იხილეთ წყარო გვერდისთვის სტალინისტური არქიტექტურა

თქვენ არ გაქვთ ამ მოქმედების - „ამ გვერდის რედაქტირება“ განხორციელების ნებართვა შემდეგი მიზეზების გამო:
ეს გვერდი დაბლოკილია რედაქტირებისთვის.
Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis. The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
- Start of block: 08:48, 2 ივლისი 2024
- Expiry of block: 08:48, 2 ივლისი 2025
Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20. გთხოვთ, შეიყვანოთ ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი დეტალი თქვენს მიერ დასმულ ნებისმიერ შეკითხვაში. თუ თვლით, რომ შეცდომით დაიბლოკეთ, ამის შესახებ დამატებითი ინფორმაცია და ინსტუქცია შეგიძლიათ იხილოთ ღია პროქსი-სერვერების გამოყენების დაუშვებლობის გლობალური წესების გვერდზე. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ბლოკირების გასაჩივრებისათვის, გთხოვთ მიმართოთ მეტაზე. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.
თქვენ შეგიძლიათ ნახოთ ამ გვერდის საწყისი ფაილი და მისი ასლი შექმნათ.
{{რჩეული/2.0}}

'''სტალინისტური არქიტექტურა''' (ასევე '''სოციალისტური კლასიციზმი''' ან '''სტალინის ამპირი''', [[რუს.]] Сталинский ампир) — ტერმინი, რომელიც [[საბჭოთა კავშირი]]ს [[არქიტექტურა]]ს დაერქვა დაწყებული 1933 წელს [[იოფანი, ბორის|ბორის იოფანის]] [[საბჭოების სასახლე|საბჭოების სასახლის]] პროექტის ოფიციალური დამტკიცებიდან, 1955 წლამდე, როდესაც [[ხრუშჩოვი, ნიკიტა|ნიკი��ა ხრუშჩოვმა]] დაგმო გასული ათწლეულების გადაჭარბებულობა და დაშალა საბჭოთა კავშირის არქიტექტურის აკადემია.

== მახასიათებლები ==
[[ფაილი:Саратовская-бальнеологическая лечебница.jpg|thumb|სანატორიუმი სარატოვში, ტიპური პროვინციული სტალინისტური შენობა.]]
სტალინისტური არქიტექტურა, როგორც ასეთი, არ არის არქიტექტურული სტილი თვითმყოფადი ფორმებით. უფრო ზუსტად ეს ტერმინი აღწერს არქიტექტურას, რომლის მეშვეობით სახელმწიფო მასებზე იდეოლოგიურ ზეგავლენას ახდენდა, იყენებდა რა ამგვარ კონსტრუქციებს სახელმწიფოს ძლიერების გამოხატვის საშუალებად. პარადული მონუმენტალიზმის, პატრიოტული ხელოვნების დეკორაციებისა და ტრადიციული მოტივების კომბინაცია გახდა ზოგადად არქიტექტურაში საბჭოთა წვლილის ყველაზე მკაფიო ნიმუშები.

ქვეყნის რაციონალიზაციის საბჭოურ პოლიტიკაში ყველა ქალაქი შენდებოდა განვითარების გენერალური გეგმის მიხედვით. ყოველი მათგანი იყოფოდა რაიონებად, რომელთაც ამ გეგმის ნაწილი გამოეყოფოდა გეოგრაფიული [[რელიეფი]]ს შესაბამისად. ამგვარი პროექტები კომპლექსურად მთელი რაიონებისთვის იქმნებოდა, რაც შესამჩნევად გარდაქმნიდა ქალაქის არქიტექტურულ იერს.

გეგმის ყოველი დეტალი სახელმწიფოს უმაღლესი ორგანოების დამტკიცებას საჭიროებდა. ამგვარი პროექტები მრავალ ინსტანციაში განხილვას მოითხოვდა და შესაბამისად დამტკიცებამდე მრავალჯერ იცვლებოდა. ეს პროცესი დიდ გავლენას ახდენდა თავად არქიტექტორებზეც, რომელთა უმრავლესობა ამ პერიოდს აღწერს არა იმით, თუ ფაქტობრივად რა შენდებოდა, არამედ იმით, თუ რა დეტალების ჩამატების უფლება არ ჰქონდათ მათ საკუთარ პროექტებში. მაგალითად, [[არტ-ნუვო]]ს (მოდერნი) ყვავილოვანი მოტივები ბურჟუაზიულად მიიჩნეოდა და არასდროს დაიშვებოდა.

სახელმწიფოს ურთიერთობა არქიტექტორებთან ამ პერიოდის განმსაზღვრელი ქვაკუთხედი გახდა. ერთი და იგივე შენობები ჯერ ფორმალისტურ მკრეხელობად ცხადდებოდა, მოგვიანებით კი სახელმწიფოს უმაღლეს ჯილდოს იღებდა.<ref>როგორც მოუვიდა [[ჟოლტოვსკის, ივანე|ივან ჟოლტოვსკის]] და მის ბოლშაია კალუჟსკაია #7-ს 1949-50 წლებში.</ref> ორიგინალური სტილი, როგორიც იყო [[ფომინი, ივანე|ივან ფომინის]] [[სანქტ-პეტერბურგი]]ს [[ნეოკლასიციზმი|ნეოკლასიკური]] აღორძინება და [[დუშკინი, ალექსეი|ალექსეი დუშკინისა]] და [[შუკო, ვლადიმირ|ვლადიმირ შუკოს]] [[არტ-დეკო]]ს ადაპტაცია გვერდიგვერდ თანაარსებობდა მკრთალ იმიტაციებსა და ეკლექტიკასთან, რაც ამ ეპოქის სიმბოლო გახდა.

== ტექნიკა ==
შენობათა უმრავლესობა, სველი ბათქაშის მდიდრული ზედაპირის შიგნით, მარტივი [[აგური]]ს წყობით იყო ნაგები. გამონაკლისს წარმოადგენდა [[ბუროვი, ანდრეი|ანდრეი ბუროვის]] საშუალო ზომის [[ბეტონი]]ს ფილების სახლები და დიდი ზომის ნაგებობები, როგორიცაა ე.წ. „[[შვიდი დობილი (მოსკოვი)|შვიდი დობილი]]“ (მოსკოვის სტალინისდროინდელი ცათამბჯენები), რომლებიც სიდიდის გამო მოითხოვდა ბეტონის გამოყენებას. აგურის წყობა ბუნებრივად მოითხოვდა ვიწრო ფანჯრებს, რაც შედეგად კედლების დიდ ფართობს ტოვებდა დეკორაციებისთვის. ხოლო გადახურვა ძირითადად ხის კარკასზე ლითონის ფირფიტებით ხორციელდებოდა.

[[1948]] წლისთვის მშენებლობის ტექნოლოგია გაუმჯობესდა, სულ მცირე [[მოსკოვი|მოსკოვში]], მისაწვდომი ხდება უფრო სწრაფი და იაფი პროცესები. ბინები ასევე უფრო უსაფრთხო ხდება ხის ჭერებისა და ტიხრების გაუქმების გამო. 1948-55 წლების სტანდარტიზებული შენობები უკვე ბინების ხარისხით აღარ ჩამოუვარდებოდა სტალინისტურ კლასკურ ნიმუშებს და უძრავი ქონების ბაზარზე დღეს ამ სახელით მოიხსენიება, თუმცა ისინი სტალინისტური არქიტექტურის შემადგენელ ნაწილს აღარ წარმოადგენს. იდეოლოგიურად ეს შენობები მასიურ ბინათმშენებლობას მიეკუთვნება და გარდამავალი საფეხური იყო [[ხრუშოვკა|ხრუშოვკების]] პერიოდამდე.

