Slovenia

A Slovénia a confìnn-a con l'Itàlia a ponénte, con l'Òustria a nòrd, con l'Ungherîa a nòrd-èst e a Croàçia a sùd-èst; pe de ciù, a sùd-òvest a l'é afaciâ in sciô Mâ Adriàtico^[2]. O teritöio slovêno o l'é pi-â ciù pàrte montagnôzo e covèrto de forèste^[3], co-în'àrea de 20.271 km² e 'na popolaçión de ciù ò mêno 2,1 milioìn de persónn-e^[4].

A Slovénia a l'à pi-â ciù pàrte 'n clìmma de tîpo continentâle^[5], con l'eceçión da sò còsta e de Àrpi Giùlie. L'àrea da-o clìmma de tîpo sùb-mediterànio a l'arîva scìnn-a-e estenscioìn setentrionâli de Àrpi Dinàriche, e quæ atravèrsan a naçión in direçión nòrd-òvest / sùd-èst. In sce Àrpi Giùlie, inta pàrte setentrionâle do pàize, gh'é 'n clìmma de tîpo alpìn^[6] méntre inta Cianûa Panònica, inta región nòrd-òrientâle da naçión, o clìmma continentâle o l'é ciù prononçiòu.

A ciù pàrte da popolaçión, ciù ò mêno l'80% do totâle, a l'é d'etnîa Slovêna^[7] e a pàrla o slovêno, 'na léngoa slâva meridionâle, léngoa ofiçiâ da naçión ascì^[8]. A sò capitâle, e çitæ ciù grànde da naçión ascì, a l'é Lubiànn-a, scitoâ ciù ò mêno a-o céntro do pàize^[9].

Storicaménte a Slovénia a s'é trovâ spésse vòtte a-a croxêa tra léngoe e coltûe slâve, germàniche e romànze^[1]. O sò teritöio o l'à fæto pàrte de numerôxi pàixi e, inte l'òrdine, a l'é stæta inclûza inte l'inpêro romàn, l'inpêro bizantìn, l'inpêro carolìngio, o Sâcro Inpêro Romàn, o Régno d'Ungherîa, a Repùbrica de Venéçia, e provìnse illìriche sótt'a-o Prìmmo Inpêro françéize do Napolión, a l'inpêro oustrìaco e a quéllo oustro-ungarìco^[2]. Inte l'òtôbre do 1918, i Slovêni àn parteçipòu a-a creaçión do stâto di Slovêni, Croâti e Sèrbi^[10], unîo a-o dexénbre de quéllo ànno a-o Régno de Sèrbia, creàndo o nêuvo Régno de Iogoslàvia^[11].

Inti ànni da Segónda Goæra Mondiâle a Slovénia a l'é stæta òcupâ da Germanîa, Itàlia e Ungherîa, co-ina sò pàrte picìnn-a ch'a l'é anæta a-o pàize colaboraçionìsta do Stâto Indipendénte de Croàçia ascì^[12]. Inte l'ànno 1945 a l'é diventâ unn-a de naçioìn costitoénti da nêuva Repùbrica Socialìsta Federâle de Iogoslàvia, aliâ do Blòcco òrientâle ma che, aprêuvo conflìtto soviético-iogoslâvo into 1948, a no l'à mâi aderîo a-o Pàtto de Varsàvia, diventàndo pe cóntra un di ménbri fondatoî do moviménto di pàixi no aliniæ^[13]. Into zùgno do 1991 a Slovénia a l'é stæta a prìmma repùbrica a separâse da-a Iogoslàvia e a diventâ 'na naçión sovrànn-a e indipendénte^[14].

A Slovénia a l'é 'n pàize svilupòu, co-în'economîa a âto rédito e 'n livéllo asæ âto de svilùppo segóndo a scâ de l'Ìndice de Svilùppo Umâno^[15]. Segóndo l'Ìndice de Gini a dizegoaliànsa econòmica do pàize a l'é unn-a de ciù bàsse a-o móndo^[16]. A Slovénia a l'é 'n ménbro de l'Unión Eoropêa, de Naçioìn Unîe, do Conséggio d'Eoröpa, de l'Eorozöna, de l'Àrea Schengen, da NATO, de l'OSCE e de l'OECD^[17].

• (EN) Stane Stanič, Slovenia, Lint, 1999, ISBN 88-81-90106-4.
• (EN) Oto Luthar, The Land Between: A History of Slovenia, Peter Lang, 2008, ISBN 3-631-57011-2.
• (EN) Drago Perko, Rok Ciglič e Matija Zorn, The Geography of Slovenia: Small But Diverse, Springer, 2019, ISBN 3-030-14066-0.

•   Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Slovénia

• (SL, EN) Scîto ofiçiâ do govèrno, in sce gov.si. URL consultòu l'8 arvî 2022.