Ванадий
Ванадий (лат. Vanadium; V) — элементтердің периодтық жүйесінің 5 топ элементі. 1801 жылы алғаш рет Мексика минерологы А.М. дель Рио ашқан, 1830 жылы швед химигі Н.Г.Сефстрем темір рудаларынан жаңа элемент алып, оны скандинавия мифологиясындағы сұлулық құдайы Ванадистің құрметіне ванадий деп атаған.
| |||||||||||||||
| Жай заттың сыртқы бейнесі | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
Күміс-ақ түсті пластикалық металл 
| |||||||||||||||
| Атом қасиеті | |||||||||||||||
| Атауы, символ, нөмірі |
Ванадий, 23 | ||||||||||||||
| Топ типі | |||||||||||||||
| Топ, период, блок |
5, 4, d | ||||||||||||||
| Атомдық масса (молярлық масса) | |||||||||||||||
| Электрондық конфигурация |
[Ar] 3d3 4s2 | ||||||||||||||
| Қабықшалар бойынша электрондар |
2, 8, 11, 2 | ||||||||||||||
| Атом радиусы |
134 пм | ||||||||||||||
| Химиялық қасиеттері | |||||||||||||||
| Ковалентті радиус |
153±8 пм | ||||||||||||||
| Ион радиусы |
(+5e)59 (+3e)74 пм | ||||||||||||||
| Электртерістілігі |
1,63 (Полинг шкаласы) | ||||||||||||||
| Электродты потенциал |
0 | ||||||||||||||
| Тотығу дәрежелері |
3, -1, 0, +1, +2, +3, +4, +5 ( амфотерикалық оксид) | ||||||||||||||
| Иондалу энергиясы |
1-ші: 650.9 кДж/моль (эВ)
| ||||||||||||||
| Жай заттың термодинамикалық қасиеттері | |||||||||||||||
| Термодинамикалық фаза | |||||||||||||||
| Тығыздық (қ.ж.) |
6,11 г/см³ | ||||||||||||||
| Балқу температурасы |
2160 К (1887 °C) | ||||||||||||||
| Қайнау температурасы |
3650 К (3377 °C) | ||||||||||||||
| Балқу жылуы |
17,5 кДж/моль | ||||||||||||||
| Булану жылуы |
460 кДж/моль | ||||||||||||||
| Молярлық жылусыйымдылық |
24,95 Дж/(K·моль) | ||||||||||||||
| Молярлық көлем | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Жай заттың кристаллдық торы | |||||||||||||||
| Тор құрылымы |
кубтық көлемдік орталықтанған | ||||||||||||||
| Тор параметрлері |
3,024 Å Å | ||||||||||||||
| Дебай температурасы |
390 K | ||||||||||||||
| Басқа да қасиеттері | |||||||||||||||
| Жылуөткізгіштік |
(300 K) 30,7 Вт/(м·К) | ||||||||||||||
| Юнг модульі |
128 ГПа | ||||||||||||||
| Пуассон коэффициенті |
0.37 | ||||||||||||||
| Моос қаттылығы |
6.7 | ||||||||||||||
| Виккерс қаттылығы |
628–640 МПа | ||||||||||||||
| Бринеллий қаттылығы |
600–742 МПа | ||||||||||||||
| CAS нөмірі |
7440-62-2 | ||||||||||||||
1869 жылы ағылшын химигі Г.Роско хлорлы ванадиді (VCL2 ) сутекпен әрекеттестіріп, таза 95%- дық ванадий бөліп алады. Ванадий – ашық сұр түсті металл. Қалыпты жағдайда химиялық активтігі өте нашар, ал жоғары температурада ұнтақ күйіндегі ванадий оттек, азот, хлор, күкірт т.б. элементтер мен оңай әрекеттеседі, болатқа қосқанда оның мықтылығы артады.
Ол көбіне автомашиналар өндірісінде мотор, цилиндр, білік т.б. жасауға жұмсалады. Ванадийдің темірмен қоспасы – феррованадий түрінде өндіріледі. Өндірісте Ванадий қосылыстарының маңыздысы Ванадий ангидриті V2O5 – қызғылт түсті, суда, сілтілерде жақсы еритін қатты зат. Бұл күкірт қышқылын понтан әдісімен өндіргенде катализатор ретінде кең түрде пайдананылады. Ванадий Қазақстанда Тараз қаласының маңындағы Қаратауда бар. Ванадийдің басқа қосылыстары мұнайдан бензин алуда, спиртті тотықтырып, сірке қышқылын және резина, шыны, керамика бояу, сурет материалдарын өндіруде, медицинада қолданылады.
Ванадий шашыраған элементтерге жатады және табиғатта еркін түрде кездеседі. Жер қыртысындағы ванадий мөлшері 1,6⋅10-2%, мұхиттар суда 3⋅10-7%. Магмалық жыныстардағы ванадийдің ең жоғары орташа құрамы габбро мен базальттарда (230-290 г/т) байқалады. Шөгінді жыныстарда ванадий биолиттерде (асфальттарда, көмірлерде, битуминозды фосфаттарда), битуминозды тақтатастарда, бокситтерде, сондай-ақ оолитті және кремнийлі темір кендерінде кездеседі. Ванадийдің ионды радиустарының жақындығы және темір мен титанның магмалық жыныстарында кеңінен таралған гипогенді процестерде ванадий толығымен шашыраңқы күйде болуына және өз минералдары құрмауына әкеледі.
|
Бұл — химия бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |