იხილეთ წყარო გვერდისთვის ბათუმი

თქვენ არ გაქვთ ამ მოქმედების - „ამ გვერდის რედაქტირება“ განხორციელების ნებართვა შემდეგი მიზეზების გამო:

ეს გვერდი დაბლოკილია რედაქტირებისთვის.
Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis. The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
- Start of block: 08:48, 2 ივლისი 2024
- Expiry of block: 08:48, 2 ივლისი 2025
Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20. გთხოვთ, შეიყვანოთ ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი დეტალი თქვენს მიერ დასმულ ნებისმიერ შეკითხვაში. თუ თვლით, რომ შეცდომით დაიბლოკეთ, ამის შესახებ დამატებითი ინფორმაცია და ინსტუქცია შეგიძლიათ იხილოთ ღია პროქსი-სერვერების გამოყენების დაუშვებლობის გლობალური წესების გვერდზე. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ბლოკირების გასაჩივრებისათვის, გთხოვთ მიმართოთ მეტაზე. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

თქვენ შეგიძლიათ ნახოთ ამ გვერდის საწყისი ფაილი და მისი ასლი შექმნათ.

{{რჩეული/2.0}}{{მრავალმნიშვნელოვნება}}
{{ინფოდაფა დასახლება
 |სტატუსი = ქალაქი
 |ქართული სახელი = ბათუმი
 |მშობლიური სახელი = 
 |ქვეყანა = საქართველო
 |დაქვემდებარება = 
 |პანორამა = Batumi sunset 2.jpg
 |რუკა =
 |პანორამის სიგანე = 300
 |რუკის სიგანე = 300
 |რუკის წარწერა = 
 |წარწერა = ბათუმი
 |გერბის სიგანე = 
 |დროშის სიგანე = 
  |lat_dir = N |lat_deg = 41 |lat_min = 38 |lat_sec = 45
  |lon_dir = E |lon_deg = 41 |lon_min = 38 |lon_sec = 30
  |CoordAddon = type:city(121806)_region:GE
  |CoordScale = 
 |ქვეყნის რუკის ზომა = 300
 |რეგიონის რუკის ზომა = 300
 |რაიონის რუკის ზომა = 300
 |რეგიონის ტიპი = ავტონომიური რესპუბლიკა
 |რეგიონი = აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა
 |რეგიონი ცხრილში = 
 |შიდა დაყოფა = 
 |რაიონის ტიპი = 
 |რაიონი = 
 |მმართველის ტიპი = მერი
 |მმართველი = არჩილ ჩიქოვანი 
 |დაარსდა = 
 |პირველი ხსენება = 
 |წინა სახელები = 
 |სტატუსი-დან = 1878
 |ფართობი = 64,9<ref>[http://batumi.ge/ge/?page=show&sec=1 ბათუმი — გეოგრაფია და ბუნება]</ref>
 |სიმაღლის ტიპი=ზღვის დონე{{!}}ზღვის დონიდან
 |დასახლების ცენტრის სიმაღლე = 3
 |კლიმატი = 
 |ოფიციალური ენა = 
 |მოსახლეობა = 152 839<ref name="აღწერა 2014">{{cite web |url=http://www.geostat.ge/index.php?action=page&p_id=2152&lang=geo |title=მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა 2014 |date=ნოემბერი 2014 |publisher=საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური |accessdate=26 ივლისი 2016}}</ref>
 |აღწერის წელი = 2014
 |სიმჭიდროვე = 2355,0
 |აგლომერაცია = 
 |ეროვნული შემადგენლობა = [[ქართველები]] 93,4 %<br/>[[სომხები]] 3 %<br/>[[რუსები]] 1,9 %<br/>[[უკრაინელები]] 0,4 %<br/>[[ბერძნები]] 0,2 %
 |სარწმუნოებრივი შემადგენლობა = [[საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია|მართლმადიდებლები]] 68,7 %, [[მუსლიმები]] 25,4 %<ref>[https://www.geostat.ge/media/20679/2014-wlis-aRweris-ZiriTadi-Sedegebi.pdf საქართველოს 2014 წლის მოსახლეობის საყოველთაო აღწერის ძირითადი შედეგები]</ref>
 |ეთნოქორონიმი = 
 |დროის სარტყელი = +4
 |DST = 
 |სატელეფონო კოდი = +995
 |საფოსტო ინდექსი = 
 |საავტომობილო კოდი = 
 |საიტი = 
|კატეგორია ვიკისაწყობში = 
}}
'''ბათუმი''' — [[ქალაქი]] და [[საქართველოს მუნიციპალიტეტები|მუნიციპალიტეტი]]<ref>[http://mreg.reestri.gov.ge/ საჯარო სამართლის ეროვნული სააგენტო, მუნიციპალიტეტების რეესტრი — ქალაქ ბათუმის მუნიციპალიტეტი]</ref> [[საქართველო]]ში, არის [[აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა|აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის]] ადმინისტრაციული ცენტრი. ბათუმი არის მოსახლეობის რაოდენობით მეორე ქალაქი საქართველოში, მსხვილი [[ბათუმის საზღვაო ნავსადგური|საერთაშორისო ნავსადგური]] [[შავი ზღვა|შავი ზღვის]] სამხრეთ-აღმოსავლეთ სანაპიროზე, მნიშვნელოვანი სამრეწველო, კულტურული და ტურისტული ცენტრი საქართველოში.

ბათუმი გაშენებულია ღრმა, კარგად დაცული ბუნებრივი ნავსაყუდელის [[ბათუმის ყურე|ბათუმის ყურის]] ნაპირას, [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] 3 მეტრზე, [[თბილისი]]დან 350 კმ-ში (რკინიგზით).  2014 წლის აღწერის მონაცემებით, ქალაქში ცხოვრობს 152 839 ადამიანი.<ref name="აღწერა 2014"/>

== ეტიმოლოგია ==
ქალაქის სახელწოდება „ბათუმი“ მოდის სიტყვიდან ({{lang-el|Bathus}}) — „ბათუსი“, რაც ღრმას ნიშნავს. პირველად ის მოხსენიებული აქვს რომაელ მწერალ ილინიას (23-79), რომელიც კოლხეთის მდინარეების ჩამოთვლისას ასახელებს მდინარე — „Bathys“. შემდგომში [[ბერძნები|ბერძენი]] გეოგრაფი [[ფლავიუს არიანე]] თავის ნაწარმოებში „Periplus Euxinus“ წერს: {{ციტატა|Apsarus-ის შემდეგ ჩვენ ღამით გადავკვეთეთ მდინარე Acamsis, რომელიც Apsarus-საგან დაშორებულია 15 სტადიონით; ხოლო მდინარე Bathys მდინარე Acamsis-გან დაშორებულია 75 სტადიონით.}}
ფლავიუს არიანეს მიერ ნახსენები მდინარე სახელად Bathys ესაა, მდინარე [[ბარცხანა (მდინარე)|ბარცხანასა]] და მდინარე [[ყოროლისწყალი|ყოროლისწყალს]] შორის არსებული პატარა მდინარე (მდ. კუბა-წყალი ან მდ. ჩულ-კუბა). აღსანიშნავია ისიც, რომ ტექსტში მდინარე Bathys-ის მახლობლად არსად არ არის ნახსენები არანაირი ნამოსახლარი.

ცნობილია რომ XV საუკუნის შუა წლებში მდინარე ბათუსის წყალზე არსებობდა დასახლება სახელად Bathys ან Bathy. როდესაც აღნიშნული ტერიტორია ერისთავების ხელში გადავიდა ის მოიხსენიებოდა როგორც „პატონი“ ([[ვახუშტი ბატონიშვილი]]ს მიხედვით) ან „ბატონი“ (Hrisantos Hierotolymites თავის ნაშრომში — „Sintagmation peri offikion“, ვენეციური გამოცემა 1778 წ, გვ. 92): „ყურისკენ მიმავალი გზა იბერიულ ენაზე წარმოითქმის როგორც ''ბატონი'' და მდებარეობს მდინარე ფაზისსა და ბოას შორის“ („Fygades“ Triantafillides, გვ. 28).

იბერიული სახელწოდება „პატომი“ თურქების დროს ტრანსფორმირდა და წარმოიქმნა ფორმა „პატუმ“, რომლითაც მოიხსენიებენ ისინი დღესაც.

თავად მდინარე Bathys-ის სახელწოდება მომდინარეობს ყურის სახელწოდებიდან — {{lang-el|Bathys limen}} — ღრმა ყურე. მართლაც, ბათუმს [[შავი ზღვა|შავ ზღვაზე]] [[სევასტოპოლი]]ს შემდეგ, ყველაზე ღრმა (მაქ. სიღრმე 58 მ) და მოხერხებული [[ბათუმის ყურე|ნავთსაყუდელი]] აქვს.

==გეოგრაფია==
[[ფაილი:Batumi Boulevard From Above.jpg|250px|მინიატიურა|მარცხნივ|ბათუმის სანაპირო<br /><center><small>ზვიად ავალიანის ფოტო</small></center>]]
ქალაქი გადაჭიმულია ჩრდილო-აღმოსავლეთიდან სამხრეთ-დასავლეთისაკენ 7 კილომეტრზე. ქალაქის ფართობი შეადგენს 6494,31 [[ჰა|ჰექტარს]]. ფართობის მიხედვით ბათუმი საქართველოში მესამე ქალაქია.<ref name="batumicc">[http://batumicc.ge/files/uploads/2020_weli_biujeti/___2020-2023____.pdf ქალაქ ბათუმის მუნიციპალიტეტის 2020-2023 წლების საშუალოვადიანი პრიორიტეტების დოკუმენტი]</ref> ბათუმის ძირითადი ნაწილი სამხრეთიდან ეკვრის ყურეს და გაშენებულია [[კახაბრის ვაკე]]ზე ის, დანარჩენი ნაწილი ყურის აღმოსავლეთით და ჩრდილო-აღმოსავლეთით — მდინარეების ბარცხანისა და ყოროლისწყლის გასწვრივ მდებარეობს, ბათუმის ტერიტორია ასევე გრძელდება მდინარე [[ჭოროხი]]ს სამხრეთით.

ბათუმის ჰავა ზღვის ნოტიო [[სუბტროპიკული კლიმატი|სუბტროპიკულია]]. იცის თბილი, უთოვლო [[ზამთარი]] და თბილი [[ზაფხული]]. საშუალო წლიური ტემპერატურაა 14,5 °C, იანვარში — 7,1 °C, აგვისტოში — 23,2 °C. ნალექები — 2560 მმ წელიწადში. შეფარდებითი სინოტივე — 81 %. ხშირია კოკისპირული წვიმა. [[თოვლი]] იშვიათად მოდის და მალე დნება. სანაპირო ზოლში კარგად არის გამოხატული [[ბრიზი|ზღვის ბრიზები]], რის გამოც სიცხე ნაკლებად შეიგრძნობა.

