Ұлы жүз бетінің кодын көру

Бұл бетті өңдеуге рұқсатыңыз жоқ. Келесі себеппен:
Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.
The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Start of block: 13:48, 2024 ж. шілденің 2
Expiry of block: 13:48, 2025 ж. шілденің 2
Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.
Please include all above details in any queries you make. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.
Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.
Бұл беттің кодын көріп, көшіре аласыз.
{{Тарихи мемлекеттер
 |атауы                    = Ұлы жүз
 |карта                    = Жуз.svg
 |size                     = 200 px
 |сипаттамасы              =  XX ғ. басындағы көшпенді Ұлы жүздің қоныстаңған жерлері. Ұлы жүз картада қызғыл түспен белгіленген 
 <!-- |type_before         = егер бұл параметр үлгіде кездесетін болса,
онда келесіні жазу керек: «Құрушы мемлекеттер»,
әйтпесе, оны өшіріңіз. Онда былай шығады: «Алдыңғысы».-->
 |p1                       = Қазақ хандығы
 |flag_p1                  = Flag of the Kazakh Khanate.svg
 |құрылуы                  = [[1718]]
 |ыдырауы                  = [[1826]]
 <!-- |type_after               = егер бұл параметр үлгіде кездесетін болса,
онда келесіні жазу керек: «Ыдырағаннан кейінгі мемлекеттер…»,
әйтпесе, оны өшіріңіз. Онда былай шығады: «Кейінгісі».-->
 |s1                       = Ресей империясы
 |flag_s1                  = Flag_of_Russia.svg 
 |астана                   = [[1588]]—[[1798]] [[Ташкент]]<br>[[1798]]-[[1826]] [[Түркістан]]
 |тілі                     = [[қазақ тілі]]
 |халқы                    = [[қазақтар]]
 |басқарушылар_титулы2     = <!--келесі басқарушының титулы өзгеріп кеткен жағдайда қолданылады-->
 |дейін                    = Қазақ хандығы
 |кейін                    = Ресей империясы
}}

{{Қазақстан тарихы}}

'''Ұлы Жүз''' — қазақ халқының этникалық құрамына енген рулар мен тайпалардың саяси, экономикалық және мәдени бірлестігі.

== Хандары ==
=== Тәуелсіздік алғанға дейін Ұлы жүз билеушілері ===
* Жанәли хан (1588-1600)
* [[Дінмұхамед сұлтан|Тыным хан]] (1600-1603)
* Келді Мұхаммед хан (1603-1607)
* Шах Сәид хан (1607-1612)
* Ескендір хан (1612-1613)
* [[Тұрсын хан|Тұрсын Мұхаммед хан]] (1613-1627)
* Абылай хан І (1627-1628)
* [[Имамқұл хан|Имақұли]] (1628-1642)
* Рүстем хан (1642-1698)
* Ісфендияр (1698-1712)
* Тұрсын хан ІІ (1712-1717)
* [[Қарт-Әбілқайыр хан]] (1717-1718)

=== Ұлы жүз билеушілері ===
* [[Қарт-Әбілқайыр хан]] (1718-1730)
* [[Жолбарыс хан]] (1730-1740)
* [[Әбілфайыз хан]] (1740-1750)
* [[Төле би]] (1750-1756)
* [[Абылай хан]] (1756-1771)
* [[Әбілпейіз|Әбілпейіз хан]] (1771-1774)
* Әділ хан (1774-1781)
* Қасым хан ІІ (1806-1809)
* Тоқай хан (1809-1826)