== წინაპირობა (1900–1931) ==
[[ფაილი:DNN Iofan.jpg|thumb|250px|„სახლი სანაპიროზე“, [[იოფანი, ბორის|იოფანის]] 1931 წლის პროექტი. ბინები სტალინის ელიტისთვის, მაგრამ ჯერ არა სტალინისტური.]]
[[1917]] წლამდე რუსული არქიტექტურული სცენა იყოფოდა ე.წ. [[რუსული მოდერნი|რუსკი მოდერნად]] ([[არტ-ნუვო]]ს ადგილობრივი მიმართულება, განსაკუთრებით ძლიერი მოსკოვში) და ნეოკლასიკური აღორძინება (ძლიერი [[სანქტ-პეტერბურგი|სანქტ-პეტერბურგში]]). ნეოკლასიკური სკოლის აღზრდილი არქიტექტორები იყვნენ [[შჩუსევი, ალექსეი|ალექსეი შჩუსევი]], [[ჟოლტოვსკი, ივანე|ივან ჟოლტოვსკი]], [[ფომინი, ივანე|ივან ფომინი]], [[შუკო, ვლადიმირ|ვლადიმირ შუკო]] და [[ტამანიანი, ალექსანდრე|ალექსანდრე ტამანიანი]].<ref>მიმდევრობა ამ სიაში მიჰყვება სტალინის იერარქიაში ფორმალურ ადგილს. თითოეულ მათგანს გარკვეული რანგი ჰქონდა მინიჭებული.</ref> [[ოქტომბრის რევოლუცია|რევოლუციის]] დროისთვის ისინი უკვე დამკვიდრებული პროფესიონალები იყვნენ ორმოცი წლის ასაკში, საკუთარი პრაქტიკით, სკოლებითა და მიმდევრებით. სწორედ ისინი გახდნენ სტალინისტური არქიტექტურის მამები და მათ ეკუთვნის ამ პერიოდის საუკეთესო ნიმუშები.

კიდევ ერთი სკოლა, რომელიც რევოლუციის შემდეგ აღმოცენდა, ცნობილია როგორც [[კონსტრუქტივიზმი]]. კონსტრუქტივისტთა უმრავლესობა ახალგაზრდა პროფესიონალები იყვნენ, რომლებმაც 1917 წლამდე ცოტა ხნით ადრე დაიმკვიდრეს სახელი, ან ამ პერიოდში მიიღეს განათლება (მაგ. კონსტანტინ მელნიკოვი) ან საერთოდ არ მიუღიათ ფორმალური განათლება. ისინი საკუთარ თავს თანამედროვე ხელოვანთა აქტიურ ჯგუფს უკავშირებდნენ, რომლებიც გამოცდილების უკმარისობის კომპენსაციას საზოგადოებრივი აქტივიზმით ცდილობდნენ. ახალი ეკონომიკური პოლიტიკის გამოცხადების შემდეგ ქვეყანაში ომისშემდგომი აღმშენებლობის დაწყებით მათთვის აქტივიზმმა შედეგი გამოიღო არქიტექტურული შეკვეთების სახით. თუმცა გამოცდილების მიღებას გაცილებით დიდი დრო დასჭირდა და ამ პერიოდის მრავალი კონსტრუქტივისტული ნაგებობა გაკრიტიკებულ იქნა არარაციონალური დაგეგმვის, გადახარჯვისა და მდარე შენების ხარისხის გამო.<ref>რუს.: Школы. Архитектура и строительство школьных зданий, Госстройиздат, М., 1954, стр.12 (''Schools, 1954'', p.12)</ref>

[[1920]]-იან წლებში მცირე ხნით არქიტექტურული პროფესია ძველებურად ფუნქციონირებდა — კერძო ფირმებით, საერთაშორისო კონკურსებით, ტენდერებითა და პენ-ომებით პროფესიულ ჟურნალებში. გაიზარდა კეთილგანწყობა უცხოელი არქიტექტორების მიმართ (განსაკუთრებით ამ პერიოდის ბოლოსთვის), როდესაც [[დიდი დეპრესია|დიდმა დეპრესიამ]] მათ სამუშაო შეუკვეცა საკუთარ ქვეყნებში. მათ შორის იყვნენ [[მეი, ერნსტ|ერნსტ მეი]], [[კანი, ალბერტ|ალბერტ კანი]], [[ლე კორბუზიე]], [[ტავტი, ბრუნო|ბრუნო ტავტი]] და [[შტამი, მარტ|მარტ შტამი]].<ref>რუს.: რუსეთში უცხოელ არქიტექტორთა მიმოხილვა, დმიტრი ხმელნიცის მიერ [http://www.archi.ru/press/hmelnitsky/y2005m06d02.htm www.archi.ru] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070406114505/http://www.archi.ru/press/hmelnitsky/y2005m06d02.htm |date=2007-04-06 }}</ref> ზღვარი ტრადიციონალისტებსა და კონსტრუქტივისტებს შორის მკაფიოდ არ იყო გავლებული. ჟოლტოვსკიმ და შჩუსევმა საკუთარ პროექტებში უმცროს პარტნიორებად მოდერნისტები დაიქირავეს და ამავე დროს შემოიტანეს კონსტრუქტივისტული სიახლეები საკუთარ პროექტებში.<ref>ჟოლტოვსკი — მოსკოვის ელექტროსადგური (MOGES-1, 1927); შჩუსევი — ნარკო��ზემის ბიურო, 1928–1933</ref>

[[ქალაქგეგმარება]] ცალკე ვითარდებოდა. საბინაო კრიზისი დიდ ქალაქებში და [[ინდუსტრიალიზაცია]] მოშორებულ რეგიონებში მოითხოვდა მასიურ საბინაო მშენებლობას, ახალი ტერიტორიების ათვისებასა და ძველი ქალაქების რეკონსტრუქციას. თეორეტიკოსებმა შეიმუშავეს რამდენიმე სტრატეგიული მიმართულება, რომელიც გაცხოველებული პოლიტიზებული დებატების საგანი გახდა, თუმცა მცირე პრაქტიკული შედეგით; სახელმწიფოს ჩარევა გარდაუვალი იყო.

== დასაწყისი (1931–1933) ==
[[ფაილი:Moscow textile institute.jpg|thumb|250px|მოსკოვის ტექსტილის ინსტიტუტი, კონსტრუქტივისტული შენობა დასრულდა 1938 წ.]]
[[ფაილი:Moscow golosov.jpg|thumb|250px|სტალინიზმი კონსტრუქტივისტის მიერ. ილია გოლოსოვი, 1941 წ.]]
: ''ეს სექცია ეყრდნობა დმიტრი ხმელნიცკის ნაშრომს „სტალინი და არქიტექტურა“ ([http://www.archi.ru]).

[[სტალინი]]ს პირადი გემოვნება არქიტექტურაში და მის ამ პროცესში ჩარევის მასშტაბი უმეტესწილად ზეპირ, ანეგდოტურ გადმოცემას ემყარება და ამგვარად გაურკვეველია. ფაქტები, ან მათი მინიშნება სახალხო საბჭოთა დოკუმენტებში ძირითადად 1931–1933 წლების საბჭოების სასახლის პროექტის კონკურსის ირგვლივ ტრიალებს:
* თებერვალი 1931: წამყვანი საბჭოთა არქიტექტორები მოიწვიეს [[საბჭოების სასახლე|საბჭოების სასახლის]] საკონკურსო პროექტების შესაქმნელად.
* ივნისი 1931: პარტიის პლენუმი ამტკიცებს სამ მეგაპროექტს: [[მოსკოვის რეკონსტრუქცია]], [[მოსკოვის არხი]] და [[მოსკოვის მეტრო]].
* ივლისი 1931: არქიტექტორებმა წარმოადგინეს 15 კონცეფცია პირველი კონკურსისთვის და გამოცხადდა მეორე, საერთაშორისო კონკურსი.
* თებერვალი 1932: მეორე კონკურსის პრემია მიენიჭა სამ ნიმუშს (იოფანი, ჟოლტოვსკი და ჰექტორ ჰამილტონი). ყველა მოდერნისტული პროექტი უკუგდებულ იქნა.
* მარტი 1932: 12 არქიტექტორი მოიწვიეს მესამე კონკურსზე.
* აპრილი 1932: პარტიამ კანონგარეშე გამოაცხადა ყველა დამოუკიდებელი ხელოვანთა ასოციაცია. [[ვესნინი, ვიქტორ|ვიქტორ ვესნინი]] დაინიშნა სსრკ არქიტექტორთა კავშირის ხელმძღვანელად.
* ივლისი 1932: 5 არქიტექტორი მოიწვიეს მეოთხე კონკურსზე.
* აგვისტო 1932: სტალინი ([[სოჭი (ქალაქი)|სოჭიდან]]) სწერს მიმართვას ვოროშილოვს, მოლოტოვსა და კაგანოვიჩს. ის აღწერს საკონკურსო ნამუშევრების საკუთარ ხედვას, ირჩევს იოფანის გეგმას და შეაქვს საკუთარი ცვლილებები მასში. ეს მიმართვა, პირველად დაიბეჭდა 2001 წელს და სტალინის ამ პროცესში პირად ჩარევაზე ყველა ირიბი მოსაზრების ძირითადი წყაროა.
* თებერვალი 1933: მეოთხე კონკურსი დაიხურა გამარჯვებულის გამოცხადების გარეშე.
* მაისი 1933: იოფანის გეგმამ სახალხო აღიარება დაიმსახურა.
* სექტემბერი 1933: მოსკოვის ყველა არქიტექტორი განაწილდა 20 მოსსოვეტის საპროექტოში, რომელთა უმრავლესობას ტრადიციონალისტი არქიტექტორები ხელმძღვანელობდნენ (შჩუსევი, ჟოლკოვსკი). ამ თანამდებობებზე ასევე მოწვეული იყვნენ კონსტრუქტივისტები: ილია გოლოსოვი, პანტელეიმონ გოლოსოვი, ნიკოლაი კოლი, კონსტანტინ მელნიკოვი, ვიქტორ ვესნინი, ლოისეი გინზბერგი და ნიკოლაი ლადოვსკი. ამან განაპირობა მნიშვნელოვანი მიმართულება, რომელიც 1955 წლამდე გასტანს.