ბათუმის ტერიტორიაზე არის ბუნებრივი ტბა (ფართობი 0,06 კმ²), რომელიც ამჟამად ბათუმპარკის ნაწილია. ქალაქსა და მის მიდამოებში გავრცელებულია მრავალნაირი სუბტროპიკული მცენარე. ჭარბობს ხელოვნურად გაშენებული პარკები, [[ჩაი]]ს პლანტაციები და [[ციტრუსები|ციტრუსოვანთა]] ნარგავები. გორაკ-ბორცვებზე აქა-იქ შემორჩენილია კოლხური ბუნებრივი ტყე და ბუჩქნარი. მცენარეულობის სიმდიდრითა და სიმრავლით გამოირჩევა [[ბათუმის ბოტანიკური ბაღი]].

ზღვის წყლის საშუალო წლიური ტემპერატურა ნაპირთან 16,7 °C-ია. სამკურნალო ფაქტორია კლიმატოთერაპია და ზღვაში ბანაობა. ზღვის წყალი გამოირჩევა მაღალი მინერალიზაციით. სამედიცინო ჩვენება: სასუნთქი გზების არატუბერკულოზური დაავადებანი, ნერვული სისტემის ფუნქიური და გულ-სისხლძარღვთა დაავადებანი, ჰიპერტონიული დაავადება, ლიმფადენიტი, სისხლნაკლებობა. სეზონი გრძელდება მთელ წელს, ბანაობის სეზონი მაისიდან ოქტომბრამდე. ქალაქის ტერიტორიაზე კეთილმოწყობილი საკურორტო ადგილებია [[მახინჯაური]], [[მწვანე კონცხი (ბათუმი)|მწვანე კონცხი]], [[გონიო]], [[კვარიათი]].

{{Weather box
|width = 
|location = ბათუმი
|metric first = Yes
|single line = Yes
|Jan record high C = 25.2
|Feb record high C = 27.4
|Mar record high C = 32.2
|Apr record high C = 38.3
|May record high C = 37.2
|Jun record high C = 39.9
|Jul record high C = 40.6
|Aug record high C = 39.5
|Sep record high C = 38.1
|Oct record high C = 35.4
|Nov record high C = 30.1
|Dec record high C = 28.3
|year record high C = 40.6
|Jan high C = 10.3
|Feb high C = 11.2
|Mar high C = 12.5
|Apr high C = 16.2
|May high C = 20.1
|Jun high C = 24.3
|Jul high C = 26.2
|Aug high C = 26.5
|Sep high C = 23.5
|Oct high C = 20.3
|Nov high C = 15.8
|Dec high C = 12.7
|Jan mean C = 6.6
|Feb mean C = 6.7
|Mar mean C = 8.8
|Apr mean C = 12.3
|May mean C = 16.0
|Jun mean C = 20.2
|Jul mean C = 22.6
|Aug mean C = 23.1
|Sep mean C = 19.9
|Oct mean C = 16.4
|Nov mean C = 11.9
|Dec mean C = 9.0
|Jan low C = 4.1
|Feb low C = 3.8
|Mar low C = 5.5
|Apr low C = 9.3
|May low C = 13.1
|Jun low C = 17.3
|Jul low C = 19.9
|Aug low C = 20.3
|Sep low C = 16.9
|Oct low C = 13.4
|Nov low C = 9.1
|Dec low C = 6.4
|Jan record low C = -7.7
|Feb record low C = -8.2
|Mar record low C = -6.7
|Apr record low C = -2.5
|May record low C = 3.4
|Jun record low C = 8.1
|Jul record low C = 12.9
|Aug record low C = 12.6
|Sep record low C = 7.5
|Oct record low C = 2.0
|Nov record low C = -3.9
|Dec record low C = -4.2
|year record low C = -8.2
|precipitation colour = green
|Jan precipitation mm = 238
|Feb precipitation mm = 189
|Mar precipitation mm = 153
|Apr precipitation mm = 113
|May precipitation mm = 108
|Jun precipitation mm = 142
|Jul precipitation mm = 168
|Aug precipitation mm = 205
|Sep precipitation mm = 262
|Oct precipitation mm = 277
|Nov precipitation mm = 312
|Dec precipitation mm = 268
|year precipitation mm = 2435
|Jan sun = 99
|Feb sun = 105
|Mar sun = 126
|Apr sun = 148
|May sun = 199
|Jun sun = 235
|Jul sun = 214
|Aug sun = 223
|Sep sun = 201
|Oct sun = 176
|Nov sun = 125
|Dec sun = 107
|year sun = 1958
|source 1 = ''Climate data''<ref name="climate data">{{cite web |url = http://en.climate-data.org/location/1759/ |title = Climate Data |accessdate = 26 ნოემბერი, 2016 |archive-url = https://web.archive.org/web/20170421194610/https://en.climate-data.org/location/1759/ |archive-date =  21 აპრილი, 2017 |url-status = dead }}</ref>
|source 2 = ''Meteoweb''<ref name = meteoweb>{{cite web
| url= http://meteoweb.ru/cl006.php
| title= The duration of sunshine in some cities of the former USSR
| language = {{ref-ru}}
| publisher= Meteoweb.ru
| accessdate=27 September 2012}}</ref>
}}

== ისტორია ==
=== წარმოშობა ===
ბათუმსა და მის მიდამოებში, მდინარე [[ყოროლისწყალი|ყოროლისწყლის]] შესართავთან, მის მარცხენა ნაპირზე აღმოჩენილი არქეოლოგიური მასალა ადასტურებს, რომ ეს მიდამოები ადამიანის მიერ ათვისებული იყო ჯერ კიდევ [[ძვ. წ. II ათასწლეული|ძვ. წ. II]] - [[ძვ. წ. I ათასწლეული|I ათასწლეულების]] მიჯნაზე. ადრინდელ ანტიკურ ხანაში ბათუმის მიდამოები [[კოლხეთის სამეფო]]ს საზღვრებში შედიოდა. აქაურ მოსახლეობას გაცხოველებული სავაჭრო ურთიერთობა ჰქონდა მეზობელ და შორეულ ქვეყნებთან. ამ პუნქტს ძველი ბერძნები მოიხსენიებდნენ ბათუსის სახელით. [[II საუკუნე]]ში რომის იმპერატორ [[ადრიანე]]ს დროს დღევანდელი ბათუმის ტერიტორიაზე რომაელთა სამხედრო ბანაკი იყო.

მოგვიანებით ის [[ეგრისის სამეფო]]ს ნაწილი გახდა. ადრინდელ ფეოდალურ ხანაში, სხვა ზღვისპირა პუნქტებისაგან განსხვავებით, ბათუმი დაწინაურებული იყო, რასაც ��ელს უწყობდა მისი მდებარეობა ქვეყნის შიდა რაიონებისაკენ მიმავალი გზების დასაწყისში. [[VI საუკუნე]]ში ბიზანტიის იმპერატორმა [[იუსტინიანე I]]-მა აქ [[ლოსორიონი|ლოსორიონის ციხე]] ({{lang-grc|Λοσόριον}}, მოგვიანებით ცნობილი, როგორც „თამარის ციხე“) ააგო,<ref>[[პროკოპი კესარიელი]], ''The Buildings'', 3, 7, 7.</ref> რომელიც მისი სტრატეგიული ადგილმდებარეობიდან გამომდინარე მნიშვნელოვან როლს ასრულებდა [[ეგრისის დიდი ომი|ეგრისის დიდ ომებში]] სასაზღვრო პუნქტების გამაგრებაში. VIII საუკუნის ბოლოს ის [[აფხაზთა სამეფო]]ს ნაწილი გახდა, 1008 წლიდან კი [[საქართველოს სამეფო]]ს შემადგენლობაში შევიდა. ფეოდალურ ხანაში ბათუმის ციხის გარშემო არსებობდა სოფლის ტიპის დასახლება, მაგრამ იგი ქალაქადაც იხსენიება ([[ამბროჯო კონტარინი]]).

