ლგბტ უფლებები აზერბაიჯანში

1918 წელს, რუსეთის იმპერიისაგან გამოყოფის შემდეგ, აზერბაიჯანის რესპუბლიკას ჰომოსექსუალობის საწინააღმდეგო კანონები არ ჰქონია. როდესაც 1920 წელს აზერბაიჯანი საბჭოთა კავშირის შემადგენლობაში შევიდა, ამოქმედდა საბჭოური ანტიჰომოსექსუალური კანონები, რომლის მიხედვითაც ორ მამაკაცს შორის სექსუალური კავშირი რომელიც შეიცავდა პენეტრაციას იყო კრიმინალიზებული. მიუხედავად იმისა, რომ თავად ვლადიმირ ლენინმა ჰომოსექსუალობის დეკრიმინალიზაცია მოახდინა (რამეთუ მან გააუქმა მეფის რუსეთის სამართალი, რომელიც ჰომოსექსუალობას, როგორც სოდომურ ცოდვას, გმობდა), ანტიგეი კანონები ძალაში 1923 წლიდან შევიდა^[6]. აზერბაიჯანის საბჭოთა რესპუბლიკაში ნებაყოფლობითი სექსუალური კავშირი ორ მამაკაცს შორის ხუთ წლამდე პატიმრობით ისჯებოდა, ხოლო რვა წლამდე თუ ეს ერთ-ერთის მხრიდან ძალადობას ან მუქარას შეიცავდა^[7][8].

1991 წელს აზერბაიჯანი კვლავ დამოუკიდებელი გახდა, მაგრამ ანტიგეი კანონი შენარჩუნდა, როგორც სოდომურ ცოდვასთან საბრძოლი მექანიზმი, ოღონდ 2000 წლის 28 მაისამდე, როდესაც ეროვნული ასამბლეის ოფიციალურმა გაზეთმა გამოაქვეყნა, რომ დამტკიცდა ახალი სისხლის სამართლის კოდექსი, სადაც პრეზიდენტ ჰეიდარ ალიევის ბრძანებულებით ჰომოსექსუალობა ლეგალიზებული იყო^[9]. კანონი ძალაში იმავე წლის 1 სექტემბერს ოფიციალურად შევიდა ძალაში, რაც აუცილებელი პირობა იყო 2001 წლის 25 იანვარს აზერბაიჯანის ევროსაბჭოში გასაწევრიანებლად^[10].

სექსუალური ცხოვრების დაწყებისათვის მინიმალური ასაკი ერთია როგორც ჰომოსექსუალი, ისე ჰეტეროსექსუალი პირებისათვის და იგი 16 წელს წარმოადგენს^[11].

მიუხედავად ლეგალიზებისა, ქვეყანაში დისკრიმინაციის მხრივ არაფერი შეცვლილა, რაც დიდ უთანხმოებას იწვევს აზერბაიჯანსა და მის საერთაშორისო პარტნიორებს შორის. კრიტიკოსები ამბობენ, რომ აზერბაიჯანს ლგბტ ადამიანების ასეთი დისკრიმინაციის გამო არ უნდა მიეცეს უფლება მონაწი��ეობა მიიღოს საერთაშორისო ღონისძიებებში^[12].

აზერბაიჯანის ხელისუფლება ერთსქესიან წყვილებს ოფიციალურად არ სცნობს^[12], შესაბამისად, ქვეყანაში არც მათი სამოქალაქო გაერთიანება და ქორწინებაა ნებადართული^[13], ამასთან, ერთსქესიან წყვილებს არც შვილის აყვანისა და სუროგაციის უფლება აქვთ^[12].

აზერბაიჯანის რესპუბლიკას არ გააჩნია კანონი, რომლის მიხედვითაც ტრანსგენდერ ადამიანებს შეეძლებათ კანონიერად შეიცვალონ სქესი ოფიციალურ დოკუმენტებში. თუმცა, კანონმდებლობით ტრანსგენდერებს შეუძლიათ შეიცვალონ სახელი ისე, რომ ეს ემთხვეოდეს მათ გენდერულ იდენტობას^[13].

ოფიციალური კანონმდებლობა მსმ პირებს არ უკრძალავთ სისხლის დონაციას. აზერბაიჯანული კანონის თანახმად, სისხლის დონაცია შეუძლია ნებისმიერ ადამიანს, გარდა აივ/შიდსით ინფექცირებული პირებისა^[13].