სტალინმა იოფანი აირჩია ერთი პროექტისთვის, თუმცა ქვეყნის მშენებლობაში ყველა დანარჩენი კონკურენტი არქიტექტორიც დაასაქმა. დმიტრი ხმელნიცკის სიტყვებით „შედარება [[ნაცისტური არქიტექტურა|ნაცისტურ არქიტექტურასთან]] გარკვეულწილად აქტუალურია, თუმცა ერთი მნიშვნელოვანი განსხვავებით. სტალინს არასდროს აურჩევია ერთი არქიტექტორი, ან ერთი სტილი, როგორც [[ჰიტლერი|ჰიტლერმა]] აირჩია [[შპეერი, ალბერტ|შპეერი]]. ვერცერთი ელიტური ჯგუფი ვერ გაიმარჯვებდა … ვერც კონსტრუქტივისტები და ვერ ტრადიციონალისტები… სტალინმა შექმნა საკუთარი 'შპეერი' ყველაფრისგან რაზეც ხელი მიუწვდებოდა“.

ასევე მნიშვნელოვანი იყო ის ფაქტიც, რომ დამოუკიდებელ ჯგუფთა დაშლამდე, სტალინის მეგაპროექტებმა ათასობით პროფესიული სამსახური შექმნა. შედეგად, ერთ დროს ხმამაღალი ახალგაზრდობა რეალურ პროექტებში დასაქმდა და გამაღიზიანებელი პოლემიკისთვის ვეღარ მოიცალა, მათი უფროსების მსგავსად. ერთბაშად ყველას უამრავი საქმე გაუჩნდა.

== ომამდე (1933-41) ==

=== ადრეული სტალინიზმი (1933-35) ===
[[ფაილი:Moscow golosov statue.jpg|thumb|პროპაგანდისტული ქანდაკება გოვოროვის შენობის წინ.]]
ამ პერიოდის პირველი წლები აღინიშნა ცალკე მდგომი შენობების პროექტებით. მოსკოვის უზარმაზარი სივრცეების აღმშენებლობა გაცილებით ძნელი აღმოჩნდა ვინემ ისტორიული უბნების დანგრევა. ამ პერიოდის სამი ყველაზე მნიშვნელოვანი მოსკოვის შენობა დგას ერთსადაიმავე მოედანზე, სამივე აგებული 1931-35 წლებში, თუმცა თითოეული პროექტი დამოუკიდებლად დამუშავდა და ნაკლები ყურადღება დაეთმო ადგილის საერთო ანსამბლს. სამივე შენობამ განვითარების საკუთარი ვექტორი განაპირობა მომდევნო ორი ათწლეულისთვის.

* მოხოვაიას ქუჩის შენობა ჟოლტოვსკის პროექტით, ფანტაზია [[იტალიური რენესანსი]]ს მოტივებით, დასაბამი გახდა ომის შემდგომი ექსტერიერის ფუფუნების (სტალინის იმპერიული სტილი). თუმცა მისი ზომა ეხამება მიმდებარე მე-19 საუკუნის შენობებს.

* [[სასტუმრო მოსკოვი]]ს შჩუსევის პროექტი, პირქუში და მძიმე, ყველაფერს მის ირგვლივ ჯუჯად წარმოაჩენს. განვითარების ეს მიმართულება მოსკოვისთვის ჩვეული არ ყოფილა, თუმცა მსგავსი ბუმბერაზი ნაგებობები [[ბაქო]]სა და [[კიევი|კიევშიც]] გაჩნდა. მოსკოვის ბალკონების რომაული ვიწრო თაღები 1930-იან წლებში მთელ ქვეყანაში გავრცელდა. ომის შემდეგ ისინი უმეტესწილად სამხრეთულ ქალაქებში ჭარბობს, ამასობაში თითქმის სრულიად გაქრა მოსკოვის პროექტებში.

* და ბოლოს, არკადი ლანგმანის [[გოსპლანი]]ს შენობა (ამჟამად [[დუმა|სახ. დუმა]]): მოკრძალებული, თუმცა არა პირქუში ნაგებობა მკვეთრი ვერტიკალური დეტალურობით. ეს სტილი, ამერიკული [[არტ-დეკო]]ს გონებამახვილი ინტერპრეტაცია, მოითხოვდა ძვირადღირებულ ქვისა და ლითონის მოპირკეთებას და ამგვარად მცირე გავრცელება ჰპოვა — საბჭოების სახლი ლენინგრადში (დანგრეული 1941 წელს) და [[ტვერსკაიას ქუჩა]] მოსკოვში.

1932-38 წლებში აღმოცენდა განვითარების განკერძოებული მიმართულება, სახელწოდებით „ადრეული სტალინიზმი“ ან „[[პოსტკონსტრუქტივიზმი]]“.<ref>რუს.: Хан-Магом��дов С. О. Архитектура советского авангарда. — М.: 1996.</ref> მისი საფუძვლები შეიძლება მოიძებნოს გამარტივებულ [[არტ-დეკო]]ში (შუკოსა და იოფანის მეშვეობით), და თვითმყოფად [[კონსტრუქტივიზმი|კონსტრუქტივიზმში]], რომელიც თანდათან [[ნეოკლასიციზმი|ნეოკლასიციზმში]] გადადის (ილია გოლოსოვი, ვლადიმირ ვლადიმიროვი). ეს შენობები ინარჩუნებს კონსტრუქტივიზმის მარტივ სწორკუთხა ფორმებსა და ვრცელ მინის ზედაპირებს, მაგრამ ასევე შეიცავს ორნამენტულ ბალკონებს, [[პორტიკო]]ებსა და სვეტებს. 1938 წლისთვის ის მოდიდან გადადის და ომის დასრულებამდე აღარ წარმოჩენილა.

<gallery>
Image:Moscow_mokhovaya_3.jpg|შენობა მოხოვაიას ქუჩაზე, ივან ჟოლტოვსკი, 1931-1934
Image:Manege4.jpg|სასტუმრო მოსკოვი, ალექსეი შჩუსევი, 1932-1935
</gallery>

=== მოსკოვის გენგეგმა (1935) ===
ერთმანეთისგან დამოუკიდებელი პროექტების განხორციელება სტილებისა და ზომების შეუსაბამობის საშიშროებას წარმოადგენდა. 1935 წლის ივლისში სახელმწიფო კომისიამ შეაფასა მიმდინარე პროექტების შედეგები და საბოლოოდ გამოსცა განკარგულება მოსკოვის გენერალური გეგმის შესახებ. ეს გეგმა მკაფიოდ ასახავდა სტალინის ურბანული განვითარების ხედვას:

* ახალი განაშენიანება მთელი არქიტექტურული ანსამბლის შესაბამისად უნდა განხორციელდეს, და არა ცალკეული შენობებით.
* ქალაქის კვარტლის ზომა უნდა გაიზარდოს მიმდინარე 1.5-2-დან 9-15 [[ჰექტარი|ჰა]]-მდე.
* ახალი განაშენიანების სიმჭიდროვე არ უნდა აღემატებოდეს 400 ადამიანს ჰა-ზე.
* შენობები უნდა იყოს არანაკლებ 6 სართულის; 7-10-14 სართული პირველი კატეგორიის ქუჩებში.
* სანაპიროები პირველი კატეგორიის ქუჩებია, რომელთა ზონირება ხდება პირველი კატეგორიის ბინებისა და დაწესებულებებისთვის.

