სამთავროს მონასტერი

სამთავროს ტაძარი ჯვარგუმბათოვანი ნაგებობაა (27X23 მ) სამხრეთის, ჩრდილოეთისა და დასავლეთის მინაშენებით. მხატვრულ-სტილისტური ანალიზით XI საუკუნის 30-იან წლებს განეკუთვნება. ნაგებია მოყვითალო-მოყავისფრო კარგად გათლილი კვადრებით. 1283 წელს მიწისძვრის შედეგად გუმბათი ჩაინგრა და იგი XIII-XIV საუკუნეთა მიჯნაზე აღადგინეს. XVII საუკუნის ბოლოსა და XIX საუკუნის II ნახევარში ტაძარი კაპიტალურად შეაკეთეს. მიუხედავად ამისა ხუროთმოძღვრის თავდაპირველი ჩანაფიქრი მკაფიოდ და ნათლად ჩანს. 1974 წელს სარესტავრაციო ჯგუფმა (ხელმძღვ. ვ. ცინცაძე) ტაძარი შეაკეთა — გაამაგრა გუმბათის ყელი და კედლები, განაახლა სახურავი.

ტაძარში შესვლა სამხრეთის კარიბჭიდან შეიძლება. გუმბათი ეყრდნობა ორ თავისუფლად მდგომ ბურჯს და საკურთხევლის კედლების შვერილებს. აღმოსავლეთის ნახევარწრიულ აფსიდს განიერი ბემა ეკვრის. საკურთხევლის ორივე მხარეს სადიაკვნე და სამკვეთლოა, რომლებიც ტაძრის მთავარ სივრცეს გასასვლელებით უკავშირდებიან. კანკელი XV საუკუნისაა. ტაძრის გუმბათქვეშა ბურჯების კაპიტელები, ბაზისები და საბჯენი თაღების საყრდენი კონსოლები პროფილირებულია. ტაძრის სამხრეთ-დასავლეთ კუთხეში პირველი ქართველი ქრისტიანი მეფის მირიანისა და ნანა დედოფლის საფლავებია.

საკურთხევლის კონქის კომპოზიციის დიდი ნაწილი განადგურებულია. პირველ რეგისტრში ჩანს ტახტის ნაწილი, მაცხოვრის ტერფები და კვარცხლბეკი. მეორე რეგისტრში წარმოდგენილი არიან მოციქულები, სარკმლის მარჯვნივ გამოსახული წმინდანი, ასომთავრული წარწერის მიხედვით, წმინდა პავლეა. ამავე რეგისტრში, ბემას სამხრეთ კედელზე, გამოსახულია განრღვეულის განკურნება.

წმ. ნინოს ეკლესია დგას ეზოში, დიდი ტაძრის აღმოსავლეთით. იგი მცირე ზომის (6,2X3,9 მ) გუმბათოვანი ნაგებობაა. აგებულია ადრეულ შუა საუკუნეებში.

ეკლესიის შესასვლელში მოთავსებული წარწერა გვამცნობს, რომ 1879 წელს ტაძარი შეაკეთებინა სამთავროს მონასტრის წინამძღვარმა დედა ნინომ (ამილახვარი). 1981 წელს სარესტავრაციო სამუშაოები ჩაუტარდა რის შედეგადაც გაიწმინდა 1 მეტრ სიღრმემდე მიწაში შამჯდარი ეკლესია, აღადგინა მისი დაზიანებული ცოკოლი, კედლები, გუმბათი, ლავგარდანი და გადაიხურა კრამიტით.

ეკლესია ნაგებია რიყის ქვით, შეკეთებების დროს გამოყენებულია თლილი ქვა და აგური. აღმოსავლეთით ნალისებრ აფსიდში ვიწრო თაღოვანი სარკმელია. სარკმლის ქვეშ სატრაპეზო ქვა დგას, ჩრდილოეთით აფსიდის კედელში კონქით გადახურული ნახევარწრიული ნიშია. გუმბათქვეშა სწორკუთხედიდან გუმბათის ყელზე გადასვლა ხდება კუთხეებშიდადებული ზღუდარით. სატრიუმფო თაღი, კონსოლებზე დამყარებული დასავლეთის საბჯენი თაღი, შესასვლელის თაღი, დასავლეთის გარეთა ნიში, სარკმელები ყველგან ნახევარწრიულია. გარედან ეკლესია სწორკუთხა მოხაზულობისაა; გუმბათის რვაწახნაგა ყელი კვადრატთან მიახლოებულ სწორკუთხედზეა აღმართული. გუმბათის ყელში ოთხი სარკმელია. შიგნით კაპიტელები და კონსოლები პროფილირებულია. აღმოსავლეთის, დასავლეთისა და ჩრდილოეთის ფასადთა წვეროებში აგურით გამოყვანილია ტოლმკლავებიანი ჯვრები. გუმბათის ყელის ყრუ წახნაგებზე ნალესით სარკმლის საპირის იმიტაციაა გაკეთებული. ინტერიერი მოხატულია.

