441996}}</ref> Постигнат е консензус за поими за опишување на функционалниот статус на [[алел]], [[фенотип]] за [[ензими]] кои метаболизирани [[лекови]], фенотип за преносители на лекови и фенотип за статус на [[генотип]] со висок ризик.

== Примени ==
Списокот подолу дава неколку попознати примени на фармакогеномиката:<ref>{{Наведена книга|title=Pharmacogenomics and Personalized Medicine (Methods in Pharmacology and Toxicology)|vauthors=Cohen N|date=ноември 2008|publisher=Humana Press|isbn=978-1934115046|location=Totowa, NJ|page=6}}</ref>

* Подобрување на безбедноста на [[лек]]овите и намалување на несаканите реакции на лекови;
* Приспособување на третманите за да одговараат на уникатната генетска предиспозиција на пациентите, идентификувајќи оптимално дозирање;
* Подобрување на откривањето лекови насочени кон [[Човек|човечки]] [[болести]]; и
* Подобрете го начелото на доказ за испитувањата на ефикасноста.

Фармакогеномиката може да се примени во неколку области на медицината, вклучително и управување со болка, [[кардиологија]], [[онкологија]] и [[психијатрија]]. Може да постои место и во форензичката патологија, во која фармакогеномиката може да биде користена за да биде утврди причината за смртта кај смртните случаи поврзани со лекови каде што не се појавуваат наоди со помош на обдукција.

Во третманот на ракот, фармакогеномските тестови се користени за да биде идентификувано кои пациенти имаат најголема веројатност да одговорат на одредени [[Хемотерапија|лекови за рак]]. Во здравјето на однесувањето, фармакогеномските тестови обезбедуваат алатки за [[лекар]]ите и давателите на нега за подобро управување со изборот на лекови и подобрување на несаканите ефекти. Фармакогеномиката е исто така позната како придружна дијагностика, што значи дека тестовите се во пакет со лекови. Примерите вклучуваат КРАС тест со цетуксимаб и тест на рецептор на кожен фактор на раст со гефитиниб. Покрај ефикасноста, фармакогенетиката на микробните линии може да помогне да бидат идентификувани пациентите кои веројатно ќе бидат подложени на тешки токсичности кога се даваат цитотоксици кои покажуваат нарушена детоксикација во врска со генетскиот полиморфизам, како што е канонскиот 5-FU.<ref name="pmid20920994">{{Наведено списание|date=октомври 2010|title=Routine dihydropyrimidine dehydrogenase testing for anticipating 5-fluorouracil-related severe toxicities: hype or hope?|journal=Clinical Colorectal Cancer|volume=9|issue=4|pages=224–228|doi=10.3816/CCC.2010.n.033|pmid=20920994}}</ref> Особено, генетските дерегулации кои влијаат на гените кои ги кодираат DPD, UGT1A1, TPMT, CDA и [[CYP2D6]] сега се сметани како критични проблеми за пациентите третирани со 5-FU/капецитабин, [[иринотекан]], меркаптопурин/азатиоприн, гемцитабин/капецитабин/апецитабин.<ref name="pmid202043652">{{Наведено списание|displayauthors=6|date=јануари 2011|title=DPD-based adaptive dosing of 5-FU in patients with head and neck cancer: impact on treatment efficacy and toxicity|journal=Cancer Chemotherapy and Pharmacology|volume=67|issue=1|pages=49–56|doi=10.1007/s00280-010-1282-4|pmid=20204365}}</ref>

Кај [[Срцево заболување|кардиоваскуларните нарушувања]], главната грижа е одговорот на лекови, вклучувајќи [[варфарин]], [[клопидогрел]], [[бета блокатор]]и и [[статин]]и.<ref name="eval"/> Кај пациенти со CYP2C19, кои земаат [[клопидогрел]], [[Срцево заболување|кардиоваскуларниот]] ризик е зголемен, што доведува до ажурирање на пакетот лекови од страна на регулаторите.<ref>{{Наведена книга|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK61999/|title=Medical Genetics Summaries|vauthors=Dean L|publisher=[[National Center for Biotechnology Information]] (NCBI)|year=2012|veditors=Pratt VM, McLeod HL, Rubinstein WS, Scott SA, Dean LC, Kattman BL, Malheiro AJ|chapter=Clopidogrel Therapy and CYP2C19 Genotype|pmid=28520346|id=Bookshelf ID: NBK84114|display-editors=3|chapter-url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK84114/}}</ref> Кај пациенти со [[Дијабетес мелитус тип 2|дијабетес тип 2]], [[генотипизација]]та на [[хаптоглобин]]от покажува ефект врз срцевите заболувања, при што хаптоглобинот2-2 е изложен на поголем ризик и дополнителниот [[витамин Е]] го намалува ризикот со влијанието на липобелковини со висока густина.<ref>{{Наведено списание|date=2018|title=Precision Healthcare of Type 2 Diabetic Patients Through Implementation of Haptoglobin Genotyping|journal=Frontiers in Cardiovascular Medicine|volume=5|pages=141|doi=10.3389/fcvm.2018.00141|pmc=6198642|pmid=30386783|doi-access=free}}</ref>