ამ წესებმა ეფექტურად აკრძალა იაფფასიანი მასიური მშენებლობა ძველ ქალაქში და პირველი კატეგორიის ქუჩებზე, და ასევე ერთ ოჯახიანი სახლები. ეკონომიური განაშენიანება გრძელდებოდა გარეუბნებში, თუმცა ძირითადი დაფინანსება მოდიოდა ახალ, ძვირადღირებულ „ანსამბლის“ პროექტებზე, რომლებშიც ძირითადი აქცენტი ფასადებზე და გრანდიოზულობაზე კეთდებოდა.

=== სრულიად საკავშირი სასოფლო-სამეურნეო გამოფენა (1939) ===
[[ფაილი:Russia-Moscow-VDNH-Space Pavilion.jpg|thumb|250px|ამჟამად კოსმოსის პავილიონი, 1939 წელს აგებული და 1959 წელს გადაკეთებული. სტალინის ქანდაკება რაკეტამ შეცვალა.]]
1936 წელს ყოველწლიურმა სასოფლო-სამეურნეო გამოფენამ გადაინაცვლა ტრიალ ველზე მოსკოვის ჩრდილოეთით. 1939 წლის 1 აგვისტოსთვის 250 პავილიონი აშენდა 1,36 კვ. კილომეტრზე. [[მუხინა, ვერა|ვერა მუხინას]] 1937 წლის მუშისა და გლეხის ქანდაკება, ერთ დროს [[პარიზი]]ს ექსპოს საბჭოთა პრიზიორი, აღიმართა გამოფენის შესასვლელ კარიბჭესთან. პავილიონები იქმნებოდა საბჭოთა რესპუბლიკებისა და რეგიონების ეროვნულ სტილში; გამოფენაზე გასეირნება ამ უზარმაზარი სახელმწიფოს მრავალფეროვნების ეფექტურ ვიზუალურ შედეგს ქმნიდა. ვლადიმირ შუკოს ცენტრალური პავილიონი ნაწილობრივ ემყარეობდა ჟოლტოვსკის არ განხორციელებულ 1932 წლის საბჭოების სასახლის გეგმას.<ref>ეს და სხვა ფოტოები, რუსული კომენტარით იხილეთ გვერდზე [http://bcxb.ru/pavils/pavils39.htm www.bcxb.ru] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061118033837/http://www.bcxb.ru/pavils/pavils39.htm |date=2006-11-18 }}</ref> „ეროვნული“ შენობებისგან განსხვავებით, ცენტრალურმა პავილიონმა დღემდე ვერ მოაღწია (ცენტრალური კარიბჭე და მთავარი პავილიონები არდგენილ იქნა ადრეულ 1950-იანებში).

გადარჩენილი 1939 წლის პავილიონები არის სტალინის მონუმენტური პროპაგანდის ბოლო და ერთადერთი ნიშანი მათი თავდაპირველი გარემოთი. ამგვარ პროპაგანდისტულ ნიმუშებს მხოლოდ დროებითი დანიშნულება ჰქონდა და ისინი ან დესტალინიზაციას ემსხვერპლა 1956 წელს და ან კიდევ თავად დაიმსხვრა მცირე ხანში.

== ომის შემდეგ (1944–1950) ==
[[ფაილი:Moscow lions house main.jpg|thumb|250px|ლომების სახლი, მოსკოვის უმაღლესი ჩინოვნიკებისთვის.]]
ომისშემდგომი არქიტექტურა, ხშირად გაიგივებული უნიფორმულ სტილთან, დაიყო სულ მცირე ოთხ განვითარების ვექტორად:
* მაღალი კლასის საცხოვრებელი და საოფისე მშენებლობა ახლადაღმოცენებულ გამარჯვებულთა თაობისთვის — ომისშემდგომი ელიტისთვის.
* ასევე ძლევამოსილი ინფრასტრუქტურის პროექტები (მეტრო ლენინგრადსა და მოსკოვში, [[ვოლგა-დონის არხი]]).
* ომით დანგრეული [[კიევი]]ს, [[სმოლენსკი]]ს, [[სტალინგრადი]]ს, [[ვორონეჟი]]სა და ასობით მცირე ქალაქის აღდგენა.
* ასევე ახალი, იაფი ტექნოლოგიების შემუშავება საბინაო კრიზისის დასაძლევად, რომელიც განსაკუთრებით მწვავედ დადგა 1948 წელს და ოფიციალური სახ. პოლიტიკა გახდა 1951 წლიდან.
* ახალი ქალაქების მშენებლობა, განსაკუთრებით ციმბირში: [[ნოვოსიბირსკი]], [[კემეროვო]], [[ძერჟინსკი]] და სხვ.

საბინაო მშენებლობა ომისშემდგომ ქალაქებში მკაფიოდ კლასობრივ ხასიათს ატარებდა მდგმურთა რანგის შესაბამისად. ფუფუნების დაფარვის არავითარი მცდელობა არ კეთდებოდა; ზოგჯერ ეს ბუნებრივ ხასიათს ატარებდა, ზოგჯერ კი ზედმიწევნით გაზვიადებული იყო. სტალინთან ახლომდგომ ხელქვეითთა ქალაქგარე რეზიდენციები ყველაზე მაღალი კატეგორიის იყო; ისევე როგორც ივან ჟოლტოვსკის 1945 წელს აგებული „ლომების სახლი“<ref>ლომების სახლი დააპროექტა ნიკოლაი გაიგაროვმა და მ. ძისკომ ჟოლტოვსკის სახელოსნოში, თავად ჟოლტოვსკი პროექტს ხეომძღვანელობდა</ref>, ფეშენებელური რეზიდენციები [[წითელი არმია|წითელი არმიის]] მარშლებისთვის. 1947 წლის მარშალთა ბინები ლევ რუდნევის პროეტით, იმავე კვარტალში, მხოლოდ მცირედით ჩამოუვარდება და ასევე უმაღლესი კლასის საცხოვრებელ ბინებს შეიცავს, თუმცა ნაკლებად ექსტრავაგანტური ფასადი აქვს. სტალინის ხელქვეითთა იერარქიას ყველა დონისთვის საკუთარი ტიპის ნაგებობა შეესაბამებოდა. მაღალი კლასის ნაგებობები ადვილად გამოირჩევა ცნობადი დეტალებით, როგორიცაა ფანჯრებს შორის სივრცე, დუპლექსები და [[ერკერი|ერკერები]]. ზოგჯერ მდგმურთა შესაბამისი რანგი და საქმიანობა აღინიშნებოდა ორნამენტებსა და მემორიალურ დაფებზე. თუმცა ეს დამახასიათებელი იყო უფრო მოსკოვისთვის. მცირე ქალაქებში სოციალური ელიტა ერთ ან ორ კლასში ერთიანდებოდა; სანქტ-პეტერბურგში კი რევოლუციამდელი ფეშენებელური საცხოვრებელი ფართიც საკმარისად იყო.

<gallery>
Image:Luxury_penthouse_patriarch.jpg|პენტჰაუზი, ომამდელი პოსტკონსტრუქტივისტული შენობა ვლადიმირ ვლადიმიროვის მიერ.
Image:Luxury_rudnev_marshals_house.jpg|მარშალთა ბინები რუდნევის მიერ, 1947
Image:Moscow_luxury_windows.jpg|დეტალები მიუთითებს სოციალურ სტატუსზე - მსახიობთა სახლი, გორკის ქუჩა
Image:Luxury_bay_window_peschanaya.jpg|ერკერები, ფუფუნების ერთ-ერთი ნიშანი, 1952 წელს დასრულებული როზენფელდის კვარტალი.
</gallery>

=== მიწის ქვეშ (1938-58) ===
[[ფაილი:MosMetro VDNH asv2018-01.jpg|thumb|left|250px|სადგური ვედეენხა, გაიხსნა 1958 წელს, „ექსცესების“ გარეშე. მწვანე ზეთის საღებავმა შეცვალა ფავორსკის მოზაიკა.]]

