Zèstiende iew

• 1510: De Portugeze vereuvere de Indische stad Goa.
• 1513: De Spanjole stiechte de kolonie Florida.
• 1517: De Osmaanse Turke oonder Selim I lieve 't Mamelukkesultanaot vaan Egypte in. Umtot de Mamelukke ouch Mekka controlere, neump d'n Osmaanse sultan ziech vaanaof noe kalief.
• 1521: Tenochtitlan, hoofstad vaan 't Aztekeriek, weurt oonder de voot geloupe en verweus. Op de pojnhuip oontsteit Mexico-stad.
• 1523: Zwede kroent Gustaaf vaan Vasa tot keuning en stap oet de Unie vaan Kalmar. Noorwege blijf wel oonder Deens bewind.
• 1526: De Turko-Perzische voors Babur vereuvert 't Delhisultanaot en stiech 't Mughalriek.
• 1529: De Osmaanse Turke belègke Wene veur d'n ierste kier.
• 1532: De Portugeze stiechte Saõ Vicente, hun ierste kolonie in 't later Brazilië.
• 1533: De Spanjole lieve 't Incariek in.
• 1535: 't Oonderkeuninkriek Nui-Spaanje weurt opgeriech; dit is de basis veur d'n huiege staot Mexico.
• 1541: De Turke vereuvere Boeda; Hongarije raak daomèt in 'n Habsbörgs en 'n Osmaans deil verdeild.
• 1547: Groetvoors Ivan IV vaan Moskou kroent ziech tot tsaar vaan Rusland.
• 1551: De Turke pakke Tripolitanië. De koumende iewe bezitte ze bekaans de ganse Noord-Afrikaanse kös.
• 1552: Rusland lief 't khanaot vaan Kazan in.
• 1555: Keizer Sjarel V trejt um groete gezoondheidsprobleme aof.
• 1557: De Portugeze pachte Macau vaan de Chineze. Ze zalle hei tot 1999 d'n deens oetmake.
• 1565: De Spanjole stiechte San Miguel op de Filipijne; begin vaan Spaons Oos-Indië.
• 1568: Mèt de Slaag bij Heiligerlee begint d'n Tachtegjaoregen Oorlog.
• 1569: Pole en Litouwe vereinege ziech tot 't Pools-Litouws Gemeinebès.
• 1572: De Watergeuze pakke Den Briel. Diverse stei weure gepak of steune vaanzelf d'n Opstand; Spaanje verluis zie gebeed.
• 1572: Túpac Amaru, de lèsten Inca en hoof vaan d'n Incaguerilla in 't binneland, weurt verslage en geëxecuteerd.
• 1574: In de slaag op de Mokerhei lijt 't leger vaan de Oranje 'ne groete nederlaag; de invasie vaanoet 't ooste is mislök.
• 1576: De Nederlen vereinege ziech in de Pacificatie vaan Gent, boe-in kathelieke en protestante ziech same tege de Spanjole kiere.
• 1579: E paar Zuid-Nederlandse geweste kiere in de Unie vaan Atrech trök nao de Spaonse keuning. Dao-op slete diverse noordeleke geweste de Unie vaan Utrech.
• 1580: Spaanje en Portugal koume in personeel unie. Heidoor oontsteit 'n enorm wereldriek.
• 1581: In 't Plakkaot vaan Verlaoting zweurt de Staote-Generaol de Spaonse keuning aof.
• 1581: De kozak Jermak Timofejevitsj stik d'n Oeral euver en begint de Russische vereuvering vaan Siberië.
• 1585: Antwerpe vèlt veur de Spanjole. De stad zal definitief bij de Zuieleke Nederlen goon hure.
• 1585: De Ingelse stiechte de kolonie Roanoke, die 't evels neet zal hawwe.
• 1588: De Britse en Nederlandse vloot versloon de Ierste Spaonsen Armada.
• 1599: De Nederlanders lande op de Banda-eilen. De volgende jaore zalle ze die vereuvere.
• 1600: De Staotse legers weure, op weeg nao Duinkèrke, bij Nieuwpoort gestuit meh winne wel.

Alle oontdèkkinge zien vaanoet Europees perspectief.

• 1502: Aofgoonde op diverse recinte reize nao de Wes concludeert Amerigo Vespucci tot me mèt e nui continent te make heet. De landmassa zal nao häöm Amerika goon hete.
• 1513: 'n Expeditie oonder Vasco Núñez de Balboa trèk door de landingde vaan Panama en stèlt 't bestoon vaan de Stèllen Oceaon vas.
• 1513: De Portugees Jorge Álvares bereik es ierste Europeaon euver zie China. Dit riek waor in Europa al bekind euver land.
• 1522: 'n Expeditie oonder Ferdinand Magelhaan en Juan Sebastian Elcano reis es ierste um de wereld. De kaptein zelf heet de reis neet euverleef, zoe wieneg wie veer vaan de vief sjeper.
• 1543: Portugese handelere oontdèkke Japan; volgens de euverlievering lande ze op Tanegashima.
• 1565: 'n Spaonse expeditie oonder Miguel López de Legazpi zeilt euver de Stèllen Oceaon, daobij gebruuk makend vaan de passaotwind.