Во [[психијатрија]]та, од 2010 година, истражувањата се насочиле особено на 5-HTTLPR и DRD2.<ref>{{Наведено списание|year=2010|title=The state of pharmacogenetics|url=http://www.psychiatrictimes.com/neuropsychiatry/content/article/10168/1550787|journal=Psychiatr Times|volume=27|issue=4|pages=38–41, 62|access-date=2024-02-14|archive-date=2012-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20120825025928/http://www.psychiatrictimes.com/neuropsychiatry/content/article/10168/1550787|url-status=dead}}</ref>

=== Клиничко применување ===
{{Повеќе|Образование во медицината за едно лице}}
Иницијативите за поттикнување на посвојувањето од страна на лекарите ја вклучуваат програмата за [https://upgx.eu/ Сеприсутна фармакогеномика] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20231208063453/https://upgx.eu/ |date=2023-12-08 }} во [[Европа]] и Конзорциумот за применување на клиничка фармакогенетика во [[Соединетите Држави]].<ref>{{Наведено списание|date=август 2019|title=Early Lessons from the Implementation of Genomic Medicine Programs|journal=Annual Review of Genomics and Human Genetics|volume=20|issue=1|pages=389–411|doi=10.1146/annurev-genom-083118-014924|pmid=30811224|doi-access=free}}</ref> Во истражувањето на европските [[лекар]]и од 2017 година, во претходната година две третини не нарачале фармакогенетски тест.<ref>{{Наведено списание|date=октомври 2017|title=Medical education in pharmacogenomics-results from a survey on pharmacogenetic knowledge in healthcare professionals within the European pharmacogenomics clinical implementation project Ubiquitous Pharmacogenomics (U-PGx)|journal=European Journal of Clinical Pharmacology|volume=73|issue=10|pages=1247–1252|doi=10.1007/s00228-017-2292-5|pmc=5599468|pmid=28669097}}</ref>

Во 2010 година, Медицинскиот центар на Универзитетот Вандербилт го лансирал Фармакогеномскиот ресурс за подобрени одлуки во грижата и лекувањето;<ref>{{Наведено списание|date=2012|title=Vanderbilt pioneers bedside genetics|journal=Biotechnology Healthcare|volume=9|issue=2|pages=31–32|pmc=3411230|pmid=22876213}}</ref> во истражувањето од 2015 година, две третини од лекарите нарачале фармакогенетски тест.<ref>{{Наведено списание|displayauthors=6|date=август 2016|title=Attitudes of clinicians following large-scale pharmacogenomics implementation|journal=The Pharmacogenomics Journal|volume=16|issue=4|pages=393–398|doi=10.1038/tpj.2015.57|pmc=4751074|pmid=26261062}}</ref>

Во 2019 година, најголемиот приватен здравствен осигурител, UnitedHealthcare, објавил дека ќе плати за генетско тестирање за да го предвиди одговорот на психијатриските лекови.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.medtechdive.com/news/pharmacogenetic-test-makers-cheer-unitedhealth-coverage-other-payers-aren/561748/|title=Pharmacogenetic test makers cheer UnitedHealth coverage. Other payers aren't there yet.|work=MedTech Dive|language=en-US|accessdate=14 февруари 2024}}</ref>

Во 2020 година, четвртиот најголем [[Канада|канадски]] здравствен и стоматолошки осигурител, Green Shield Canada, објавил дека ќе плати за фармакогенетско тестирање и поврзаниот [[софтвер]] за поддршка на клинички одлуки за да ги оптимизира и персонализира рецептите за [[ментално здравје]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.greenshield.ca/en-ca/blog/post/personalized-drug-treatment-through-pharmacogenetics|title=Personalized drug treatment through pharmacogenetics|accessdate=2024-02-14|archive-date=2024-01-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20240118015205/https://www.greenshield.ca/en-ca/blog/post/personalized-drug-treatment-through-pharmacogenetics|url-status=dead}}</ref>

=== Намалување на полифармацијата ===
Потенцијална улога на фармакогеномиката е да ја намали појавата на полифармација: теоретизирана е дека со приспособени третмани со [[лекови]], пациентите нема да треба да земаат неколку лекови за лекување на истата состојба. Така тие потенцијално би можеле да ја намалат појавата на [[Несакана реакција|несакани реакции од лекот]], да ги подобрат резултатите од лекувањето и да ги заштедат трошоците со избегнување на купување на некои лекови. На пример, можеби поради несоодветно препишување, [[Психијатрија|психијатриските]] пациенти имаат тежнеење да примаат повеќе лекови од непсихијатриските пациенти според возраста.<ref name="polypharmacy_book">{{Наведена книга|title=Polypharmacy in Psychiatry Practice, Volume I. Multiple Medication Strategies|vauthors=Ritsner M|date=2013|publisher=Springer Science and Business Media|isbn=978-94-007-5804-9|location=Dordrecht}}</ref>

Потребата за фармакогеномски приспособени терапии со лекови може да биде најочигледна во истражувањето спроведено од Слоуновиот центар за епидемиологија на [[Бостонски универзитет|Бостонскиот универзитет]] од февруари 1998 до април 2007 година. Студијата разјаснила дека во просек 82% од возрасните во [[Соединетите Држави]] земаат најмалку еден лек ([[лек на рецепт]] или [[лек без рецеп|без рецепт]], [[витамин]]/[[минерал]], [[Билка|билков]]/природен додаток), а 29% земаат пет или повеќе. Студијата наведувала дека оние на возраст од 65 години или постари продолжуваат да бидат најголеми потрошувачи на лекови, со 17-19% од оваа возрасна група кои земаат најмалку десет лекови во дадена недела. Полифармацијата, исто така, покажа дека била зголемена од 2000 година од 23% на 29%.<ref name="Slone_Study">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.bu.edu/slone/research/studies/slone-survey/|title=Patterns of Medication Use in the United States|date=2006|publisher=Boston University, Slone Epidemiology Center}}</ref>