===გურიის სამთავროში===
[[ფაილი:Principality of Guria (XV-XIX centuries)-ka.svg|მინი|გურიის სამთავრო XV-XIX საუკუნეებში]]
[[XIII საუკუნე|XIII საუკუნის]] ბოლოდან [[XIV საუკუნე|XIV საუკუნის]] დასაწყისამდე ბათუმი [[ოდიშის საერისთავო|ოდიშის საერისთავოში]] შედიოდა, საქართველოს სამეფოს დაშლის შემდეგ კი მას [[გურიელები]] დაეპატრონენ.<ref>Н. Н. Шенгелия. Османские документальные источники о крепостях Батуми и Гонио // Тюркологический сборник 1978. — М.: ИВ РАН, 1984. — С. 250.</ref> 1372 წელს ტრაპიზონელი ისტორიკოსის მიქაელ პანარეტოსის ცნობით ტრაპიზონის იმპერატორი [[ალექსი III (ტრაპიზონი)|ალექსი III]] ბათუმში შეხვდა გურიელს, რომელმაც პატივი მიაგო იმპერატორს.<ref>[[მიქაელ პანარეტოსი]]''  [[oldwikisource:მიქელ_პანარეტოსი|„ტრაპიზონის ქრონიკა“]]  XIV საუკუნე</ref> [[XV საუკუნე]]ში საქართველოს სამეფო-სამთავროებად დაშლის შემდეგ [[გურიის სამთავრო]]ს შემადგენლობაშია. 1546 წელს ბათუმი [[ოსმალეთის იმპერია]]მ დაიკავა. იმავე წელს [[როსტომ გურიელი|როსტომ გურიელმა]] ქალაქი დაიბრუნა, თუმცა მისი გარდაცვალების შემდეგ ბათუმი ისევ ოსმალთა ხელში გადავიდა. ოსმალებმა ქალაქი აქციეს ბათუმის სანჯაყის, ანუ ლივანის ადმინისტრაციულ ცენტრად და სხვა სანჯაყებთან, ტრაპიზონსა და გონიოსთან, ერთად [[ტრაპიზონის საფაშო|ტრაპიზონის ფაშას]] დაუქვემდებარეს. 1609 წელს [[მამია II გურიელი|მამია II გურიელმა]] გაანადგურა ბათუმში მყოფი ოსმალთა გარნიზონი. მიუხედავად ამისა, ოსმალები კვლავ დაეუფლნენ ქალაქს. 1614 წლის 3 დეკემბერს ბათუმში დაიდო [[გურია-ოსმალეთის შეთანხმება]], ზავის შედეგად გურიის სამთავრომ დაკარგა ბათუმი, რომელიც 1648 წლამდე ოსმალეთის ხელში იყო. XVII საუკუნეში ბათუმი სტრატეგიულ პუნქტს არ წამრმოადგენდა და [[გონიო]]ზე ნაკლები მნიშვნელობა ჰქონდა.<ref>{{წიგნი  | first=| ავტორი=ჩხატარაიშვილი ქ.| series=| სათაური=„გურიის სამთავრო“| გამომცემლობა=|ადგილი=თბ.|წელი=1959| origyear=| isbn=| edition=|გვერდები=111|ბმული=}}</ref> XVII საუკუნის შუიდან XVIII საუკუნის 20-იან წლებამდე წარმოადგენდა [[თავდგირიძეები]]ს საკუთრებას. თავდგირიძეებს ბათუმი გურიელმა მალევე ჩამოართვა, რაც თავადების ურჩობის გამო უნდა მომხდარიყო. ამას შედეგად ის მოჰყვა, რომ თავდგირიძეთა სახლის ორმა წარმომადგენელმა [[ისლამი]] მიიღო და ოსმალეთის იმპერიის დახმარებით დაესაკუთრა ბათუმს. 1718 წელს სანჯაყ-ბეგ აჰმედ თავდგირიძე�� და მისმა ძმამ მუსტაფა ბეგმა სულთანისგან მიიღეს [[სანჯაყი]] და [[ნაჰიე]]: ბათუმი, გონიო, [[ანარია (მთა)|ანარია]], ქისატური, [[ახალშენი (ხელვაჩაურის მუნიციპალიტეტი)|ახალშენი]], [[ყოროლისთავი]], [[სამება (ხელვაჩაურის მუნიციპალიტეტი)|სამება]], ლიმანის თევზის სარეწი და მდინარე [[ჭოროხი|ჭოროხში]] მცურავი ნავის ბაჟი.<ref>{{წიგნი | ავტორი= სოსელია ო.| სათაური=ნარკვევები ფეოდალური ხანის დასავლეთ საქართველოს სოციალურ-პოლიტიკური ისტორიიდან| chapter=| გამომცემლობა=მეცნიერება |ტომი=II|ადგილი=თბილისი |წელი=1981| origyear=| isbn=| edition=|გვერდები=178-179|ბმული=http://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/229693}}</ref> [[გიორგი IV გურიელი]] ცდილობდა ბათუმისა და [[ჩაქვი]]ს დაბრუნებას, მაგრამ ვერ მოახერხა.

=== ოსმალეთის იმპერიაში ===
[[ვახუშტი ბატონიშვილი]]ს მიხედვით, [[XVIII საუკუნე]]ში ბათუმი მცირე ქალაქი იყო, რომელსაც საუცხოო ციტადელი ჰქონდა. 1784 წელს [[სოლომონ I]]-მა ქვემო გურიის ოსმალეთისგან გათავისუფლების მიზნით დალაშქრა ჩაქვი და ბათუმის მიმდებარე სოფლები, მაგრამ სასტიკად დამარცხდა [[ნაჭიშკრევის ბრძოლა]]ში. 1786 წელს ოსმალეთის იმპერიამ შავიზღვისპირეთში მისი პოზიციების გასამტკიცებლად დამატებითი ზარბაზნებითა გემებით გაამაგრა [[ფოთი]]სა და ბათუმის ციხეები.

1807 წელს ბათუმი მოინახულა ადრიან დიუპრემ. ამ დროს ბათუმში 2000-მდე მცხოვრები იყო, მაგრამ სოფელს უფრო ჰგავდა, ვიდრე ქალაქს, მას არ იცავდა არავითარი სიმაგრე, ერთადერთი ხის კოშკი, უქვემეხო, თხრილშემოვლებული აღმართული ქვის საძირკველზე იდგა ბაზართან. XIX საუკუენში ბათუმი [[ლაზისტანის სანჯაყი]] დედაქალაქი იყო. სანჯაყი 11 კაზას მოიცავდა: ბათუმი, [[ჩურუქ-სუ]], [[ზემო აჭარა]], [[ქვემო აჭარა]], [[მაჭახელი]], [[ლივანა]], [[გონიო]], [[ხოფა]], [[არჰავი]], ემშინა და ათინა. სანჯაყს მართავდა მუთასარიფი, ანუ გუბერნატორი, რომელიც პირდაპირ ემორჩილებოდა პორტას, ანუ ცენტრალურ ხელისუფლებას. ბათუმის კაზა მოიცავდა ტერიტორიას მდინარე ჭოროხიდან ჩაქვამდე. ბათუმში იყო მეჯლისი, ანუ საგუბერნიო საბჭო, სასამართლო, თურქული და ბერძნული სკოლები, სამი მეჩეთი და წმინდა ნიკოლოზის სახელობის მართლმადიდებლური ეკლესია.
[[ფაილი:Batumi Port (old).jpg|thumb|300px|ბათუმის ყურე, XIX ს.]]
1828 წელს, რუსეთსა და ოსმალეთს შორის [[ადრიანოპოლის სამშვიდობო ხელშეკრულება (1829)|ადრიანოპოლის საზავო ხელშეკრულების]] შედგენისას, რუსეთმა მოითხოვა და ოსმალეთმა დაუთმო მას მთელი ტერიტორია [[ჭოროხი|ჭოროხამდე]] (ძველად [[აკამფსისი|აკამფსისის]]), რომელიც შეერთვის [[შავი ზღვა|შავ ზღვას]] ბათუმის იქით, დასავლეთით. ამ დათმობის მიხედვით, ბათუმი უკვე 1828 წელს უნდა შეერთებოდა რუსეთს, მაგრამ ხელშეკრულებაში და საზავო რუკის შედგენის დროს, საზღვარი გაყვანილ იქნა მდინარეთა სახელწოდების შერევის გამო არა მდინარე ჭოროხთან, არამედ მდინარე [[ჩოლოქი|ჩოლოქთან]], რომელიც შეედინება ზღვას ბათუმის აქეთ, ჩრდილო-დასავლეთით. ამ ხაზის მიხედვით, ბათუმი დარჩა ოსმალეთს. შეცდომა შემჩნეულ იქნა ხელმოწერისა და დამტიცების შემდეგ, მაგრამ უკვე გვიან იყო ამ საკითხის ხელახლა აღძვრა და ამ შეცდომის შედეგად ბათუმი ოსმალეთს შერჩა.<ref>ნოზაძე ვ. საქართველოს აღდგენისათვის ბრძოლა მესხეთის გამო, თბილისი, 1989, გვ. 8</ref>

1865 წელს ბათუმის კაზაში შედიოდა 48 სოფელი, ცხოვრობდა 6651 ადამიანი, აქედან 3324 [[მუჰაჯირობა|მუჰაჯირი]], 3037 მუსლიმი [[გურულები|გურული]], 186 მართლმადიდებელი [[ბერძნები|ბერძენი]], 93 [[სომხები|სომეხი]] და 11 კათოლიკე. გავრცელებული იყო სიმინდის და ფეტვის მოყვანა, თევზჭერა, სამშენებლო ხე-ტყის დამზადება.<ref>[https://dlib.rsl.ru/viewer/01003825034#?page=399 Кавказский календарь на 1867 год : 22-й год. - 1866 გვ. 400-401]</ref>

=== რუსეთის იმპერიაში ===
ბათუმი რუსეთის იმპერიამ შეიერთა ოსმალეთთან [[რუსეთ-ოსმალეთის ომი (1877-1878)|1877-78 წლების ომის]] შემდეგ, [[ბერლინის ხელშეკრულება (1878)|ბერლინის ხელშეკრულებით]]. 1878 წლის 20 სექტემბერს მეფისნაცვალმა დაამტკიცა ბათუმის მმართველობის წესდება, რომელიც 15 მუხლისგან შედგებოდა. 1878 წლის [[ბერლინის კონგრესი]]ს მიხედვით ნავსადგური გამოცხადდა [[პორტო-ფრანკო]]დ (უცხოური საქონლის უბაჟოდ შემოტანა-გატანის უფლების მქონე ნავსადგურად), რამაც ხელი შეუწყო ქალაქის ზრდას.

{{ციტატა|ბათუმი მათ, ვინც იქ არ ყოფი��ა, წარმოუდგენიათ ელდორადოს სახით საოცრად იაფი თამბაქოთი, სასმელითა და სხვადასხვა საზღვარგარეთული საქონლით. იგი, როგორც ვთქვით, მდებარეობს ბათუმის უბის დასავლეთ მხარეს. თურქული ქალაქის პირობაზე, რომელიც აღმოცენდა რაღაც 20-23 წლის წინ, ბათუმი კარგი სანახავია. მთავარი, რაც მას განასხვავებს ნამდვილი თურქული ქალაქისაგან, არის უსწორმასწორო, ყრუ ქუჩებისა და ქუჩაბანდების უქონლობა. სანაპიროზე ჩამწკრივებულია ქვის სახლები მაღაზიებით, ყავახანებით და სასტუმროებით. შემდეგ სანაპიროს პარალელურად მიემართება ორი-სამი ქუჩა, რომელთან უმეტესი ნაწილი ბაზარს უკავია. აქ არის პატარა, ღია ხის დუქნები. საცხოვრებელი ნაგებობები, მგონი ყოფილი ჩვენი კონსულის – ჯუდიჩის ერთადერთი ქვის სახლის გარდა, აგებულია ხის ჩარჩოებით, რომელთა შუალედი ამოშენებულია ერთი რიგი აგურით. მათ შორის ორსართულიანი ნაგებობებიცაა. ჯერჯერობით ქალაქს რაღაცნაირი გაპარტახებული იერსახე აქვს. თუმცა სახლები ენერგიულად რემონტდება, მაგრამ მშენებლობა საშენი მასალის უკმარისობის გამო ისე სწრაფად არ მიმდინარეობს, როგორც სასურველია.

ქალაქში რამდენიმე მეჩეთი და ერთი საკმაოდ დიდი, ქვის ბერძნული ეკლესიაა. მღვდლების თქმით ეკლესიის მშენებლობა 15 წლის წინ დაწყებულა და 8 წლის წინ დამთავრებულა, თუმცა აქამდე მთლად გაწყობილი არ არის. შენების დაწყებამდე მოიმარაგეს სულთნის ფირმანები, მაგრამ ბათუმის მუსლიმებმა ოჯერ გააჩერეს მუშაობა იმ მიზეზით, ბერძნები ეკლესიის ნაცვლად ციხესიმაგრეს აშენებენო. ეკლესიასთან არსებობს სკოლა და ბერძნები უკვე ფიქრობენ სკოლისათვის [[რუსები|რუსი]] მასწავლებლების მოწვევას. ბათუმში 200-მდე ბერძნული ოჯახია და ეკლესია სწორედ მათი შეწირულობით, ნაწილობრივ ნასესხები ფულითაა აშენებული. რუსების ბათუმში შესვლის დროიდან ეკლესიის შემოსავალი თითქმის ორჯერ გაიზარდა. ჩვენი ჯარის გამოჩენის პირველივე დღეს ბერძნებმა დაკიდეს ზარი და დაიწყეს რეკვა, რისი უფლებაც თურქული მთავრობის დროს არ ჰქონდათ.
[...]

