Қазақстан Республикасының Вице-президенті

	Қазақстан Республикасының Вице-президенті
Лауазым пайда болды	16 желтоқсан 1991
Алғашқысы	Ерік Мағзұмұлы Асанбаев
Соңғысы	Ерік Мағзұмұлы Асанбаев
Лауазым ыдыратылды	22 ақпан 1996

Қазақстан Республикасының Вице-президенті — 1991—1996 жылдары Қазақстан Республикасында болған лауазым. Мұндай лауазымды атқарған бірінші және жалғыз адам Ерік Мағзұмұлы Асанбаев болды. Ол бұл қызметті 1991 жылы 16 желтоқсанда Республиканың тәуелсіздігі жарияланғаннан бері атқарды. 1996 жылы 22 ақпанда Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Асанбаевты қызметінен босатты.

Қазақстан Вице-президенттері

Аты	Қызметін бастады	Қызметін аяқтады	Ескертпелер
Сергей Терещенко	Сәуір 1990	Мамыр 1990	Қазақ КСР Президентінің орынбасары (Вице-Президент)^[1]^[2]
Ерік Асанбаев	16 қазан 1991	22 ақпан 1996	Қазақ КСР Вице-Президенті. 1991 жылғы 16 желтоқсаннан бастап Қазақстан Республикасының Вице-Президенті^[3]^[4]

Қазақ КСР Президентінің орынбасары

Қазақ КСР Президентінің орынбасары лауазымы «Қазақ КСР Президенті қызметін тағайындау және Қазақ КСР Конституциясына (Негізгі Заңы) өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы» 1990 жылғы 24 сәуірдегі Қазақ КСР Заңына сәйкес Президент лауазымының енгізілуімен бір мезгілде енгізілді.^[5] Оған сәйкес:

Қазақ КСР Президентінің орынбасары Қазақ КСР Президентінің өкілеттігі бойынша оның жекелеген функцияларын орындайды және ол болмаған немесе Президент өз міндеттерін жүзеге асыра алмаған жағдайда Президентті алмастырады.
Егер Қазақ КСР Президенті қандай да бір себептермен өз міндеттерін атқара алмаса, Қазақ КСР жаңа президенті сайланғанға дейін оның өкілеттігі Қазақ КСР Президентінің орынбасарына, ал егер бұл мүмкін болмаса - Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Төрағасына өтеді.
Қазақ КСР Президентінің орынбасарын Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі алғаш рет алты жыл мерзімге сайлайды.

Бұл лауазымға Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі төрағасының бірінші орынбасары қызметін атқарған Сергей Александрович Терещенко сайланды. Ол 1990 жылдың 24 сәуірі мен 13 мамыры аралығында қызмет атқарды. 13 мамырдан бастап Сергей Терещенко ҚКП Оңтүстік Қазақстан облыстық комитетінің бірінші хатшысы болып тағайындалды, ал Президенттің орынбасары лауазымы бос болды. Ресми түрде Қазақ КСР Президентінің орынбасары қызметі Қазақстанның 1993 жылғы Конституциясының қабы��дануымен жойылды.

Вице-Президент лауазымының пайда болуы

1990 жылғы 20 қарашада Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі «Қазақ КСР мемлекеттік билік пен басқару құрылымын жетілдіру және Қазақ КСР-нің Конституциясына (Негізгі Заңына) өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң қабылдады,^[6] оған сәйкес Қазақ КСР-нің вице-президенті лауазымы енгізілді.

1991 жылғы 1 желтоқсанда Қазақ КСР Президентінің жалпыхалықтық сайлауында осыған дейін Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Төрағасы қызметін атқарған Ерік Мағзұмұлы Асанбаев Қазақ КСР вице-президенті лауазымына сайланды.^[7]

10 желтоқсанда бұл қызмет Қазақстан Республикасының вице-президенті болып атала бастады. 6 күннен кейін республиканың КСРО-дан тәуелсіздігі жарияланды.