[[მოსკოვის მეტრო]]ს მშენებლობის პირველი სტადია (1931-35) განვითარდა როგორც ქალაქის ინფრასტრუქტურის ერთ-ერთი დამატებითი კვანძის საჭიროება. არსებობდა უამრავი პროპაგანდა მის მშენებლობაზე, თუმცა თვით მეტრო არ იყო გაიგივებული პროპაგანდის საშუალებად. სხვა პროექტებისგან განსხვავებით მოსკოვის მეტროსთვის სტალინის მეტრო არასდროს დაურქმევიათ.<ref>რუს.: „Московскому метро 70 лет“, World Architecture Magazine, no. 14, 2005, стр. 30-52 (''მოსკოვის მეტრო 70 წლისაა'', გვ.30-52) [http://www.wamonline.ru WAM] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100218132925/http://wamonline.ru/ |date=2010-02-18 }}</ref> ძველი არქიტექტორები<ref>განსაკუთრებით ჟოლტოვსკიმ უარი განაცხადა მეტროზე ემუშავა, თუმცა კონსულტაციებს უწევდა მრავალ ახალგაზრდა მეტროს არქიტექტორს — ''მოსკოვის მეტრო 70 წლისაა'' გვ. 30</ref> მეტროს დაკვეთებისთვის არ იცლიდნენ და შესაბამისად გზას ახალგაზრდებს უთმობდნენ. თუმცა დამოკიდებულება შეიცვალა მშენებლობის მეორე სტადიის დაწყებისას 1935 წელს. ამ დროიდან მეტრო უკვე პოლიტიკური განცხადება გახდა და მეტი დაფინანსებაც მოიზიდა.<ref>კიევსკაია (1938) იყო პირველი, სადაც მოზაიკური ქვის იატაკები დაიგო. შემდეგში იგივე განმეორდა უფრო ადრინდელ სადგურებშიც, მაგ. [[კროპოტკინსკაია]] (1935) თავდაპირველად აგებულ იყო [[ასფალტი]]ს იატაკით.</ref> მეორე ეტაპზე შეიქმნა სტალინისტური სტილის ისეთი გამორჩეული ნიმუშები, როგორიცაა: მაიაკოვსკაია (1938), ელექტროზავოდსკაია და პარტიზანსკაია (1944). 1944 წლის სადგურები გახდა პირველი მუდმივი პატრიოტული ომის მემორიალები.

ომის შემდეგ არქიტექტორები უკვე რიგში ჩადგნენ მეტროს სადგურების პროექტების კონკურსებში. პირველი ომისშემდგომი ხაზის მშენებლობას 6 წელი დასჭირდა (კოლცევაიას ხაზის უმეტესი წილი). ეს სადგურები გამარჯვებას მიეძღვნა. [[კომინტერნი]]<ref>მეტროსადგურს ''კომინტერნი'' 1946 წ. დეკემბერში კალინინსკაია დაერქვა</ref> და მსოფლიო რევოლუცია მეორე პლანზე გადავიდა, პირველ პლანზე გამარჯვებული, ნაციონალისტური სტალინიზმი გამოვიდა. ლეონიდ პოლიაკოვის სადგური ოქტიაბრსკაია აიგო კლასიცისტური ტაძრის იერზე, ბრწყინვალე თეთრ-ლურჯი საკურთხევლით რკინის ჭიშკარს მიღმა — სრული განდგომა ომამდელი [[ათეიზმი]]სგან. ამ საკურთხევლის სანახავად მგზავრს უნდა გაევლო თაბაშირის დევიზების, ბრინჯაოს სასანთლეებისა და სამხედრო გამოსახულებათა გრძელი რიგი. სადგური „პარკ კულტური“ წმინდა გოთური შანდლებით იყო მორთული, კიდევ ერთი გადახვევა. [[მეტროსტროი]]ს ამ მიზნისთვის საკუთარი [[მარმარილო]]ს ქარხანა და სახელოსნო ჰქონდა, სადაც გამოიჩარხა 150 მონოლითური მარმარილოს სვეტი კოლცევაიას ამ მცირე მონაკვეთისთვის. მეორე მონაკვეთი მიეძღვნა გმირულ შრომას (გამონაკლისს წარმოადგენს შჩუშევის სადგური კომსომოლსკაია).<ref name="WAM93">''მოსკოვის მეტრო 70 წლისაა'', გვ.93-101</ref>

1953 წლის 4 აპრილს საზოგადოებისთვის ცნობილი გახდა, რომ 1935 წელს აგებული მონაკვეთი ალექსანდროვსკი სადიდან, კალინინსკაიას გავლით კიევსკაიამდე სამუდამოდ დაიხურა და შეცვალა ახალმა უფრო ღრმად გაჭრილმა ხაზმა. ამ ძვირადღირებული ჩანაცვლების ოფიციალური განმარტება არ არსებობს. სავარაუდოდ ეს მონაკვეთი დაბომბვის თავშესაფრად გადაკეთდა. ერთ-ერთი სადგური, არბატსკაია (2) ლეონიდ პოლიაკოვის პროექტით, იქცა სისტემის ყველაზე გრძელ სადგურად, 250 მეტრით 160-ის ნაცვლად, და შესაძლოა ყველა ექსტრავაგანტულად.

სტალინისტური „კანონი“ ოფიციალურად დაგმობილ იქნა როდესაც ორი დამატებითი მონაკვეთი ლუჟინსკისა და ვედეენხა-სკენ მშენებლობის პროცესში იყო. ეს სადგურები, დასრულდა რა 1957 და 58 წლებში, თუმცა „გაწმენდილი“ სახით, მაგრამ მაინც სტალინისტურ მიმართულებას ეკუთვნის. თარიღი [[1958]] წლის [[1 მაისი]], როდესაც ბოლო ამ სადგურთაგან გაიხსნა, გახდა ყველა გვიანდელი სტალინისტური მშენებლობის დასასრული.

=== შვიდი დობილი (1947–1955) ===
[[სტალინი]]ს 1946 წლის იდეა, [[მოსკოვი]]ს პანორამა ცათამბჯენებით მოეფინა, იყო საფუძველი 1947 წლის იანვრის განკარგულებისა, რომლითაც დაიწყო ექვსწლიანი სახალხო კამპანია. ოფიციალური საფუძვლის ჩაყრის ცერემინიისთვის (სექტემბერი, 1947), მონიშნული იყო ადგილი რვა ცათამბჯენისთვის (ერთი, ზარიადნოე, არ აშენდა). ჩამოყალიბდა რვა საპროექტო ჯგუფი, რომელთაც ხელმძღვანელობდა მთავარ არქიტექტორთა ახალი თაობა (37-62 წლის ასაკის). გუნდის საქმიანობას თვალყურს პირადად სტალინი ადევნებდა.

ყველა წამყვანი არქიტექტორი წინასწარი პროექტებისთვის 1949 წლის აპრილში [[სტალინის პრემია|სტალინის პრემიით]] დაჯილდოვდა. ცვლილებები და ჩასწორებები ხორციელდებოდა თითქმის მშენებლობის დასრულებამდე. ყოველი შენობა ზემდგრადი ფოლადის კარკასით იგებოდა, ბეტონის ჭერებით და აგურის ტიხრებით, ბეტონის ბლოკების საფუძველზე.

ცათამბჯენის პროექტები მოითხოვდა მრავალ ახალ მასალას (განსაკუთრებით კერამიკულს) და ტექნოლოგიას. ამ პრობლემათა გადაჭრამ მოგვიანებით ხელი შეუწყო ბინათმშენებლობისა და ინფრასტრუქტურის განვითარებას. თუმცა მან შესამჩნევად შეანელა სხვა სახის მშენებლობები პერიოდში, როდესაც მთელი ქვეყანა ნანგრევებში იყო მოქცეული.