ისევე როგორც სხვა პოსტსაბჭოთა ქვეყნებში, აზერბაიჯანშიც მძიმე ვითარებაა არსებული ჰომოფობიის კუთხით. უმეტესად ეს გამოწვეულია საზოგადოებაში ამ თემაზე ინფორმაციის არ არსებობით. აზერბაიჯანულ საზოგადოებაში თითქმის არ არსებობს ინფორმაცია ჰომოსექსუალობის ფსიქოლოგიურ, სოციოლოგიურ და სამართლებრივ ასპექტებზე, რის შედეგადაც მათმა უმრავლესობამ არ იცის რეალურად რა არის ჰომოსექსუალობა და აქვთ აგრესია^[14].

ამის გამო აზერბაიჯანში ღიად გეი, ლესბოსელი და ბისექსუალი ადამიანი ძალიან იშვიათია, რამეთუ მათ ეშინიათ იმ შედეგების, რომელთაც ამ ყველაფრის ღიად თქმა მოიტანს. ამის გამო ბევრი ორმაგ ცხოვრებას ეწევა, ბევრსაც კი ძალიან რცხვენია ორიენტაციის გამო. მათ, ვინც ფინანსურად დამოუკიდებელია და ბაქოში ცხოვრობს, შეუძლიათ შედარებით უსაფრთხოდ იცხოვრონ, როგორც ლგბტ თემის წევრებმა, ოღონდ იმ პირობით, რომ ისინი არ ეწევიან „თავიანთი ჰომოსექსუალობის პროპაგანდას“. აქვე არსებობს მცირე ლგბტ მოძრაობები, აზერბაიჯანში სულ სამი არასამთავრობო ორგანიზაცია უჭერს მხარს ლგბტ უფლებებსა და მ��თ დაცვას^[15].

მიუხედავად იმისა, რომ ზრდასრულ მამაკაცებს შორის სექსუალური აქტი აზერბაიჯანში ლეგალურია, თავად სამართალდამცავებიც ერთობ ხშირად ძალადობენ გეი და ბისექსუალ მამაკაცებზე. მიუხედავად იმისა, რომ ბოლო წლებში დაზარალებულთა მხრიდან მიმართვიანობა გაიზარდა, ბევრი მაინც ამჯობინებს ჩუმად დარჩენას, პოლიციის მხრიდან შურისძიების შიშით. 2019 წელს აზერბაიჯანში ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ გააგზავნა უფლებათადამცველები, რათა გამოეკვლიათ 2017 წელს მიმდინარე რეიდები, რომელთა დროსაც პოლიციამ 80-ზე მეტი ლგბტ ადამიანი დააკავა, მათი ნაწილი კი აწამეს და შეურაცხჰყვეს^[16].

2019 წლის აპრილში ბაქოელმა 14 წლის გოგონამ ელინა ჰაჯიევამ თვითმკვლელობა სცადა მის სკოლაში არსებული ჰომოფობური გარემოს გამო. მიუხედავად იმისა, რომ გოგონას დედამ ბულინგის შესახებ სკოლის დირექტორს, სევინჯ აბასოვას შეატყობინა, არც მან და არც მასწავლებლებმა არაფერი მოიმოქმედეს. თვითმკვლელობის მცდელობის შემდეგ სკოლის დირექტორმა ელინა ჰაჯიევა რამდენიმე საათით თავის კაბინეტში შეიყვანა მარტო და ცდილობდა მის დარწმუნებას, რომ თვითმკვლელობის მცდელობა რთული ოჯახური პირობებისათვის დაებრალებინა და არა სკოლისათვის. ამასთან, მან არ გამოიძახა გოგონასათვის სასწრაფო დახმარება და ამის ნება არც სხვებს მისცა^[17]. ჰაჯიევა ორი დღის შემდეგ საავადმყოფოში გარდაიცვალა, რის გამოც სკოლის დირექტორი, მისი მოადგილე და სკოლის ფსიქოლოგი თანამდებობიდან გაათავისუფლეს. მხოლოდ მთავარი დამნაშავე იქნა სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მიცემული, რომელიც გოგონას აბულინგებდა^[18]. სასამართლოს დადგენილებით მას დაევალა 18,500 აზერბაიჯანული მანათის გადაცემა ელინას მშობლებისათვის, კომპენსაციის სახით^[19].

