Шолпан (ғаламшар) бетінің кодын көру

Бұл бетті өңдеуге рұқсатыңыз жоқ. Келесі себеппен:

Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.

The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Start of block: 13:48, 2024 ж. шілденің 2
Expiry of block: 13:48, 2025 ж. шілденің 2

Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.

Please include all above details in any queries you make. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.

Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

Бұл беттің кодын көріп, көшіре аласыз.

{{Infobox Planet
| bgcolour = #EDD58B
| name = Шолпан
| symbol = [[Сурет:Venus symbol (black).svg|20px|alt=♀|Шолпанның астрономиялық нышаны]]
| image = [[Сурет:PIA23791-Venus-RealAndEnhancedContrastViews-20200608 (cropped).jpg|240px|Venus]]<!--Licensing conditions: Image processing by R. Nunes http://www.astrosurf.com/nunes-->
| caption = Шолпанныың шын түсі
| epoch = [[J2000]]
| aphelion = 108,942,109&nbsp;km<br />0.72823128 [[Астрономиялық бірлік|AU]]
| perihelion = 107,476,259&nbsp;km<br />0.71843270 AU
| semimajor = [[1 E11 m|108,208,930]] km<br />0.723332 AU
| eccentricity = 0.0068
| period = [[1 E7 s|224.70069]] [[күн]]<br />0.6151970 [[юлиус жылы (астрономия)|yr]]
| synodic_period = 583.92 days
| avg_speed = 35.02&nbsp;км/с
| inclination = 3.39471°<br />Күн экуаторына 3.86°
| asc_node = 76.67069°
| arg_peri = 54.85229°
| satellites = Жоқ
| physical_characteristics = yes
| mean_radius = 6051.8 ± 1.0&nbsp;km<ref name=Seidelmann2007>{{cite journal
  | last= Seidelmann| first= P. Kenneth
  | coauthors= Archinal, B. A.; A’hearn, M. F.; et.al.
  | title= Report of the IAU/IAGWorking Group on cartographic coordinates and rotational elements: 2006
  | journal= Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy
  | volume=90 | pages=155–180 | year=2007
  | doi=10.1007/s10569-007-9072-y
  | url=http://adsabs.harvard.edu/doi/10.1007/s10569-007-9072-y
  | accessdate=2007-08-28  | issn=0923-2958}}</ref><br />0.9499 Earths
| flattening = < 0.0002<ref name=Seidelmann2007/> <!-- calculated from data in ref name=Seidelmann2007 -->
| surface_area = [[1 E14 m²|4.60×10<sup>8</sup>]] km²<br />Жердің 0,902
| volume = 9.38{{e|11}}&nbsp;km³<br />Жердің 0,857
| mass = [[1 E24 kg|4.8685×10<sup>24</sup>]] kg<br />Жердің 0,815
| density = 5.204&nbsp;g/cm³
| surface_grav = 8.87&nbsp;[[Acceleration|m/s<sup>2</sup>]]<br />0,904 ''[[g-force|g]]''
| escape_velocity = 10.46&nbsp;км/с
| sidereal_day = [[retrograde motion|−]]243.0185&nbsp;day
| rot_velocity = 6.52&nbsp;км/сағ
| axial_tilt = 177.36°
| right_asc_north_pole = 18 h 11 min 2 s<br />272.76°<ref>
{{cite web
  | title = Report on the IAU/IAG Working Group on cartographic coordinates and rotational elements of the planets and satellites
  | publisher = International Astronomical Union
  | date=  2000
  | url = http://www.hnsky.org/iau-iag.htm
  | accessdate =  2007-04-12}}</ref>
| declination = 67.16°
| albedo = 0.65
| magnitude = up to -4.6<ref name=nasafact/>
| angular_size = 9.7" — 66.0"<ref name=nasafact>{{cite web|url = http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/venusfact.html|title = Venus Fact Sheet|publisher = NASA|last = Williams|first = Dr. David R.|accessdate = 2007-10-12|date=  сәуір 15, 2005}}</ref>
| temperatures = yes
| temp_name1 = [[Келвин]]
| mean_temp_1 = 735&nbsp;K<ref>
{{cite web
  | last =
  | first =
  | authorlink =
  | coauthors =
  | title = Venus: Facts & Figures 
  | work =
  | publisher = NASA
  | date =
  | url = http://sse.jpl.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Venus&Display=Facts&System=Metric
  | format = html
  | accessdate = 2007-04-12}}</ref><ref>{{cite web
  | last =
  | first =
  | authorlink =
  | coauthors =
  | title =Space Topics: Compare the Planets: Mercury, Venus, Earth, The Moon, and Mars 
  | work =
  | publisher = Planetary Society
  | date =
  | url = http://www.planetary.org/explore/topics/compare_the_planets/terrestrial.html
  | accessdate = 2007-04-12|archiveurl=http://web.archive.org/web/20060902180515/http://www.planetary.org/explore/topics/compare_the_planets/terrestrial.html|archivedate=2006-09-02}}</ref>
| temp_name2 = [[Целсиус]]
| mean_temp_2 = 461.85&nbsp;°C
| adjectives = [[шолпандық]]
| atmosphere = yes
| surface_pressure = 9.3 [[Паскал (бірлік)|MPa]]
| atmosphere_composition = ~96.5% [[Carbon dioxide]]<br />~3.5% [[Nitrogen]]<br />.015% [[Sulphur dioxide]]<br />.007% [[Argon]]<br />.002% [[Water vapor]]<br />.0017% [[Carbon monoxide]]<br />.0012% [[Helium]]<br />.0007% [[Neon]]<br />trace [[Carbonyl sulfide]]<br />trace [[Hydrogen chloride]]<br />trace [[Hydrogen fluoride]]
}}
[[Сурет:4 Terrestrial Planets Size Comp True Color.png|нобай|солға|Салыстырмалы үлкендіктер: Меркурий, Шолпан, Жер, Марс]]
'''Шолпан''' — күн жүйесіндегі оған жақын екінші [[ғаламшар]]. [[Көлемі]] мен [[масса]]сы жағынан [[Жер]]ге жуық болғандықтан, ерте кезден-ақ ғалымдардың назарын өзіне аударған. Алайда, оны тұтасқан ақ бұлт қабаты қоршап жатқандықтан, бұл ғаламшардың табиғаты мен қозғалысын [[оптика]]лық бақылаулар арқылы анықтау қиындық келтірген. Дегенмен, радиобақылаулар нәтижесі күтпеген мәліметке қол жеткізді. Шолпан ([[Уран]]ды есептемегенде) барлық ғаламшарлар айналатын жаққа кері бағытта, яғни өзінің [[Күн]]ді айнала қозғалатын бағытына өз осі төңірегіндегі қарсы айналатын болып шықты. Ондағы күндік [[тәулік]] шамамен Жердегі 117 тәулікке тең.

