Skoða frumkóða fyrir Vatíkanið

Þú hefur ekki réttindi til að breyta þessari síðu, af eftirfarandi ástæðu:

Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.

The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Start of block: 2. júlí 2024 kl. 08:48
Expiry of block: 2. júlí 2025 kl. 08:48

Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.

Hafðu allar upplýsingarnar hér fyrir ofan með í þeim fyrirspurnum sem þú sendir. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.

Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

Þú getur skoðað og afritað frumkóða þessarar síðu.

{{Land
| nafn_á_frummáli = Status Civitatis Vaticanae'''<br />'''Stato della Città del Vaticano'''</big>
| nafn_í_eignarfalli = Vatíkansins
| fáni = Flag of the Vatican City - 2001 version.svg
| skjaldarmerki = Coat_of_arms_of_the_Vatican_City.svg
| staðsetningarkort = Location_of_the_Vatican_City_in_Europe.svg
| tungumál = [[ítalska]]
| höfuðborg = Vatíkanið
| stjórnarfar = [[Einveldi]]
| titill_leiðtoga1 = [[Páfi]]
| titill_leiðtoga2 = [[Forsætisráðherra Vatíkansins|Forsætisráðherra]]
| titill_leiðtoga3 = [[Forseti postullegu nefndarinnar|Nefndarforseti]]
| nafn_leiðtoga1 = [[Frans páfi|Frans]]
| nafn_leiðtoga2 = [[Pietro Parolin]]
| nafn_leiðtoga3 = [[Giuseppe Bertello]]
| staða = [[Sjálfstæði]]
| atburður1 = [[Lateransamningarnir]]
| dagsetning1 = 11. febrúar 1929
| stærðarsæti = 194
| flatarmál = 0,49
| mannfjöldaár = 2019
| mannfjöldasæti = 240
| fólksfjöldi = 453
| íbúar_á_ferkílómetra = 924
| gjaldmiðill = [[Evra]]
| tímabelti = [[UTC]] +1 (+2)
| þjóðsöngur = [[Inno e Marcia Pontificale]]
| tld = va
| símakóði = 379
| nafn = Vatíkanið
}}
'''Vatíkanið''' eða '''Páfagarður''' ([[latína]]: ''Status Civitatis Vaticanae'', [[ítalska]]: ''Stato della Città del Vaticano''), er [[landlukt]] [[land]] undir stjórn [[Hinn helgi stóll|Hins helga stóls]] (latína: ''Sancta Sedes''), æðsta yfirvalds [[Kaþólska kirkjan|kaþólsku kirkjunnar,]] sem er [[einræði|einráður]] yfir því. Landið er [[landlukt]] en eina ríkið sem það á [[landamæri]] að er [[Ítalía]], enda er ríkið í raun inni í [[Róm]]arborg. Þar hefur [[páfi]]nn aðsetur sitt og eru þar margar [[Kirkja|kirkjur]] og [[Kapella|kapellur]], þeirra á meðal hin fræga [[Sixtínska kapellan|Sixtínska kapella]].

== Saga ==
Svæðið sem Vatikanið er á hefur lengi verið talið heilagt og þar voru fáar eða engar byggingar framan af. Þar er talið að ef til vill hafi verið rómverskur [[grafreitur]], meðal annars vegna þess að fyrsta kirkjan þar á að hafa verið reist yfir grafhýsi [[Pétur postuli|heilags Péturs]], árið [[326]]. Þegar svæðið varð aðsetur [[biskup]]sins í Róm og síðar páfans þar í borg fór byggingum þar smám saman að fjölga, einkum eftir að Páfagarður fór að verða pólitísk stofnun og ekki aðeins trúarleg. Eftir fall [[Rómverska keisaradæmið|Rómverska keisaradæmisins]] var Róm oftast undir stjórn páfa eða einhvers veldis sem naut stuðnings hans (svo sem hins [[Þýskaland|þýska]] [[Heilaga rómverska keisaradæmið|Heilaga rómverska keisaradæmis]]). Síðar varð það svo að páfi stýrði sjálfur löndum, sem saman voru kölluð [[Páfaríki]]. Þegar mestöll Ítalía sameinaðist í eitt ríki [[1861]] var Róm ekki með í hinu nýja ríki, það var ekki fyrr en [[1870]] að Róm, og þar með Vatikanið, var innlimuð í Ítalíu og gerð að höfuðborg. Páfagarður undi sér þó aldrei í ósjálfstæðinu, eftir að hafa lengi verið eitt mesta pólitíska afl [[Vesturlönd|Vesturlanda]]. Í langan tíma voru páfarnir ekki á því að hætta öllum diplómatískum afskiptum, sem þeir þó neyddust til að gera. Páfagarður og Ítalía deildu um þess mál allt til [[1929]] þegar [[Fasismi|fasistaríkisstjórnin]] á Ítalíu samþykkti sjálfstæði Vatikansins með [[Lateran-samningarnir|Lateran-samningunum]]. Það var ekki fyrr en þá að Vatikanið, í þeirri mynd sem við þekkjum það nú, varð til. Á undanförnum árum, einkum í tíð [[Jóhannes Páll II|Jóhannesar Páls páfa II.]] hefur Vatikanið svo farið að skipta sér af pólitískum málum á ný, og nýtir sér það að eiga áheyrnarsæti í flestum helstu alþjóðastofnunum nútímans.

