Корея тарихы бетінің кодын көру

Бұл бетті өңдеуге рұқсатыңыз жоқ. Келесі себеппен:

Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.

The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Start of block: 13:48, 2024 ж. шілденің 2
Expiry of block: 13:48, 2025 ж. шілденің 2

Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.

Please include all above details in any queries you make. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.

Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

Бұл беттің кодын көріп, көшіре аласыз.

{{Корея тарихы}}
Бұл мақалада Кореяның [[20 ғасыр|XX ғасырға]] дейінгі тарихы, яғни [[КХДР|Солтүстік]] және [[Оңтүстік Корея]] болып, екіге [[Кореяның бөлінуі|бөлінгенге]] дейінгі кезең тарихы баяндалады.

== Ерте тарих ==
Археологиялық қазба қалдықтары бойынша [[Корей түбегі]]нде алғаш рет адамдар осыдан 70 мың жыл бұрын пайда болған. [[Хамгён-Пукто]], [[Пхёнан-Намдо]], [[Кёнгидо]] және [[Чхунчхон-Пукто]] провинцияларында [[палеолит]] кезеңіне жататын көптеген тастан жасалған еңбек құралдарының қалдықтары табылған. Сол кездегі адамдар үңгірді мекен еткен, сондай-ақ жұпыны үйлер тұрғызған.<ref>{{cite book
  |last=Старк
  |first=Мириам
  |authorlink=Старк, Мириам
  |coauthors=
  |title=Archaeology Of Asia
  |publisher=Blackwell Publishing
  |year=2005
  |location=
  |lang=en
  |pages=137
  |url=http://books.google.com/books?id=CUBL0Y8L2JMC
  |doi=
  |id=
  |isbn=1405102128}}</ref><ref>[http://www.bartleby.com/67/160.html 6. Korea, to 540 °C.E. 2001. The Encyclopedia of World History] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081011045235/http://www.bartleby.com/67/160.html |date=2008-10-11 }}{{ref-en}}</ref>

== Ежелгі Чосон ==
Аңыз бойынша Корея халқының негізін қалаушылар ''Тангун'' атты аспан иесі мен әйел-аюдың ұлы. Бұл оқиға  б.з.д. 1300 жылы болған. Тарихшылар Ежелгі Чосон (Ко Чосон) кезеңін Кореяның ең бастапқы кезеңдерінің бірі деп ойлауда. Ежелгі Чосон аумағы Солтүстік Кореяның түбек аралығы мен Ляодун түбегі аралығында орналасқан.

== Ерте мемлекеттер (б.з.б. 108  — [[3 ғасыр|III ғасыр]]) ==
Ко Чосон мемлекеті құлдырағаннан кейін،оның орнына жаңадан 3 мемлекет құрыла бастады. Ол мемлекеттер Махан, Чинхан және Пёнхан. Онымен қоса Ко Чосон ыдырағаннан кейін 

Силла, Пэкче және Когурё секілді феодалды мемлекеттер пайда болды. Кейіннен 676 жылы Пэкче мен Когурё Силла елінен жеңіліп Силла елінің аумағына кірді.Жаңа құрылған бұл мемлекет Біріккен Силла деп аталса 935 жылы ''Корё'' мемлекеті деген атпен белгілі бола бастады. Дәл осы уақытта Пархэ мемлекеті дами бастады.

Бұл Кореядағы [[будда]] дінінің гүлденген сәті еді.

== Үш патшалық ==
«Үш корей мемлекеті» - бұл б.з.д. I-ші ғасырдан б.з. [[VII ғасыр]]ға дейін [[Корей түбегі]] мен [[Маньчжурия]]ны басып алған [[Когурё]], [[Пэкче]] және [[Силла]] атты ерте феодалдық корей мемлекеттерінің атауы. Бұл мемлекеттер Қытай жаулап алушыларына қарсы күрес барысында құрылды. Үш мемлекет деп аталатын кезеңде және одан ертеректе басқа кішігірім рулық құрылымдар мен мемлекеттер де болған, соның ішінде [[Кая]], [[Тонъе]], [[Окчо]], [[Пуё]] және т.б.

