Темір жол бетінің кодын көру

Бұл бетті өңдеуге рұқсатыңыз жоқ. Келесі себеппен:

Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.

The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Start of block: 13:48, 2024 ж. шілденің 2
Expiry of block: 13:48, 2025 ж. шілденің 2

Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.

Please include all above details in any queries you make. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.

Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

Бұл беттің кодын көріп, көшіре аласыз.

[[File:Tren a las nubes cruzando Viaducto la Polvorilla.jpg|thumb|300px|Темір жол]]
[[File:2TE10U Russian Locomotive.jpg|thumb|300px|Дизель локомотиві]]
'''Темір жол''' — [[реліс]]термен жүретін [[жүк]]терді және [[жолаушы]]ларды тасымалдайтын көліктің бір түрі. Темір жолдың дәлме-дәл мәні — жер бетіндегі релістермен жабдықталған қатынас жолдары, және жөніндегі құрылыстары.

==Тарих==
===Жолдың дамуы===
Алғашқы темір жол [[Ежелгі Грекия]]да [[Коринф]] қаласында пайда болған. Жол 6 километр ұзын [[әктас]]тан құралған ор болған. Вагондарды жылжыту үшін [[құл]]дарды жұмсаған болатын. [[Орта ғасыр]]да [[Еуропа]]да ағаштан жасалған темір жолды [[шахта]]ларда [[кен]] тасуға пайдаланған. Жылжитын күш адам және мал болған еді. Темір жол көлігі [[XIX ғасыр]]да ірі өнеркәсіп орындарының ашылуына, әсіресе, кен қазып, металл өңдеудің дамуына байланысты пайда болды.

===Локомотив===
Дүние жүзінде тұңғыш бу локомотив [[1825]] жылы [[Англия]]да [[Дж. Стефенсон]] салдырған ұзындығы 21 км “[[Стоктон]] – [[Дарлингтон]]” желісінде қатынады. Бұдан кейін бу локомотив XIX ғасырдың 30-жылдары [[Австрия]]да, [[Германия]]да, [[Бельгия]]да және [[Франция]]да пайда болды. [[1830]] жылда [[АҚШ]]-та, [[1837]] жылда [[Ресей]]де темір жол желілері ашылады. [[1850]] – [[1870]] жылда [[Азия]]да, [[Африка]]да, [[Оңтүстік Америка]]да, [[Австралия]]да салына бастады. Темір жол құрылысы аз уақыт ішінде жедел қарқынмен дамып, [[XX ғасыр]]дың басында темір жол торабының [[әлем]]дегі жалпы ұзындығы 1 млн. км-ден асып түсті. Электро күштің алғашқы пайдаланушы [[1947]] жылы [[Вернер Сименс]] болған. 
[[File:Talgo-Тулпар.jpg|thumb|left|300px|Тұлпар. Астана-Алматы маршрутымен жүретін жылдам пойыз.]]
===Қазақстандағы темір жол===
[[Қазақстан]] жеріндегі тұңғыш теміржол магистралі [[1894]] жылдың [[25 қазан]]ында [[Покров]] слободасы (бүгінде РФ [[Саратов облысы]]ндағы [[Энгельс қаласы|Энгельс]] қ.) - [[Орал]] тар табанды темір жол телімінің құрылысы аяқталғаннан кейін ашылды. Осы жолдың 130 шақырымы қазіргі Қазақстан жері арқылы өткен. Арада 4 жыл өткеннен кейін [[Урбах]]-[[Астрахан]] тар табанды темір жол іске қосылды. Мұның да 77 шақырымы [[қазақ дала]]сын басып өтті.
[[1901]]-[[1906]] жылдары Қазақстан жерінің 1660 шақырымдық аумағын алған, [[Орта Азия]] мен [[Ресей]]дің орталығын қосатын, [[Орынбор]]-[[Ташкент]] темір жолы салынды.
Қазақстан теміржол көлігі тарихының елеулі оқиғаларының бірі: [[1986]] жылғы [[20 ақпан]]да, әлемде бірінші болып, жалпы салмағы 43,4 мың тонна және ұзындығы 6,5 шақырым болатын жылжымалы құрамға 440 вагон тіркеліп, Тың темір жолы арқылы өткізілді.
[[1950]] жылдардың ортасында [[Қытай Халық Республикасы]]на қатынайтын теміржолдың дамуына үлкен назар аударылды. [[1959]] жылы [[Ақтоғай]]-[[Достық]] телімі салынды. [[1956]]-[[1960]] жылдары Қазақстан әрі Қытай жақтан екі елдің темір жолын қосатын магистральдың құрылысы жүргізілді. Бұл жұмыстар [[1988]] жылы кеңес-қытай келісімінен кейін қайта жаңғырды. [[1990]] жылы болған темір жолдардың түйісуі қазақстандық [[Достық стансасы]] мен қытайлық [[Алашанькоу стансасы]]н қосатын шекара өткелін жасады. Осы жылдан кейін онда жүк құрамдарының қозғалысы басталып, Трансазиялық теміржол магистралінің Солтүстік дәлізі іске қосылды. Сол кезеңде Достық стансасының қайта тиеу және тасымалдау қуаты артты.