== Қазақ хандығының құрамында ==

=== Жанәли хан ===
[[1570 жыл]]дары [[Хақназар хан]]ның тұсында [[Оңтүстік Қазақстан|оңтүстікте]] және [[Шығыс Қазақстан|шығыста]] орналасқан [[ру]]лар өзара бірігіп Ұлы жүзді құрайды. Ал сол жерлерде [[Ташкент хандығы]] деген мемлекет болған. Ұлы жүздегі [[ру]]лар [[Ташкент хандығы]]нын жойуға іс әрекеттер бастаған. [[Хақназар хан]] билігінің соңына дейін Ұлы жүз құралғанын білмеген. [[Шығай хан]] Ұлы жүз, мемлекеттің ішінде құралғанын білсе де бұған көңіл аудармаған, [[Шығай хан]] [[Баба сұлтан]]мен шайқасуға назар аударды. [[Ташкент хандығы|Ташкент ханы]] [[Тәуекел хан|Тәуекелге]] Ұлы жүзді жойуға ұсынады. Бірақ [[1588 жыл]]ы [[Шайбани әулеті]]ндегі [[Өзбек сұлтан]] көтеріліс бастап, [[Ташкент хандығы]]н тәуелсіз қылады. Әли сұлтан [[Түркістан (қала)|Түркістан қаласында]] өзін Ұлы жүздің ханын жариялап, Ұлы жүзде 30 мың әскер жинап алады. Әли сұлтанға [[Хақназар хан|Хақназардың]] ұлдары [[Дінмұхамед сұлтан|Дінмұхаммед]] пен Мұңғатай көметеседі. [[Өзбек сұлтан|Өзбек]] өзінің туысы [[Абдолла|Абдолла ІІ]] көмек сұрау үшін елші жібереді. Ал Әли [[Ташкент|Ташкент қаласындағы]] қамалды 1 айға қоршауға алады. [[Абдолла]]ның әскері келеді, бірақ Әли қамалды басып алып, [[Өзбек сұлтан|Өзбекті]] өлтіреді. Осы оқиғадан кейін халық Әли ханды Жанәли, ал [[Дінмұхамед сұлтан|Дінмұхаммед сұлтанды]] Тыным деп атап кетеді. [[Тәуекел хан|Тәуекел]] Жанәлиді мойындайды, және [[Ташкент]]ты Ұлы жүздің астанасы деп бекітеді. [[1598 жыл]]ы күзде [[Қарақалпақ]] бегі Абдуғаффар 《[[Ташкент]] билеуші》деген дәрежені алғысы келеді. Бірақ [[Есім хан]] бас тартады. Нәтижесінде Абдуғаффар [[Қарақалпақ]] көтерілісін бастайды. [[1600 жыл]]ы Жанәли Абдуғаффармен шайқасып қаза табады.

=== [[Дінмұхамед сұлтан|Тыным хан]] ===
[[Дінмұхамед сұлтан|Дінмұхаммед]] [[1588 жыл]]ы Жанәли ханға көтеріліс бастауға көмектеседі. Жанәли [[Өзбек сұлтан|Өзбекті]] өлтіреді де, Ұлы жүздің ханы болады. [[1600 жыл]]ы Абдуғаффар Жанәлиді өлтірген соң, [[Дінмұхамед сұлтан|Дінмұхаммед]] Ұлы жүзде билік құрды. Халық [[Дінмұхамед сұлтан|Дінмұхаммедті]] [[Дінмұхамед сұлтан|Тыным]] деп атап кетеді. [[1601 жыл]]ы Абдуғаффар [[Дінмұхамед сұлтан|Тынымға]] жорық жүргізіп жеңеді. [[Дінмұхамед сұлтан|Тыным]] Абдуғаффарға бағынып, тұтқынға түседі. [[1602 жыл]]ы [[Есім хан]] Абдуғаффарға жорық ұйымдастырып, жеңеді. [[Дінмұхамед сұлтан|Тыным]] 5 мың қол жинап Абдуғаффармен шайқасады. Нәтижесінде Абдуғаффар [[Дінмұхамед сұлтан|Тынымды]] өлтіреді.

