Aroemeens

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

't Aroemeens (Armaneashti) is 'n Oos-Romaanse taol die gesproke weurt op de zuideleke Balkan, in geïsoleerde enclave. De taol is hendeg verwant aon 't Roemeens en weurt ouch wel es dialek daovaan gezeen. Ze woort in 1997 nog door zoe'n 250.000 lui gesproke, verspreid euver Griekeland, Albanië, Noord-Macedonië, Bulgarije, Servië, Roemenië en Turkije. De mieste sprekers woene in de ierste twie len. Neve Aroemeens en Daco-Roemeens (Roemeens wie me dat in Roemenië sprik) gief 't ouch nog Istro-Roemeens (op Istrië, Kroatië) en Megleno-Roemeens (in Griekeland en Noord-Macedonië; zuug keertsje).

Historie

Wie alle Romaanse taole geit 't Aroemeens trök op 't Vulgair Latien. 't Gief vaanajds twie theorieë euver de perceizen oersprunk. De ierste theorie postuleert tot de taol min of mie in situ is oontstande, bij gróppe Illyriërs die 't Latien euvernaome. Dat zouw beteikene tot de Vulgair Latiense taolvariatie op de Balkan hendeg klein waor; aanders zouw de taol neet zoeväöl op Roemeens liekene. 'n Aander theorie is tot 't Aroemeens oontstande is oet de Roemeensen diaspora; tot Romaans sprekende Daciërs in de vreug middeliewe op Byzantijns groondgebied zien goon woene. Roemeens sprekende lui op de Balkan weure Vlache geneump, 'nen term dee mèt Waals en Welsh verwant is.

Sinds zien oontstoon is de taol sterk mèt 't Grieks in contak gewees, dewijl 't Roemeens väöl mie door de Slavische taole is gevörmp. Väöl versjèlle tösse de twie taole laote ziech hei-oet verklaore. Oondaanks de kortbijheid vaan groeter taole (neve Grieks ouch de Slavische taole, Albanees en Turks) heet de taol ziech in de Byzantijnsen en Osmaansen tied good kinne hawwe. Zoe waor 't de volkstaol vaan Moscopoli (allewijl Voskopojë in Albanië), wat in de vreugmodernen tied 'n belaankrieke stad waor.

Mèt de opkoms vaan 't nationalisme woort de status vaan de taol evels oonzeker. Sprekers gónge ziech es Grieke zien (of, wienie ze moslim waore, es Turke) en hechde wieneg belaank mie aon hun taol. De Roemene lagte ouch hunne claim op de sprekers en booje de Aroemene zelfs 't rech op trökkier aon. Rillatief wieneg lui maakde dao gebruuk vaan, meh sommege emigreerde wel. In de diverse enclaves in Noord-Griekeland geit de taol intösse hel achteroet. 't Aroemeens geneet allein beperkde erkinning in Macedonië.

Kinmerke

't Aroemeens versjèlt op diverse punte vaan 't Roemeens. 't Opvallendste versjèl is tot 't Aroemeens väöl mie Griekse wäörd heet en 't Roemeens mie Slavische. Aroemeense variëteite in Noord-Macedonië en Bulgarije höbbe ouch wel Slavische wäörd, meh die zien vaan väöl lateren datum. De väölheid aon Griekse wäörd heet ouch gemaak tot 't Aroemeens klaanke heet die in 't Roemeens oonbekind zien, wie /θ, ð, x, ɣ/. Zjus wie de mieste taole op de Balkan kint 't Aroemeens gein infinitieve, dewijl 't Roemeens die wel heet gehawwe. De ierste persoen inkelvoud indeg gemeinelek op -u, dewijl deen oetgaank in 't Roemeens verdwene is (Aroemeens cãntu, Roemeens cânt 'iech zing').

Dialekte

't Aroemeens kint drei hoofdialekte: Fãrshãrot (veural in Albanië en in de Griekse weskösregio), Pindisch (in de regio Pindos, veural op Grieks groondgebeed) en Gramustisch (in 't noordooste, neet in de lèste plaots Noord-Macedonië en Bulgarije). 't Trèkke vaan de perceis grenze is lesteg. De sprekers verstoon ziech oonderein zoonder väöl probleme.

Spelling

't Aroemeens weurt gemeinelek in 't Latiens sjrif gesjreve. Incidenteel weurt 't Grieks sjrif gebruuk.

Wikipedia

't Geuf 'n Aroemeense editie van Wikipedia, de vriej encyclopedie.