== Примери за студии од случаи ==
''Случај А – Антипсихотична несакана реакција''<ref name="PMC2656342">{{Наведено списание|date=декември 2007|title=Pharmacogenetics of antipsychotic adverse effects: Case studies and a literature review for clinicians|journal=Neuropsychiatric Disease and Treatment|volume=3|issue=6|pages=965–973|doi=10.2147/ndt.s1752|pmc=2656342|pmid=19300635|doi-access=free}}</ref>

Пациентот А има [[шизофренија]]. Нивниот третман вклучувал комбинација од зипразидон, оланзапин, тразодон и бензтропин. Пациентот доживеал [[вртоглавица]] и седација, така што тие биле намалени од зипразидон и оланзапин и биле префрлени на кветиапин. Тразодонот бил прекинат. Пациентот потоа доживеал прекумерно потење, [[тахикардија]] и болки во [[врат]]от, значително се [[Дебелина|здебелил]] и имал [[халуцинации]]. Пет месеци подоцна, кветиапинот бил намален и прекинат, со зипразидон повторно воведен во нивниот третман, поради прекумерното зголемување на телесната тежина. Иако пациентот ја изгубил прекумерната тежина што ја добил, тие потоа развиле [[мускул]]на вкочанетост, хипокинезија, тремор и ноќно потење. Кога бил додаден бензтропин, тие доживеале заматен вид. По дополнителни пет месеци, пациентот бил префрлен од зипразидон на арипипразол. Во текот на 8 месеци, пациентот А постепено доживеал поголемо зголемување на телесната тежина и седација и развил потешкотии со одењето, вкочанетост, запчаник и дискинетични движења на очите. Фармакогеномскиот тест подоцна покажал дека пациентот има CYP2D6 *1/*41, кој има предвиден фенотип на IM и CYP2C19 *1/*2 со предвиден фенотип на IM исто така.

''Случај Б – Управување со болка''<ref name="url_AMA_Pharmacogenomic_Factsheet">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.crediblemeds.org/files/3913/6973/9557/pgx-brochure2011.pdf|title=Pharmacogenetics: increasing the safety and effectiveness of drug therapy [Brochure]|date=2011|publisher=American Medical Association|accessdate=2024-02-14|archive-date=2021-01-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20210123073051/https://crediblemeds.org/files/3913/6973/9557/pgx-brochure2011.pdf|url-status=dead}}</ref>

Пациентот Б е жена која се породила со [[царски рез]]. Нејзиниот [[лекар]] и препишал [[кодеин]] против болки после царскиот рез. Таа ја земала стандардната пропишана доза, но доживеала гадење и [[вртоглавица]] додека земала кодеин. Таа исто така забележала дека нејзиното доено бебе е летаргично и лошо е хрането. Кога пациентката му ги спомнала овие симптоми на својот лекар, тие и препорачале да ја прекине употребата на кодеин. За неколку дена, симптомите и на пациентката и на нејзиното доенче повеќе не биле присутни. Се претпоставува дека ако пациентката била подложена на фармакогеномски тест, би се открило дека можеби имала удвојување на генот CYP2D6, ставајќи ја во категоријата крајно брз метаболизатор, објаснувајќи ги нејзините реакции на употребата на кодеин.

''Случај В – Предупредување од Службата за храна и лекови за предозирање со кодеин кај доенчиња''<ref name="url_FDA_Codeine_Warning">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.fda.gov/drugs/drugsafety/ucm339112.htm|title=FDA Drug Safety Communication: Safety review update of codeine use in children; new Boxed Warning and Contraindication on use after tonsillectomy and/or adenoidectomy|date=2013-02-20|publisher=United States Food and Drug Administration}}</ref>

На 20 февруари 2013 година, Службата објавила изјава во која се однесува на сериозната загриженост во врска со поврзаноста помеѓу децата кои се познати како CYP2D6 UM и фаталните реакции на [[кодеин]] по тонзилектомија и/или аденоидектомија (операција за отстранување на [[крајници]]те и/или аденоиди). Тие го објавиле своето најсилно предупредување напишано на пакувањето, за да ги разјаснат опасностите од CYP2D6 UM кои консумираат кодеин. Кодеинот се претвора во [[морфин]] преку CYP2D6, а оние кои имаат фенотипови кои се крајно брзи метаболизатори, се во опасност да произведат големи количини на морфин поради зголемената функција на [[ген]]от. Морфинот може да биде зголемен и да е опасен по [[живот]] или да е во фатални количини, како што станало очигледно со смртта на три деца во август 2012 година.