=== Келді Мұхаммед хан ===
Келді Мұхаммед [[Шайбани әулеті]]ндегі сұлтан. Келді Мұхаммед [[1598 жыл]]ы ІІ Пірмұхаммед ханның бұйрығымен [[Сырдария|Сырдария уәлаятының]] әміршісі болады. [[1599 жыл]]ы [[Бұхара хандығы]]ның орнына [[Аштархан әулеті]] билікке келді. [[Аштархан әулеті]]ндегі [[Бақи Мұхаммед Түркістани|Бақи Мұхаммед]] таққа отырады. [[Бақи Мұхаммед Түркістани|Бақи Мұхаммед]] [[Шайбани әулеті]]ндегі Келді Мұхаммедті биліктен алыстатпақшы болды, бірақта Келді Мұхаммед қарсы шығып, соғыс жүргізеді. [[Бақи]] бір жағынан [[Қазақ хандары|қазақ ханы]] [[Есім хан|Есіммен]] соғысып жүрді. [[1602 жыл]]ы Келді Мұхаммед өзіне одақтас табу үшін, [[Есім хан]]ның [[Қазақ хандығы|еліне]] кіруге шарт қояды. [[1603 жыл]]ы Келді Мұхаммед [[Қазақ хандығы]]ның құрамын кіреді де, Ұлы жүздің ханы болады. [[1604 жыл]]ы [[Бақи Мұхаммед Түркістани|Бақи]] Келді Мұхаммедке жорықтар жасауды тоқтатып, [[Есім хан]]ға соғыстар жүргізеді. [[1607 жыл]]ы Келді Мұхаммед қайтыс болады.

=== Шах Сәид хан ===

==Жері жапсарлас әдет-ғұрпы==
Тірлігі ұқсас әрі туыстас [[Жетісу]], [[Сыр бойы]] тайпалары кіретін Ұлы Жүз бірлестігінің қалыптасуы ұзақ жылдарға созылды. Олардың ежелгі мекені Жетісу көне мәдениет орт. болатын. 15 ғ-дың 2-жартысында Жетісуда Қазақ хандығының құрылуы Ұлы Жүз бірлестігінің қалыптасуын тездетті. Осы кезден бастап бұл бірлестікке қазақ жеріндегі қилы-қилы тарихи кезеңдерден өткен
*[[жалайыр]]
*[[қаңлы]]
*[[албан]]
*[[суан]]
*[[дулат]]
*[[шапырашты]]
*[[сіргелі]]
*[[шанышқылы]]
*[[ысты]]
*[[ошақты]]
*[[сарыүйсін]]
*[[қатаған]] тайпалары ене бастады. Бұл тайпалар б.з.б. ІІ ғ-да [[Сырдария]] бойы, [[Шыршық]] оазисі, [[Жетісу]], Шығыс [[Түркістан]] аймағында құрылған [[қаңлы]] және [[үйсін]] мемлекетінің құрамында ерте темір дәуірінде тіршілік еткен болатын.[[Қаңлы мемлекеті]] б.з.б ІІ ғасыр мен б.з. ІV ғасыр аралығында Шыршық,[[Сырдария]],[[Талас]] өзендері аралығында өмір сүрген. Ғалымдардың болжамы бойынша Қаңылар ежелгі Сақ-Тиграхауда тайпаларының тікелей ұрпақтары болып келеді. [[Үйсін]] мемлекетінде үйсіндермен туыстас (юечжи, т.б.) бірқатар тайпалар тіршілік етті. Н.Я. [[Бичурин]], Г.Е.[[Грумм-Гржимайло]] сынды ғалымдардың еңбектерінде үйсіндер құрамында дулұ тайпасы өмір кешкені айтылады. Бұл мемлекет Қытаймен тығыз дипломат. қатынастар орнатып, алыс-жақын елдерге кеңінен танылды. Белгілі зерттеуші Н.[[Мыңжанұлы]] “б.з.б. 3-ғасырдан заманымыздың 10-ғасырына дейінгі 1200 жылдық [[Үйсін]] тарихында, Үйсін күнбилері әулетінің тек он ұрпағы жөнінде ғана нақты дерек сақталғанын” айтады. Халқымыздың автохтондық концепциясын қолдайтын ғалымдар көне үйсіндердің қазақ этносында маңызды рөл атқарғандығын жазады. Мұны Қытай ғалымдарының басым бөлігі мақұлдайды.