=== Тарихы ===

Силла аңызға айналған кезде ''[[Самгук Саги]]''-дің айтуы бойынша үш мемлекет кезеңі б.з.д. 57 жылы басталған. Бүгінгі Қытай мен [[КХДР]]-ын бөліп тұрған [[Амноккан]] өзенінің солтүстігі мен оңтүстігінде орналасқан Когурё мемлекеті біздің дәуірімізге дейінгі б.з.д. 37 жылы Қытайдан тәуелсіздікке қол жеткізді. Б.з.д. 18 жылы Когурё билеушісінің екі ұлы мұрагерлік үшін күрескісі келмей, елден қашып, түбектің оңтүстік-батысында Пэкче мемлекетін құрды. Пэкченің астанасы Хансон болды, кейінірек Унчхон (қазіргі [[Конджу]]), соңында Собури болды.

Тарихи көрініс бірнеше ерекшеленеді.

Корей тілінен аударғанда «үш мемлекет» дегенді білдіретін «Самгук» сөзі «[[Самгук Саги]]» және «[[Самгук Юса]]» классикалық мәтіндерінің корей атауларында қолданылған. Бұл Қытайдың үш патшалығына еліктеу.

Когурёның алғашқы тарихи расталған билеушісі Юри болды. Оның қайтыс болған күні ғана сенімді түрде белгілі - 18 жыл. Когурё 3 ғасырға дейін империяға айналды. Ол бұл мәртебені басынан бастап талап етті. Оның тарихында екі астанасы болған: 427 жылға дейін - Куннэ, оның орналасқан жері белгісіз, бірақ қытай ұлттық дереккөздері оны Қытайға орналастырған және [[Пхеньян]] (427 жылдан кейін).

Шамамен 234 жылы [[Ма]] тайпалық одағы [[Пэкче]] мемлекетіне айналды. Мемлекеттің астанасы Виресон қаласы болды, оның орналасқан жері нақтыланбаған. Бірақ, шамасы, ол [[Асан]] аймағында болған. Оңтүстік Кореяның ультраұлттық тарихнамасы оны қазіргі [[Сеул]]ге орналастырғанымен, бұған негіз жоқ.

356 жылы [[Чин]] тайпалық одағы Силла мемлекетіне айналды. Силланың астанасы - Сораболь, қазіргі Кёнджу.

356 жылы Будда дінін уағыздаушылар Силлаға келді, онда буддизм мемлекеттік дінге айналды, бұл Чиннан Силлаға өзін-өзі анықтауды өзгертуге себеп болды. 372 жылы буддистік уағыздаушылар Когурёге де келді, оларды салқындықпен қарсы алды, дегенмен олар шаманизмге негізделген өздерінің синкреттік культтарына өздерінің наным-сенімдерін ішінара енгізді. 384 жылы олар Буддизм мемлекеттік дінге айналған Пэкчеге жетті.

Силла мемлекеті 512 жылы [[Усан]] тайпалық одағына бас иіп, 562 жылы [[Кая]] тайпалық одағын жаулап алды.

Үш корей мемлекетінің территориясының кеңеюімен олардың арасында бүкіл Корея түбегінде үстемдік ету үшін күрес басталды, оны Қытайдың феодалдық билеушілері өз мақсаттарына пайдалануға тырысты. Император [[Ян-ди]] 612 жылы үлкен армияны жабдықтап, ��ны Когурёні жаулап алу жорығына жіберді, бірақ жеңіліске ұшырады.

644 жылдан бастап қытайлық [[Тан]] әулеті Когурёға қарсы бірқатар сәтсіз жорықтар жүргізді. Тек Силламен одақтасу Тан әулетіне 660 жылы алдымен Пэкче армиясын, ал 668 жылы - Когурёні жеңуге мүмкіндік берді. Тан әулеті Когурё мен Пэкченің барлық жерлерін қауіпсіздендіруге үміттенген. Бірақ 668 жылы Пэкче  территориясын сол жерде қытайлық мүдделерді қорғау деген желеумен өзін Қытайдың вассалы деп таныған [[Силла]] мемлекеті қосып алды. 676 жылы [[Силла-тан соғыстары]] басталды, сол кезде Силланың шекаралары Тедон өзеніне дейін көтерілді. Одан кейінгі кезең Оңтүстік Корея тарихнамасында «Біріккен Силла» деп аталады, дегенмен техникалық жағынан осы кезеңде Корей түбегі толықтай біріктірілмеген, ал Хамгён мен Тэдон өзенінің солтүстігіндегі территориялар [[Бохай]] тунгус-маньчжур мемлекетінің бақылауына өтті.