XX საუკუნის დასაწყისში, წმინდა ნინოს ეკლესიას სამხრეთიდან დააშენეს მოზრდილი გუმბათიანი ტაძარი, რომელიც მოგვიანებით საბჭოთა პერიოდში დაანგრიეს.

•  
  მშენებლობის პროცესი
•  
  მშენებლობის პროცესი
•  
  მოზრდილი ტაძარი წმ. ნინოს ეკლესიის გვერდით
•  
  დასრულებული ეკლესია

ძველი გალავნიდან შემორჩენილია ეზოს სამხრეთ დასავლეთ კუთხეში, შემაღლებაზე მდგარი დაზიანებული ცილინდრული კოშკი. აგებულია XVIII საუკუნეში. შემორჩენილი გალავანი კი XIX საუკუნისაა. 1974-1975 წლებში გალავანი შეაკეთა სარესტავრაციო ჯგუფმა - ერთ დონეზე დაიყვანა და კრამიტით გადახურა გალავანი.

სამრეკლო დგას ტაძრის ჩრდილო-დასავლეთით, მისგან ოციოდე მეტრის დაშორებით, ამაღლებულ ბორცვზე. აგებულია XV-XVI საუკუნეებში. 1984 წელს სარესტავრაციო ჯგუფმა (ხელმძღვ. ნ. ქვარიანი) გაწმინდა მიწისაგან, შეაკეთა დაზიანებული კედლები, კიბე, სახურავი. სამრეკლო (4,7X5,8 მ) სამსართულიანია, ნაგებია კარგად გათლილი მოყვითალო-მონაცისფრო ქვიშაქვის კვადრებით. პირველი სართული სწორკუთხა სათავსია (შეიძლება აქ ეგვტერი იყო), რომლის ჩრდილოეთი ფასადი გალავნის კედელშია ჩართული. სათავსს სამხრეთით აქვს ცილინდრულ კამარიანი ფართო თაღოვანი შესასვლელი, რომლის ორსაფეხურიანი თაღი მარტივპროფილიან კაპიტელებს ეყრდნობა. დანარჩენი კედლები ყრუა. შიგნით, ყოველ კედელზე კუთხის დაბალ ბოძებზე დაყრდნობილი თითო ღრმა და განიერი თაღია. კაპიტელები ��ქაც მარტივპროფილიანია. მეორე სართული სამი მხრიდან ორმაგი თაღებითაა გახსნილი. შესასვლელი დასავლეთის ყრუ კედელშია გაჭრილი. მას მიშენებული აქვს მაღალი ქვის კიბე, რომლის საფეხურები კედლებს შორისაა მოქცეული: ჩრდილოეთით გალავნის კედელია, სამხრეთით კი სპეციალურად კიბისათვის ამოყვანილი კედელი. კიბის ქვეშ საკმაოდ ღრმა და განიერი შეისრულთაღიანი ნიშია. მეორე სართული გეგმით წაგრძელებულია აღმოსავლეთიდან დასავლეთისაკენ; მისი ცილინდრული კამარის დასავლეთ მონაკვეთში მომრგვალებული ხვრელია გაჭრილი, საიდანაც მისადგმელი კიბით შეიძლება ფანჩატურში ასვლა. ამ სართულის გრძივი კედლების წყვილი თაღი მარტივპროფილიან კაპიტელებს ეყრდნობა, ხოლო თაღებშორისი ოთხკუთხა ბოძები - დაბალ მოაჯირს. მოაჯირის ზედა კიდეს, ფასადის მხარეს, რელიეფური ფართო სარტყელი გასდევს, რომელიც გარედან პირველი სართულის ლავგარდნად აღიქმება. სათავსის აღმოსავლეთ ნაწილში აგურის ამაღლებული ბაქანია მოწყობილი. სავარაუდოა, მეორე სართულს საცხოვრებლად და საყარაულოდ იყენებდნენ. მესამე სართული გეგმით ოვალური ნახევარსფერულკამარიანი, აგურით ნაგები თორმეტ მალიანი ფანჩატურია, რომელსაც მრავალწახნაგა პირამიდული სახურავი აქვს. პირველ სართულს თაღოვანი შესასვლელი და თაროსებრი ლავგარდანი აქვს. მეორე სართულს თაღედი და პროფილირებული ლავგარდანი, მესამე სართულის თაღები მოჩარჩოებულია ორმაგი ლილვით, რომელიც მარტივ იმპოსტებსა და ბაზისებს ეყრდნობა. ყოველი ბოძის ზემოთ დაღარული, ფუძესთან გრეხილლილვშემოვლებული ბურთულებია ჩასმული. ფასადებს ზემოთ გრეხილი ლილვი აქვს შემოვლებული.სულ ზემოთ ორმაგი ლავგარდანია.

• ზაქარაია პ., XI-XVIII საუკუნეების ქართული ცენტრალურ-გუმბათოვანი არქიტექტურა, ტ. 1, თბ., 1975

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 9, თბ., 1985. — გვ. 10.