== Предизвици ==
[[Податотека:Pharmacogenomics_challenges_from_research_to_practice.jpg|мини|Последователни фази и поврзани предизвици во фармакогеномиката.<ref name="sven2007">{{Наведено списание|date=август 2007|title=Translating pharmacogenomics: challenges on the road to the clinic|journal=PLOS Medicine|volume=4|issue=8|pages=e209|doi=10.1371/journal.pmed.0040209|pmc=1945038|pmid=17696640|doi-access=free}}</ref>]]
Иако се чини дека постои општо прифаќање на основното начело на фармакогеномиката меѓу лекарите и здравствените работници,<ref name="pmid22278335">{{Наведено списание|displayauthors=6|date=март 2012|title=Adoption of pharmacogenomic testing by US physicians: results of a nationwide survey|journal=Clinical Pharmacology and Therapeutics|volume=91|issue=3|pages=450–458|doi=10.1038/clpt.2011.306|pmid=22278335}}</ref> постојат неколку предизвици кои го забавуваат прифаќањето, применувањето и стандардизацијата на фармакогеномиката. Некои од грижите што ги покренале лекарите се:<ref name="pmid22278335" /><ref name="Pharmacogenetics and Pharmacogenomics Factsheet.">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.genetics.edu.au/Publications-and-Resources/Genetics-Fact-Sheets/pharmacogenetics-pharmacogenomics=2014-09-03|title=Center for Genetics Education}}{{Мртва_врска|date=February 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Мртва врска}}</ref><ref name="pmid22689709">{{Наведено списание|date=август 2012|title=Clinical application of pharmacogenomics|journal=Journal of Pharmacy Practice|volume=25|issue=4|pages=417–427|doi=10.1177/0897190012448309|pmid=22689709}}</ref>

* Ограничување за тоа како да биде применет тестот во клинички практики и третман;
* Општо чувство на недостаток на достапност на тестот;
* Разбирање и толкување на истражувањата засновани на докази;
* Комбинирање на резултатите од тестот со други податоци за пациентите за оптимизација на рецептот; и
* [[Етика|Етички]], [[Право|правни]] и [[Општество|општествени]] прашања.

Прашањата околу достапноста на тестот се:<ref name="sven2007"/>

* ''Недостаток на достапност на научни податоци'': Иако има значителен број на [[ензими]] кои го [[Метаболизам|метаболизираат]] [[лек]]от вклучени во метаболичките патишта на лековите, само мал дел има доволно научни податоци за да ја потврди нивната употреба во клинички услови; и
* ''Покажување на исплатливоста на фармакогеномиката'': Публикациите за [[фармакоекономија]]та на фармакогеномиката се ретки, затоа во овој момент не постојат доволно докази за да биде потврдена исплатливоста и трошковните последици од тестот.

Иако другите фактори придонесуваат за бавниот напредок на фармакогеномиката (како што се развивање упатства за клиничка употреба), горенаведените фактори се чини дека се најраспространети. Сè позначајните докази и упатствата за телесни индустриски тела за клиничка употреба на фармакогенетиката го направија пристапот за прецизна [[медицина]] за широко [[население]]. Трошоците, надоместоците, [[образование]]то и лесната употреба на местото на нега остануваат значајни пречки за усвојување во широк обем.

== Контроверзии ==

=== Медицина заснована на раса ===
Имало повик да биде оддалечено од расата и [[Етничка група|етничката]] припадност во [[медицина]]та и наместо тоа да биде користено генетското потекло како начин за категоризација на пациентите.<ref>{{Наведено списание|displayauthors=6|date=февруари 2021|title=Race and Genetic Ancestry in Medicine - A Time for Reckoning with Racism|journal=The New England Journal of Medicine|volume=384|issue=5|pages=474–480|doi=10.1056/NEJMms2029562|pmc=8979367|pmid=33406325}}</ref> Било покажано дека некои [[алел]]и кои се разликуваат по честота помеѓу одредени населенија се поврзани со диференцијални одговори на одредени [[Дрога|лекови]]. Како резултат на тоа, некои упатства специфични за [[болест]]а препорачуваат фармакогенетско тестирање само за групи на населенија каде што алели со висок ризик се почести<ref>{{Наведено списание|displayauthors=6|date=јуни 2020|title=2020 American College of Rheumatology Guideline for the Management of Gout|journal=Arthritis Care & Research|volume=72|issue=6|pages=744–760|doi=10.1002/acr.24180|pmc=10563586|pmid=32391934|hdl-access=free}}</ref> и, слично, одредени осигурителни друштва ќе плаќаат само за фармакогенетско тестирање за корисници на високоризични групи на население.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.cms.gov/medicare-coverage-database/view/lcd.aspx?lcdid=35000&ver=133&bc=0|title=LCD - Molecular Pathology Procedures (L35000)|work=www.cms.gov|accessdate=14 февруари 2024}}</ref>