• 1543: In De revolutionibus orbium coelestium vaan Nicolaus Copernicus weurt 't heliocentrisch wereldbeeld besjreve. 't Book deit veuriers nog wieneg.

• 1511: Desiderius Erasmus deit Stultitiae laus (Lof der zotheid) publicere.
• 1516: Thomas More bringk Utopia oet.
• 1532: Il pricipe vaan Niccolò Machiavelli weurt postuum gedrök.

• 1517: 't Vijfde Lateraans Concilie weurt beïndeg. 't Heet veural 'ne politieken inhaajd.
• 1517: Maarten Luther nagelt zien 95 stèllinge aon de kèrkdeur vaan Wittenberg.
• 1521: Luther weurt in de ban gedoon. 'tzelfde jaor sprik heer de Rieksdaag in Worms touw.
• 1522: De Nederlandse kardinaol Adriaan Floriszoon Boeyens weurt tot paus Adrianus VI gekroend. Heer zal de lèste neet-Italiaanse paus in veer'nhaven iew blieke.
• 1530: Op de Rieksdaag in Augsburg weurt de Confessio Augustana veurgeleze. De breuk tösse lutheraone en kathelieke bliek neet te herstèlle.
• 1534: Luther bringk zien biebelvertaoling oet. 't Nui Testamint had heer al in 1522 veerdeg.
• 1534: De Act of Supremacy beneump keuning Hendrik VIII vaan Ingeland tot hoof vaan de Kèrk, zoetot ouch in Ingeland de rifformatie begint.
• 1536: Johannes Calvijn publiceert zien Institutio Religionis Christianae.
• 1536: Denemarke, Noorwege en Zwede goon euver op 't lutheranisme.
• 1540: Paus Paulus III stiech de Societas Jesu. Dees seculier orde moot oonder mie in 't oonderwies en de missie goon wèrke.
• 1548: D'n augustijner monnek Nicolaas van Winghe sjrijf 'n biebelvertaoling. De Leuvense Biebel zal drei iewe laank de standaardvertaoling veur (Noord- en Zuid-)Nederlandse kathelieke blieve.
• 1549: 't Ierste Book of common prayer versjijnt in Ingeland.
• 1562: 't Ierste Geneefs psalter mèt alle 150 psalme weurt oetgegeve.
• 1563: 't Concilie vaan Trente weurt aofgeslote. Mèt dit zier belaankriek concilie geit de contrarifformatie vaan start en weurt de Tridentijnse Mès vasgelag, die veer iewe in gebruuk blijf.
• 1566: Petrus Datheen vertaolt de Geneefse psalme nao 't Nederlands. De psalme vaan Datheen blieve de twie iewe dao-op bij alle Nederlandse calviniste in gebruuk.

• 1504: Michelangelo Buonarrotti maak zienen David aof. Heer heet drei jaor aon 't beeld gebik.
• 1512: Michelangelo besjèldert 't plefong vaan de Sixtijnse Kapèl.
• 1516: Leonardo da Vinci nump de Mona Lisa mèt nao Fraankriek. Woersjijnelek heet 'r ze al e decennium ieder gesjèlderd.
• 1561: De Basiliuskathedraol in Moskou kump veerdeg.
• 1562: Giovanni Pierluigi da Palestrina sjrijf de Missa papae Marcelli.
• 1597: Jacopo Peri sjrijf d'n alleriersten opera, Dafne. Allein 't libretto is bewoerd.

• Elizabeth I vaan Ingeland
• Filips II vaan Spaanje
• Hendrik VIII vaan Ingeland
• Ivan de Versjrikkeleke
• Niccolò Machiavelli
• Hoes Medici
• Sjarel V
• Suleiman de Groete
• Wöllem vaan Oranje

• Nicolaus Copernicus
• Paracelsus
• Leonardo da Vinci

• Pieter Breughel d'n Awwere
• Giovanni Bellini
• John Bull
• Francesco Canova da Milano
• Lucas Cranach d'n Awwere
• John Dowland
• Nicolaas Gombert
• El Greco
• Hans Holbein de Joongere
• Heinrich Isaac
• Christopher Marlowe
• Claudio Merulo
• Michelangelo
• Claudio Monteverdi
• Giovanni Pierluigi da Palestrina
• François Rabelais
• Raphael
• William Shakespeare
• Edmund Spenser
• Jan Pieterszoon Sweelinck
• Torquato Tasso
• Leonardo da Vinci
• Andriaan Willaert