[ერთ-ერთი] მიზეზი ქალაქში მშენებლობის ნელი და თითქმის შეუმჩნეველი ზრდისა, მიუხედავად საცხოვრებლის მწვავე ნაკლებობისა, არის პოლიტიკური მდგომარეობის გაურკვევლობა და მერყეობა. რასაკვირველია, ძნელია იმის თქმა, რამდენად საფუძვლიანია ეს შიში მომავლისადმი, მაგრამ უეჭველია, რომ საფრთხე, ბუნდოვანი და გაურკვეველი, მაინც არსებობს. მოვაჭრე ხალხს არ უნდა საქმის დაწყება და ამას იმით ხსნის, რომ ახლა ამის დრო არ არის, რადგან გაზაფხულზე შეიძლება ისევ იფეთქოს ომმა და მაშინ მთელი შრომა წყალში ჩაეყრებათ. ბათუმის ბაზარში მოარული ხმებით, თურქეთის მთავრობამ ადგილობრივი მოსახლეობისათვის გამოსცა ბრძანება, არ შეეშალათ ხელი რუსებისათვის ბათუმში მოწყობასა და ქალაქის გაუმჯობესებაში, რადგან თურქებისათვის გაცილებით სახეირო იქნება ჩაიბარონ კეთილმოწყობილი ქალაქი, თანაც რუსული ფულის წყალობით. რამდენადაც უაზრო არ უნდა იყოს ეს ხმები, აქედან ჩანს საერთო განწყობა მომავლის რწმენის უქონლობისა. აღსანიშნავია, რომ ეს განწყობა ისე შორს გავრცელდა, რომ სოხუმამდეც კი მიაღწია.
[...]

ამჟამად ბათუმი, როგორც ამბობენ, არ ჰგავს იმ კლოაკას, რომელიც დახვდათ ჩვენს მეომრებს. იგი გაწმენდილია ყველა სიბინძურისაგან და საკმაოდ სუფთად გამოიყურება. ჭუჭყი და ტალახი ბათუმში საერთოდ არ იცის.}}<ref>ევგენი ვეიდენბაუმი: „ბათუმიდან ართვინამდე“, გვ.35-39 არტანუჯი, 2005</ref>

პორტო-ფრანკოს სტატუსი ბათუმს 1878 წლის 29 ოქტომბრიდან 1886 წლის 27 ივნისამდე ჰქონდა. პორტო-ფრანკოს რეჟიმმა ბათუმში გააძვირა ცხოვრება, ფასი აეწია უძრავ ქონებას, დაიწყო დუქნების, საცხოვრებელი სახლების, სასტუმროებისა და საწყობების მშენებლობა. 1884 წელს [[გერმანელები|გერმანელმა]] დორნერმა ააგო ევროპულ ყაიდაზე მოწყობილი აბანო. პორტო-ფრანკოს რეჟიმმა ასევე გაზარდა ბათუმის მოსახლეობის რაოდენობა.<ref name="გოგოლიშვილი">გოგოლიშვილი ო.'' „გერმანელები აჭარაში“ „ახალი და უახლესი ისტორიის საკითხები“ N1 გვ. 69-80 — თბილისი, 2017 ISSN1512-3154</ref> 1881 წლის 1 ივლისს გაიხსნა რუსულენოვანი საქალაქო სასწავლებელი. 1882 წელს დაარსდა ბათუმის ქალთა სასწავლებელი.<ref>{{სტატია|ავტორი=გოგოლიშვილი ო.|გამოცემა=ახალი და უახლესი ისტორიის საკითხები|წელი=2020|ადგილი=თბილისი|გვერდები=284|ნომერი=1|ISBN=|სათაური=განათლების ისტორიიდან აჭარაში}}</ref>

ბაქო-ბათუმის რკინიგზის გაყვანის (1883) და ნავსადგურის რეკონსტრუქციისა და ბაქოსთან ნავთობსადენი მილით დაკავშირების (1897-1907) შემდეგ ბათუმი შავიზღვისპირეთის მნიშვნელოვანი ნავსადგური გახდა. აქედან გაჰქონდათ კასპიის ზღვის ნავთობპროდუქტები სხვა ქვეყნებში. ბათუმი გადაიქცა სამრეწველო ქალაქად. დომინირებდნენ როტშილდის, ნობელის, მანთაშევის, ნურკერდტის სანავთობე კომპანიები. 1884 წელს აიგო რიხნერის ქარხანა, ხოლო 1888 წელს ციმერმანისა, რომელმაც 1915 წლამდე იარსება.<ref name="გოგოლიშვილი" />

1881 წელს გაჩნდა [[ბათუმის ბულვარი]]ს გაშენების იდეა. იდეა ეკუთვნოდა სამხედრო გუბერნატორ სმეკალოვს. ადგილი შეირჩა ტბა ნური-გელის ჩრდილო-აღმოსავლეთ სანაპიროზე. ბაღის გასაშენებლად მოიწვეს გერმანელი მებაღე რესლერი, რომელსაც [[ფოთი]]ს საზოგადოებრივი ბაღი ჰქონდა გაშენებული. მასთან დაიდო 10-წლიანი ხელშეკრულება. რესლერი გარდაიცვალა 1884 წელს და ბაღის დასრულება ვერ მოასწრო. 1882 წელს ბათუმში იყო ორი მართლმადიდებლური, ერთი კათოლიკური ეკლესია, სამი მეჩეთი, თამბაქოს სამი ფაბრიკა, 8 სასტუმრო, 240 სავაჭრო დაწესებულება. 1885 წელს აშენდა ალექსანდრე ნეველის სახელობის ეკლესია, რომელიც რუსეთის იმპერიის გამარჯვების სიმბოლო იყო და ამასთან რუსებისა და სხვა აქ მცხოვრები ხალხების გაქართველებისთვის უნდა შეეშალა ხელი. 1890-იან წლებში ჩნდება ბათუმის [[ლუთერანობა|ლუთერული ეკლესია]], რომელიც მუშაობდა 1911 წლის 1 აპრილამდე.<ref name="გოგოლიშვილი" /> 1884-1889 წლებში აშენდა [[ბათუმის საზღვაო ნავსადგური]]. ადმირალ გრევეს პროექტით ნავსადგური მდინარე [[ყოროლისწყალი|ყოროლისწყალზე]] უნდა ასენებულიყო, მაგრამ თანხების ნაკლებობის გამო ის პროექტი არ მიიღეს.''<ref>გოგოლაშვილი ო''. „ნიკოლოზ ლენდერი“ „ახალი და უახლესი ისტორიის საკითხები“ N15 — თბილისი, „უნივერსალი“ 2014 ISSN 1512-3154</ref>

ცარიზმი ბათუმსა და მთლიანად აჭარაში თანამიმდევრულად ახორციელებდა რუსიფიკაციის პოლიტიკას. საპასუხოდ აქ წარმოიქმნა ეროვნული მოძრაობის ძლიერი კერა, რომელსაც მესვეურობდნენ ი. მესხი, ვ. ასათიანი, მ. და ჰ. აბაშიძეები, [[გულო კაიკაციშვილი]], [[დავით კლდიაშვილი]] და სხვები. ქართველი მოღვაწეები რუს შოვინისტ მოხელეებს და თურქ ანექსიონისტებს ეწინააღმდეგებოდნენ. ქართული სულისკვეთბის აღორძინებაში დიდ როლს თამაშობდა [[ბათუმის ქართული გიმნაზია]] და [[ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოება]]. 1888 წლის აგვისტოში ბათუმში პირველი ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნები ჩატარდა. მოსახლეობამ ქალაქის საბჭო აირჩია, ხოლო ქალაქის თავი დანიშნული იყო. ქალაქის საბჭო შედგებოდა 8 წევრისგან. მომდევო არჩევნები 1894 წელს ჩატარდა. მოსახლეობამ 36 ხმოსანი აირჩია, ხმოსნებმა კი — ქალაქის თავი [[ლუკა ასათიანი]]. იგივე განმეორდა 1898 ��ლის არჩევნებზეც. 1897 წელს თვითმმართველობის თაოსნობით გაიხსნა ვაჟთა კლასიკური გიმნაზია, ხოლო 1900 წელს ქალთა გიმნაზია. 1901-1916 წლებში ქალაქის თავი [[ივანე ანდრონიკაშვილი (აგრონომი)|ივანე ანდრონიკაშვილი]] იყო. ის იყო მეფის რუსეთის დროინდელი ბათუმის უკანასკნელი მმართველი. 1901-1903 წლებში ბათუმში 15-მდე სხვადასხვა სახელმწიფოს საკონსულო მოქმედებდა.

[[ფაილი:Batumi 1911.jpg|thumb|300px|ბათუმი 1911 წელს.]]
XIX საუკუნის ბოლოსა და XX საუკუნის დასაწყისში ბათუმი მნიშვნელოვანი სამრეწველო ცენტრი იყო. 1899 წლისთვის ბათუმში ირიცხებოდა 366 საწარმო. 1908 წელს ტვირთბრუნვის მიხედვით ბათუმი პეტერბურგისა და ოდესის პორტების შემდეგ მესამე ადგილს იკავებდა რუსეთის იმპერიაში (42,9 მლნ ფუთი). [[XX საუკუნე|XX საუკუნის]] დამდეგს ბათუმი საერთაშორისო მნიშვნელობის მქონე ნავსადგური იყო და ბევრ უცხოურ გემს მასპინძლობდა, მათ შორის-მრავალ გერმანულ სავაჭრო გემსაც. ამ დროს ბათუმი უკვე მოზრდილი ქალაქი იყო მოკირწყლული ქუჩებით, ელსადგურით, წყალსადენებით, სკოლებით, საავადმყოფოთი, ფოსტით, ბანკებით, თეატრით. ნურიის მოედანზე მოქმედებდა დახურული ბაზარი. ბათუმის მოსახლეობის ნახევარზე მეტს შეადგენდა გურიის, იმერეთის, სამეგრელოსა და აჭარის სოფლებიდან სამუშაოდ ჩასული მუშა-ახალგაზრდობა.