=== Генетска исклучителност ===
Во раните 2000-ти, ракувањето со генетските информации како исклучителни, вклучително и [[Право|правна]] или регулаторна заштита, добило силна поддршка. Било тврдено дека на геномските информации можеби им е потребна посебна заштита на политиката и практиката во контекст на електронската здравствена евиденција.<ref name=":4">{{Наведено списание|displayauthors=6|date=јули 2008|title=Confidentiality, privacy, and security of genetic and genomic test information in electronic health records: points to consider|journal=Genetics in Medicine|volume=10|issue=7|pages=495–499|doi=10.1097/gim.0b013e31817a8aaa|pmid=18580687|doi-access=free}}</ref> Во 2008 година, Законот за недискриминација на генетски информации бил донесен за да ги заштити пациентите од друштвата за здравствено осигурување кои дискриминираат поединец врз основа на генетски информации.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.eeoc.gov/statutes/genetic-information-nondiscrimination-act-2008|title=The Genetic Information Nondiscrimination Act of 2008|work=US EEOC|language=en|accessdate=14 февруари 2024}}</ref><ref>{{Наведено списание|date=ноември 2009|title=How will GINA influence participation in pharmacogenomics research and clinical testing?|journal=Clinical Pharmacology and Therapeutics|volume=86|issue=5|pages=472–475|doi=10.1038/clpt.2009.146|pmid=19844223}}</ref>

Во поново време е тврдено дека генетскиот исклучителност е изминат неговиот рок на траење додека преминуваме во комбинираната геномска/големоподаточно време на медицината, но сепак практиките на исклучителност продолжуваат да проникнуваат во клиничката здравствена заштита денес.<ref name=":5">{{Наведено списание|date=јули 2008|title=Genetic exceptionalism. Too much of a good thing?|journal=Genetics in Medicine|volume=10|issue=7|pages=500–501|doi=10.1097/GIM.0b013e31817f280a|pmid=18580684|doi-access=free}}</ref><ref>{{Наведено списание|date=јануари 2019|title=Is Genetic Exceptionalism Past Its Sell-By Date? On Genomic Diaries, Context, and Content|journal=The American Journal of Bioethics|volume=19|issue=1|pages=13–15|doi=10.1080/15265161.2018.1552038|pmid=30676900|doi-access=free}}</ref> Гарисон и колегите неодамна упатиле повик за акција за ажурирање на говорот од генетски исклучителност кон геномски контекстуализам со тоа што е препознавано фундаментално двојство на генетските информации.<ref name=":6">{{Наведено списание|date=јануари 2019|title=Genomic Contextualism: Shifting the Rhetoric of Genetic Exceptionalism|journal=The American Journal of Bioethics|volume=19|issue=1|pages=51–63|doi=10.1080/15265161.2018.1544304|pmc=6397766|pmid=30676903}}</ref> Ова овозможува простор во аргументот за различни врсти на генетски информации да биде постапувано поинаку, притоа признавајќи дека геномските информации се слични, а сепак различни од другите информации поврзани со здравјето.<ref name=":6" /> Геномскиот контекстуализам би овозможил анализа од случај до случај на [[технологијата]] и контекстот на нејзината употреба (на пример, клиничка пракса, истражување, второстепени наоди).

Други тврдат дека генетските информации навистина се разликуваат од другите информации поврзани со здравјето, но не до тој степен што бараат законска/регулаторна заштита, слична на другите чувствителни податоци поврзани со здравјето, како што е статусот на [[ХИВ]].<ref>{{Наведено списание|date=мај 2015|title=Naked bodies, naked genomes: the special (but not exceptional) nature of genomic information|journal=Genetics in Medicine|volume=17|issue=5|pages=331–336|doi=10.1038/gim.2014.111|pmid=25232853|doi-access=free}}</ref> Дополнително, Еванс и колегите тврделе дека електронските здравствени записи има доволно стандарди за приватност за да чува други чувствителни информации како што се броевите за социјално осигурување и дека основната природа на електронските здравствени записи е да содржат високо лични информации.<ref name=":5"/> Слично на тоа, систематскиот преглед објави дека јавноста има загриженост за приватноста на генетските информации, при што 60% се согласуваат дека не е возможно одржувањето на приватноста; сепак, 96% се согласија дека претпријатие за тестирање директно до потрошувачот ја заштитила нивната приватност, а 74% изјавиле дека нивните информации ќе бидат слично или подобро заштитени во електронските здравствени записи. Со зголемување на технолошките способности во електронските здравствени записи, можно е да бидат маскирани или сокриени генетските податоци од подмножества на даватели и не постои [[консензус]] за тоа како, кога или од кого треба да бидат маскирани генетските информации.<ref name=":4"/><ref>{{Наведено списание|displayauthors=6|date=јануари 2020|title=Integrating pharmacogenomics into the electronic health record by implementing genomic indicators|journal=Journal of the American Medical Informatics Association|volume=27|issue=1|pages=154–158|doi=10.1093/jamia/ocz177|pmc=6913212|pmid=31591640}}</ref> Се тврди дека ригорозната заштита и маскирање на генетските информации го попречува понатамошниот научен напредок и клиничкото преведување во рутински клинички практики.<ref>{{Наведено списание|date=2019-12-20|title=Regulating the Secondary Use of Data for Research: Arguments Against Genetic Exceptionalism|journal=Frontiers in Genetics|volume=10|pages=1254|doi=10.3389/fgene.2019.01254|pmc=6951399|pmid=31956328|doi-access=free}}</ref>