Түркітанушы-археолог А.[[Досымбаеваның]] мәліметтеріне [[қарағанда]], [[Жетісу]] жеріндегі [[үйсін]] және [[түрк]]і дәуіріндегі археологиялық ескерткіштер кешені өзара тығыз байланыста дамыған. Оны жазба дерек көздері де растайды. “Таң патшалығының көне тарихы. [[Түрік]] [[шежіре]]сі” атты тарихи дерек көзінде “Теле … қатарлы елдер бағынғаннан кейін, олардың халқы [[дулат]], [[нүшбе]], [[қарлық]], [[шиуо]], [[шымыр]], обырларға араласып, сіңісіп кетті” деген жолдар бар. Бұл өз кезегінде [[Түрік]] қағандығының құрыла бастаған кезіндегі саяси жағдаймен этн. қатынастарды айғақтайды.

Сондай-ақ Батыс [[Түрік]] қағандығының құрамында да Ұлы Жүзге кірген бірқатар тайпалар болды. Бұл мемлекеттің негізгі өзегін “он оқ бодон“ (он оқ халқы) деген он ірі тайпа құрады. Олар өз кезегінде бес тайпалы дулат (дұғлу) пен бес тайпалы [[нүшбеле]]р (нушубилер) одағынан тұрды. Екі иеліктің шекарасы Шу өз. болды. Қытай деректемелері бойынша дулаттардың бес тайпасы — [[түргеш]] (мамандардың есептеуінше сарыүйсіндердің ата-бабалары), [[қойлау]], [[чимойын]](шимугін), [[ысты]], жаныс, ал нүшбелер одағы азғыр (әскіл), қасо, барысқан (барсаған) сынды ұлыстардан немесе тайпалардан тұрған. Ерте орта ғасырлардағы Қазақстан аумағында болған мемлекеттерде Ұ. ж. құрамына енген көптеген ру-тайпалар болғандығы белгілі. Мыс., жоғарыда аталған тайпалар арасынан түргештер күшейіп, кейіннен Түргеш қа-ғандығын құрады. Кейіннен бұл мемлекетті қарлұқтар бағындырады. [[Қарахан]] мемлекеті тұсындағы жазба деректемелерде де кейіннен Ұ. ж. құрамына енген ру-тайпалардың атаулары кездеседі. Жетісуда [[қарақытайлар]] (қидандар) үстемдік құрған кезде мұндағы бірқатар ру-тайпалар солардың билігін мойындады. Кейіннен қидандардың өздері түркі халықтарына сіңісіп кетті. 13 ғ-дың бас кезінде [[Шыңғыс хан]] бастаған түркі-моңғол тайпаларының шапқыншылығы кезінде Ұ. ж. тайпаларының құрамы жалайырлар есебінен толықты. Шыңғыс ханның басты әскери күштерін бірі болған жалайырлар осында ілкі замандардан бері мекендеп келе жатқан ру-тайпалармен біте қайнасып, араласып кетті. Жергілікті билеушілердің (Күшлік ханның) діни озбырлығына наразы болған ру-тайпалардың біразы [[Шыңғыс хан]] әскерлерін азат етуші ретінде қарсы алды. Біраз бөлігі оның әскеріне қосылып, Хорезмді жаулап алу соғыстарына қатысты.