მეოცე საუკუნის დასაწყისში ბათუმი იქცა რევოლუციური მოძრაობის კერად. ნავთობის საწარმოებში შეიქმნა [[რსდმპ]]-ის ორგანიზაციები, რომლებიც პოლიტიკური ხასიათის აქციებს აწყობდნენ. 1901-1912 წლებში მოქმედებდა [[ბათუმის მუშათა თეატრი]], სადაც სხვადასხვა დროს მოღვაწეობდნენ დავით კლდიაშვილი, ალექსანდრე წუწუნავა, ალექსანდრე ჟორჟოლიანი, შალვა დადიანი. 1902 წლის თებერვალსა და მარტში მოხდა [[ბათუმის მუშათა გაფიცვა]] სადაც 6000-მდე მუშამ მიიღო მონაწილეობა. 1905 წლის ივლისში ბათუმის მუშები ჩაებნენ სამხრეთ რუსეთის საყოველთაო გაფიცვაში. გემ „პოტიომკინზე“ მომხდარი ამბოხების შემდეგ, უცხოეთის გემებმა სავსებით უარი თქვეს ბათუმზე. ნავთობის დიდმა ფირმებმა, ნობელმა და სხვებმა, დახურეს თავიანთი საწარმოები. უმუშევართა არმია რევოლუციონერებად იქცა. [[30 ნოემბერი|30 ნოემბერს]] მოხდა მუშათა შეიარაღებული აჯანყება, რომელსაც მხარი დაუჭირეს გურიის და ქვემო აჭარის შეიარაღებულმა „წითელმა ასეულებმა“, თუმცა რეაქციის წლებში ცარიზმმა ბათუმში რეპრესიები გააძლიერა. სევასტოპოლის რევოლუციის დროს ქალაქი მთლიანად ამბოხებულთა ხელში გადავიდა და გარესამყაროს მოსწყდა. ციხის გარნიზონმა ვერ გაბედა ციხესიმაგრის ქვემეხები ხალხისთვის მიეშვირათ. ქალაქის ფარგლებს გარეთ მდებარე ციხესიმაგრე იზოლირებულ იქნა, ნავსადგურში მყოფი გემები დროებითმა ხელისუფლებამ მფლობელებს ჩამოართვა და სევასტოპოლისკენ გაგზავნა აჯანყებულ წითელ ადმირალ ლეიტენანტ შმიდტთან კავშირის დასამყარებლად. 1905 წლის დეკემბერში ბათუმი რუსეთის ჯარის მიერ უკვე სრული დაშოშმინებული იყო.

===1918-21 წლები===
[[პირველი მსოფლიო ომი]]ს დროს ბათუმის ნავსადგურის მნიშვნელობა დაეცა. შესამჩნევად იკლო ბათუმიდან ნავთობის ექსპორტმა და ქალაქის სამრეწველო ცხოვრება დაეცა.<ref>''ტყეშელაშვილი ნ.'' ნარკვევები საქართველოს მრეწველობის ისტორიიდან“ გვ. 437 — თბილისი, 1958</ref> ოსმალეთის იმპერია ცდილობდა, ხელთ ეგდო ბათუმი და ბათუმის ოლქი. 1918 წლის 3 მარტის [[ბრესტ-ლიტოვსკის ზავი]]ს თანახმად ბათუმის ოლქი და სამხრეთ საქართველოს მნიშვნელოვანი ნაწილი ოსმალეთს მიეკუთვნა. ამ პირობებს არ აღიარებდა [[ამიერკავკასიის დემოკრატიული ფედერაციული რესპუბლიკა|ამიერკავკასიის დემოკრატიული ფედერაციის]] კომისარიატი და სეიმი. 1918 წლის აპრილში ოსმალეთმა ბრძოლით აიღო ბათუმი და ბათუმის ოლქი და ნოემბრამდე შეინარჩუნა. 

[[ოსმალეთი-ამიერკავკასიის კომისარიატი ომი (1918)|ოსმალეთი-ამიერკავკასიის კომისარიატის]] 1918 წლის ომის მნიშვნელოვანი ეპიზოდი არის '''[[ანარიის ფორტის ბრძოლა]]'''. [[საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა|საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის]] ჩამოყალიბების პროცესში მყოფი ქართული ჯარის არაორგანიზებულობის გამო  ბათუმი თურქულმა დანაყოფებმა თითქმის უბრძოლველად აიღეს. [[ანარიის ფორტი]]ს დამცველებმა მათზე გაცილებით მრავალრიცხოვან მოწინააღმდეგეს წინააღმდეგობა გაუწიეს. ფორტის ყველა დამცველი დაიღუპა. ფორტს იცავდნენ: კაპიტანი [[სიმონ შავგულიძე]], კაპიტანი [[ზაქარია დოლიძე]], პორუჩიკი [[აბესალომ ხარაიძე]], პრაპორშიკი [[დავით ვანიძე]] და 50-მდე (სხვა მონაცემებით 84) ჯარისკაცი.<ref name="dito">[https://pirvelirespublika.blogspot.com/2020/04/blog-post.html მეომრის გზა - კაპიტანი სიმონ შავგულიძე], საქართველოს პირველი რესპუბლიკის ბლოგი, [[დიმიტრი სილაქაძე]] </ref>

1918 წლის ნოემბერში, [[მუდროსის დროებითი ზავი]]ს თანახმად ოსმალეთი გავიდა კავკასიიდან და ბათუმში [[გაერთიანებული სამეფო]]ს ჯარები შევიდნენ. 1918 წლის 22 დეკემბრიდან 1920 წლის 7 ივლისამდე ბათუმი დიდი ბრიტანეთის ქვეშევრდომი იყო. გაერთიანებულმა სამეფომ იქ შექმნა თავისი საგუბერნატორო. ამ დროს ბათუმის დაპატრონებას ცდილობდა, ერთი მხრივ, გენერალი [[ანტონ დენიკინი]], მეორე მხრივ - პანთუქრისტული წრეების წარმომადგენელი [[სერვერ-ბეგ ათაბაგი]], რომელიც ე. წ. „ყარსის მთავრობას“ მესვეურობდა. ბათუმ-აჭარის მუსლიმი ქართველობა წინ აღუდგა თეთრგვარდიელებისა და ოსმალო დამპყრობლების მცდელობას. [[1919]] წლის [[31 აგვისტო]]ს ბათუმში შეიკრიბა მუსლიმ ქართველთა წარმომადგენლობა, რომელმაც შეიმუშავა მიმართვა საქართველოს დამფუძნებული კრებისა და [[პარიზის საზავო კონფერენცია|პარიზის საზავო კონფერენციისადმი]]. ამ მიმართვაში ბათუმი, ისევე, როგორც მთელი აჭარა, აღიარებული იყო საქართველოს ნაწილად ავტონომიური მმართველობის უფლებით. საქართველოს დამფუძნებელმა კრებამ 1919 წლის 25 დეკემბერს აჭარის ოლქი ბათუმითურთ საქართველოს განუყოფელ ნაწილად გამოაცხადა, რაც აღიარებულია [[რუსეთი-საქართველოს ხელშეკრულება|რუსეთ-საქართველოს 1920 წლის 7 მაისის ხელშეკრულებითაც]]. 1920 წლის 25 თებერვალს ბათუმი [[ერთა ლიგა|ერთა ლიგის]] მანდატით პორტო-ფრანკოდ გამოცხადდა. 

1920 წლის 4 ივლისს ბათუმიდან ინგლისის ჯარი გავიდა და ბათუმის ოლქი გადაეცა [[საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა|საქართველოს დემოკრატიულ რესპუბლიკას]]. 1921 წლის თებერვალ-მარტში, როცა [[წითელი არმია|საბჭოთა რუსეთის ჯარები]] შემოიჭრნენ საქართველოში, თურქეთმა კვლავ სცადა ბათუმის აღება, მაგრამ გენერალ გიორგი მაზნიაშვილის მეთაურობით რესპუბლიკის ჯარებმა თურქებს ქალაქი დაატოვებინა. [[1921]] წლის 19 მარტს ბათუმი საბჭოთა რუსეთის ჯარებმა დაიკავეს.

===საბჭოთა პერიოდი===
ბათუმის მოსახლეობა და მოწინავე საზოგადოება არ შერიგებია კომუნისტურ რეჟიმს. აქაური ინტელიგენცია აქტიურად მონაწილეობდა [[1924]] წლის აგვისტოს ანტისაბჭოთა აჯანყებაში, რისთვისაც მწვავე რეპრესიები განიცადა. საბჭოთა რეჟიმი ანგარიშს არ უწევდა ბათუმ-აჭარის ისტორიული ცხოვრების თავისებურებას. მიმდინარეობდა ბრძოლა [[ისლამი]]ს წინააღმდეგ, ტრადიციების და რელიგიური წესების დასაძლევად, რაც მოსახლეობის დიდ უკმაყოფილებას იწვევდა. 1927, 1933 და 1956 წლებში წელს შედგა ბათუმის განაშენიანების გეგმები. 1929 წელს ამუშავდა ნავთობგადასამუშავებელი ქარხანა.<ref>{{ქსე|2|151||არა|სტატია=ბათუმის ნავთობგადასამუშავებელი ქარხანა}}</ref> [[1937]]-[[1938]] წლებში საბჭოთა ხელმძღვანელობამ ბათუმში, ისევე როგორც მთელ საქართველოში, უმკაცრესი რეპრესიები განახორციელა ე. წ. „ხალხის მტრების“ წინააღმდეგ, რასაც ასეულობით ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა. აშენდა ახალი შენობები სასტუმრო „ინტურისტი“ (1939, არქტიტექტორი ა. შჩუსევი), [[ბათუმის სახელმწიფო დრამატული თეატრი|დრამატული თეატრის შენობა]] (1952, ლ. ტეპლიცკი), კინოთეატრი „თბილისი“ (1964, ნ. აბაშიძე). 1935 წელს ამოქმედდა მანქანათმშენებელი,<ref>{{ქსე|2|150||არა|სტატია=ბათუმის მანქანათმშენებელი ქარხანა}}</ref> 1936 წელს კოფეინის,<ref>{{ქსე|2|150||არა|სტატია=ბათუმის კოფეინის ქარხანა}}</ref> 1957 წელს — გემთმშენებელი ქარხნები.<ref>{{ქსე|2|150||არა|სტატია=ბათუმის გემთმშენებელი ქარხანა}}</ref> 1929 წელს დაარსდა [[ბათუმის სახელმწიფო საზღვაო აკადემია|ბათუმის საზღვაოსნო სასწავლებელი]], 1945 წელს [[ბათუმის პედაგოგიური ინსტიტუტი]].

