იხილეთ წყარო გვერდისთვის რაჭის საერისთავო

თქვენ არ გაქვთ ამ მოქმედების - „ამ გვერდის რედაქტირება“ განხორციელების ნებართვა შემდეგი მიზეზის გამო:

Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.

The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Start of block: 08:48, 2 ივლისი 2024
Expiry of block: 08:48, 2 ივლისი 2025

Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.

გთხოვთ, შეიყვანოთ ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი დეტალი თქვენს მიერ დასმულ ნებისმიერ შეკითხვაში. თუ თვლით, რომ შეცდომით დაიბლოკეთ, ამის შესახებ დამატებითი ინფორმაცია და ინსტუქცია შეგიძლიათ იხილოთ ღია პროქსი-სერვერების გამოყენების დაუშვებლობის გლობალური წესების გვერდზე.

წინააღმდეგ შემთხვევაში, ბლოკირების გასაჩივრებისათვის, გთხოვთ მიმართოთ მეტაზე. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

თქვენ შეგიძლიათ ნახოთ ამ გვერდის საწყისი ფაილი და მისი ასლი შექმნათ.

{{ინფოდაფა ყოფილი სამეფო/ქვეყანა
|გრძელი სახელი= რაჭის საერისთავო
|რეგიონი= [[რაჭა]]
|ქვეყანა= [[საქართველო]]
|ერა= [[შუა საუკუნეები]]
|სტატუსი= [[საერისთავო]]
|მართველობა= [[მონარქია]]
|შექმნის წელი= XI სს.
|გაუქმება=
|გაუქმების თარიღი=
|გაუქმების წელი= 1789
|მოვლენა1=
|მოვლენის თარიღი1=
|მოვლენა2=
|მოვლენის თარიღი2=
|მოვლენა3=
|მოვლენის თ��რიღი3=
|უპირველესი მოვლენა=
|უპირველესის თარიღი=
|უკანასკნელი მოვლენა=
|უკანასკნელის თარიღი=
|p1=
|დროშა_p1=
|s1=
|დროშა_s1=
|დროშის სურათი=
|დროშის აღწერა=
|გერბი=
|რუკის სურათი= Duchy_of_Racha_16-18_cc._map_GSE.svg
|რუკის აღწერა= რაჭის საერისთავო XVI-XVIII საუკუნეებში
|დედაქალაქი= [[მინდა ციხე]]
|უდიდესი ქალაქები= 
|ენები=[[ქართული ენა|ქართული]]
|რელიგია= [[მართლმადიდებლობა]]
|საკანონმდებლო ხელისუფლება= [[აფხაზეთის სამეფო]] (989–1008) [[საქართველოს სამეფო]] (1008–1463) [[იმერეთის სამეფო]] (1463–1789)
|დღეს= [[საქართველო]]
|დინასტია= [[კახაბერისძენი]], [[ჭარელიძეები]], [[ჩხეიძეები]]
}}
{{საქართველოს სახელმწიფოებრიობა}}
'''რაჭის საერისთავო''' — ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეული [[საქართველოს სამეფო|საქართველოს სამეფოში]]. ჩამოყალიბდა X საუკუნის უკანასკნელ მეოთხედში, ერთიანი ქართული მონარქიის შექმნის შემდეგ. პირველად წყაროებში XI საუკუნიდან იხსენიება. XV საუკუნიდან საქართველოს სამეფოს დაშლის შემდეგ შედიოდა [[იმერეთის სამეფო]]ს შემადგენლობაში.

== ისტორია ==
რაჭის პირველი ერისთავი იყო რატი [[ბაღვაშები|ბაღვაშთა]] საგვარეულოდან. რატის შემდეგ რაჭის ერისთავი იყო მისი ძე [[კახაბერ კახაბერისძე|კახაბერი]]. მისი სახელიდან მოდის გვარსახელი [[კახაბერისძენი|კახაბერისძე]], რომელსაც შუა ფეოდალურ ხანაში ატარებდა რაჭის საერისთაოს განმგებელ ბაღვაშთა შტო. რაჭის საერისთავო ერთიან [[საქართველოს სამეფო|საქართველოს სამეფოში]] მნიშვნელოვან ერთეულს წარმოადგენდა. მისი ერისთავები დიდ როლს თამაშობდნენ ქვეყნის პოლიტიკურ ცხოვრებაში. X–XIII საუკუნეებში რაჭის საერისთავოს ჩრდილოეთით [[სვანეთის საერისთავო]] ესაზღვრებოდა. მათი გამყოფი იყო [[ლეჩხუმის ქედი]]. კავკასიონის მთავარ ქედამდე რაჭის საერისთავო მდინარე [[ჭანჭახი (მდინარე)|ჭანჭახის]] სათავეებამდე აღწევდა. სამხრეთით [[რაჭის ქედი]] ესაზღვრებოდა, დასავლეთით [[თაკვერი]]დან მას გამოყოფდა [[გუელისთავის ქედი]] (ლაბეჭინის სერი), ხოლო უშუალოდ მდინარე [[რიონი]]ს ხეობაში — ის ვიწროები, რომლებიც სოფელ [[ალპანი]]ს სამხრეთით იქყება. მდინარე [[ჯეჯორა|ჯეჯორის]] აუზში საზღვრები [[დაღვერილას ქედი|დაღვერილას ქედამდე]] აღწევდა. ამ ქედის ჩრდილოეთით მხარე [[კუდარო]] იყო. 1230 წლამდე რაჭის საერისთავოში შედიოდა თაკვერიც.