მსგავსი ცათამბჯენები აიგო [[ვარშავა]]სა და [[რიგა]]ში; [[კიევი]]ს კოშკი აგებულ იქნა გვირგვინისა და ქიმის გარეშე. დობილი ცათამბჯენების ცადატყორცნილი ქიმები შემდგომში მრავალჯერ განმეორდა შედარებით მცირე შენობებში მთელი ქვეყნის მასშტაბით. 8-12 სართულიანი კოშკები ედგმებოდა 4-5 სართულის სიმარლის ომისშემდგომი რეგიონული ცენტრების ნაგებობებს. სრულიად რუსეთის საგამოფენო ცენტრის ცენტრალური პავილიონი, ხელახლა გახსნილი 1954 წელს, 90 მეტრი სიმაღლისაა, აქვს კათედრალის მსგვასი მთავარი დარბაზი, 35 მეტრი სიმაღლისა და 25 მეტრი სიგანის სტალინისტური ქანდაკება და მიურალები.
{{-}}
<gallery>
Image:Moscow-Gagarin-Square-1622.jpg|მოსკოვი, [[გაგარინი]]ს მოედანი
Image:Belarus-Minsk-Railway_Station_Square-4.jpg|[[მინსკი]], რკინიგზის ტერმინალის მოედანი
Image:Frankfurter_Tor_Westansicht_Berlin_April_2006_022.jpg|[[ბერლინი]], ფრანკფურტერ ტორ
Image:Academy of Sciences of Georgia, Tbilisi.JPG|[[თბილისი]], მეცნიერებათა აკადემიის შენობა რუსთაველზე
</gallery>

=== 1949 წლის სტალინის პრემია ===
[[ფაილი:Moscow rybitsky mgb.jpg|thumb|250px|right|ზემლიანოი ვალის 46-48, [[სახელმწიფო უშიშროების სამინისტრო (სსრკ)|სუკ-ის]] თანამშრომელთა ბინები ევგენი რიბიცკის პროექტით, 1949]]
[[ფაილი:Bolshaya kaluzhskaya 7.jpg|thumb|250px|ბოლშაია კალუჟსკაიას 7, ივან ჟოლტოვსკი, 1949, სტილის ხელმისაწყვდომობის მცდელობა]]
[[სტალინის პრემია]]მ 1949 წლისთვის (გამოცხადდა 1950 წლის მარტში) გამოააშკარავა სტალინისტური არქიტექტურის მკაფიო, თანამედროვე მიმართულება — ექსტრავაგანტური, ძვირი შენობები კვლავაც განდიდებული იყო, მაგრამ ასევე უპირატესი იყო სტალინისტური სტილის ხელმისაწვდომობისთვის მცდელობა. ის ასევე ხაზს უსვამდე იმ დროის კლასების ფენებად დაყოფას შესაბამისი საცხოვრებელი ფართის განაწილების მიზნით.

პრემია სამმა მოსკოვის შენობამ მიიღო:
* ზემლიანოი ვალ 46-48, [[რიბიცკი, ევგენი|ევგენი რუბიცკის]] ნაგებობა გამოირჩევა ექსტერიერის ფუფუნებით, 1949 წლის სტანდარტებითაც კი. ერკერებთან ერთად მას ამშვენებს სახურავის ობელიკები, პორტიკოები და კომპლექსური კარნიზები. უფრო მეტი ფუფუნება იმალება ინტერიერში. შენობა აიგო უშიშროების სამსახურის უმაღლესი ჩინოვნიკებისთვის, 200 კვ.მ. ბინებით და ორი დონის დაცული შიდა ეზოთი. მუშებად გერმანელი ტყვეები გამოიყენეს. ელექტრო და სანიტარული გაყვანილობისთვის და მოპირკეთებისთვის გერმანული მასალები ჩამოიტანეს.<ref>რუს: „Репрессированный дом“; შესაძლოა, ანეგდოტური წყარო, თუმცა საკმაოდ დამაჯერებელი [http://moskva.kotoroy.net/arch_press.php?id=70 www.moskva.kotoroy.net] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070103060201/http://moskva.kotoroy.net/arch_press.php?id=70 |date=2007-01-03 }}</ref> 1949 წელს მას ქებას ასხამდნენ, 1952 წელს აკრიტიკებდნენ, ხოლო 1955 წელს ხრუშჩოვმა იგი პირადად „ექსცესიულობის მწვერვალად“ შერაცხა.
* სადოვო-ტრიუმფალნაიას 4, როზენფელდისა და სურის შენობა მხოლოდ ერთი საფეხურით ჩამორჩება პირველს. კედლები, ღრმად შეჭრილი ერკერებითა და ჰორიზონტალური კარნიზებით მოპირკეთებულია [[გრანიტი]]თა და ტერაკოტით. საერთო იერი იმდენად მძიმეა, რომ ფუფუნებას ისევე ეფექტურად განასახიერებს როგორც რიბიცკის ნამუშევარი. შესანიშნავია მოსამსახურეთათვის მეორადი კიბის დიზაინერული გადაწყვეტა.
* ბოლშაია კალუჟსკაიას 7, ჟოლტოვსკიმ ერთ-ერთმა პირველა სცადა ხარჯების შემცირება ხარისხისა და ქვის წყობის ტექნოლოგიის სტალინისტური სტანდარტების შენარჩუნებით. ოროთახიანი ბინები მცირეა სტალინისტური სტანდარტისთვის, თუმცა უხვი სათავოებითა და ჭკვიანური განლაგებით მასში ნაკლები შანსი იყო ერთოჯახიანი ბინის მრავალოჯახიან [[კომუნალკა]]დ გადაკეთებისთვის. მისი ბრტყელი ფასადი შემოსილია მოკრძალებული დეკორაციებით ჟოლტოვკისეული ფლორენციული წყობით; ქანდაკებებისა და ობელი��კების გარეშე, და ასევე არავითარი ერკერები. ეს იყო საბჭოთა არქიტექტურაში მომავალი მიმართულების უტყუარი ნიშანი.

== რეგიონული ვარიაციები ==
[[ფაილი:Russian embassy Helsinki.JPG|thumb|250px|right|საბჭოთა საელჩო (1952), ჰელსინკი.]]

ეროვნულ რესპუბლიკებს უფლება ჰქონდათ საკუთარი სტალინისტური სტილები განევითარებინათ, მეტნაკლები თავისუფლებით. როდესაც ადგილობრივი ძალები არასაკმარისი იყო, იგზავნებოდა რუსი არქიტექტორები (შჩუშევმა დააპროექტა [[ტაშკენტი]]ს აღმოსავლური იერის თეატრი). [[ტამანიანი, ალექსანდრე|ალექსანდრე ტამანიანი]], [[ერევანი|ერევნის]] მთავარი არქიტექტორი, იყო მთავარ განმხორციელებელი სტალინისტური არქიტექტურის სომხური ნაირსახეობის.

სტალინისტური არქიტექტურა ერთი პერიოდი მთელ ომისშემდგომ აღმოსავლეთის ბლოკში გავრცელდა. ლევ რუდნევის [[ვარშავი]]ს კულტურის სასახლე, საბჭოთა ხალხის საჩუქარი პოლონეთს, სავარაუდოდ ამგვარი სტილის ექსპორტის ყველაზე შთამბეჭდავი ნიმუშია. ზოგიერთი მათგანი დაცული ძეგლი გახდა, მათ შორის [[სტალინალეე]] [[ბერლინი|ბერლინში]], ძირითადად დაპროექტებული ყოფილი მოდერნისტების ჰერმან ჰენსელმანისა და რიხარდ პაულიკის მიერ. ახალი ქალაქები მსგავსად ნოვა ჰუტასი [[პოლონეთი|პოლონეთში]], ზტალინვაროსის [[უნგრეთი|უნგრეთში]] და სტალინშტადტი [[გდრ]]-ში კლასიცისტური სტალინიზმის ესტეთიკის დანერგვის ადრეული მცდელობები იყო. დამთრგუნველი სიდიადის ცენტრალური შენობების ნიმუშებია [[კასა სკანტეიი]] [[რუმინეთი|რუმინეთში]] და ლარგოს კომპლექსი [[სოფია]]ში, [[ბულგარეთი]].