== Историја ==
Фармакогеномиката првпат била препознаена од [[Питагора]] околу 510 п.н.е. кога направил врска помеѓу опасностите од голтање [[бакла]] со хемолитична анемија и оксидативниот стрес. Во [[1950-ти]]те, оваа идентификација била потврдена и припишана на недостаток на глукова-6-фосфат дехидрогеназа и е нарекувано фавизам.<ref name="pmid11678777">{{Наведено списание|date=октомври 2001|title=Pharmacogenetics and pharmacogenomics|journal=British Journal of Clinical Pharmacology|volume=52|issue=4|pages=345–347|doi=10.1046/j.0306-5251.2001.01498.x|pmc=2014592|pmid=11678777}}</ref><ref name="pmid22461095">{{Наведено списание|date=јануари 2009|title=Role of regulatory agencies in translating pharmacogenetics to the clinics|journal=Clinical Cases in Mineral and Bone Metabolism|volume=6|issue=1|pages=29–34|pmc=2781218|pmid=22461095}}</ref> Иако првото службено објавување било дури во 1961 година,<ref name="Evans_1961">{{Наведено списание|date=септември 1961|title=Pharmacogenetics|journal=British Medical Bulletin|volume=17|issue=3|pages=234–240|doi=10.1093/oxfordjournals.bmb.a069915|pmid=13697554}}</ref> неслужбените почетоци на оваа наука биле околу 1950-тите. Извештаите за пролонгирана парализа и фатални реакции поврзани со генетски варијанти кај пациенти на кои им недостигала бутирилхолинестераза ('псевдохолинестераза') по вбризгување сукцинилхолин за време на [[анестезија]] за прв пат биле пријавени во 1956 година.<ref name="pmid14585618"/><ref name="pmid16415920">{{Наведено списание|year=2006|title=Pharmacogenetics and pharmacogenomics: origin, status, and the hope for personalized medicine|journal=The Pharmacogenomics Journal|volume=6|issue=3|pages=162–165|doi=10.1038/sj.tpj.6500361|pmid=16415920|doi-access=}}</ref> Поимот фармакогенетика првпат бил измислен во 1959 година од Фридрих Фогел од [[Хајделберг]], [[Германија]] (иако некои трудови наведуваат дека тоа било 1957 или 1958 година).<ref>{{Наведено списание|date=1959|title=Moderne probleme der humangenetik.|trans-title=Modern human genetics problems|journal=Ergebnisse der Inneren Medizin und Kinderheilkunde|language=de|location=Berlin, Heidelberg|publisher=Springer|pages=52–125}}</ref> Во доцните 1960-ти, студиите на близнаци го поддржале заклучокот за генетско учество во [[метаболизмот]] на [[лек]]овите, при што еднојајчените близнаци споделувале извонредни сличности во одговорот на лекот во споредба со двојајчените близнаци.<ref name="pmid16421980">{{Наведено списание|date=февруари 2006|title=Pharmacogenetics, pharmacogenomics and ecogenetics|journal=Journal of Zhejiang University. Science. B|volume=7|issue=2|pages=169–170|doi=10.1631/jzus.2006.B0169|pmc=1363768|pmid=16421980}}</ref> Поимот фармакогеномика првпат почнал да се појавува околу 1990-тите.<ref name="pmid11678777" />

Првото одобрување на фармакогенетски тест од Службата за храна и лекови било во 2005 година<ref name="Squassina2010"/> (за [[алел]]и во [[CYP2D6]] и CYP2C19)

== Иднина ==
[[Сметач]]киот напредок овозможил поевтино и побрзо секвенционирање.<ref name="pharmacogenomic_example_book">{{Наведена книга|url=https://archive.org/details/pharmacogenomics00kalo|title=Pharmacogenomics|vauthors=Kalow W|publisher=Taylor & Francis|year=2005|isbn=978-1-57444-878-8|location=New York|pages=[https://archive.org/details/pharmacogenomics00kalo/page/n564 552]–3|url-access=limited}}</ref> Истражувањето било насочено на комбинаторна хемија,<ref name="pmid11908762">{{Наведено списание|year=2001|title=Combinatorial chemistry: starting the second decade|journal=The Pharmacogenomics Journal|volume=1|issue=4|pages=229–232|doi=10.1038/sj.tpj.6500045|pmid=11908762|doi-access=}}</ref> геномско рударство, омски технологии и прегледи со висока пропусност.

Како што била намалувана цената по генетски тест, ќе биде зголемен развојот на терапии со лекови за поединци.<ref name="pmid17168846">{{Наведено списание|date=декември 2006|title=Why should we bother? Ethical and social issues in individualized medicine|journal=Current Drug Targets|volume=7|issue=12|pages=1721–1727|doi=10.2174/138945006779025428|pmid=17168846}}</ref> Технологијата сега овозможува генетска анализа на стотици целни [[гени]] вклучени во [[метаболизмот]] и одговорот на [[лек]]овите за помалку од 24 часа за помалку од 1.000 [[Американски долари|долари]]. Ова е огромен чекор кон внесување на фармакогенетската технологија во секојдневните [[Медицина|медицински]] одлуки. Исто така, [[Претпријатие|претпријатијата]] како deCODE genetics, MD Labs Pharmacogenetics, Navigenics и [[23andMe]] нудат скенирање на [[геном]]от. Претпријатијата ги користат истите чипови за [[Генотипизација|генотипирање]] што се ��ористени во студиите за поврзување на ниво на геном и им обезбедуваат на странките запишување на поединечниот ризик за различни особини и [[болести]] и тестирање за 500.000 познати единечни нуклеотидни полиморфизми. Трошоците се движат од 995 до 2500 долари и вклучуваат ажурирања со нови податоци од студиите кога ќе станат достапни. Поскапите пакети вклучувале дури и телефонска сесија со советник за генетика за да биде разговарано за резултатите.<ref name="isbn0-465-02550-1">{{Наведена книга|url=https://archive.org/details/creativedestruct0000topo|title=The Creative Destruction of Medicine: How the Digital Revolution Will Create Better Health Care|vauthors=Topol E|publisher=Basic Books|year=2012|isbn=978-0-465-02550-3|location=New York|url-access=registration}}</ref>

