Башино Село

Населбата Башино се наоѓа во средишиниот дел на Општина Велес, меѓу автопатот „Александар Македонски“ (Е-750) и текот на реката Вардар^[2]. Башино Село е рамничарска населба сместена на почетокот на Велешката Котлина, односно во северниот дел на малото Велешко Поле^[2], во алувијалната почва на Вардар. Поточно селото е сместено на допирот меѓу рамничарскиот дел на Велешката Котлина и подножјето на ридот Барјаче (448 м) на кој се двата тунели на автопатот пред влезот во Велес и кој го одделува од сливот на вештачкото езеро Младост. Расположено е на 175 метри надморска височина и е на 3 километри оддалеченост од центарот на градот Велес, со што претставува дел од неговата рурбална приградска зона^[2]. Атарот на Башино Село зафаќа површина од 9,6 км² на кои најголемо пространство зафаќаат пасиштата со 412,2 хектари, потоа обработливото земјиште со 393,5 хектари и шумите со само 0,2 хектари^[2]. Слабата пошуменост е причина што околината на Башино Село е неколкупати пошумувана со зимзелени и листопадни садници во рамките на акцијата „Ден на дрвото“.

Околу настанокот на Башино Село меѓу народот постоело мислење дека тоа било основано некаде пред 230 години. За основањето на Башино Село забележани се две преданија. Според едното предание ќерката на некој паша на тоа место имала имот на кој основала чифлик и на него доселила десет семејства од Скопска Црна Гора, имено родовите Перчинковци, Џимревци и Дудевци^[3]. Пашината ќерка од благодарност го изградила и манастирот „Св. Јован“ во Ветерско^[3]. Според другото предание Башино Село било своина на некој паша кој тука имал воденица и триесет христијански куќи, чија должност била да го одржуваат јазот за воденицата за што не плаќале никакви давачки^[3]. Записи за Башино Село се среќаваат кон средината на XIX век од македонскиот просветител Јордан Хаџи Константинов - Џинот кој во својот напис „Велес - статистическо описание“ објавен во „Цариградски весник“ на 7 март 1859 година запишал дека Башино Село има 200 куќи и црква „Св. Никола“^[4]. Во селото имало едно училиште со еден прост учител, а понатаму Џинот запишал дека од ова село бил К.Петков - конзул дубровнички и дека неговите жители со даровити духови и работеле со Битола, Прилеп, Врање^[4]. Во написот Јордан Хаџи-Константинов - Џинот исто така наведува дека во селото има добри трговци, од кои дел се г. Петруш Ташов и Никола Радулов^[4]. Оваа населба има богат историски развиток, а добар дел од нејзините жители се имаат иселено во Куманово, кога овој град станал видно цетнрално место, по спојувањето на вардарската со моравската железница во 1888 година^[5]. Покрај во Куманово, жители на Башино Село се иселиле и по на север по моравската железница во Бујановац, Ристовац, Гнилане каде работеле како доста успешни трговци и угостители (меанџии).

Некои велат дека населбата Башино е постара и од Велес. Овде отсекогаш било многу убаво. Според едно предание таа некогаш била село и се викала Башино Село. Според некои тоа доаѓа од некој турски бег, кој кога од ридот го видел селото како со своите многубројни бавчи се простира покрај реката Вардар, рекол: "Е, ова е баш село - убаво село". Според друго предание името доаѓа од некој паша кој живеел на ова место и според кој било наречено “Пашино село“, но со текотна времето тоа избледило и било преименуваново Башино. Според записите на Апостол Поп-Јовановски, на почетокот на XIX век селото се викало Шојли по истоимениот паша кој живеел во него^[6]. Селаните имале многу тежок, мачен и сиромашен живот во кој покрај тоа што од своите производи морале да даваат на пашата тие морале 20 денови бесплатно да работат на неговиот имот^[7]. Една од најлошите особини на пашата била таа што доколку некоја девојка му се допаднела морала да биде негова, поради што една вечер седум заговорници од селото се решиле да му се одмаздат за такво злодело^[7]. Една несенска ноќ во 1856 година злобниот паша Шојли налутен се враќал откај месноста „Мерџан Дол“ не забележувајќи ги седумте сенки кои веднаш му се нафрлиле и го избоделе со ножеви при што неговото телото го фрлиле во Вардар^[7]. По неговата смрт неговото село го завикале Пашино Село, а подоцна го добило името Башино Село^[7]. Ова село и некои негови жители се опеани во неколку народни песни.