== Пэкче және Біріккен Силла ==

== Кейінгі үш патшалық ==

== Корё ==
''Корё'' атауы 918-936 жылдары ел атауы ретінде қолданысқа ие бола бастады.

Корея сөзі Корё сөзінен шыққан.

== Моңғол шапқыншылығы ==
1231 жылы Моңғол империясы Корёны қосып ала бастады және 25 жылдық күрестен кейін Корё патша моңғолдың бөлігі болуға мәжбүр болды. Корея келесі 80 жылды Шыңғыс хан әулетінің билігінде өткізді. Моңғолдарға алғашқы сый-құрмет 1241 жылдан басталады; моңғол императорларының сарайында корей билеушілері үнемі пайда болды; тақ мұрагерлері де сонда өмір сүрді, әкесі қайтыс болғаннан кейін ғана өз еліне оралып, тақты (моңғол императорының рұқсатымен) иемдену үшін оралды; кейбір жағдайларда корей билеушілері де, оның айналасындағылар да моңғол костюмін киген.

XIV ғасырдың ортасында Моңғол империясы ішкі жанжалдармен ыдырап, ақырындап жойыла бастады, ал Конмин патша моңғол тәуелділігінен арыла алды.

Юань әулеті Қытайда құлап, Мин әулеті билік құрған кезде Корё екіұшты жағдайға тап болды: бір жағынан ол өзінің жаңа әулетке деген вассалдық қатынасын таныды (1368), екінші жағынан, ол Қытайдан жойылған Юаньмен бұрынғы қарым-қатынасын жалғастырды, тіпті соңғылардың жағына ашық шығып, өз армиясын Қытай шекараларына ауыстырды. Бұл жағдайды Корё әулетінің соңғы билеушісінің қайын атасы - корей армиясының бас қолбасшысы генерал Ли Сон Ге шебер қолданды. Ол Корё әулетін құлатып, жаңадан Чосон деген атпен белгілі әулетті құрды (1392 ж.).

== Чосон ==
[[Сурет:Gyeongbokgung-05.jpg|thumb|250px|[[Чосон әулеті]]нің кезеңіндегі сәулет]]
=== Чосон тарих сахынасынан кетуі ===

== Корея — Жапония тары ==

== Тәуелді Корея тарихы ==
* Ең бірінші болып Корея елін отарлаған ел Моңғол халқы болды. Корея елі 80 жыл бойы тәуелсіздік жолында күресті. Кейіннен моңғол елі әлсіре бастады. Осы сәтті жақсы пайдаланған Комин патша  XIV ғасырдың жартысында өз елін тәуелсіз ете алды.
* Орыс-жапон соғысы біткеннен кейін Жапония Кореяны отарлай бастады. Алдағы 35 жылды (1910-1945) Корея Жапондықтардың билігімен өткізді.
* Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Жапония қатты әлсіреп өз отарлауын тоқтатты. Осы сәтті жақсы пайдаланған [[КСРО]] мен [[АҚШ]] Корея жерін екіге бөліп алды.

== Тәуелсіз Корея ==
1948 жылы Корея өз тәуелсіздігін алып екіге бөлінді.

=== Солтүстік Корея ( Корей Халық Демократиялық Республикасы)===
1945 жылы Кореяны АҚШ пен КСРО бөліп алды.

Тәуелді болған Корея бостандықты қалады. Сол себепті өздерінің билігін жүргізе бастады. Комитет басшысы  Ким Ир Сен болды. 1948 жылдың 9 қыркүйегінде Солтүстік Корея кеңес үкіметінен КХДР деген атпен бостандық алды.

== Оңтүстік Корея (Корея республикасы) ==
1948 жылы 15 тамызда Оңтүстік Корея АҚШ-тан тәуелсіздігін алып،гүлдене бастады.Корея республикасы енді Республика болуға шешім қабылдады.
<ref>«Қазақ энциклопедиясы»</ref>

=== Кореяның бөлінуі ===
[[1945 жыл]]ы [[Жапония]]ның [[Екінші дүниежүзілік соғыс]]та жеңілгенінен кейін, Корея шекарасы екі ауқымды әскери жауапкершілікті аймаққа бөлінді:
#[[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы]]ның бақылауында — 38° паралелінен солтүстікке қарай.
#[[АҚШ]]тың бақылауында — 38° паралелінен оңтүстікке қарай. Осының нәтижесінде [[1948 жыл]]ы осы екі аумақта қос мемлекет орнады:
*''солтүстікте'' — [[Корей Халық Демократиялық Республикасы]]
*''оңтүстікте'' — [[Корея Республикасы]]

==== Екі ел арасында 1949 жылы қарулы қақтығыстар ====

1950 жылы Солтүстік Корея жетекшісі [[Ким Ир Сен]] Мәскеуде болып, Кеңес Одағының қолдауымен қайтты. Оңтүстік Кореяның «Әскери азат ету» жоспарын Қытай жетекшісі [[Мао Дзэ Дун]]мен мақұлданды. 1950 жылы 25 маусымда Солтүстік Корея армиясы оңтүстікке жылжыды. 3 күннен кейін олар оңтүстіктің астанасы - [[Сеул]]ды алды. Қыркүйектің ортасына қарай бүкіл Жартыарал солтүстіктің қолына өтті. Бірақ 7-ші шілдеде БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі Оңтүстік Кореяға көмекке Халықаралық әскерді жіберуге дауыс берді.

Қыркүйек айында БҰҰ-ның әскерлері (негізінен Америка әскерлері) Оңтүстіктерге көмекке келді. Енді оқиғалар кері жаққа қарай тез дамыды. Американдықтар Сеулды алды, 38-ші параллельден өтіп, КХДР-ға басып кірді. Солтүстік Корея апатты жағдайда болды, кенеттен бұл іске Қытай араласты. Қытай жетекшілері АҚШ-қа соғыс жарияламай, Солтүстік Кореяға әскерін көмекке жіберді. Қытайда олрды ресми «халық еріктілері» деп атады. Қазан айында Қытайдың миллионға жуық әскери Ялуцзян өзені шекарасын өтіп, американдықтармен шайқасқа түсті. Майдан 38-параллельде теңестірілді.

==== Уақытша бітім ====
Соғыс тағы үш жылға созылды. 1950 жылғы американдық шабуылы кезінде Солтүстік Кореяға көмекке КСРО бірнеше авиациялық дивизияларды жіберген болатын. Американдықтар қытайлықтардан техникасы бойынша басым еді, 1953 жылы 27 шілдеде соғыс уақытша бітіммен аяқталды.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{Корея Республикасы тақырыптарда}}

[[Санат:Корея тарихы]]

Бұл бетте қолданылған үлгілер:

Үлгі:* (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Cite book (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Namespace detect (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Ref-en (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Ref-info (өңдеу)
Үлгі:Ref-lang (өңдеу)
Үлгі:Sidebar with collapsible lists (өңдеу)
Үлгі:Webarchive (өңдеу)
Үлгі:Байрақ/Корея Республикасы (өңдеу)
Үлгі:Байрақ/Оңтүстік Корея (өңдеу)
Үлгі:Дереккөздер (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Корея Республикасы тақырыптарда (өңдеу)
Үлгі:Корея тарихы (өңдеу)
Үлгі:Кітап (өңдеу)
Үлгі:Мемлекет тақырыптарда (өңдеу)
Үлгі:Навигациялық жол (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Навигациялық кесте (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Ту (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Ту/icon (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Түс (кодын көру) (қорғалған)
Үлгі:Түс/Корея Республикасы (өңдеу)
Үлгі:• (кодын көру) (қорғалған)
Module:Arguments (кодын көру) (қорғалған)
Module:Navbar (өңдеу)
Module:Navbox (кодын көру) (қорғалған)
Module:No globals (кодын көру) (қорғалған)
Module:Sidebar (өңдеу)

Корея тарихы бетіне қайту.

«https://kk.wikipedia.org/wiki/Корея_тарихы» бетінен алынған