== Етика ==
Фармакогенетиката станала контроверзно прашање во областа на биоетиката. Приватноста и доверливоста се главни грижи.<ref name="Corrigan">{{Наведено списание|date=март 2005|title=Pharmacogenetics, ethical issues: review of the Nuffield Council on Bioethics Report|journal=Journal of Medical Ethics|volume=31|issue=3|pages=144–148|doi=10.1136/jme.2004.007229|pmc=1734105|pmid=15738433}}</ref> Доказите за корист или ризик од генетски тест може да бидат само наведувачки, што може да предизвика дилеми кај давателите на услуги.<ref name="Corrigan" />{{Rp|145}} Развојот на [[лекови]] може да биде засегнат, при што ретките генетски варијанти веројатно добиваат помалку истражувања.<ref name="Corrigan" /> Пристапот и автономијата на пациентот се исто така отворени за дискусија.<ref name="Breckenridge">{{Наведено сп��сание|date=септември 2004|title=Pharmacogenetics: ethical problems and solutions|journal=Nature Reviews. Genetics|volume=5|issue=9|pages=676–680|doi=10.1038/nrg1431|pmid=15372090}}</ref>{{Rp|680}}

== Семрежни ресурси ==
{| class="wikitable"
|+Семрежни ресурси за фармакогеномика<ref name="barh_book">{{Наведена книга|url=http://digitool.hbz-nrw.de:1801/webclient/DeliveryManager?pid=5382572&custom_att_2=simple_viewer|title=Omics for Personalized Medicine|vauthors=Barh D, Dhawan D, Ganguly NK|date=2013|publisher=Springer Media|isbn=978-81-322-1183-9|veditors=Barh D, Dhawan D, Ganguly NK|location=India|doi=10.1007/978-81-322-1184-6}}{{Мртва_врска|date=April 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref name="stram_book">{{Наведена книга|title=Design, Analysis, and Interpretation of Genome-Wide Association Scans|vauthors=Stram D|date=2014|publisher=Springer Science and Business Media|isbn=978-1-4614-9442-3|series=Statistics for Biology and Health|location=Los Angeles|pages=285–327|chapter=Post-GWAS Analyses|doi=10.1007/978-1-4614-9443-0_8}}</ref>
! Извор на податоци
! Главна употреба
! Цитирање
|-
| ''PharmVar''
| Средишно складиште за варијација на фармакоген што е насочен на структурата на [[хаплотип]]от и [[алел]]ната варијација
| <ref name="pmid29134625">{{Наведено списание|date=март 2018|title=The Pharmacogene Variation (PharmVar) Consortium: Incorporation of the Human Cytochrome P450 (CYP) Allele Nomenclature Database|journal=Clinical Pharmacology and Therapeutics|volume=103|issue=3|pages=399–401|doi=10.1002/cpt.910|pmc=5836850|pmid=29134625}}</ref>
|-
| ''SuperCYP Bioinformatics Tool''
| Содржи 1170 лекови со повеќе од 3800 меѓудејствија и приближно 2000 познати единечно нуклеотидни полиморфизми. Овие единечно нуклеотидни полиморфизми се наведени и подредени според нивниот ефект врз изразувањето и/или активноста.
| <ref name="pmid19934256">{{Наведено списание|displayauthors=6|date=јануари 2010|title=SuperCYP: a comprehensive database on Cytochrome P450 enzymes including a tool for analysis of CYP-drug interactions|journal=Nucleic Acids Research|volume=38|issue=Database issue|pages=D237–D243|doi=10.1093/nar/gkp970|pmc=2808967|pmid=19934256}}</ref>
|-
| ''PharmGKB''
| Фармакогеномската база на знаење (PharmGKB) е интерактивна алатка за истражувачите кои истражуваат како генетската варијација влијае на одговорот на лекот.
| <ref name="pmid23824865">{{Наведена книга|title=Pharmacogenomics|vauthors=Thorn CF, Klein TE, Altman RB|date=2013|isbn=978-1-62703-434-0|series=Methods in Molecular Biology|volume=1015|location=Clifton, N.J.|pages=311–20|chapter=PharmGKB: The Pharmacogenomics Knowledge Base|doi=10.1007/978-1-62703-435-7_20|pmc=4084821|pmid=23824865}}</ref>
|-
| ''dbSNP database''
| Складиште на единечно нуклеотидни полиморфизми и други варијанти кои биле пријавени по откривањето, составени и службено именувани. 
| <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/SNP/|title=DBSNP Home Page|work=National Center for Biotechnology Information, U.S. National Library of Medicine}}</ref><ref name="pmid10592272">{{Наведено списание|date=јануари 2000|title=dbSNP: a database of single nucleotide polymorphisms|journal=Nucleic Acids Research|volume=28|issue=1|pages=352–355|doi=10.1093/nar/28.1.352|pmc=102496|pmid=10592272}}</ref>
|-
| ''FINDbase''
| Складиште на [[Алелна честота|алелни честоти]] на фармакогенетски маркери во различни групи на [[население]]
| <ref name="pmid24234438">{{Наведено списание|displayauthors=6|date=јануари 2014|title=Developments in FINDbase worldwide database for clinically relevant genomic variation allele frequencies|journal=Nucleic Acids Research|volume=42|issue=Database issue|pages=D1020–D1026|doi=10.1093/nar/gkt1125|pmc=3964978|pmid=24234438}}</ref>
|-
| ''Pharmacogenomics Biomarkers in Drug Labelling''
| Табела што идентификува кои лекови, одобрени од Службата за храна и лекови, кои имаат предупредувачки етикети поврзани со фармакогеномиката
| <ref>{{Наведено списание|date=18 август 2021|title=Table of Pharmacogenomic Biomarkers in Drug Labeling|url=https://www.fda.gov/drugs/scienceresearch/researchareas/pharmacogenetics/ucm083378.htm|journal=FDA}}</ref>
|-
| ''SNPedia''
| [[Биоинформатика|Биоинформатичка]] вики база на податоци на единечно нуклеотидни полиморфизми
| <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.snpedia.com/index.php/SNPedia|title=SNPedia}}</ref><ref name="pmid22140107">{{Наведено списание|date=јануари 2012|title=SNPedia: a wiki supporting personal genome annotation, interpretation and analysis|journal=Nucleic Acids Research|volume=40|issue=Database issue|pages=D1308–D1312|doi=10.1093/nar/gkr798|pmc=3245045|pmid=22140107}}</ref>
|-
| ''Pharmacogenomics Research Network (PGRN)''
| PGRN е домаќин на ресурси и информации за стимулирање на заедничко истражување во фармакогеномиката и прецизната [[медицина]].
| <ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.pgrn.org|title=Pharmacogenomics Research Network PGRN}}</ref>
|}

