იხილეთ წყარო გვერდისთვის ქიმიური ელემენტი

თქვენ არ გაქვთ ამ მოქმედების - „ამ გვერდის რედაქტირება“ განხორციელების ნებართვა შემდეგი მიზეზის გამო:

Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.

The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Start of block: 08:48, 2 ივლისი 2024
Expiry of block: 08:48, 2 ივლისი 2025

Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.

გთხოვთ, შეიყვანოთ ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი დეტალი თქვენს მიერ დასმულ ნებისმიერ შეკითხვაში. თუ თვლით, რომ შეცდომით დაიბლოკეთ, ამის შესახებ დამატებითი ინფორმაცია და ინსტუქცია შეგიძლიათ იხილოთ ღია პროქსი-სერვერების გამოყენების დაუშვებლობის გლობალური წესების გვერდზე.

წინააღმდეგ შემთხვევაში, ბლოკირების გასაჩივრებისათვის, გთხოვთ მიმართოთ მეტაზე. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

თქვენ შეგიძლიათ ნახოთ ამ გვერდის საწყისი ფაილი და მისი ასლი შექმნათ.

{{მმ*|ელემენტი}}
[[ფაილი:Periodic table.svg|მინი|450px|ქიმიურ ელემენტთა პერიოდული სისტემა]]
'''ქიმიური ელემენტი''', '''ელემენტი''' — ერთი და იმავე [[ატომური ნომერი|ატომური ნომრის]] (ბირთვის მუხტის) მქონე იმ [[ატომი|ატომთა]] ერთობლიობა, რომელთაც შეიძლება განსხვავებული [[ატომური მასა]] ჰქონდეთ. თითოეულ ქიმიურ ელემენტს აქვს საკუთარი ლათინური სახელი და ქიმიური სიმბოლო, რომელიც რეგულირდება [[თეორიული და გამოყენებითი ქიმიის საერთაშორისო კავშირი|IUPAC]]-ით და წარმოდგენილია [[ქიმიურ ელემენტთა პერიოდული სისტემა|ქიმიურ ელემენტთა პერიოდულ სისტემაში]].

ეს ტერმინი აღნიშნავს აგრეთვე სუფთა ნივთიერებას, რომელიც შედგება ბირთვში ერთი და იმავე რაოდენობის პროტონების მქონე ატომებისაგან. [[ქიმიური რეაქცია|ქიმიური რეაქციების]] დროს არ ხდება ქიმიური ელემენტების გარდაქმნა. ქიმიური ელემენტების გარდაქმნა შესაძლებელია მხოლოდ [[ბირთვული რეაქცია|ბირთვული რეაქციების]] გზით. ქიმიური ელემენტის ეს თანამედროვე განსაზღვრება შემოიტანა [[რობერტ ბოილი|რობერტ ბოილმა]] 1661 წელს და იგი უპირისპირდება [[პლატონი|პლატონისეულ]] ოთხი ელემენტის თეორიას.

ქიმიური რეაქციების დროს იცვლება ატომების გარეელექტრონთა შორის კავშირები, ხოლო ბირთვული რეაქციების დროს კი ხდება [[ატომის ბირთვი|ატომის ბირთვის]] შემადგენელი [[ნუკლონი|ნუკლონების]] გარდაქმნა.

დღეისათვის ცნობილია 117 ელემენტი ([[წყალბადი|1–დან]] [[უნუნოქტიუმი|118–ის ჩათვლით]] გარდა [[უნუნსეპტიუმი|117–ესი]]), მათგან 94 გვხვდება ბუნებრივი სახით [[ქიმიური დედამიწა|დედამიწაზე]].

ჩვეულებრივ, ქიმიურ ელემენტებს განადასებენ [[მენდელეევი|მენდელეევის]] მიერ გამოგონებულ [[მენდელეევის პერიოდული სისტემა|მენდელეევის ელემენტთა პერიოდულობის ცხრილში]].