ამ შემთხვევამ დიდი სკანდალი გამოიწვია, რასაც მოჰყვა სოციალური მედიის მხრიდან მასშტაბური კამპანია ბულინგის წინააღმდეგ. 2011 წლის ევროვიზიის გამარჯვებულმა ნიგარ ჯამალმა თავის ინსტაგრამ გვერდზე პრეზიდენტ ილჰამ ალიევისადმი მიძღვნილი ვიდეო გამოაქვეყნა, სადაც ბულინგის წინააღმდეგ მოქმედებას სთხოვდა. აზერბაიჯანის განათლების სამინისტრომ 13 მაისს დაიწყო ანტი-ბულინგის კამპანია, რომელიც ითვალისწინებდა „ჯანსაღი გარემოს შექმნას საგანმანათლებლო დაწესებულებებში“. ასევე შეიქმნა ცხელი ხაზიც.

2019 წლის მაისში კი აზერბაიჯანის ავიახაზებმა სამი თანამშრომელი გაათავისუფლეს სოციალურ ქსელში ტრანსგენდერი ადამიანის პირადი ინფორმაციის გავრცელებისათვის^[20]. 2019 წლის ივნისში მარდაყანში 15-კაციანმა ჯგუფმა სასტიკად სცემა 5 ტრანსგენდერ ქალს. პოლიციამ მხოლოდ ოთხი თავდამსხმელი დააპატიმრა^[21]. იმავე წლის ოქტომბერში კი სოფელ იოლჩუბაილში ახალგაზრდა გეი მამაკაცი სასტიკად სცემეს, გააუპატიურეს და გააძევეს სოფლიდან მისი სექსუალური ორიენტაციის გამო. მან ძალადობის შესახებ პოლიციას ამაოდ შეატყობინა, ინტერნეტ სივრცეში კი მისი გაუპატიურების ამსახველი ფოტოები გავრცელდა^[22].

2009 წელს ალი აქბარმა გამოსცა ერთობ სკანდალური წიგნი, სახელად „ართუში და ზაური“, რომელიც სომეხი და აზერბაიჯანელი გეი მამაკაცების სასიყვარულო ისტორიას მოგვითხრობს. აქბარის განცხადებით, იყო სომეხი და იყო გეი, არის ორი ყველაზე ტაბუდადებული თემები აზერბაიჯანულ საზოგადოებაში, ეს წიგნი კი მათ სააშკარაოზე გამოსატანად დაწერა^[23].

2014 წელს კი აზერბაიჯანელმა მწერალმა ორქან ბაჰადირსოიმ გამოაქცეყნა ნოველა ორი ახალგაზრდა მამაკაცის სიყვარულის შესახებ, სახელად „შენი სიყვარული ცოდვაა“^[24].

სამად ისმაილოვმა, ლგბტ აქტივისტმა და ჟურნალ „უმცირესობის“ დამფუძნებელმა, გადაიღო დოკუმენტური ფილმი აზერბაიჯანელ ტრანსგენდერ მამაკაცზე, სახელად სებასტიანზე. ფილმში ყურადღება გამახვილებულია სებასტიანის გამოწვევებზე, შიშებსა და მომავალ ოცნებებზე. თავად ფილმი ოჰაიოში, აშშ-შია გადაღებული. ფილმის დებიუტი 2017 წლის 25 ნოემბერს შედგა ბაქოში, ნიდერლანდების საელჩოს მხარდაჭერით. ფილმის პრემიერას 80-მდე ადამიანი დაესწრო^[25].

2014 წლის იანვარში AZAD LGBT-ს დამფუძნებელმა იზა შაჰმარლიმ თავი მოიკლა. მან თავი ცისარტყელის დროშით ჩამოიხრჩო. თვითმკვლელობისას იზა უმუშევარი იყო, ბევრი ვალი ჰქონდა და ოჯახისაგან იყო გარიყული, რომელიც მას „ავადმყოფად“ მიიჩნევდა^[26]. თვითმკვლელობამდე შაჰმარლიმ Facebook-ზე პოსტი გამოაქვეყნა, რომელშიც საკუთარ სუიციდში საზოგადოებას ადანაშაულებდა. მისი ცხედარი მალევე აღმოაჩინეს მეგობრებმა^[27].

შაჰმარლის გარდაცვალებამ განსაკუთრებით გაამძაფრა აზერბაიჯანში ლგბტ აქტივიზმი. მისი გარდაცვალების დღე აღინიშნება, როგორც ლგბტ სიამაყის დღე და 2015 წელს მას პატივიც მიაგეს რამდენიმე ვიდეოს სახით^[28].

• ადამიანის უფლებები აზერბაიჯანში
• ლგბტ უფლებები ევროპაში
• ლგბტ უფლებები აზიაში