1854
Gebäörtenisse
bewirk
- 31 jannewarie - 't Nederlandse KNMI wirt opgerich.
- 23 fibberwarie - Biej de Conventie van Bloomfontein erkènne de Èngelsje de ónaafhankelikheid van Oranje Vriejsjtaot.
- 28 fibberwarie - In Rippon (Wisconsin) wirt de Repeblikeinse Partiej (VS) van de Verenigde Sjtate opgerich. De bedoeling is óm oetbreijing van de sjlaverniej te veurkómme.
- 1 miert - In Mexico begint de revelutie van Ayutla, eine liberale opsjtand taenge de dictatuur van Antonio López de Santa Anna.
- 27 miert - Èngelandj en Frankriek verklaore Ruslandj de aorlog (Krimaorlog).
- 27 miert - De Hertog van Parma Karel III wirt vermaord.
- 24 april - In Wene vundj 't huwelik plaatsj tösje de Oasteriekse keizer Frans Jozef en de Beierse prinses Elisabeth, baeter bekènd ónger de naam Sisi.
- Franse en Britse troepe rukke op nao Varna.
- 9 juli - In Franeker wirt veur 't eësj de kaatswedsjtried PC gehawwe.
- 10 juli - Door 't gebruuk van óndeugdelik matterjaal sjtort ein sjtök van de Rotterdamse Buimpkeskade in. Dit incident leijt tot 't óntsjlaag van sjtadsboewmeister Willem Nicolaas Rose.
- 13 juli - In Kaïro wirt de khedive Abbas I Hilni vermaord.
- 26 augustus - In 't tiedsjrif L'Illustration besjrief de Fransman Charles Bourseul 't basisprincipe van de telefoon.
- 14 september - Franse en Britse troepe lanje op de Krim ten noorde van Sebastopol.
- 20 september - Sjlaag biej Alma. De Frans-Britse legermach versjleit 't Russisch leger.
- 9 oktober - Begin van 't belègk van Sebastopol door Britse en Franse troepe. Sebastopol wirt verdedigd door Russische troepe ónger generaal Totleben.
- 25 oktober - Sjlaag biej Balaklava mèt de bekènde Charge van de Lichte Brigade.
- 15 november - Sjlaag biej Inkeman.
- 8 december - Paus Pius IX verklaort de Ónbevlekte Óntvangenis van de Heilige Maagd Maria tot dogma.
- zónger datum
- Florence Nightingale verpleeg ónger heël erbarmelikke ómsjtendigheje de gewónje Èngelsje soldaote in de Krimaorlog. Ziej wirt gezeen es de eësjte verpleegkundige in de waereld.
- In Nederlandj wirt 't eësjte congres euver 't ermeweze gehawwe. Minister Van Reenen kump mèt ein Ermewèt. Burgerlikke Ermebesjture maoge óngersjteuning verleëne es nurges angesj hulp te kriege is, en dan nog hoagoet 't hoags noodzakelikke.
- Mèt de sjtichting van de theologische sjoal (later hoagesjoal en weer later universiteit) in Kampe waere de Aafgesjeijene weer biejeingebrach oet hun óngerlinge óneinigheje.
- Tösje de Verenigde Sjtate en Canada wirt ein hanjelseuvereinkóms gesjlaote: de "Reciprocity Treaty".
- De nuje gouverneur van Egypte, Said Pasja, verleënt de diplomaat Ferdinand de Lesseps ein concessie veur 't grave van ein kanaal tösje de Middellandjse Zeë en de Roaj Zeë.
- 't Traject Antwerpe-Roosendaal-Ette haet eine sjpaorwaeg gekrege, de eësjte in Noord-Brabant.
- De Duutsje bioloog Christiaan Gottlieb Ehrenberg toant aan, dat sómmige aardlaoge zint gevörmp oet verkalkte sjelpe.
- Heinrich Göbel vundj de gleujlamp oet.
- 't Pariezer Nationaal Insjtituut veur Blènj kènjer erkènt 't braillesjrif officieel es volwaerdige laes- en sjriefmethode veur blènje.
Gebore
bewirk
gebaore op 9 fibberwarie 1854.
gebaore op 23 september 1854.
gebaore op 16 oktober 1854.
- 1 jannewarie - James George Frazer, Sjotse antropoloog (gesjtorve 1941)
- 18 jannewarie - Thomas A. Watson, Amerikaanse telefoon pioneer (gesjtorve 1934)
- 2 fibberwarie - José Guadalupe Posada, Mexicaanse illustrator
- 9 fibberwarie - Aletta Jacobs, Nederlandse arts en feministe
- 28 fibberwarie - Elisabeth van Sakse-Weimar-Eisenach, Duutsje vorstin
- 14 miert - Paul Ehrlich, Duutsje chemicus en medicus
- 15 miert - Emil von Behring, Duutsje genaeskundige (óntdèkker van 't difterie-serum)
- 29 april - Henri Poincaré, Franse wiskundige
- 18 mei - Bernard Zweers, Nederlandse componist
- 9 juni - G.J.P.J. Bolland, Nederlandse taalkundige en filosoof
- 22 augustus - Milan Obrenović, Servische keuning (gesjtorve 1901)
- 1 september – Engelbert Humperdinck, Duutsje componist (gesjtorve 1921)
- 9 september - Anton Dreesmann, Nederlandse óngernummer
- 11 september - Peter Hille, Duutsje naturalistische sjriever
- 16 september - Alfred von Montenuovo, Oasterieks-Hongaarse hoffunctionaris (gesjtorve 1927)
- 23 september - Cornelis Lely, Nederlandse waterboewkundige en minister
- 7 oktober - Christiaan de Wet, Zuid-Afrikaanse Boere-generaal
- 16 oktober - Oscar Wilde, Iers/Britse sjriever, dichter en estheet
- 18 oktober - Karl Kautsky, sociaaldemocratische veurman
- 20 oktober - Arthur Rimbaud, Franse dichter
- 26 oktober - Gerardus Louis Cornelis van Rossen Hoogendijk, Nederlandse burgemeister (gesjtorve 1908)
- 7 november - Michael Febres Cordero, Ecuadoraanse broeder en heilige (gesjtorve 1910)
- 21 november - Giacomo della Chiesa, de latere paus Benedictus XV
- 13 december - Herman Bavinck, Nederlandse predikant, theoloog en politicus (gesjtorve 1921)
Gesjtorve
bewirk
gesjtórve op 7 juli 1854.
- 11 april - Carl von Basedow (55), Duutsje arts
- 24 april - Gabriele Rossetti, Italiaans-Èngelsje dichter en geleërde
- 12 mei - Jan Willem Huyssen van Kattendijke (71), Nederlands politicus
- 7 juli - Georg Ohm (67), Duutsje natuurkundige
- 26 oktober - Theresia van Sakse-Hildburghause (62), Duutsje keuningin van Beiere, vrouw van Lodewijk I van Beiere
- 12 november - Charles Kemble (78), Britse toneëlsjpeler
Literatuur
bewirk- Eësjte publicatie van Hard Times van Charles Dickens.