Оның Күннен орташа арақашықтығы 108 млн. км (0,723 [[астрономиялық бірлігі]]). Сидерлік айналу периоды 224 тәулік 16 сағат 49 мин 8 с. Жерден қараған бақылаушыға Шолпанның Күннен бұрыштық қашықтығы 48″-тан аспайды. Сондықтан ол Күн батқаннан кейін (кешкі жұлдыз) не Күн шығардың алдында (таңертеңгі жұлдыз) ғана аз уақыт көрініп тұрады. '''Шолпан''' – аспандағы ең жарық шырақ (Күн мен Aйдан кейінгі). [[Жалтырау]]ының максимумы 4,4-[[жұлдыздық шама]]ға дейін жетеді. Шолпанның фазаларын (1610 жылы [[Галилео Галилей|Г.Галилей]] ашқан) көру қабілеті ерекше жақсы адамдар жай көзбен де байқай алады. Төменгі тоғысуы кезінде Шолпанның бұрыштық диаметрі 64″-қа жетеді. Жер бетінде жүргізілген радиолокациялық бақылаулардың нәтижесі бойынша Шолпанның орташа радиусі 6050±0,5 км, массасы 0,9528 Жер массасындай. Шолпанды қоршаған қою [[атмосфера]]ның бар екендігін, Шолпанның Күн дискісін басып өту кезін бақылай отырып, алғаш рет [[Михаил Васильевич Ломоносов|М.В. Ломоносов]] ашқан (1761). '''Шолпан''' атмосферасында көмір қышқыл газының (СО2) болатындығы [[спектроскопия]]лық жолмен анықталған. Шолпанның температурасы оның бетіне жақындаған сайын арта түсетіндігін Шолпанның төменгі атмосферасында алғаш рет кеңестік “Венера-4” (1967) автоматтық планетааралық стансасында тікелей жүргізілген өлшеулер көрсетті.