== ქიმიურ ელემენტთა სახელები და სიმბოლოები ==

=== ქიმიურ ელემენტთა სახელები ===
ქიმიურ ელემენტთა სახელებს სხვადასხვა ენაში სხვადასხვა წარმოშობა აქვთ. 
ძველთაგანვე ცნობილი ელემენტების სახელები ქართულ ენაში (მაგ. [[ვერცხლი]], [[რკინა]], [[ტყვია]]...) , როგორც წესი ენის უძველეს ფენას მიეკუთვნება და მათი ეტიმოლოგიის დადგენა საკმაოდ შრომატევადია; ამ ელემენტების სახელებს მოპოვებათ კანონზომიერი შესატყვისები სხვა ქართველურ ენებშიც.

ზოგიერთი ელემენტის სახელი, მიუხედავად იმისა, რომ ქართველი ხალხი მათ უხსოვარი დროიდან იყენებს, ზოგიერთი ენათმეცნიერის მოსაზრებით უძველეს ნასესხობას წარმოადგენს, ასეთებია: [[კალა]], [[სპილენძი]], [[ოქრო]]...

ელემენტების ქართული სახელების შემუშავება–დამკვიდრებაში ფასდაუდებელი ღვაწლი მიუძღვით მეოცე საუკუნის დასაწყისის ქართველ მეცნიერთ, რომელთაც შეთხზეს ისეთი ელემენტების სახელები, როგორიცაა [[წყალბადი]], [[ნახშირბადი]], [[ჟანგბადი]]...

დანარჩენი ელემენტების სახელები ნასესხებია ლათინურიდან. ლათინური სახელების წარმოშობა მარავალფეროვანია და იგი უკავშირდება:
* [[მითოლოგია|მითოლოგიას]]: [[ტანტალი]], [[თორიუმი]], [[ნიობიუმი]]..
* ფერებს: [[ქრომი]], [[რუბიდიუმი]], [[ქლორი]]..
* [[გეოგრაფია|გეოგრაფიას]]: [[პოლონიუმი]], [[გერმანიუმი]], [[ფრანციუმი]], [[ევროპიუმი]]...
* აღმომჩენის ან გამოჩენილი პიროვნების სახელს: [[კიურიუმი]], [[ფერმიუმი]], [[ბორიუმი]]...

=== ქიმიურ ელემენტთა სიმბოლოები ===
{{მთავარი|ქიმიურ ელემენტთა სიმბოლოები}}
ქიმიურ ელემენტთა სიმბოლოებად გამოიყენება ელემენტთა ლათინური სახელების აბრევიატურა. ქიმიური სიბოლო შედგება დიდი სათავო ლათინური ასოსაგან (ეს ასო ელემენტის ლათინური სახელის პირველი ასოა, მაგ. [[ნახშირბადი|C]] - '''''C'''arbon''), რომელსაც შესაძლოა მოსდევდეს ლათინური პატარა ასო (მეორე ასოც ელემენტის ლათინურ სახელს უკავშირდება, მაგ. [[ნატრიუმი|Na]]- '''''Na'''trium'', [[ვერცხლისწყალი|Hg]]- '''''H'''ydrar'''g'''yrum''). ქიმიური სიმბოლოების ასეთი სისტემა [[1814]] წელს შემოგვთავაზა შვედმა ქიმიკოსმა ჯ. ბერცელიუსმა. ელემენტების დროებითი სიმბოლოები, რომლებიც გამოიყენება მათი მუდმივი სახელებისა და სიმბოლოების ოფიციალურ დამტკიცებამდე, შედგება სამი ლათინური ასოსგან, რაც ნიშნავს სამი ციფრის ლათინურ სახელებს მათი ატომური რიცხვის ათობითი აღნიშვნით (მაგალითად, ununoctium - 118-ე ელემენტს - ჰქონდა დროებითი აღნიშვნა. Uuo). ასევე გამოიყენება ზემოთ აღწერილი უმაღლესი რიგის ჰომოლოგების აღნიშვნის სისტემა (Eka-Rn, Eka-Pb და ა.შ.).