== Поврзано ==

* [[Геномика]]
** [[Хемогеномика]]
** [[Клиномика]]
** [[Генетско инженерство]]
** [[Токсигеномика]]
** [[Фармакогеномика на рак]]
* [[Метаболомика]]
* [[Фармаковигиланца]]
* [[Раса и здравје]]
* [[Токсгностика]]
* [[Медицинска терминологија]]
** [[LOINC|Имиња и кодови на идентификатори за логично набљудување]]
** [[Систематизирана номенклатура на медицинско-клинички поими]]
** [[Онтологија на човечки фенотип]]
** [[Друштво за варијации на човечкиот геном]]
* [[Ниво на здравје 7]]
** [[Брзи ресурси за интероперабилност на здравствената заштита]]
* [[Генетско тестирање]]

== Наводи ==
{{Наводи|30em}}

== Надворешни врски ==

* {{Наведена мрежна страница|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/About/primer/pharm.html|title=Pharmacogenomics Factsheet|publisher=National Center for Biotechnology Information (NCBI), U.S. National Library of Medicine|accessdate=14 февруари 2024|quote=a quick introduction to customised drugs}}
* {{Наведена мрежна страница|url=https://www.fda.gov/Drugs/ScienceResearch/ResearchAreas/Pharmacogenetics/ucm085325.htm|title=Pharmacogenomics Education Initiatives|date=14 февруари 2024|publisher=U.S. Food and Drug Administration|accessdate=2011-07-11}}
* {{Наведена мрежна страница|url=http://learn.genetics.utah.edu/content/health/pharma/|title=Personalized Medicine (Pharmacogenetics)|publisher=University of Utah's Genetic Science Learning Center|archive-url=https://web.archive.org/web/20110519160500/http://learn.genetics.utah.edu/content/health/pharma/|archive-date=2011-05-19|accessdate=14 февруари 2024}}
* {{Наведена мрежна страница|url=https://pharmacy.unc.edu/research/centers/center-for-pharmacogenomics-and-individualized-therapy|title=Center for Pharmacogenomics and Individualized Therapy|publisher=University of North Carolina at Chapel Hill Center for Pharmacogenomics and Individualized Therapy|archive-url=https://web.archive.org/web/20140806192211/https://pharmacy.unc.edu/research/centers/center-for-pharmacogenomics-and-individualized-therapy|archive-date=2014-08-06|accessdate=14 февруари 2024}}

Списанија:

* {{Наведена мрежна страница|url=http://www.futuremedicine.com/loi/pgs|title=Pharmacogenomics|date=24 август 2023|publisher=Future Medicine Ltd}}
* {{Наведена мрежна страница|url=http://www.jpharmacogenetics.com/|title=Pharmacogenetics and Genomics|publisher=Lippincott Williams & Wilkins|issn=1744-6872}}
* {{Наведено списание|date=20 октомври 2021|title=The Pharmacogenomics Journal|url=http://www.nature.com/tpj/index.html|journal=The Pharmacogenomics Journal|publisher=Nature Publishing Group|issn=1470-269X}}

{{Нормативна контрола}}

[[Категорија:Геномика]]
[[Категорија:Фармација]]
[[Категорија:Фармакологија]]
[[Категорија:Статии со извадоци]]
Предлошки на страницава:
Назад на Фармакогеномика.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/wiki/Фармакогеномика“