“Венера” (КСРО) және “Маринер” (АҚШ) автоматтық планета аралық стансаларында жүргізілген зерттеулердің нәтижесінде '''Шолпан''' планетасы атмосферасының құрамы 97,3% көмірқышқыл газынан, 2%-дан кем азоттан, 0,1%-дан кем оттектен және 1%-дан кем су буынан тұратындығы анықталды. Зерттеулер нәтижесіне қарағанда '''Шолпан''' бетінің жарықтылығы шамамен 10 мың [[люкс]]ке тең. Ел аузында Ай Күнмен үзеңгілес жүретін болса, '''Шолпан''' Аймен тетелес келеді.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IX том</ref>

== Салмағы мен тығыздығы ==
Шолпан – [[Күн жүйесі]]ндегі үшінші кіші [[планета]]. Мұның диаметрі 12 100 км-ге тең. Салмағы [[Жер]] салмағының бестен төрт бөлігіндей және [[тығыздығы]] жағынан Жерге қарағанда кішкене төмен.

== Шолпанның беті ==
Шолпанның беті [[ыстық]] және [[құрғақ]] болады. Планетаның шамамен 65 %-ын мыңдаған жанартау таңбалаған жазықтар алып жатыр. Ал қалған бөлігін [[тау]]лар, [[кратер]]лер және [[төбешік]]тер алады. [[Максвелл Монт]] тауы планетадағы ең биік нүкте болып табылады.

== Ең ыстық планета ==
Шолпан – Күн жүйесіндегі ең ыстық планета. Планетадағы орташа температура шамамен ~800°Ғ тең. Бұл тіпті [[Меркурий]]дің [[температурасы]]нан да жоғары (ал Меркурий – Күнге ең жақын орналасқан планета). Шолпанның [[атмосфера]]сы – барлық планеталардың ішіндегі ең тығызы. Атмосфера [[көмірқышқыл газы]]нан, [[азот]]тан, [[су буы]]нан, [[күкірт]] қос тотығынан және күкірт қышқылы бөлшектерінен тұрады. Аталған [[химиялық элементтер]] планетадағы барлық жылуды жинап, оның өте ыстық болуына себеп болады.

== Шолпанның меридианнан өтуі ==
Шолпанның [[меридиан]]нан өтуі планета [[Күн]] мен [[Жер]]дің ортасынан тікелей өтіп, Күннің кішкене бөлігін жауып қалған кезде орын алады. Меридианнан өту [[Күннің тұтылуы]]на, яғни Ай Жер мен Күннің ортасынан өтіп бара жатып, Күннің бір бөлігін жауып қалған кезге ұқсайды. Бұл құбылысты ең алғаш [[1639]] жылдың 4 [[желтоқсан]]ында британдық шіркеу қызметкері Джереми Хоррокс пен оның жолдасы Уильям Крабтри байқады. Ең соңғы рет Шолпанның меридианнан өтуі 2004 жылы болды. Бұл оқиғаны әлемдегі көптеген ғалымдар байқап, зерттеді. Шолпанның меридианнан келесі өтуі 2012 жылға болжанған.

= =Шолпанның кезеңдері ==
Жердің серігі секілді Шолпан да Жерден қарағанда бірде ұлғайып, бірде кішірейіп отырады. Мұндай өзгерулер планетаның Күнді айналуы барысында күн сәулесіне малынуына не қараңғыда қалуына байланысты болады. Шолпанның мұндай кезеңдерін ең алғаш рет 1610 жылы атақты астроном [[Галилео Галилей]] байқады.