==Әлемдегі Темір жол ұзындығы==
Темір жол қатынас жолдардың ұзындығы 10 000 км-ден асатын халықтардың тізімі:
[[File:08 tory railtrack ubt.jpeg|400px|thumb|08 tory railtrack ubt]]
{| class="standard sortable"
!№!!Халық!!ТЖ ұзындығы (км)!!Тығыздығы
|-
|&nbsp;||Түгел||align="right"|1 134 429||
|-
|align="right"|1||{{Flagcountry|АҚШ}}||align="right"|226 427||align="right"|23,79
|-
|align="right"|2||{{Flagcountry|Ресей}}||align="right"|87 157||align="right"|5,10
|-
|align="right"|3||{{Flagcountry|Қытай}}||align="right"|77 834||align="right"|8,11
|-
|align="right"|4||{{Flagcountry|Үндістан}}||align="right"|63 327||align="right"|19,26
|-
|align="right"|5||{{Flagcountry|Канада}}||align="right"|46 688||align="right"|4,68
|-
|align="right"|6||{{Flagcountry|Германия}}||align="right"|41 896||align="right"|117,35
|-
|align="right"|7||{{Flagcountry|Аустралия}}||align="right"|37 855
|-
|align="right"|8||{{Flagcountry|Аргентина}}||align="right"|31 409
|-
|align="right"|9||{{Flagcountry|Франция}}||align="right"|29 213||align="right"|53,40
|-
|align="right"|10||{{Flagcountry|Бразилия}}||align="right"|28 857
|-
|align="right"|11||{{Flagcountry|Жапония}}||align="right"|23 506||align="right"|62,21
|-
|align="right"|12||{{Flagcountry|Польша}}||align="right"|22 314||align="right"|71,36
|-
|align="right"|13||{{Flagcountry|Украина}}||align="right"|21 655||align="right"|35,87
|-
|align="right"|14||{{Flagcountry|Оңтүстік Африка Республикасы }}||align="right"|20 872
|-
|align="right"|15||{{Flagcountry|Италия}}||align="right"|19 729||align="right"|65,49
|-
|align="right"|16||{{Flagcountry|Мексика}}||align="right"|17 516||align="right"|8,88
|-
|align="right"|17||{{Flagcountry|Құрама Патшалық}}||align="right"|16 454||align="right"|67,21
|-
|align="right"|18||{{Flagcountry|Spain}}||align="right"|15 288||align="right"|30,74
|-
|align="right"|19||{{KAZ}}||align="right"|13 700
|-
|align="right"|20||{{Flagcountry|Швеция}}||align="right"|11 633||align="right"|25,85
|-
|align="right"|21||{{Flagcountry|Румыния}}||align="right"|10 788||align="right"|45,42
|}

==Тағы қараңыз==
*[[Пойыз]]
*[[Темір жол көлігі]]
*[[Темір жол стансасы]]
*[[Қарағанды темір жол вокзалы]]

{{Commonscat|Railroad}}

[[Санат:Жолдардың түрлері]]
[[Санат:Қатынас]]
[[Санат:Логистика]]

Бұл бетте қолданылған үлгілер:

Үлгі:Commons (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Commonscat (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Country data Canada (өңдеу)
Үлгі:Country data Germany (өңдеу)
Үлгі:Country data Italy (өңдеу)
Үлгі:Country data Mexico (өңдеу)
Үлгі:Country data Poland (өңдеу)
Үлгі:Country data Russia (өңдеу)
Үлгі:Country data Spain (өңдеу)
Үлгі:Country data Аргентина (өңдеу)
Үлгі:Country data Аустралия (өңдеу)
Үлгі:Country data АҚШ (өңдеу)
Үлгі:Country data Бразилия (өңдеу)
Үлгі:Country data Германия (өңдеу)
Үлгі:Country data Жапония (өңдеу)
Үлгі:Country data Италия (өңдеу)
Үлгі:Country data Канада (өңдеу)
Үлгі:Country data Мексика (өңдеу)
Үлгі:Country data Оңтүстік Африка Республикасы (өңдеу)
Үлгі:Country data Польша (өңдеу)
Үлгі:Country data Ресей (өңдеу)
Үлгі:Country data Румыния (өңдеу)
Үлгі:Country data Украина (өңдеу)
Үлгі:Country data Франция (өңдеу)
Үлгі:Country data Швеция (өңдеу)
Үлгі:Country data Қытай (өңдеу)
Үлгі:Country data Құрама Патшалық (өңдеу)
Үлгі:Country data Үндістан (өңдеу)
Үлгі:Flagcountry (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Flagcountry/core (өңдеу)
Үлгі:KAZ (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Sec link/normal link (өңдеу)
Үлгі:Sec link/text (өңдеу)
Үлгі:Sec link auto (өңдеу)
Үлгі:Side box (өңдеу)
Үлгі:Sister (өңдеу)
Үлгі:Str left (өңдеу)
Үлгі:Байрақ (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Байрақ/байрақ (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Байрақ/Қазақстан (кодын көру) (қорғалған)

Темір жол бетіне қайту.

«https://kk.wikipedia.org/wiki/Темір_жол» бетінен алынған