ყველა ეს პროექტი სტალინის ეპოქას ეკუთვნოდა, მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთი მათგანი მისი გარდაცვალების შემდეგ დასრულდა. პარლამენტის უზარმაზარი შენობა [[ბუქარესტი|ბუქარესტში]] 1984 წელს დასრულდა და ამ სტილის ყველაზე გვიანდელი ნიმუშია. აღმოსავლეთ აზიაში მოიძებნება რამდენიმე ნიმუში [[ჩრდილოეთი კორეა|ჩრდ. კორეაში]] და [[ჩინეთი|ჩინეთში]], მაგ. [[შანხაი]]ს საგამოფენო ცენტრი, თავდაპრიველად აგებული როგორც ჩინეთ-საბჭოთა მეგობრობის სასახლე. სტალინისტური სტილი გამოყენებული იყო საბჭოთა საელჩოებში საზღვარგარეთ, მათ შორის აღსანიშნავია საელჩო [[ჰელსინკი]]ში, [[ფინეთი]]. ე. ს. გრებენშიკოვის პროექტის შენობას გარკვეული მსგავსება აქვს [[ლონდონი]]ს [[ბაკინგემის სასახლე]]სთან. ამას უკავშირებენ, იმ ფაქტს, რომ იმხანად [[საბჭოთა კავშირი]]ს საგარეო მინისტრ [[მოლოტოვი, ვიაჩესლავ|ვიაჩესლავ მოლოტოვს]] [[ბრიტანეთი]]ს მონარქის ოფიციალური რეზიდენცია ძლიერ მოსწონდა.

== დაქვეითება (1948–1955) ==
გადასვლას სტალინისტური არქიტექტურიდან სტანდარტულ მზა ბეტონის ბლოკებით ნაგებ კოლოფებზე ხშირად [[ხრუშჩოვი]]ს მმართველობას უკავშირებენ, კერძოდ კი 1955 წლის ნოემბრის<ref name="D55">რუს.: Постановление ЦК КПСС и СМ СССР „Об устранении излишеств в проектировании и строительстве“, 04.11.1955.</ref> განკარგულებას ექსცესების ლიკვიდაციის შესახებ. ხრუშჩოვი ნამდვილად იყო ჩართული ხარჯების შემცირების კამპანიაში, თუმცა ის 1948 წელს დაიწყო, როდესაც სტალინი ჯერ კიდევ ცოცხალი იყო. გადახვევა მასმშენებლობაზე აშკარაა ეკონომიურ სტალინისტურ შენობებში ჟოლტოვსკის ბოლშაია კალუჟსკაიას 7-ის მსგავსად. თუმცა ქვის წყობაზე დაყრდნობით, ამგვარი შენობები მხოლოდ მცირედ ეკონომიას იძლეოდა. 1948-55 წლებში სხვადასხვა არქიტექტურული ბიუროები უზარმაზარ კვლევებს აწარმოებდნენ, რათა ახალი ტექნოლოგიებისთვის მიეკვლიათ და გამოეცადათ.

=== კარკასისა და ფილების ცდა (1948–1952) ===
[[ფაილი:Moscow 1948 lagutenko posokhin.jpg|thumb|250px|ლაგუტენკო-პოსხინის კვარტალი, მოსკოვი, 1948-52. ქვით წყობას ჰგავს, მაგრამ სინამდვილეში მზა ბეტონის ფილებითაა ნაგები და ბეტონის პანელების მოპირკეთება აქვს.]]
1947 წელს ინჟინერი ვიტალი ლაგუტენკო დაინიშნა ექსპერიმენტული ინდუსტრიული სამშენებლო ბიუროს ხელმძღვანელად, რომლის მიზანი მასიური მშენებლობისთვის ვარგისი იაფი ტექნოლოგიის შესწავლა და დაპროექტება იყო. ლაგუშენკომ ყურადღება გაამახვილა დიდი ზომის მზა ბეტონის ფილებზე. ის შეუერთდა ამომავალ არქიტექტორ მიხაილ პოსოხინს (უფრ.)<ref>პოსოხინი (უფრ.) იყო მოსკოვის მთავარი არქიტექტორი 1961–1980 წლებში. მისი ვაჟი, მიხაილ პოსოხინი (უმც.) მართავს მოსკოვის უდიდეს მოსპროექტ-2-ს 1982 წლიდან. 1960-იანებში, ლაგუტენკო პოსოხინს მიჰყვა კარიერის კიბეზე.</ref> და აშოტ მნდოიანცს და 1948 წელს ამ გუნდმა შექმნა პირველი ბეტონის კარკასისა და ფილების შენობა დღევანდელი პოჟაევსკაიას მეტროს სადგურთან. მალევე მის გვერდით კიდევ ოთხი იდენტური შენობა აღიმართა. მსგავსი შენობები აშენდა 1949-52 წლებში მთელს ქვეყანაში. მიუხედავად წარმატებისა, ეს პროექტი ჯერ კიდევ ექსპერიმენტად რჩებოდა, რომელსაც მხარს არ უმაგრებდა ინდუსტრიული შესაძლებლობები. პოსოხინმა ასევე შექმნა სხვადასხვა ფსევდოსტალინისტური კონფიგურაციები საბინაო კორპუსებისთვის, დეკორატიული ექსცესებით; მაგრამ მათ განხორციელება არ ეწერა. ბეტონის კარკასები დაინერგა ინდუსტრიულ მშენებლობაში, თუმცა სიძვირის გამო მასიური ხასიათი ვერ მიიღო.

=== მოსკოვის კონფერენცია, იანვარი, 1951 ===
უცნობია, თუ რომელმა პარტიის ლიდერმა წამოაყენა ხარჯების შემცირების კამპანია, თუმცა ამის საჭიროება ნათელი იყო. რაც ცნობილია არის ის, რომ 1951 წელს ხრუშჩოვმა, მაშინ ქალაქ მოსკოვის პარტიის ხელმძღვანელი, უმასპინძლა პრეფესიულ კონფერენციას სამშენებლო პრობლემებზე. კონფერენციაზე გამოცხადდა გადასვლა ქარხნული წესით დამზადებულ დიდი ზომის ბეტონის ფილებზე და დაიგეგმა ამ მიზნისთვის ახალი ქარხნების აშენება, მშენებლობის პროცესის დაჩქარებისა და გაიაფების მიზნით. თუმცა კვლავ გასარკვევი იყო რა ზომის უნდა ყოფილიყო ეს ფილები — მთელი სართულის სიმაღლე, თუ მცირე, ან კიდევ ორი სართულის ზომა (როგორც ლაგუტენკომ სცადა კუზმინკის პროექტში<ref>რუს.: „Комбинат, который открыл эпоху“, Московская перспектива, N21, 29.05.2001. ლაგუტენკოს ცდა ჩაიშალა.</ref>). ერთი წლის შემდეგ ეს გადაწყვეტილება უკვე დაკანონდა XIX პარტიულ კონგრესზე, რომელსაც სტალინიც ესწრებოდა. მთავარ საზოგადოებრივ ნაგებობებსა და ელიტარულ ბინებს ჯერ არ შეხებიან.

=== პეშჩანაიას მოედანი (1951–1955) ===
[[ფაილი:Peshanaya 1 1952.jpg|thumb|250px|როზენფელდის პეშჩანაიას ქუჩის პროექტი, მოსკოვი, 1951-55. ქვით წყობა, მზა ბეტონის ფასადის დეტალებით.]]
განსხვავებული ცდა მიმდინარეობდა პროექტის მართვის გაუმჯობესების მხრივ, რომელშცის აქცენტი ცალკეული შენობიდან მთელი კვარტალის პროექტებზე გადაიტანეს. ეს ცდა გამოსცადეს პეშჩანაიას ქუჩაზე. მობილური ჯგუფების მშენებლობის სხვადასხვა სტადიაში მყოფი შენობათა ჯაჭვის გასწვრივ გადაადგილება კონვეიერული წესისა და ტრადიციული აგურით წყობაზე მზა ბეტონის ფილების გამოყენებით, მშენებლები ახერხებდნენ ტიპური შვიდსართულიანი ნაგებობების 5-6 თვეში დასრულებას. სველი წესით მობათქაშების ნაცვლად (რომელიც პროცესს ორი თვით აჭიანურებდა) ეს შენობები მოპირკეთებული იყო ღია აგურით გარედან და მშრალი კედლებით შიგნიდან. ცხოვრების ხარისხის თვალსაზრისით, ეს იყო ნამდვილი, და ბოლო, სტალინისტური შენობები.