===თანამედროვეობა===
2007 წლის მაისში ბათუმში გაიხსნა [[ბათუმის საერთაშორისო აეროპორტი]]. 2011 წელს გაიზარდა ბათუმის ტერიტორია და მას შეუერთდა [[ხელვაჩაურის მუნიციპალიტეტი]]ს ტერიტორიის ნაწილი. ინტენსიურად ხდება თანამედრო სასტუმროებისა და გასართობი ცენტრების მშენებლობა, მოქმედებს [[შერატონი]]სა და სხვა ბრენდების სასტუმროები. 2009 წელს მოხდა ბათუმის ბულვარის 1,5 კილომეტრით დაგრძელება, რომლის საერთო სიგრძე 7 კილომეტრს აღემატება. 2010 წელს გაიხსნა [[დელფინარიუმი]].

2022 წლის შემოდგომაზე ქალაქი ბათუმი გახდა გამარჯვებული ნომინაციაში „ყველაზე სწრაფად მზარდი ტურისტული ადგილი ევროპაში“, რისთვისაც მიიღო ტურისტული ჯილდო — World Travel Awards.<ref>{{cite news |last1=Баратели |first1=Ия |title=Грузинский город Батуми получил туристический «Оскар» |url=https://www.newsgeorgia.ge/gruzinskij-gorod-batumi-poluchil-turisticheskij-oskar |access-date=1 ნოემბერი, 2022 |work=Новости Грузия |date=3 ოქტომბერი, 2022 |language=ru-RU}}</ref>

== ქალაქის მმართველობა ==

=== ადმინისტრაციული ერთეულები ===
ბათუმი შედგება 14 ადმინისტრაციული ერთეულისაგან:
# ძველი ბათუმის ადმინისტრაციული ერთეული.
# რუსთაველის ადმინისტრაციული ერთეული.
# ბაგრატიონის I ადმინისტრაციული ერთეული.
# ბაგრატიონის II ადმინისტრაციული ერთეული.
# აღმაშენებლის ადმინისტრაციული ერთეული.
# ჯავახიშვილის ადმინისტრაციული ერთეული.
# თამარის ადმინისტრაციული ერთეული.
# ხიმშიაშვილის ადმინისტრაციული ერთეული.
# ბონი-გოროდოკის ადმინისტრაციული ერთეული.
# აეროპორტის ადმინისტრაციული ერთეული.
# კახაბრის ადმინისტრაციული ერთეული.
# ბათუმის სამრეწველო ადმინისტრაციული ერთეული.
# გონიო-კვარიათის ადმინისტრაციული ერთეული.
# მწვანე კონცხის ადმინისტრაციული ერთეული.

=== საკრებულო ===
{| class="wikitable"
! colspan="2" style="background:#ccc" |პარტია
!style="background:#ccc" | 2017<ref name="gevote17">{{Cite web|title=პროტოკოლით არჩეული მუნიციპალიტეტის საკრებულოს წევრები და მერები 2017|url=https://cesko.ge/res/docs/danOK47.pdf|publisher=ცესკო|access-date=2022-10-09|pages=93-94}}{{Dead link|date=ოქტომბერი 2022|bot=InternetArchiveBot}}</ref>
!style="background:#ccc" | 2021<ref name="gevote21">{{Cite web|title=პროტოკოლით არჩეული მუნიციპალიტეტის საკრებულოს წევრები და მერები 2021|url=https://cesko.ge/static/res/docs/2021sakrebuloswevraddameradarcheulipirebi.pdf|publisher=ცესკო|access-date=2022-10-09|pages=114-116}}{{Dead link|date=ოქტომბერი 2022|bot=InternetArchiveBot}}</ref>
! colspan="44" style="background:#ccc" |ამჟამინდელი საკრებულო
|-
| style="background-color: #2044bc" |&nbsp;
| [[ქართული ოცნება]]
| style="text-align: right" |'''19'''
| style="text-align: right" |'''16'''{{efn|ბათუმის შუალედური არჩევნები [[ქართული ოცნება|ქართულმა ოცნებამ]] მოიგო და კიდევ ერთი ადგილი მოიპოვა [[ერთიანი ნაციონალური მოძრაობა|ენმ-ს]] ხარჯზე.<ref>{{Cite web|url=https://civil.ge/ka/archives/483479|title=ბათუმის შუალედური არჩევნები ქართული ოცნების კანდიდატმა დარღვევების შესახებ ცნობების ფონზე მოიგო|accessdate=2024-06-15|date=2022-04-03}}</ref>}}
| style="background-color: #2044bc" |&nbsp;
| style="background-color: #2044bc" |&nbsp;
| style="background-color: #2044bc" |&nbsp;
| style="background-color: #2044bc" |&nbsp;
| style="background-color: #2044bc" |&nbsp;
| style="background-color: #2044bc" |&nbsp;
| style="background-color: #2044bc" |&nbsp;
| style="background-color: #2044bc" |&nbsp;
| style="background-color: #2044bc" |&nbsp;
| style="background-color: #2044bc" |&nbsp;
| style="background-color: #2044bc" |&nbsp;
| style="background-color: #2044bc" |&nbsp;
| style="background-color: #2044bc" |&nbsp;
| style="background-color: #2044bc" |&nbsp;
| style="background-color: #2044bc" |&nbsp;
| style="background-color: #2044bc" |&nbsp;
|-
| style="background-color: #e4012e" |&nbsp;
| [[ნაციონალური მოძრაობა]]
| style="text-align: right" |'''4'''
| style="text-align: right" |'''7'''
| style="background-color: #e4012e" |&nbsp;
| style="background-color: #e4012e" |&nbsp;
| style="background-color: #e4012e" |&nbsp;
| style="background-color: #e4012e" |&nbsp;
| style="background-color: #e4012e" |&nbsp;
| style="background-color: #e4012e" |&nbsp;
| style="background-color: #e4012e" |&nbsp;
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|-
| style="background-color: #377149" |&nbsp;
| [[ახალი (პარტია)|ახალი]]
|
| style="text-align: right" |'''7'''{{efn|გამოეყო [[ერთიანი ნაციონალური მოძრაობა|ენმ-ს]].<ref>{{Cite web|url=https://www.radiotavisupleba.ge/a/32712715.html|title=ბათუმის საკრებულოს 7-მა წევრმა "ნაციონალური მოძრაობა" დატოვა|date=2023-12-04|accessdate=2024-06-21}}</ref>}}
| style="background-color: #377149" |&nbsp;
| style="background-color: #377149" |&nbsp;
| style="background-color: #377149" |&nbsp;
| style="background-color: #377149" |&nbsp;
| style="background-color: #377149" |&nbsp;
| style="background-color: #377149" |&nbsp;
| style="background-color: #377149" |&nbsp;
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|-
| style="background-color: #702f92" |&nbsp;
| [[საქართველოსთვის]]
|
| style="text-align: right" |'''1'''
| style="background-color: #702f92" |&nbsp;
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|-
| style="background-color: #fad406" | &nbsp;
| [[ლელო საქართველოსთვის|ლელო]]
| 
| style="text-align: right" |'''1'''
| style="background-color: #fad406" | &nbsp;
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|-
| style="background-color: #8e1922" | &nbsp;
| [[ხალხის ძალა]]
| 
| style="text-align: right" |'''1'''{{efn|გამოეყო [[ქართული ოცნება|ქართულ ოცნებას]].<ref>{{cite web|title=ბათუმის საკრებულოს წევრმა ნინო ცხვარაძემ „ოცნება“ დატოვა|url=https://batumelebi.netgazeti.ge/news/445293/|accessdate=2024-06-14|date=2023-10-31}}</ref>}}
| style="background-color: #8e1922" | &nbsp;
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|-
| style="background-color: lightgrey | &nbsp;
| დამოუკიდებელი
|
| style="text-align: right" | '''2'''{{efn|ირაკლი თავდგირიძე - გამოეყო პარტიას „[[საქართველოსთვის]]“.<ref>{{Cite web|url=https://www.radiotavisupleba.ge/a/31534997.html|accessdate=2024-06-14|title=გახარიას პარტია დატოვა ბათუმის საკრებულოს წევრად არჩეულმა ირაკლი თავდგირიძემ|date=2021-10-29}}</ref>}}{{efn|ნატალია ძიძიგური - გარიცხეს პარტიიდან „[[საქართველოსთვის]]“.<ref>{{Cite web|url=https://batumelebi.netgazeti.ge/news/501615/|accessdate=2024-06-15|title=ბათუმის საკრებულოს წევრი ნატალია ძიძიგური გახარიას პარტიიდან გარიცხეს|date=2023-10-26}}</ref>}}
| style="background-color: lightgrey | &nbsp;
| style="background-color: lightgrey | &nbsp;
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|-
| style="background-color: #003876" |&nbsp;
| [[ევროპული საქართველო]]
| style="text-align: right" |'''1'''
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|-
| style="background-color: #e7b031" |&nbsp;
| [[საქართველოს პატრიოტთა ალიანსი|პატრიოტთა ალიანსი]]
| style="text-align: right" |'''1'''
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|-
! colspan="2" |სულ
! align="right" |25
! align="right" |35
! colspan="44" |&nbsp;
|}
== დემოგრაფია==
[[რუსეთის იმპერია]]სთან შეერთების პირველ წლებში ბათუმი მრავალეთნიკური ქალაქი იყო. 1882 წლის მონაცემებით, ბათუმში 8671 ადამიანი ცხოვრობდა, აქედან 1166 [[ბერძნები|ბერძენი]], 980 [[რუსები|რუსი]], 907 [[სომხები|სომეხი]], 809 [[ქართველები|ქართველი]] (514 აღმოსავლეთ საქართველოდან, 167 [[გურულები|გურული]], 128 [[იმერლები|იმერელი]]), 377 [[აფხაზები|აფხაზი]], 112 [[სპარსელები|სპარსი]], 70 [[ლაზები|ლაზი]]. იმპერიის ხელისუფლება ასევე ხელს უწყობდა ბათუმში უცხოელების დასახლებას, რათა თავიანთი დასაყრდენი გაეჩინათ ადგილობრივ მოსახლეობაში. ისინი ხელს უწყობდნენ ბათუმში [[გერმანელები]]ს დასახლებას. 1882 წელს ბათუმში 145 სული გერმანელი ცხოვრობდა, 1887 წელს — 200, 1897 წელს კი 300.<ref name="გოგოლიშვილი" />

ბათუმის მოსახლეობა იზრდებოდა XIX და XX საუკუნეების განმავლობაში. XX საუკუნის ბოლოს ბათუმის მოსახლეობა შემცირდა. XXI საუკუნის დასაწყისში ბათუმის მოსახლეობა კვლავ გაიზარდა, ძირითადად, ბათუმის ტერიტორიის ზრდის ხარჯზე. ამჟამად ბათუმი მოსახლეობის რაოდენობით საქართველოში თბილისის შემდეგ მეორე ქალაქია.