X–XIII საუკუნეებში რაჭის ერისთავები მეფის მოხელეებს წარმოადგენდნენ, მათ ევალებოდათ საერისთავოში სამეფო გადასახადების აკრეფა, ლაშქრის გამოყვანა და წინამძღოლობა. ამ პერიოდში რაჭის ერისთავთა მთავარი რეზიდენცია [[მინდაციხე]] იყო. დიდი ციხე-დარბაზი იყო [[კვარის ციხე]]ც.

X–XIII საუკუნეებში რაჭის საერისთავო დაყოფილი იყო ცალკეულ ხევებად, რომლებიც ერთ ან რამდენიმე სოფელს აერთიანებდნენ. ხევში გლეხებთან ერთად ხევის აზნაურებიც შედიოდნენ. თითოეულ ხევს ჰქონდა თავისი სამლოცველო, რომლის მთავარ დღეობაზე მთელი ხევის მოსახლეობა იყრიდა თავს. X–XIII საუკუნეებში რაჭის საერისთავოში ქართული ხელოვნების მრავალი ძეგლი ააგეს (პატარა ონის, მთის წმ. გიორგის, კრიხის საყდრები, [[ნიკორწმინდა|ნიკორწმინდის ტაძარი]] და სხვა).

XIII საუკუნის 80-იან წლებში [[დავით VI|დავით VI ნარინმა]] ღალატის გამო მკაცრად დასაჯა რაჭის ერისთავი კახაბერიძე, გააუქმა რაჭის საერისთავო და [[სახასო]] მამულად აქცია. კახაბერისძეთა საგვარეულო, როგორც ჩანს, ამოწყდა.

XIV საუკუნის ბოლოს იმერეთის მეფეებმა რაჭის საერისთავო ისევ აღადგინეს. თავდაპირველად რაჭის ერისთავთა ტიტულს ჭარელიძეთა საგვარეულოს წარმომადგენლები ატარებდნენ, ხოლო დაახლოებით 1488 წლიდან — ჩხეტიძეები. XV საუკუნის II ნახევარში, საქართველო სამეფო-სამთავროებად დაშლის შემდეგ, რაჭის საერისთავო [[იმერეთის სამეფო|იმერეთის სამეფოს]] შემადგენლობაში შევიდა. დაახლოებით ამ პერიოდში რაჭის საერისთავოს შემადგენლობაში შევიდა ძველი [[სვანეთის საერისთავო]]ს ერთი ნაწილი — „მთიულეთი“ (მდინარეების რიონისა და ცხენისწყლის სათავეებში). გვიანდელი შუა საუკუნეებში რაჭის საერისთავო ჩრდილო-აღმოსავლეთით უშუალოდ [[კავკასიონის ქედი|კავკასიონის მთავარ ქედს]] ებჯინებოდა. სვანეთიდან მას ლეჩხუმის ქედი მიჯნავდა, [[ლეჩხუმი]]დან — მდინარე [[ასკისწყალი]], ხოლო მდინარე რიონის სამხრეთით — რაჭის ქედი, რომელიც რაჭის საერისთავოს იმერეთისგან გამოყოფდა. გვიანდელი შუა საუკუნეებში მდინარე ჯეჯორის ხეობაში საკუთრივ რაჭის საზღვრები დაღვერილას ქედამდე აღწევდა. ამ მდინარის ზემოთში მდებარე [[კუდარო]] ემორჩილებოდა. თავდაპირველად კუდარო ქართველებით იყო დასახლებული. XV–XVII საუკუნეებში მათი ადგილი დვალეთიდან გადმოსულმა ოსებმა დაიკავეს. 