== დასასრული (ნოემბერი, 1955) ==
[[ფაილი:UkrKievMoskva.jpg|thumb|220px|სასტუმრო უკრაინა დასრულების ჟამს, 1961.]]
სტალინის სიცოცხლეში ფეშენებელური ���მპერია და მასიური ბინათმშენებლობა მშვიდობიანად თანაარსებობდა; ლაგუტენკოს თანადგომა არ ნიშნავდა რიბიცკისგან განდგომას. თუმცა ყველაფერი შეიცვალა 1954 წლის ნოემბერში, როდესაც კრიტიკოსებმა ღიად დაგმეს ექსცესიულობა და მაღლივი ნაგობობების სურვილი, ანუ სტალინის სურვილი; ეს კამპანია გაჩაღებული უნდა ყოფილიყო პირადად ხრუშჩოვის მიერ. მომდევნო წელს კამპანია უფრო მასშტაბური გახდა, შეამზადა რა საზოგადოება [[სტალინიზმი|სტალინიზმთან]] ფორმალური გამოთხოვებისთვის.

ექსცესების ლიკვიდაციის განკარგულებას (4 ნოემბერი, 1955) მოჰყავს სტალინიზმის ექსცესების გარკვეული შედარებითი ხარჯთაღრიცხვა, რომლის თანახმადაც ის პროექტების საერთო ღირებულების 33%-ს აჭარბებდა. მაგალითები ფრთხილად იქნა შერჩეული, თუმცა საფუძველს მოკლებული არ იყო. განსაკუთრებული კრიტიკის ქარცეცხლში მოჰყვნენ [[დუშკინი, ალექსეი|ალექსეი დუშკინი]] და [[რიბიცკი, ევგენი|ევგენი რიბიცკი]] სამმაგი გადახარჯვისა და უზომოდ ფუფუნებრივი საბინაო დაგეგმვისთვის; რიბიცკისა და პოლიაკოვს ჩამოერთვათ სტალინის პრემიები. ამას მოჰყვა ბრძანებულება განვითარებულიყო სტანდარტული გეგმები და შექმნილიყო [[მშენებლობის სტანდარტიზაციის ინსტიტუტი]] ყოფილი აკადემიის საფუძველზე.

სტალინისტური არქიტექტურა აგონიაში აღმოჩნდა მომდევნო ხუთი წლის განმავლობაში — ძველი პროექტების დასრულება უპირატესობას უკვე აღარ წარმოადგენდა. საწყის ფაზაში მყოფი პროექტები ძირეულად შეიცვალა, სტრუქტურულად დასრულებულთ კი მოეხსნა ყველა ექსცესი. ეს ისტორია დამთავრდა სასტუმრო უკრაინის ([[კიევი]]) 1961 წელს დასრულებით. დიდებული [[სტალინალეე]] ბერლინში, ჩასახული 1952 წელს, ასევე დასრულდა 1961 წელს, თუმცა მას არ ჰქონია ბევრი დასაკარგი: მასშტაბი და სტრუქტურა ამ შენობებისა უდავოდ სტალინისტურია, თუმცა სადა მოპირკეთება იხრება [[არტ-ნუვო|იუგენდშტილისა]] და [[პრუსიული ნეოკლასიციზმი]]სკენ. ეს ქუჩა მოგვიანებით გაფართოვდა [[საერთაშორისო სტილი|საერთაშორისო სტილში]] და მას კარლ-მარქს-ალეე დაერქვა.

== მემკვიდრეობა და აღორძინება ==
[[ფაილი:Moscow sistema gals 2.jpg|thumb|გალს ტაუერი (ფრაგმენტი), მოსკოვი.]]
[[ბრეჟნევი]]ს ეპოქის ზოგიერთი ნაგებობა, მათ შორის [[რუსეთი]]ს [[თეთრი სახლი (მოსკოვი)|თეთრი სახლი]], შეიძლება მიეკუთვნოს სტალინიზმს. [[რუმინეთი]]ს ნეოსტალინისტურმა რეჟიმმა შექმნა უზარმაზარი გვიანდელი ნიმუში ამ სტილში პარლამენტის სასახლის სახით, რომელიც 1984 წელს დაიწყო. მისი სტილის მსგავსი შენობები ჩნდება მოსკოვში 1996 წლიდან, ამ პერიოდის უბნების შესავსებად, ან ცალკეული განაშენიანების სახით. ზოგი მათგანი წმინდა ნეოკლასიკურ ან [[არტ-დეკო]]ს ხასიათს ატარებს. მცირე გამონაკლისის გარდა მათი არქიტექტურული ხარისხი და მნიშვნელობა ურბანულ განვითარებაში სადაოა. ყველაზე ნაკლებად წინააღმდეგობრივ ნიმუშთა შორისაა:
* [[ტრიუმფის სასახლე]] მოსკოვში, ცნობილი როგორც მერვე დობილი, ერთ-ერთი ყველაზე თვალშისაცემია და მისი სილუეტი იდენტურია სხვა სტალინისტური კონსტრუქციების.
* [[რომაული ეზო (მოსკოვი)|რომაული ეზო]] (Римский Двор, 2005) [[ფილიპოვი, მიხაილ|მიხაილ ფილოპოვის]] პროექტით; შესაძლოა უფრო ნეოკლასიკურ ფანტაზიად შეირაცხოს, თუმცა ემსგავსება ადრეულ სტალინისტურ ნაგებობებს.
* [[გალს ტაუერი]] (Cистема ГАЛС, 2001) არქიტექტორთა ჯგუფის Workshop 14 პროექტი, რომელმაც შეავსო ცარიელი სივრცე იმავე პერიოდის საშუალო სიმაღლის შენობებს შორის [[ტვერსკაია]]ზე. შენობა კვარტლის კუთხეს ავსებს და თვალშისაცემი არ არის. არტ-ნუვოსა და არტ-დეკოს ნაზავის მიუხედავად, ეს შენობა მოხდენილად ჩაჯდა ტვერსკაიას ანსამბლში.
* [[პრეობრაჟენსკაია ზასტავა]] (Преображенская Застава, 2003) — მთელი კვარტალი (308 ბინა და სავაჭრო ფართი), დაპროექტებული ადრეული 1930-იანების სტილში იოფანესეული და ვლადიმიროვის არტ-დეკოს ელემენტებით. გამორჩეული ნიმუში, რომელიც სინამდვილეში იმ პერიოდში აშენებულს ჰგავს და არა თანამედროვე მიმსგავსებას.

== ლიტერატურა ==
* (ინგლ.) Architecture of The Stalin Era, Alexei Tarkhanov (Collaborator), Sergei Kavtaradze (Collaborator), Mikhail Anikst (Designer), 1992, ISBN 978-08-4781-473-2
* (ინგლ.) Architecture in the Age of Stalin: Culture Two, Vladimir Paperny (Author), John Hill (Translator), Roann Barris (Translator), 2002, ISBN 978-05-2145-119-2
* (ინგლ.) The Edifice Complex: How the Rich and Powerful Shape the World, Deyan Sudjic, 2004, ISBN 978-15-9420-068-7

== რესურსები ინტერნეტში ==
* [http://www.sovarch.ru СовАрх — პროექტი „საბჭოთა არქიტექტურა“] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171030070858/http://sovarch.ru/ |date=2017-10-30 }}.
* [http://www.mos-sky.narod.ru მოსკოვის მაღლივი შენობები].
* [http://galleria.sovarch.ru/minsk/minskalbum.html მინსკის საბჭოთა არქიტექტურის ფოტოალბომი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070503100848/http://galleria.sovarch.ru/minsk/minskalbum.html |date=2007-05-03 }}.

== სქოლიო ==
{{სქოლიო}}

{{პორტალი არქიტექტურა}}

[[კატეგორია:საბჭოთა ხელოვნება]]
[[კატეგორია:რუსეთის არქიტექტურა]]
[[კატეგორია:არქიტექტურული მიმდინარეობები]]
[[კატეგორია:სტალინისტური არქიტექტურა|*]]
ამ გვერდზე გამოყენებული თარგები:
თარგი:- (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Main other (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Webarchive (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:მრავალმნიშვნელოვნება/დიზაინი (რედაქტირება)
თარგი:პორტალი არქიტექტურა (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:პორტალის ბანერი (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:რჩეული (რედაქტირება)
თარგი:რჩეული/2.0 (რედაქტირება)
თარგი:სქოლიო (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:სქოლიოს სია (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
მოდული:Check for unknown parameters (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
მოდული:Webarchive (რედაქტირება)
სტალინისტური არქიტექტურა-ზე დაბრუნება.
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/სტალინისტური_არქიტექტურა“-დან