{| class="wikitable" style="text-align:right"
|-
! აღწერის წელი !! მოსახლეობა !! კაცი !! ქალი
|-
| 1882<ref>[https://dlib.rsl.ru/viewer/01003825016#?page=215 Кавказский календарь на 1885 год გვ. 216]</ref> || 8671 || ||
|-
| 1888<ref>[https://dlib.rsl.ru/viewer/01003825010#?page=282 Кавказский календарь на 1891 год გვ. 282]</ref> || {{ზრდა}} 10 167 || 8047 || 2120
|-
| 1893<ref>[https://dlib.rsl.ru/viewer/01003825007#?page=340 Кавказский календарь на 1894 год გვ. 340]</ref> || {{ზრდა}} 14 803 || ||
|-
| 1897<ref>[https://dlib.rsl.ru/viewer/01003825002#?page=340 Кавказский календарь на 1898 год გვ. 340]</ref> || {{ზრდა}} 26 162 || ||
|-
| 1911<ref>[https://dlib.rsl.ru/viewer/01003824988#?page=176 Кавказский календарь на 1912 год]</ref> || {{ზრდა}} 30 124 || ||
|-
| 1926 || {{ზრდა}} 48 500 || -- || --
|-
| [[სსრკ მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა 1939|1939]]|| {{ზრდა}} 70 000 || -- || --
|-
| [[სსრკ მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა 1959|1959]]|| {{ზრდა}} 82 300  || -- || --
|-
| [[სსრკ მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა 1970|1970]]||{{ზრდა}} 101 000  || -- || --
|-
| [[სსრკ მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა 1979|1979]]|| {{ზრდა}} 122 800  || -- || --
|-
| [[სსრკ მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა 1989|1989]]|| {{ზრდა}} 136 930  || -- || --
|-
| [[საქართველოს მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა 2002|2002]] || {{კლება}} 121 806  || -- || --
|-
| [[საქართველოს მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა 2014|2014]]<ref name="აღწერა 2014"/> || {{ზრდა}} 152 839  || -- || --
|-
| 2021 <ref>{{cite web|url=https://www.geostat.ge/ka/modules/categories/41/mosakhleoba |title=მოსახლეობის რიცხოვნობა რეგიონების და თვითმმართველი ერთეულების მიხედვით|publisher= [[საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური]]|format=XLS|accessdate=2021-11-11|date=1 იანვარი, 2021}}</ref>|| {{ზრდა}} 172 100 || -- || --
|}

== ეკონომიკა ==
[[ფაილი:Batumi Port.jpg|მინი|ბათუმის ნავსადგური]]
[[ფაილი:Batumi kapitanat Barry Kent.jpg|მინი|ბათუმის ნავსადგური]]
ბათუმი თბილისის შემდეგ ყველაზე მდიდარი ქალაქია საქართველოში. მისი წილი [[საქართველოს ეკონომიკა]]ში შეადგენს 6%-ს. ეკონომიკის წამყვანი დარგებია მშენებლობა და საშენი მსალების წარმოება, [[ვაჭრობა]], მსუბუქი მრეწველობა, [[ტურიზმი]], ტრანსპორტი და კომუნიკაციები.<ref name="batumicc" />

ბათუმი არის [[ბაქო]]-ბათუმის რკინიგზისა და ნავთობსადენის ბოლო პუნქტი. აქ წარმოებს მსხვილი საზღვაო-სატრანსპორტო ოპერაციები. ბათუმი [[კასპიის ზღვა|კავკასიის]] [[ნავთობი]]ს გაზიდვის უძველესი და უმნიშვნელოვანესი ნავსადგურია [[შავი ზღვა|შავი ზღვის]] მთელ სანაპიროზე. იგი აღჭურვილია თანამედროვე ტექნიკით და დიდ საოკეანო [[ტანკერი|ტანკერებს]] ემსახურება. სატრანსპორტო კვანძის საერთო ტვირთბრუნვაში სატრანზიტო ტვირთებთან ერთად დიდი ადგილი უკავია თვით ქალაქის და მისი უახლოესი მიდამოების სამეურნეო ტვირთებს. მთლიანად მექანიზებულია მშრალი ტვირთბის ჩატვირთვა-გადმოტვირთვის ოპერაციები. საავტომობილო გზებით ბათუმი დაკავშირებულია საქართველოს უმნიშვნელოვანეს ცენტრებთან, აჭარის შიგა რაიონებთან და [[თურქეთი|თურქეთთან]].

ქალაქს, ისევე როგორ მთელ რეგიონს, ემსახურება [[ბათუმის საერთაშორისო აეროპორტი|საერთაშორისო აეროპორტი]].
==განათლება და კულტურა==
ბათუმში მოქმედებს [[ბათუმის სახელმწიფო საზღვაო აკადემია|საზღვაო აკადემია]] და [[ბათუმის სახელმწიფო უნივერსიტეტი|სახელმწიფო უნივერსიტეტი]]. მოქმედებს [[ბათუმის სახელმწიფო დრამატული თეატრი|სახელმწიფო დრამატული თეატრი]] და [[ბათუმის სახელმწიფო მუსიკალური ცენტრი|მუსიკალური ცენტრი]].

ბათუმში მოქმედებს რამდენიმე მუზეუმი, მათ შორის [[აჭარის სახელმწიფო მუზეუმი]], [[აჭარის ხელოვნების სახელმწიფო მუზეუმი|ხელოვნების მუზეუმი]] და [[ბათუმის არქეოლოგიური მუზეუმი|არქეოლოგიური მუზეუმი]].

== ღირსშესანიშნაობანი ==
[[ბათუმის ბოტანიკური ბაღი|ბოტანიკური ბაღი]], [[ბათუმის დელფინარიუმი|დელფინარიუმი]], ცირკი და „ბათუმის რივიერა“ — დასასვენებელი და გასართობი კომპლექსი შავი ზღვის სანაპიროზე.

== ბათუმის საფოსტო მარკები ==
[[ფაილი:Batumi-overprint.jpg|thumb|250px|ბათუმის მარკები]]
[[ბრიტანეთი]]ს ოკუპაციის დროს ადრე გამოშვებული რუსული საფოსტო მარკების მარაგი ამოიწურა და 1919 წლის თებერვალში ადმინისტრაციამ ახალი მარკები დაბეჭდა. ეს იყო დასაჭრელი მარკები [[კორდილინა]]ს ხის გამოსახულებით და წარწერით БАТУМСКАЯ ПОЧТА. მოგვიანებით ბრიტანელებმა მასზე შტამპი „BRITISH OCCUPATION“ (ბრიტანეთის ოკუპაცია) დაარტყეს. შტამპებზე ფასი ცვალებადი იყო, თუმცა მოგვიანებით, 1920 წელს, ინფლაციის დონის ზრდის გამო, ყოფილი 5 კაპიკიანი მარკები ახალი დენომინაციებით გამოიცა (50 რუბლამდე). ბრიტანეთის მმართველობის ხანმოკლეობის მიუხედავად სამი სახის მარკა დიდი რაოდენობით არსებობს (შესაძლოა დამატებითი მარკები ოკუპაციის შემდეგაც დაიბეჭდა), თუმცა ხელმეორედ გადაბეჭდილი შტამპები არც ისე ბევრია და 2003 წლისთვის კოლექციონერთა შორის მათი ფასი $500 აშშ დოლარზე მეტს აღწევდა.

== დაძმობილებული ქალაქები ==
{| border="1" cellpadding="2" style="margin: 0 0 1em 1em; background: #ffffff; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;"

! bgcolor=#f9f9f9|№
! bgcolor=#f9f9f9|ქალაქი
! bgcolor=#f9f9f9|ქვეყანა
! bgcolor=#f9f9f9|წელი
|-
|1
|'''[[აღჯაბედი]]'''
|{{flagicon|აზერბაიჯანი}} [[აზერბაიჯანი]]
|
|-
|2
|'''[[ვანაძორი]]'''
|{{flagicon|სომხეთი}} [[სომხეთი]]
|2006
|-
|3
|'''[[პირეუსი]]'''
|{{flagicon|საბერძნეთი}} [[საბერძნეთი]]
|1996
|-
|4
|'''[[ბარი (ქალაქი)|ბარი]]'''
|{{flagicon|იტალია}} [[იტალია]]
|1987
|-
|5
|'''[[კისლოვოდსკი]]'''
|{{flagicon|რუსეთი}} [[რუსეთი]]
|1997
|-
|6
|'''[[სავანა (ჯორჯია)|სავანა]]'''
|{{flagicon|აშშ}} [[ამერიკის შეერთებული შტატები|აშშ]]
|1992
|-
|7
|'''[[სან-სებასტიანი]]'''
|{{flagicon|ესპანეთი}} [[ესპანეთი]]
|1987
|-
|8
|'''[[ართვინი (ქალაქი)|ართვინი]]'''
|{{flagicon|თურქეთი}} [[თურქეთი]]
|1999
|-
|9
|'''[[ტრაპიზონი]]'''
|{{flagicon|თურქეთი}} [[თურქეთი]]
|2000
|-
|10
|'''[[კარტახენა (კოლუმბია)|კარტახენა]]'''
|{{flagicon|კოლუმბია}} [[კოლუმბია]]
|1987
|-
|11
|'''[[ძიბო]]'''
|{{flagicon|ჩინეთი}} [[ჩინეთი]]
|
|-
|12
|'''[[ბლაგოევგრადი]]'''
|{{flagicon|ბულგარეთი}} [[ბულგარეთი]]
|
|-
|13
|'''[[იალტა]]'''
|{{flagicon|უკრაინა}} [[უკრაინა]]
|2008
|-
|14
|'''[[ვერონა]]'''
|{{flagicon|იტალია}} [[იტალია]]
|2010
|-
|15
|'''[[ქუშადასი]]'''
|{{flagicon|თურქეთი}} [[თურქეთი]]
|2010
|-
|16
|'''[[ორდუ]]'''
|{{დროშა|თურქეთი}}
|2011
|-
|17
|'''[[ტერნოპოლი]]'''
|{{flagicon|უკრაინა}} [[უკრაინა]]
|2011
|-
|18
|'''[[აშდოდი]]'''
|{{flagicon|ისრაელი}} [[ისრაელი]]
|2012
|-
|19
|'''[[ნიუ-ორლეანი]]'''
|{{flagicon|აშშ}} [[ამერიკის შეერთებული შტატები|აშშ]]
|2012
|-
|20
|'''[[იალოვა]]'''
|{{დროშა|თურქეთი}}
|2012
|-
|21
|'''[[ნახიჩევანი]]'''
|{{დროშა|აზერბაიჯანი}}
|2012
|}