Шыңғыс ханның [[Орта Азия]] мен [[Қазақстан]]ды жаулап алуы (1219 — 1221) және ол жерлерді ұлыстарға бөлуі нәтижесінде Ұлы Жүзді құраған [[ру]]-тайпалардың этн. аумақтары ішінара [[Жошы]] мен [[Шағатайға]] берілді. Ұ. ж-ге кірген тайпалардың басым бөлігі [[Шағатай]] ұлысының аумағында тіршілік етті. Ол ыдырағаннан кейін [[Моғолстан]] мемлекетінің құрамында өмір сүрді. Бұл мемлекетте дулат тайпасының әмірлері ұлысбегі лауазымын иемденіп, әскери және әкімш. билікті өз қолдарында ұстады. Ұлысбегілер өздері қалаған адамды хан сайлап, ұнамағандарын тақтан түсіріп отырды. Моғолстан мемлекетінде Ұлы Жүздің шоғырлану үрдісі зор қарқынмен жүріп, ортақ тіл, мәдени дәстүр қалыптасты. 15 — 16 ғ-ларда [[қазақ]] жүздері, негізінен үш мемлекет аумағында [[Ноғай ордасы|Ноғай Ордасынан]] бөлінген тайпалардан [[Кіші жүз]], [[Әбілхайыр хандығы]]нан бөлінген тайпалардан [[Орта жүз]], ал Моғолстанда Ұлы Жүз қалыптаса бастады. Бірақ бұл процесс Қазақ хандығы құ-рылғаннан кейін 17 ғ-дың 2-жартысында ғана толық аяқталып, қазақ халқы қалыптасты. Сөйтіп, ұзақ жылдарға созылған кірігу нәтижесінде қазақ халқының этн. аумағы қазіргі Қазақстан Республикасының аумағын толық қамтыды. Қазақ халқын құраған негізгі үш бірлестіктің бірі болған Ұлы Жүз қазақтары егін ш-мен және мал өсірумен айналысты, көрші елдермен сауда қатынасын орнатты. 1643 ж. [[Жоңғар]] қонтайшысы Батыр Ұ. ж-дің шығыс аймағының біраз жерін өзіне қаратты. 1681 — 88 ж. Жоңғар билеушілері Ұ. ж-дің Оңтүстік Қазақстандағы жерлеріне бірнеше рет шабуыл жасады. 18 ғ-дың 1-жартысында Үш жүз бірлестігінің арасында саяси және экон. байланыс нашарлап кетті. Қазақ шонжарларының әр түрлі топтары арасындағы өзара бәсекелестікті шебер пайдаланған Жоңғар билеушілері қазақ жеріне, әсіресе, Ұ. ж. тайпалары мекен еткен [[Іле]], [[Сыр]], [[Талас]], [[Шу]] бойына шапқыншылығын күшейте түсті. Ақыры 1723 ж. жоңғарлар жойқын жорыққа аттанып, Ұлы Жүзді басып алды (қ. Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама). Ұлы Жүз қазақтары зор шығынға ұшырап, ұлыс билеушісі [[Жолбарыс хан]] өзі билеген қазақ қауымдары мен [[Ташкент]] тұрғындарының атынан [[Жоңғар хандығы]]на тәуелділігін мойындады. 1733 ж. Ұлы Жүз елшілері Аралбай мен Оразгелді Ресейге барып, сыртқы жауға қарсы күресте орыс патшасынан көмек алуға тырысты. 1734 ж. 20 сәуірде [[Ресей]] патшайымы Анна Ивановна Жолбарыстың атына арнайы грамота жолдады, бірақ Ұлы Жүз бен Ресей арасы шалғай болғандықтан саяси байланыстар тоқтап қалды. 19 ғ-дың 1-жартысында Ұлы Жүзге қараған оңт. аудандарды Қоқан хандығы басып алды. [[Әулие-Ата]] ([[Тараз]]), [[Сайрам]], [[Шымкент]], [[Түркістан]]ды мекендеген Ұлы Жүз рулары [[1821]] ж. қоқан үстемдігіне қарсы бас көтерді. Олар Шымкент пен Сайрамды бағындырғанымен күші басым қоқан әскерлеріне төтеп бере алмады. Қоқан хандығынан қысым көрген Ұлы Жүз қазақтары біртіндеп Ресейдің қол астына өте бастады. 