XVI საუკუნის 30-იან წლებში იმერეთის მეფემ [[ბაგრატ III, ალექსანდრე II-ის ძე|ბაგრატ III-მ]] რაჭის ერისთავებს მინდაციხე-დარბაზი გადასცა და იმერეთის სამეფოს ახლად შექმნილი [[სადროშო]]ებიდან  მესამის, რაჭის სადროშოს, სარდლობა ჩააბარა. მან რაჭის ერისთავად დასვა შოშიტა ჩხეტიძის მემკვიდრეები. რაჭის ერისთავებს საკუთარი სათავადო ჰქონდათ, რომელიც თავდაპირველად მდინარე [[ლუხუნი]]ს ხეობას, სოფელ წესსა და მდინარე რიონის ხეობის ერთ ნაწილს მოიცავდა. რაჭის ერისთავთა მთავარი რეზიდენცია გახდა მინდაციხე და სასახლე სოფელ წესში. იქვე იდგა ერისთავთა საგვარეულო ეკლესია — [[ბარაკონი]]. XV საუკუნეში რაჭის საერისთავოს აზნაურები იყვნენ [[ჭარელიძეები]], [[ბაქრაძეები]], [[კოტრიძეები]], [[ჯაფარიძეები]], [[ლაშხიშვილები]] და [[გარაყანიძეები]]. მომდევნო ხანაში ჭარელიძეები, კოტრიძეები გადაშენდნენ. გარაყინიძეებმა და ლაშხიშვილებმა რაჭა დატოვეს. ჯაფარიძეებმა თავიანთი სათავადო ჩამოაყალიბეს. XVI–XVII საუკუნეებში შეიქმნა [[წულუკიძეები]]ს, [[იაშვილები]]სა და [[ყიფიანები]]ს სათავადოები.

XV–XVII საუკუნეებში რაჭის საერისთავოში იმერეთის მეფეები ფლობდნენ ყმა-მამულს, მათვე ეკუთვნოდათ [[ხოტევი]]სა და [[კვარის ციხე|კვარის]] ციხეები, სოფელი [[ნიკორწმინდა]]. საზაფხულო რეზიდენცია იყო სოფელი [[შაორი]], სოფელი [[ამბროლაური]]. იმერეთის მეფის [[ალექსანდრე III|ალექსანდრე III-ის]] გარდაცვალების შემდეგ, როდესაც სამეფოში ფეოდალური ანარქია სუფევდა, რაჭის ერისთავეები შინაომების აქტიური მონაწილეები და ხშირად ინიციატორებიც იყვნენ. მათ, სურდათ გაეფართოებინათ თავიანთი სათავადოები, თავი დაეღწიათ იმერეთის მეფის მოხელეობისაგან და საერისთავო დამოუკიდებელ სამთავროდ ექციათ. 1669 წელს ერისთავმა [[შოშიტა II|შოშიტა II-მ]] მოკლა მეფის მოღალატე სახლთუხუცესი სეხნია ჩხეიძე და დაეხმარა [[ბაგრატ IV, ალექსანდრე III-ის ძე|ბაგრატ IV-ს]] მეფის ტახტზე განმტკიცებაში. მაგრამ ამის შემდეგ შოშიტა II და რაჭის შემდგომი ერისთავები ებრძოდნენ მეფის ხელისუფლებას. 1678 შოშიტა დაეხმარა [[არჩილ II|არჩილ II-ს]] იმერეთის სამეფო ტახტის დაკავებაში. ბაგრატ IV-ს თურქები დაეხმარნენ და არჩილი ტახტიდან გადააყენეს. 1679 თურქები პირველად შეესივნენ რაჭას და სასტიკად ააოხრეს. რაჭის ერისთავებს არჩილის რუსეთში წასვლის შემდეგაც არ შეუწყვეტიათ ბრძოლა იმერეთის ხელისუფლებასთან. პაპუნა II-სთან ბრძოლაში იმერეთის მეფე ალექსანდრე IV-მ ორჯერ დაკარგა მეფის ტახტი და საბოლოოდ დამარცხდა კიდეც. თავდაპირველად რაჭის ერისთავები საერისთავოს თავადებს ეყრდნობოდნენ იმერეთის სამეფო ხელისუფ��ებასთან ბრძოლაში. მოკავშირეებმა უპირველეს ყოვლისა რაჭის საერისთავოში მეფის კუთვნილი ყმა-მამული მიითვისეს: იაშვილებმა — კვარის ციხე, წულუკიძეებმა — ხოტევისა. სამეფო ყმა-მამულის დიდი ნაწილი კი რაჭის ერისთავების ხელში გადავიდა. მათვე დაიმორჩილეს რაჭის აზნაურთა დიდი ნაწილი, ზოგიც საერისთავოს ტერიტორიიდან გააძევეს. შოშიტა III-მ და მისმა მომხრეებმა სამჯერ ჩამოაგდეს გიორგი V, 1716 წელს იმერეთის სამად გაიყვეს, 1720 წელს კი გიორგი V  მოკლეს. ერისთავმა [[შოშიტა III|შოშიტა III-მ]] კარგი ურთიერთობა დაამყარა ქართლის მეფეებთან, განსაკუთრებით [[ვახტანგ VI|ვახტანგ VI-თან]]. [[როსტომ რაჭის ერისთავი|როსტომ რაჭის ერისთავის]] დროს რაჭის საერისთავო ფაქტობრივად დამოუკიდებელ სამთავროს წარმოადგენდა. XVIII საუკუნის შუა წლებისთვის რაჭის ერისთავებს ეკუთვნოდათ 56 სოფელი, 1250 კომლი ყმა. ერისთავების რეზიდენცია იყო სოფელი წესი.