1992 жылғы 2 шілдедегі Қазақ КСР Конституциясына енгізілген өзгерістерге сәйкес^[8] Қазақстан Республикасының Президенті мен Қазақстан Республикасының Вице-Президентін Қазақстан Республикасының азаматтары жалпыға бірдей, тең және тікелей сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру арқылы бес жыл мерзімге сайлайды. Қазақстан Республикасының Вице-президенті лауазымына кандидатураны Қазақстан Республикасының Президенттігіне кандидат ұсынады. Қазақстан Республикасының Президенті мен Вице-Президентін сайлау тәртібі «Қазақ КСР Президентін сайлау туралы» Қазақ КСР заңымен айқындалады.

1993 жылғы Конституция бойынша мәртебесі

1993 жылы 28 қаңтарда тәуелсіз мемлекеттің жаңа негіздерін бекіткен жаңа Конституция қабылданды.^[9] Ол вице-президент лауазымының кейбір ережелерін реттеді.

81-бапқа сәйкес Қазақстан Республикасының вице-президенті Республика Президентімен бірге сайланды және оның тапсырмасы бойынша Президенттің жекелеген функцияларын орындайды және Президент өз міндеттерін орындамаған немесе жүзеге асыра алмаған жағдайда оны алмастырды. Вице-президенттің республиканың өкілді органының депутаты болуға, басқа мемлекеттік органдарда және қоғамдық бірлестіктерде қызмет атқаруға, кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруға құқығы жоқ. Оған иммунитетке кепілдік берілді.^[10]
82-бапқа сәйкес республиканың вице-президенті, оның пікірінше, өз өкілеттіктерін одан әрі жүзеге асыру мүмкін болмаған жағдайда отставкаға кетуге құқылы болды.^[10]
83-бапқа сәйкес, Республика Президенті отставкаға кеткен немесе ол қайтыс болған жағдайда Президенттің өкілеттігі вице-президентке өтеді. Вице-президент Президенттiң мiндеттерiн өзiне ала алмаса, олар Жоғарғы Кеңес Президиумының Төрағасына берiледi. Мұндай жағдайларда президент сайлауы екі айдың ішінде өтуі керек. Ал вице-президент отставкаға кеткен немесе ол қайтыс болған жағдайда Президент Жоғарғы Кеңеспен келісе отырып, вице-президентті тағайындайды.
114-бапқа сәйкес, вице-президент болып Қазақстан Республикасының аумағында кемінде он жыл тұрақты тұратын және мемлекеттік тілді меңгерген Қазақстан Республикасының азаматы сайлана алады.

Өтпелі ережелерде 1993 жылғы Конституция күшіне енген кезде қолданыста болған Қазақ КСР заңнамасына сәйкес сайланған Қазақстан Республикасының Президенті мен Вице-Президентінің өкілеттіктері келесі Президент сайлауына дейін сақталады деп ерекше атап өтілді.^[10]

Жаңа Конституция 1995 жылы қабылданғандықтан, 1993 жылғы Конституция бойынша вице-президент сайлауы өткізілген жоқ.^[11].

Лауазымды тарату

1995 жылы 30 тамызда жаңа Конституцияны қабылдау туралы референдум өтті, онда Вице-президент лауазымы тек өтпелі ережелерде аталған. 94-бапта Конституция күшіне енген сәтте қолданылып жүрген Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес сайланған Қазақстан Республикасының Вице-президенті өзі сайланған мерзім өткенге дейін өз өкілеттігін сақтап қалатыны көрсетілген.^[12]

1995 жылы 24 қарашада «Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі туралы ережені бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығына қол қойылды,^[13] онда вице-президент туралы ескертулері жоқ жаңа ереже бекітілді.

1996 жылы 22 ақпанда Ерік Асанбаевтың Германиядағы елшісі болып тағайындалуымен Вице-президент қызметі толығымен жойылды.