1837 — 47 ж. Ұлы Жүз қазақтарының бір бөлігі [[Кенесары Қасымов|Кенесеры Қасымұлы]] бастаған ұлт-азаттық көтерілісті қолдаса, келесі тобы оның жасақтарының озбырлығына қарсы шығып, қырғыздармен болған шайқастан кетіп қалды. Осыдан кейін-ақ патшалық [[Ресей]] Ұлы Жүз қазақтары аумағындағы экспанциясын күшейтті. [[1849]] ж. Іле мен Қаратал аралығын, [[Балқаш]] к-нің жағалауын қоныстанған 59 мың Ұлы Жүз қазақтары Ресейдің қол астына өтті. 19 ғ-дың 60-жылдарында Қазақстанның Ресейге қосылуы аяқталды. [[1848]] ж. 10 қаңтарда патша үкіметі Ұлы Жүз қазақтарын басқару үшін және Жетісу өлкесін бақылау үшін [[Үлкен Орда]]ның приставы деген қызмет орнын белгіледі. Пристав [[Батыс Сібір генерал-губернаторлығы]]на бағынды. Ұ. ж. қазақтары Ресейге толық қарағаннан кейін Түркістан генерал-губернаторлығына бағынды да, Сырдария облысы мен Жетісу облысын мекендеді. Бұл облыстардың шекарасы Құрағаты, Шу өзендерінің бойымен өтті. Ұ. ж-дің Жетісу облысы 1882 ж. [[Ақмола облысы|Ақмола]], Семей облыстарымен бірге жаңадан ұйымдасқан [[Дала генерал-губернаторлығы]]ның құрамына кірді. 1897 ж. қайтадан [[Түркістан генерал-губернаторлығы]]на енді. Ұ. ж. тайпалары туралы деректер Қазан төңкерісіне дейінгі ресейлік П.И. Рычков, А.Левшин, Н.А.Аристов, В.В. Бартольд сынды зерттеушілердің шығармаларында кездеседі. Сондай-ақ [[Тынышбаев Мұхамеджан|М.Тынышбаев]], т.б. қазақ ғалымдарының еңбектерінде Ұлы Жүз ру-тайпаларының саны, т.с.с. мәселелері көтеріледі. 19 ғ-дың соңы мен 20 ғ-дың басында Ұлы Жүз қазақтары, негізінен [[Жетісу]] облысының [[Қапал уезі|Қапал]], [[Жаркент]] және [[Верный]] уездерімен [[Сырдария]] облысының [[Әулие-Ата]], [[Шымкент]] және [[Ташкент]] уездерін мекендеді. 20 ғ-дың 1-жартысында болған ұлт-азаттық көтерілістерге, [[Азамат соғысы]]на, ашаршылық жылдарындағы жағдайларға тап болған Ұлы Жүз қазақтары едәуір шығынға ұшырап, біраз бөлігі көршілес елдерге көшуге мәжбүр болды. Қазіргі таңда Ұлы Жүз ру-тайпаларының өкілдері қазақ халқы ретінде танымал.<br/>
== Ұлы жүз рулары ==
{| class="wide"
!Тайпа бірлестігі
! colspan="7" |[[Үйсін руы]]
|-
! class="bright" |Тайпа<ref name="autogenerated1">{{cite web|url=http://www.brif.kz/blog/?p=1122|title=Деление казахов на жузы: карта расселения, анализ. &#124; BRIF Research Group BLOG - блог о маркетинговых исследованиях|accessdate=2013-02-21|archiveurl=http://www.webcitation.org/6EiI7Z0Uw|archivedate=2013-02-26}}</ref>
 !''[[Албан руы|Албан]]'' ?
 !''[[Дулат]]'' +
 !''[[Ошақты]]'' +
 !''[[Суан]]'' +
 !''[[Шапыр��шты]]''
 !''[[Ысты]]''
 !''[[Сарыүйсін]]''
|-
 !class="bright"|Рулар
 |
# ''[[Сары (Албан)|Сары]]'':
## ''[[Шоған]]''
## ''[[Досалы]]''
## ''[[Қожбанбет]]''
## ''[[Жарты]]''
## ''[[Алжан]]''
## ''[[Құрман]]''
## ''[[Айт руы|Айт]]''
## ''[[Бозым (Ұлы жүз)|Бозым]]''
## ''[[Қыстық]]''
# ''[[Шыбыл]]'':
## ''[[Қоңырбөрік]]''
## ''[[Қызылбөрік]]''