== Efnahagur ==
Efnahagskerfi Vatíkansins er einstakt í heiminum. Allar tekjur þess koma frá rómversk-kaþólskum kirkjum um allan heim, sölu á [[Minjagripir|minjagripum]] og [[Frímerki|frímerkjum]] eða aðgöngu að söfnum Vatíkansins. Þar er enginn einkageiri og því sem næst allir vinna fyrir sömu stofnunina, Páfagarð. Þrátt fyrir þetta óvenjulega kerfi eru aðstæður íbúa mjög góðar og jafnvel betri en íbúa Rómar sjálfrar.

== Lýðfræði ==
Íbúasamsetning Vatíkansins er frábrugðin flestum öðrum ríkjum heims vegna þess að allir íbúarnir búa þar vegna starfs síns. Meiripartur íbúanna er klerkar, sökum þess að þar eru höfuðstöðvar stærsta trúfélags heims, allt frá [[Kardináli|kardinálum]] til [[Prestur|presta]] og yfir í óbreytta [[Munkur|munka]] og [[Nunna|nunnur]]. Flestir tala latínu starfs síns vegna, en koma frá hinum ýmsu stöðum heims og eiga því önnur móðurmál sem þeir nota dags daglega. Reyndar er stór hluti íbúanna af ítölsku bergi brotinn, en Ítalir hafa alltaf átt sterk ítök í æðstu stofnunum rómversk-kaþólsku kirkjunnar af sögulegum ástæðum. Flestir þeir sem búa í Vatíkaninu og eru ekki af klerkastétt, eru [[svissneski vörðurinn|svissnesku verðirnir]]. Það er her hins sjálfstæða ríkis Vatíkansins, en allir sem í honum eru eru [[sviss]]neskir. Af þeim sökum tala þeir þýsku sín á milli. Allir íbúar Vatíkansins eru, eðli málsins samkvæmt, rómversk-kaþólskir.

== Merkilegir staðir ==
[[Mynd:Piazza_S.Pietro.jpg|thumb|250 px|Séð yfir [[Péturstorgið]], aðalaðkomu Vatíkansins.]]
Vatikanið var lengi vel ein helsta valdamiðstöð [[Evrópa|Evrópu]] og þar eru margar merkilegar stofnanir og byggingar. Þar er [[Basilíka heilags Péturs]], sem er oft talin fallegasta kirkja heims, en óumdeilanlega sú stærsta. Kirkja sem byggð var árið [[326]] var fyrsta byggingin á því svæði sem í dag er Vatikanið. Sú sem stendur þar í dag var byggð á miðri [[16. öld]] og þá voru veggir og loft skreytt með málverkum sem í dag eru mörg hver talin meðal þeirra allra fegurstu. Sixtínska kapellan var byggð á [[15. öld]] að tilskipun [[Sixtus Páfi IV|Sixtusar Páfa IV]] og hefur sama grunnform og [[Musteri Salomóns]]. Hún er líka þakin [[Freska|freskum]], þeirra frægust [[Sköpun Adams]]. Vatikanið rekur [[Listasafn|listasöfn]], því [[listaverk]] Páfastóls eru ekki einungis þau sem á veggjunum eru, heldur líka margar styttur, málverk og fleiri stök verk. Þessi söfn eru talin eiga mörg fegurstu listaverka Evrópu sem páfar hafa í gegnum tíðina sankað að sér. Auk þess hýsa þau ýmsa muni tengda sögu kristni, kaþólsku og einkum Páfastólnum sjálfum, svo sem fyrrverandi [[hásæti]] páfa. Þar að auki er í Vatikaninu eitt merkasta [[skjalasafn]] heims, [[Hið leynda skjalasafn Vatikansins]]. Þar eru geymd flest skjöl sem Páfastóll hefur látið frá sér eða sankað að sér. [[1922]] var ákveðið að opna hluta þessa annars leynda skjalasafns fyrir vísindamönnum til rannsókna. Í páfatíð sinni opnaði [[Jóhannes Páll páfi II|Jóhannes Páll páfi II.]] fleiri hluta safnsins og meðal annars þá hluta þess sem snúa að [[Heimsstyrjöldin síðari|Heimsstyrjöldinni síðari]]. Enn er þó mikill hluti þessa skjalasafns algjörlega leyndur óviðkomandi og eru uppi margar [[samsæriskenning]]ar um hvað þar sé geymt.

== Tilvísanir ==
{{reflist}}

== Tenglar ==
* [http://www.vatican.va Vefsíða Páfastóls]
* [https://timarit.is/page/3306944 ''Söfnin í Vatíkaninu - Þúsund salir fullir af fegurð''; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1988]

{{Evrópa}}
{{Höfuðborgir í Evrópu}}

[[Flokkur:Vatíkanið| ]]
[[Flokkur:Landlukt lönd]]

Aftur á: Vatíkanið.

Sótt frá „https://is.wikipedia.org/wiki/Vatíkanið“