== Шолпан және мифология ==
Шолпан (Венера) махаббат және шұрайлылық құдайы болған. Сонымен қатар ол римдіктердің арғы тегі ретінде саналды. Ол көптеген римдік фестивальдар мен аңыздардың басты кейіпкері болған.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{wikify}}

== Сыртқы сілтемелер ==
{{commons}}
* [http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Venus Venus Profile] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110831094309/http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Venus |date=2011-08-31 }} by [http://solarsystem.nasa.gov NASA's Solar System Exploration]
* [http://www.mentallandscape.com/V_Venus.htm The Soviet Exploration of Venus], [http://www.mentallandscape.com/C_CatalogVenus.htm Image catalog]
* [http://www.nineplanets.org/venus.html The Nine Planets: Venus]
* [http://heasarc.gsfc.nasa.gov/docs/heasarc/missions/venera1112.html NASA page about the Venera missions]
* [http://www2.jpl.nasa.gov/magellan/ Magellan mission home page]
* [http://heasarc.gsfc.nasa.gov/docs/heasarc/missions/pvo.html Pioneer Venus information from NASA]
* [https://archive.is/20120523224458/sunearth.gsfc.nasa.gov/eclipse/transit/venus0412.html Detailed information about transits of Venus]
* [http://www.geody.com/?world=venus Geody Venus], a search engine for surface features
* [http://www.worldwindcentral.com/wiki/Venus Maps of Venus in NASA World Wind] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150206160948/http://www.worldwindcentral.com/wiki/Venus |date=2015-02-06 }}
* [http://www.sil.si.edu/exhibitions/chasing-venus/intro.htm Chasing Venus, Observing the Transits of Venus] Smithsonian Institution Libraries
* [http://www.lpi.usra.edu/resources/vc/vchome.shtml Venus Crater Database] Lunar and Planetary Institute
* [http://aa.usno.navy.mil/data/docs/diskmap.php  Calculate/show the current phase of Venus] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070922224411/http://aa.usno.navy.mil/data/docs/diskmap.php |date=2007-09-22 }} (U.S. Naval Observatory)

{{Footer_SolarSystem}}

[[Санат:Шолпан]]
[[Санат:Жер тәрізді ғаламшарлар]]
[[Санат:Күн жүйесі ғаламшарлары]]
[[Санат:Астрономия]]

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

Бұл бетте қолданылған үлгілер:

Үлгі:Ambox (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Citation/core (өңдеу)
Үлгі:Citation/identifier (өңдеу)
Үлгі:Citation/make link (өңдеу)
Үлгі:Cite journal (өңдеу)
Үлгі:Cite web (өңдеу)
Үлгі:Commons (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:E (өңдеу)
Үлгі:Footer SolarSystem (өңдеу)
Үлгі:Hide in print (өңдеу)
Үлгі:HumanizeDate (өңдеу)
Үлгі:Infobox Planet (өңдеу)
Үлгі:Only in print (өңдеу)
Үлгі:Sec link/normal link (өңдеу)
Үлгі:Sec link/text (өңдеу)
Үлгі:Sec link auto (өңдеу)
Үлгі:Side box (өңдеу)
Үлгі:Sister (өңдеу)
Үлгі:Str left (өңдеу)
Үлгі:Str ≠ len (өңдеу)
Үлгі:Webarchive (өңдеу)
Үлгі:Wikify (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Дереккөздер (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Кесте (өңдеу)
Үлгі:Күн жүйесі (өңдеу)
Үлгі:Навигациялық кесте (кодын көру) (қорғалған)
Module:Arguments (кодын көру) (қорғалған)
Module:Category handler (кодын көру) (қорғалған)
Module:HtmlBuilder (кодын көру) (қорғалған)
Module:Message box (кодын көру) (қорғалған)
Module:Message box/configuration (кодын көру) (қорғалған)
Module:Namespace detect (кодын көру) (қорғалған)
Module:Namespace detect/config (кодын көру) (қорғалған)
Module:Namespace detect/data (кодын көру) (қорғалған)
Module:Navbox (кодын көру) (қорғалған)
Module:Yesno (кодын көру) (қорғалған)

Шолпан (ғаламшар) бетіне қайту.

«https://kk.wikipedia.org/wiki/Шолпан_(ғаламшар)» бетінен алынған