 |
# ''[[Ботбай]]''
# ''[[жаныс]]''
# ''[[сиқым]]''
# ''[[шымыр]]''

 |
# ''[[аталық руы|аталық]]''
# ''[[Байыл]]''
# ''[[қоңыр руы|қоңыр]]''
# ''[[тасжүрек]]''

 |
# ''[[байтүгей]]''
# ''[[тоқарыстан]]''
# ''[[бағыс]]''
# ''[[сартай]]''
# ''[[нартай]]''

 |
# ''[[айқым]]''
# ''[[асыл]]''
# ''[[екей]]''
# ''[[еміл]]''
# ''[[кебенек руы|кебенек]]''
# ''[[шыбыл]]''

 |
# ''[[ойық руы|ойық]]''
# ''[[тiлiк]]''

|
# ''[[Қалша]]''
# ''[[Жақып руы|Жақып]]''
 |}

{| class="wide"
!Тайпа
! rowspan="1" |''[[Қаңлы]]''
! rowspan="1" |''[[Жалайыр]]'' +
! rowspan="1" |''[[Сіргелі]]''?
! rowspan="1" |''[[Шанышқылы]]'' +
! rowspan="1" |''[[Шақшам]]'' ?
|-
 !class="bright"|Рулар
 |
# ''[[қара қаңлы]]''
# ''[[қызыл қаңлы]]''
# ''[[қапсан қаңлы]]''
# ''[[сары қаңлы]]''
 |
# ''[[Сырманақ]]'':
## ''[[Ақбұйым]]''
## ''[[арықтыным]]''
## ''[[Байшегір]]''
## ''[[балғалы]]''
## ''[[қайшылы]]''
## ''[[күшік руы|күшік]]''
# ''[[Шуманақ]]'':
## ''[[андас]]''
## ''[[қалпе руы|қалпе]]''
## ''[[қарашапан]]''
## ''[[мырза руы|мырза]]''
## ''[[орақты]]''
## ''[[сыпатай]]''
# ''[[Бірманақ]]'':
## ''[[Сиыршы (ру)|сиыршы]]''
|
# ''[[Байұлы (Ұлы жүз)|Байұлы]]''
## ''[[айтбозым]]''
## ''[[Жаңабай (Сіргелі)|жаңабай]]''
## ''[[елібай]]''
## ''[[Батыр руы|батыр]]''
## ''[[қарабатыр]]''
## ''[[шалдар руы|шалдар]]''
## ''[[жайдақ]]''
## ''[[Байжігіт (Сіргелі)|байжігіт]]''
# ''[[Үштаңбалы]]'' ( ''[[Төрттаңбалы]]'')
## ''[[тутаңбалы]]''
## ''[[қайшылы]]''
## ''[[кеңірдек руы|кеңірдек]]'' (көңірдек)

 |
# ''[[Құрбақа руы|Құрбақа]]''
## ''[[Балық руы|Балық]]''
## ''[[Саңырау (Ру)|Саңырау]]''
## ''[[Мамыт руы|Мамыт]]''
# ''[[Дархан (ру)|Дархан]]''
# ''[[Қырықсадақ]]''
# ''[[Бектау руы|Бектау]]''
## ''[[Қырпық]]''
## ''[[Арапшы руы|Арапшы]]''
## ''[[Сырдым]]''
# ''[[Жойсын]]''
# ''[[Бағыс]]''

 |
#
|}

{{rodovid|937578}}

== Тағы қараңыз ==
*[[Қазақ жүздері]]

== Ciлтемелер : == 
* [[Қазақ Энциклопедиясы|"Қазақ Энциклопедиясы"]], 9 том
* [http://tumalas.kz Бүкіл қазақ шежіресі]
* https://www.elim.kz/article/192/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201125104425/https://www.elim.kz/article/192/ |date=2020-11-25 }}

{{Қазақ рулары}}


{{stub}}
Бұл бетте қолданылған үлгілер:
Үлгі:Cite web (өңдеу)
Үлгі:Ref-info (өңдеу)
Үлгі:Ref-lang (өңдеу)
Үлгі:Ref-ru (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Rodovid (өңдеу)
Үлгі:Side box (өңдеу)
Үлгі:Stub (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Stub-meta (өңдеу)
Үлгі:Tnavbar (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Webarchive (өңдеу)
Үлгі:Ел тарихы (өңдеу)
Үлгі:Инфобокс (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Кесте (өңдеу)
Үлгі:Навигациялық кесте (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Санға сілтеме (өңдеу)
Үлгі:Тарихи мемлекеттер (кодын көру) (жартылай қорғалған)
Үлгі:Қазақ рулары (өңдеу)
Үлгі:Қазақстан тарихы (өңдеу)
Module:Arguments (кодын көру) (қорғалған)
Module:Navbox (кодын көру) (қорғалған)
Ұлы жүз бетіне қайту.
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Ұлы_жүз» бетінен алынған