ელემენტის სიმბოლოს გვერდით მცირე რიცხვები მიუთითებს: ზედა მარცხნივ - ატომური მასა, ქვედა მარცხნივ - ატომური რიცხვი, ზედა მარჯვნივ - იონის მუხტი, ქვედა მარჯვნივ - ატომების რაოდენობა მოლეკულაში:

<center>
{|
|align="right"|ატომური მასა
|
|align="left"|იონის მუხტი
|-
|
!ელემენტის სიმბოლო
|
|-
|align="right"|რიგითი ნომერი
|
|align="left"|მოლეკულაში ატომთა რაოდენობა
|}
</center>
მაგალითები:
* <math>\mathsf{H_2}</math> — ინდექსი, [[წყალბადი]]ს ორი ატომისგან შედგენილი წყალბადის მოლეკულა
* <math>\mathsf{Cu^{2+}}</math> — [[სპილენძი]]ს [[იონი]], მუხტით — 2+

* <math>\mathsf{^{12}_{ 6}C}</math> — [[ნახშირბადი]]ს ატომი 6-ის ტოლი ბირთვის მუხტით და ატომური მასით — 12.
* <math>\mathsf{2C}</math> — ერთმანეთისაგან დამოუკიდებელი ნახშირბადის ატომის კოეფიციენტი

პერიოდულ ცხრილში ქიმიური ელემენტის ბარათი როგორც წესი მოიცავს შემდეგ მაჩვენებლებს:
[[ფაილი:Muster Ruthenia.svg|200 px|right]]
#ქიმიური ელემენტის აღნიშვნა;
#სახელწოდება;
#ქიმიური ელემენტის რიგითი ნომერი, რომელიც ტოლია ატომბირთვში პროტონების რაოდენობისა.
#ატომური მასა: მდგრადი იზოტოპების საშუალო მნიშვნელობა (რადიოაქტიული ელემენტებისათვის).
#ელექტრონების განაწილება ენერგეტიკული დონეების მიხედვით;
#[[ელექტრონული კონფიგურაცია]].

== იზოტოპია და იზოტოპები ==
როგორც ცნობილია, ატომის ბირთვი შედგება არა მხოლოდ პროტონებისაგან არამედ [[ნეიტრონი|ნეიტრონებისაგანაც]].
არსებობს ისეთი ატომები, რომელთა ბირთვიც პროტონების ტოლ რაოდენობას შეიცავს, მაგრამ არ ემთხვევა ნეიტრონების რაოდენობა. ამ მოვლენას '''[[იზოტოპია]]''' ეწოდება, ხოლო ატომებს რომლებიც ერთმანეთისაგან ბირთვში ნეიტრონების რაოდენობით განსხვავდებიან '''იზოტოპები''' ეწოდებათ.
იზოტოპების მაგალითია [[წყალბადი|პროთიუმი]] ([[წყალბადი|წყალბადის]] ბირთვი რომელიც შეიცავს ერთ პროტონს), [[წყალბადი|დეითერიუმი]]([[წყალბადი|წყალბადის]] ბირთვი რომელიც შეიცავს 1 პროტონსა და ერთ ნეიტრონს) და [[წყალბადი|ტრითიუმი]] ([[წყალბადი|წყალბადის]] ბირთვი რომელიც შეიცავს ერთ პროტონსა და ორ ნეიტრონს).

== იხილეთ აგრეთვე ==

==ლიტერატურა==
{{ქსე|10|530}}

* [[მენდელეევის პერიოდული სისტემა]].
{{პორტალი|ქიმია|The Chemistry trophy.JPG}}
{{ქიმიურ მეცნიერებათა სისტემა}}

[[კატეგორია:არაორგანული ქიმია]]
[[კატეგორია:ქიმიური ელემენტები|*]]

ამ გვერდზე გამოყენებული თარგები:

თარგი:Comment (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Comment/styles.css (რედაქტირება)
თარგი:Replace (რედაქტირება)
თარგი:Tnavbar (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ადგილის მითითება ბიბლიობმულებში (რედაქტირება)
თარგი:მთავარი (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:მმ* (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:მრავალმნიშვნელოვნება* (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:მრავალმნიშვნელოვნება/დიზაინი (რედაქტირება)
თარგი:მულტიპარამეტრი-ბმულით (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ნავდაფა (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:პორტალი (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ქიმიურ მეცნიერებათა სისტემა (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ქსე (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:წიგნი (რედაქტირება)
მოდული:String (რედაქტირება)

ქიმიური ელემენტი-ზე დაბრუნება.

მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/ქიმიური_ელემენტი“-დან