Әдебиет

The International Who's Who 2004. Europa Publications. Psychology Press, 2003. ISBN 1857432177

Тағы қараңыз

Дереккөздер

↑ Central Asia: Political and Economic Challenges in the Post-Soviet Era. Saqi (1 September 2013).
↑ | ЦентрАзия.
↑ Europa Publications The International Who's Who 2004 — Psychology Press, 2003. — P. 70. — ISBN 978-1-85743-217-6.
↑ Top Officials in Central Asia. Central Intelligence Agency, Directorate of Intelligence (6 June 1992).
↑ Закон Казахской Советской Социалистической Республики от 24 апреля 1990 г. «Об учреждении поста Президента Казахской ССР и внесении изменений и дополнений в Конституцию (Основной Закон) Казахской ССР».(қолжетпейтін сілтеме)
↑ Закон Казахской Советской Социалистической Республики от 20 ноябpя 1990 года № 334-XII «О совершенствовании структуры государственной власти и управления в Казахской ССР и внесении изменений и дополнений в Конституцию (Основной Закон) Казахской ССР».(қолжетпейтін сілтеме)
↑ Nohlen, D, Grotz, F & Hartmann, C (2001) Elections in Asia: A data handbook, Volume I, p 424 ISBN 0-19-924958-X
↑ Закон Республики Казахстан от 2 июля 1992 года N 1491-XII «О внесении изменений и дополнений в Конституцию (Основной Закон) Казахской ССР». Басты дереккөзінен мұрағатталған 29 мамыр 2015.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 24 наурыз 2019.
↑ Конституция Республики Казахстан 1993 года.(қолжетпейтін сілтеме)
↑ ^a ^b ^c Текст Конституции Казахстана 1993 года на портале Правовой информации Әділет.(қолжетпейтін сілтеме)
↑ Конституция Республики Казахстан 1993 и 1995 г.г..(қолжетпейтін сілтеме)
↑ Текст Конституции Казахстана 1995 года на портале Правовой информации Әділет.(қолжетпейтін сілтеме)
↑ Указ Президента Республики Казахстан от 24 ноября 1995 г. № 2656 «Об утверждении Положения об Администрации Президента Республики Казахстан».(қолжетпейтін сілтеме)

[1] Central Asia: Political and Economic Challenges in the Post-Soviet Era. Saqi (1 September 2013).

[2] | ЦентрАзия.

[3] Europa Publications The International Who's Who 2004 — Psychology Press, 2003. — P. 70. — ISBN 978-1-85743-217-6.

[4] Top Officials in Central Asia. Central Intelligence Agency, Directorate of Intelligence (6 June 1992).

[5] Закон Казахской Советской Социалистической Республики от 24 апреля 1990 г. «Об учреждении поста Президента Казахской ССР и внесении изменений и дополнений в Конституцию (Основной Закон) Казахской ССР».(қолжетпейтін сілтеме)

[6] Закон Казахской Советской Социалистической Республики от 20 ноябpя 1990 года № 334-XII «О совершенствовании структуры государственной власти и управления в Казахской ССР и внесении изменений и дополнений в Конституцию (Основной Закон) Казахской ССР».(қолжетпейтін сілтеме)

[7] Nohlen, D, Grotz, F & Hartmann, C (2001) Elections in Asia: A data handbook, Volume I, p 424 ISBN 0-19-924958-X

[8] Закон Республики Казахстан от 2 июля 1992 года N 1491-XII «О внесении изменений и дополнений в Конституцию (Основной Закон) Казахской ССР». Басты дереккөзінен мұрағатталған 29 мамыр 2015.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 24 наурыз 2019.

[9] Конституция Республики Казахстан 1993 года.(қолжетпейтін сілтеме)

[к1993-10] Текст Конституции Казахстана 1993 года на портале Правовой информации Әділет.(қолжетпейтін сілтеме)

[11] Конституция Республики Казахстан 1993 и 1995 г.г..(қолжетпейтін сілтеме)

[12] Текст Конституции Казахстана 1995 года на портале Правовой информации Әділет.(қолжетпейтін сілтеме)

[13] Указ Президента Республики Казахстан от 24 ноября 1995 г. № 2656 «Об утверждении Положения об Администрации Президента Республики Казахстан».(қолжетпейтін сілтеме)

[1]