Поради поволните услови на самата почва во алувијалната рамнина крај Вардар и извонредната местоположба до самиот автопат „Александар Македонски“ и непосредна близина до градот Велес, Башино Село има навистина обемен и доста развиен стопанско-економски живот. Од земјоделството најзастапено е одгледувањето на градинарски култури, особено млад кромид и лук по кои Башино Село е надалеку познато во Македонија и на Балканот. Покрај на пазарите во Македонија, големи количества млад кромид од Башино Село се извезуваат и на пазарит во странство како во Хрватска, Србија, Бугарија, Романија, Косово и Албанија. Последните години поради сигурниот пласман младиот кромид кој во Башино Село се одгледува на околу 50 хектари, во количества од 500 тони се извезува во Хрватска^[8]. Покрај младиот кромид на големи површини се одгледуваат и зелени пиперки и тоа познатата сорта „Сиврија“ која потекнува токму од Башино Село и ја има само во Велешко^[9], како и патлиџани (домат), марула, спанаќ, зелка, морков, цвекло, грашок, боранија. Во помала мерка е застапено живинарството односно чувањето кокошки и домашни птици и во многу мерка е застапено и сточарството односно одгледување на кози. Поради непосредната близина до градот Велес и автопатот, во Башино Село работат и неколку фабрики и производствени погони. На влезот на Башино Село се наоѓа прехранбената фабрика „Јоми Фуд“ чии производи како ајвар, лутеница, зимници, мармалади и слатка покрај на домашниот пазар се извезуваат и во странство во Америка и Австралија^[10]. Во Башино Село работи и приватната сокарница - фабрика за сокови на семејството Папазови која ја произведува познатата „Папаз Лимонада“^[11]. Исто така во Башино Село работи познатиот вулканизер и авто-сервис „Дине“ како и други авто-сервиси, стоваришта за градежни материјали, хемиски погони, бензинска пумпа и угостителски објекти. Помал дел од населението се занимава и со други дејности и работи во градот Велес. Како што е напоменато во делот за историјата, Башино Село во минатото било многу познато и развиено трговско село со многу трговци кои работеле со Прилеп, Битола, Врање^[4].

Според статистиката на Васил К’нчов („Македонија, Етнографија и статистика“) од 1900 година, во Башино живееле 960 жители, сите Македонци.^[12] Според егзархискиот секретар Димитар Мишев, („La Mac��doine et sa Population Chrétienne“) во 1905 година во Башино Село имало 1.472 Македонци, од кои 1.200 под врховенството на Бугарската егзархија и 272 патријаршисти.^[13]

Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на Кралство Југославија во 1931 година, селото имало 500 Македонци.^[14]

Башино Село според бројот на жителите е населба со средна големина и со постојан пораст на населението, кое во 1961 година броело 591 жител, а во 1994 година 775 жители од кои 770 Македонци и 5 Срби^[15]. Поради непосредната близина, како што е споменато во делот за економија погоре, дел од активното население на Башино Село учествува во секојдневните миграциони движења кон Велес^[15].