მაგრამ იმერეთის მეფე [[სოლომონ I|სოლომონ I-მა]] 1769 წლის II ნახევარში როსტომი ოჯახიანად შეიპყრო, ხოლო რაჭის საერისთავო გააუქმა. [[1784]] რაჭის საერისთავო იმერეთის მეფემ [[დავით II, გიორგი VII-ის ძე|დავით გიორგის ძემ]] აღადგინა. მეფის გადაწყვეტილების მიღებაში დიდი როლი ითამაშა [[კაცია II დადიანი|კაცია II დადიანმა]]. მეფემ ერისთავობა ერთ-ერთ თავის დისწულს ანტონს უბოძა. ამით უკმაყოფილო წულუკიძეებისა და წერეთლების გამოსვლა მარცხით დამთავრდა. [[1785]] იმერეთის მეფემ რაჭის ერისთავად ანტონის ნაცვლად მისი მამა, გიორგი როსტომის ძე, დასვა. ბერი წულუკიძე და პაპუნა წერეთელი ახალციხეში გაიქცნენ და [[1786]] იანვარში 500 ლეკისა და 1000 თურქისაგან შემდგარი ლაშქრით რაჭაში შეიჭრნენ. იმერეთის მეფემ ოდიშის ლაშქარი მოიშველია და რაჭაში ილაშქრა. გადამწყვეტ ბრძოლაში [[1786]] წლის 26 იანვარს სოფ. სხვავასთან დავით გიორგის ძემ გაიმარჯვა, 1787 წელს [[გიორგი რაჭის ერისთავი]] ბრძოლაში დაიღუპა და მის ადგილას დავით გიორგის ძემ კვლავ ანტონ გიორგის ძე დასვა. [[1789]] იმერეთში გამეფდა [[სოლომონ II]], რომელმაც საბოლოოდ გააუქმა რაჭის საერისთავო.

== რაჭის ერისთავები ==
{| class="wikitable" border="10" cellpadding="10" cellspacing="10"
! colspan="11" bgcolor="silver" |რაჭის ერისთავები
|-
! bgcolor="silver" width="25%" |სახელი
! bgcolor="silver" width="25%" |წლები
! bgcolor="silver" width="25%" |საგვარეულო
! bgcolor="silver" width="25%" |შენიშვნა
|-
|[[რატი I]] ბაღვაში
| align="center" |989–1021
|[[კახაბერისძენი|კახაბერიძე]]
|
|-
|კახაბერ I
| align="center" |1021–1031
|
|
|-
|რატი II
| align="center" |1031–1088
|
|
|-
|ნიანია
| align="center" |1088–1100
|
|
|-
|რატი III
| align="center" |1100–1120
|
|
|-
|კახაბერ II 
| align="center" |1120–?
|
|
|-
|კვირიკე
| align="center" |?–1150
|
|
|-
|კახაბერ III 
| align="center" |1150–1175
|
|
|-
|[[კახაბერ კახაბერისძე (XII საუკუნე)|კახაბერ IV]] 
| align="center" |1175–1210
|
|
|-
|კახაბერ V 
| align="center" |1210–1245
|
|
|-
|[[კახაბერ კახაბერისძე (XIII საუკუნე)|კახაბერ VI]]
| align="center" |1245–1278
|
|
|-
|
|-
|აღბუღა 
| align="center" |14??––14??
|[[ჭარელიძეები|ჭარელიძე]]
|
|-
|გიორგი I 
| align="center" |14??–14??
|
|
|-
|ცაცი
| align="center" |14??–14??
|
|
|-
|ქველი
| align="center" |14??–14??
|
|
|-
|გიორგი II 
| align="center" |14??–14??
|
|
|-
|იონა 
| align="center" |1465–1485
|[[ჩხეტიძეები|ჩხეტიძე]]
|
|-
|კახაბერ IV 
| align="center" |1485–1510
|
|
|-
|ბედიანი
| align="center" |1510–1534
|
|
|-
|შოშიტა I
| align="center" |1534–1565
|
|
|-
|პაპუნა II
| align="center" |1684–1696
|
|
|-
|შოშიტა III 
| align="center" |1696–1731
|
|
|-
|გრიგოლი 
| align="center" |1731–1741
|
|
|-
|ვახტანგ 
| align="center" |1741–1749
|
|
|-
|[[როსტომ რაჭის ერისთავი|როსტომ]] 
| align="center" |1749–1769
|
|
|-
|ანტონ 
| align="center" |1784
|
|''პირველი მთავრობა''
|-
|[[გიორგი რაჭის ერისთავი|გიორგი III]] 
| align="center" |1784–1787
|
|
|-
|ანტონ
| align="center" |1787–1789
|
|''მეორე მთავრობა''
|-
|}