=== გამოჩენილი ბათუმელები ===
* [[სესილია თაყაიშვილი]], მსახიობი
* [[ანზორ ერქომაიშვილი]], ფოლკლორისტი
* [[ვალერი მელაძე]], მომღერალი
* [[ზაზა ხალვაში]], კონორეჟისორი
* [[ქეთი მელუა]], მომღერალი
* [[ფიოდორ იურჩიხინი]], კოსმონავტი
* [[სოფო ხალვაში]], მომღერალი
* [[მინდია ხითარიშვილი]], კომპოზიტორი
* [[იოსებ ბარდანაშვილი]], კომპოზიტორი
* [[ალექსანდრე ხომერიკი]], საოპერო მომღერალი
* [[ნინო ნიჟარაძე]], მხატვარი

== გალერეა==
<gallery mode="packed-hover" heights="160px">
ფაილი:ბათუმი 10 Batumi.jpg|ბათუმის შუქურა
ფაილი:Show in Batumi dolphinarium.jpg|დელფინარიუმი
File:Lake in Batumi.jpg|ნურის ტბა
File:Batumi Archaeological Museum. Interior.jpg|არქეოლოგიური მუზეუმი
File:Batumi Airport 2011.jpg|ბათუმის საერთაშორისო აეროპორტი
File:Gonio Fortress (DDohler 2011)-14.jpg|გონიოს ციხე
File:Batumi2009.jpg|ბათუმი 2009 წელს
ფაილი:Building that looks like Acropolis, Batumi.JPG
ფაილი:Piazza, Batumi.JPG|პიაცა
ფაილი:Building that looks like upside-down White House, Batumi.JPG|შენობა, რომელიც ამოტრიალებულ თეთრ სახლს განასახიერებს
ფაილი:Batumi,Georgia..JPG|ბათუმის ქუჩები ღამით
ფაილი:Batumi2009jul.JPG|ბათუმის ღამით
ფაილი:Batumi2009.JPG|ბათუმი ღამით
ფაილი:Streets of Batumii.jpg
ფაილი:Batumi Cycleway.jpg|ველობილიკი ბულვარის გასწვრივ
ფაილი:Dolphins swim near ferry in port of Batumi 150505-A-PU919-7446.jpg|''Delphinus delphis''
</gallery>

{{გასუფთავება}}

==ლიტერატურა==
{{ქსე|2|148-149|[[იური სიხარულიძე|სიხარულიძე, ი]]. ბაგრატიონი, ე., ჯაოშვილი, ვ.}}
*''ინაიშვილი, ა.'' „ბათუმის უძველესი ისტორიისათვის ახალი არქეოლოგიური გათხრების საფუძველზე“; „კავკასიის ხალხთა ისტორიის საკითხები“, თბილისი, 1966
*''ჯაოშვილი, ვ.'', „ბათუმი“, თბილისი, 1966
*''მურიე ჟ.'', „ბათუმი და ჭოროხის აუზი“, (თარგმანი ფრანგულიდან ი. ლორთქიფანიძისა) ბათუმი, 1962
*''ჩხეიძე ჯ.'', „ბათუმი. ისტორიული ნარკვევი“, ბათუმი, 1959
*''სიჭინავა, ვ''. ბათუმის ისტორიიდან, ბათუმი, 1958
*''სიხარულიძე, ი.'' „ბათუმის წარსულიდან“, ბათუმის სახელმწიფო პედაგოგიური ინსტიტუტის შრომები, ტ. 5, 1956
*[[სიმონ ყაუხჩიშვილი|''ყაუხჩიშვილი, ს.'']], „ანტიკური მასალები ბათუმის ისტორიისთვის“, ქუთაისის სახელმწი���ო პედაგოგიური ინსტიტუტის შრომები,  ტ. 10 1950-1951

== რესურსები ინტერნეტში ==
{{Commonscat|Batumi}}
* [http://www.batumi.ge/ge/ ბათუმის ოფიციალური საიტი]
* [http://www.parkbatumi.ge/ ბათუმის 6 მაისის პარკი] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200517085424/https://parkbatumi.ge/ |date=2020-05-17 }}
* [http://www.bbg.ge/ ბათუმის ბოტანიკური ბაღი]
* [http://www.boulevard.ge/ ბათუმის ბულვარი]
* [http://www.amindi.ge/?cid=2 ამინდი ბათუმში]
* [http://www.georgien.bilder-album.com/modules.php?name=republic_georgia&act=thumbnails&album=2&newlang=georgian სურათები ბათუმზე]

==შენიშვნები==
{{შენიშვნების სია}}

== სქოლიო ==
{{სქოლიოს სია}}

{{ბათუმის უბნები}}
{{აჭარა}}
{{საქართველოს ქალაქები}}

[[კატეგორია:ბათუმი| ]]

ამ გვერდზე გამოყენებული თარგები:

თარგი:Align (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Both (რედაქტირება)
თარგი:Center (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Cite news (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Cite web (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Clear (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Comment (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Comment/styles.css (რედაქტირება)
თარგი:Commons (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Commons cat (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Commonscat (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Coord (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Dead link (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Efn (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Fix (რედაქტირება)
თარგი:Flagicon (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Hlist/styles.css (რედაქტირება)
თარგი:Lang-el (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Lang-grc (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:LangWithName (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Main other (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Namespace detect (რედაქტირება)
თარგი:PAGENAMEBASE (რედაქტირება)
თარგი:Ref-ru (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Reflist (რედაქტირება)
თარგი:Replace (რედაქტირება)
თარგი:Ru icon (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Str index/getchar (რედაქტირება)
თარგი:Str index any (რედაქტირება)
თარგი:Str left (რედაქტირება)
თარგი:Str len (რედაქტირება)
თარგი:Str len/core (რედაქტირება)
თარგი:Str right (რედაქტირება)
თარგი:Str sub long (რედაქტირება)
თარგი:Str ≥ len (რედაქტირება)
თარგი:Tnavbar (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Trim (რედაქტირება)
თარგი:Weather box (რედაქტირება)
თარგი:Webarchive (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Wikidata (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Wikidata-coords (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Wikidata/p18 (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Wikidata/p41 (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:Wikidata/p94 (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:· (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ადგილის მითითება ბიბლიობმულებში (რედაქტირება)
თარგი:აჭარა (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ბათუმის უბნები (რედაქტირება)
თარგი:გამოსახულების ფორმატირება (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:გასუფთავება (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:დროშა (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ენისხატულა (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ვიკიმონაცემები (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ზრდა (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ინფოდაფა (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ინფოდაფა/რიგი (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ინფოდაფა დასახლება (იხილე წყარო) (დაცულია)
თარგი:ინფოდაფა დასახლება/პოზრუკა (იხილე წყარო) (დაცულია)
თარგი:ინფოდაფა დასახლება/პოზრუკა/ხარვეზების შესწორება (რედაქტირება)
თარგი:კატეგორია ვიკისაწყობში (რედაქტირება)
თარგი:კლება (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:მრავალმნიშვნელოვნება (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:მრავალმნიშვნელოვნება/დიზაინი (რედაქტირება)
თარგი:ნავდაფა (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ნავიგაცია სვეტებით (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:პოზრუკა (იხილე წყარო) (დაცულია)
თარგი:პოზრუკა საქართველო (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:პოზრუკა საქართველო აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:რჩეული (რედაქტირება)
თარგი:რჩეული/2.0 (რედაქტირება)
თარგი:საქართველოს ქალაქები (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:სტატია (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:სურათის გადამრთველი (რედაქტირება)
თარგი:სქოლიოს სია (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ფერი (იხილე წყარო) (დაცულია)
თარგი:ქვეყნის დროშა (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ქვეყნის დროშა2 (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ქვეყნის მონაცემები აზერბაიჯანი (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ქვეყნის მონაცემები ამერიკის შეერთებული შტატები (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ქვეყნის მონაცემები აშშ (რედაქტირება)
თარგი:ქვეყნის მონაცემები ბულგარეთი (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ქვეყნის მონაცემები ესპანეთი (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ქვეყნის მონაცემები თურქეთი (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ქვეყნის მონაცემები ისრაელი (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ქვეყნის მონაცემები იტალია (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ქვეყნის მონაცემები კოლუმბია (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ქვეყნის მონაცემები რუსეთი (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ქვეყნის მონაცემები საბერძნეთი (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ქვეყნის მონაცემები საქართველო (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ქვეყნის მონაცემები სომხეთი (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ქვეყნის მონაცემები უკრაინა (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ქვეყნის მონაცემები ჩინეთი (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:ქსე (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:შენიშვნა (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:შენიშვნების სია (რედაქტირება)
თარგი:ციტატა (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
თარგი:წიგნი (რედაქტირება)
მოდული:Arguments (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
მოდული:Check for unknown parameters (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
მოდული:Citation/CS1 (რედაქტირება)
მოდული:Citation/CS1/COinS (რედაქტირება)
მოდული:Citation/CS1/Configuration (რედაქტირება)
მოდული:Citation/CS1/Date validation (რედაქტირება)
მოდული:Citation/CS1/Identifiers (რედაქტირება)
მოდული:Citation/CS1/Utilities (რედაქტირება)
მოდული:Citation/CS1/Whitelist (რედაქტირება)
მოდული:Citation/CS1/styles.css (რედაქტირება)
მოდული:Coordinates (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
მოდული:Math (იხილე წყარო) (დაცულია)
მოდული:Navbar (რედაქტირება)
მოდული:Navbar/configuration (რედაქტირება)
მოდული:Navbar/styles.css (რედაქტირება)
მოდული:No globals (რედაქტირება)
მოდული:Sources (რედაქტირება)
მოდული:Sources-utils (რედაქტირება)
მოდული:String (რედაქტირება)
მოდული:WeatherBox (რედაქტირება)
მოდული:WeatherBoxColors (რედაქტირება)
მოდული:Weather box/row (რედაქტირება)
მოდული:Webarchive (რედაქტირება)
მოდული:Wikidata (იხილე წყარო) (ნახევრად დაცული)
მოდული:Wikidata/media (რედაქტირება)
მოდული:WikidataCache/Q25475 (რედაქტირება)
მოდული:WikidataCoords (რედაქტირება)
მოდული:WikidataSelectors (რედაქტირება)
მოდული:პოზრუკა (რედაქტირება)

ბათუმი-ზე დაბრუნება.

მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/ბათუმი“-დან