Според пописот од 2002 година, Башино Село имало 814 жители од кои 805 се Македонци, 8 се Срби и 1 е Влав.^[16]

Според последниот попис од 2021 година, во селото живееле 750 жители, од кои 731 Македонец, 3 Срби, 1 останат и 15 лица без податоци.^[17]

Во табелата во продолжение е направен преглед на населението во сите пописни години:

Извор за 1900 г.: Македонија. Етнографија и статистика.^[18]; за 1905 г.: La Macédoine et sa Population Chrétienne.^[19]; за 1948-2002 г.: Државен завод за статистика на РМ.^[20]; за 2021 г.: Државен завод за статистика на РМ.^[21]

Во Башино Село отсекогаш живееле исклучиво Македонци од православна христијанска вероисповед. Според записи и податоци од 1935 година во Башино Село живееле следните македонски родови: Џимревци, Дудевци, Перчинкови, Пишмишовци сите староседелци од кои за првите три родови постоело предание дека во некое многу дамнешно време се доселиле од Скопска Црна Гора^[22]. Нивни огранки биле родовите: Маневци, Поп-Јованови, Манчевци, Чушкаревци (од Џимревци), Атанасовци, Минцикови, Димановци, Калеовци (од Дудевци), Спасковци и Коцеви (од Перчинковци)^[22]. Доселенички македонски родови се: Мискиновци (од с. Брезица (Скопско)), Ничовци, Цанцеви и Бабуновци (од с. Новачани), Ташовци (од с. Црквино), Апасиеви, Граблеви, Радулови (од с. Рудник), Хаџи-Димови и Лукареви (од градот Сер во Егејска Македонија), Ристови, Илчеви, Трајковци и Лашпетковци (од с. Чалошево), Гаревци, Тримановци-Пуневци, Пиркови и Стојановски (од с. Отовица), Шоповци (од с. Џидимирци), Таневци (од Тиквешко), Мицевски и Џинџовци (од с. Ветерско), Ќатовци (од с. Чашка), Чашкаревци и Војнови (од градот Велес), Пецови (од с. Ѓуземелци во Овче Поле), Костовски (од с. Црнилиште во Овче Поле), Стојкови (од с. Лугунци), Бузалкови (од с. Бузалково), Рогожарови (од с. Бадар (Скопско)), Блажевци, Смилевци, Папазови и Каразафировци (од с. Сојаклари), Секуловци (од с. Кумарино), Давчеви (од с. Сопот), Триманчевци (од с. Мосомиште, Неврокопско во Пиринска Македонија)^[23]. Македонски родови со непознато потекло биле: Хаџи-Бошковци, Перковци, Кимовци, Бајрактаревци, Делевци, Божиновци, Турчевци, Самарџиевци, Димовци, Домазетовци, Пинталевци, Гоневи, Хаџи-Јованови, Ковачевци, а некогаш во селото живееле и целосно се иселиле родовите Манговски, Весови, Кавкаровци, Калајџиевци, Здравевци и Пешовци^[22].

• Во населбата работи и основно училиште до IV одделение.
• Има и амбуланта по општа медицина,
• училиште за странски јазици,
• пошта и сл.
• Црква „Св. Никола“

Во селото постои избирачкото место бр. 2182 според Државната изборна комисија, сместени во просториите на основното училиште. Во ова избирачко место се опфатени и селата Новачани и Сопот.^[24]

На претседателските избори во 2019 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 624 гласачи.^[25]

Секоја година во населбата се организира прослава на Илинден на ридот Свети Илија под кој поминува познатиот тунел на автопатот.

• Андреја Петковиќ (1837 - 1897) — учител
• Димитар Петковиќ — преродбеник
• Константин Петковиќ (1824 - 1898) — поет
• Лазар Петровиќ (1855 - 1903) — генерал на српската војска
• Михајло Маневски (р. 1937) — правник, македонски министер
• Оливер Китановски (1980 - 2001) — македонски бранител, припадник на ЕСЗ Тигар, загинат во Битката за Арачиново
• Кица Колбе (р. 1951) — македонска и германска писателка, преведувачка од германски и сликарка;

•   Башино Село на Ризницата