== ლიტერატურა ==
{{ქსე|8|313–314|ბერაძე თ.}}
*{{წიგნი|ავტორი=რეხვიაშვილი, მ.|სათაური=იმერეთის სამეფო 1462-1810|ადგილი=თბილისი|გამომცემლობა=უნივერსიტეტის გამომცემლობა|წელი=1989|გვერდები=197-216|ბმული=http://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/275096|გვერდნი=}}
*''ბერაძე თ.'', რაჭა ფეოდალურ ხანაში, «საქართველოს ისტორიული გეოგრაფიის კრებული», 1975, ტ. 5;
*''მისივე,'' რაჭა, თბ., 1983;
*საქართველოს ისტორიის ნარკვევები, ტ. 4, თბ., 1973;
*''სოსელია ო.,'' ნარკვევები ფეოდალური ხანის დასავლეთ საქართველოს სოციალურ-პოლიტიკური ისტორიიდან (სათავადოები), ტ. 1, თბ., 1973;

== რესურსები ინტერნეტში ==
* [http://www.istoria.ge/qrono/racha.htm რაჭის საერისთავო] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110716165849/http://www.istoria.ge/qrono/racha.htm |date=2011-07-16 }}

{{საქართველოს სამეფოს საერისთავოები}}
{{იმერეთის სამეფოს სათავადოები}}

[[კატეგორია:საქართველოს საერისთავოები]]
[[კატეგორია:რაჭა]]

ამ გვერდზე გამოყენებული თარგები:

თარგი:Comment (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Comment/styles.css (რედაქტირება)
თარგი:Endflatlist (რედაქტირება)
თარგი:Flatlist (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Hlist/styles.css (რედაქტირება)
თარგი:Icon (რედაქტირება)
თარგი:Navbar (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Navbox subgroup (რედაქტირება)
თარგი:Replace (რედაქტირება)
თარგი:Tnavbar (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Webarchive (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ადგილის მითითება ბიბლიობმულებში (რედაქტირება)
თარგი:გვერდითი ნავდაფა (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:გვერდითი ნავდაფა გაშლადი სიით (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:გვერდითი ნავდაფა გაშლადი სიით/რიგი (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:იმერეთის სამეფოს სათავადოები (რედაქტირება)
თარგი:ინფოდაფა ყოფილი სამეფო/ქვეყანა (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ნავდაფა (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ნავდაფა ქვეჯგუფი (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:საქართველოს ისტორია (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:საქართველოს სამეფოს საერისთავოები (რედაქტირება)
თარგი:საქართველოს სახელმწიფოებრიობა (იხილე წყარო) (დაცულია)
თარგი:ქსე (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:წიგნი (რედაქტირება)
თარგი:ხატულა (რედაქტირება)
თარგი:• (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
მოდული:Arguments (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
მოდული:Navbar (რედაქტირება)
მოდული:Navbar/configuration (რედაქტირება)
მოდული:Navbar/styles.css (რედაქტირება)
მოდული:String (რედაქტირება)
მოდული:Webarchive (რედაქტირება)

რაჭის საერისთავო-ზე დაბრუნება.

მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/რაჭის_საერისთავო“-დან