Maó Zedong

Maó fæddist í Shaoshan í Hunan-héraði. Hann var af fátækum bændaættum en faðir hans, Yi Chang (fæddur 1870) hafði borgað skuldir sínar með herþjónustu og hafði efnast töluvert á hrísgrjónaræktun og sölu. Fjölskylda Maós var sem sagt ein sú ríkasta í þorpinu vegna eljusemi og ósérhlífni föður Maós.^[4] Þrátt fyrir þetta leyfðu þau sér engan munað og vann Maó ýmis sveitastörf baki brotnu í æsku.^[5] Maó leiddist sveitastörf og erfiðisvinna og vildi helst liggja yfir bókum.^[6]

Maó byrjaði í barnaskóla átta ára að aldri og gekk vel þar sem að námið byggðist aðallega á utanbókarnámi upp úr ritum Konfúsíusar og hafði Maó afburðagott minni. Maó var mjög uppreisnagjarn og svaraði eldra fólki og kennurum alltaf fullum hálsi. Þegar hann var þrettán ára var hann rekinn, eða beðinn að fara úr skóla í fjórða sinn og hætti faðir hans þá að borga fyrir menntun hans. Því kom Maó aftur heim að hjálpa föður sínum við búskapinn og reikningshald. Fjórtán ára kvæntist Maó síðan átján ára gamalli frænku sinni (sem dó ári seinna) og settist aftur á skólabekk. Maó hóf 18 ára gamall nám við gagnfræða- og menntaskóla í Changsha-borg árið 1911. Þar fóru leiðtogahæfileikar Maós að blómstra og var hann leiðtogi stúdentasamtaka í skólanum. Árið 1918 lauk hann þar námi og stofnaði „Námssamtök nýrrar alþýðu“. Maó fékk síðan starf á bókasafni Pekingháskóla þar sem hann kynntist Li Dazhao. Þar varð Maó fyrir sósíalískum áhrifum og tók hann því þátt í 4. maí-hreyfingunni árið 1919. Árið 1920 stofnaði Maó bókmenntasamtök til að dreifa boðskap kommúnista. Maó tók síðan þátt í stofnþingi kommúnista árið 1921.^[7]

Máo lagði mikla áherslu á að koma iðnvæðingu á í Kína sem hafði verið bændasamfélag frá örófi alda. Frá stofnun alþýðulýðveldisins var farið af stað með svokallaðar fimm ára áætlanir að sovéskri fyrirmynd allt þar til árið 1957 þegar áætlunin um stóra stökkið framávið var hrundið af stað. Stóra stökkið var efnahagsáætlun sem miðaði að því að koma iðnaði í Kína framar en helstu iðnríkja heims á örfáum árum. Til þess átti að eyða sem minnstum fjármunum og átti þessi áætlun að byggja á mannlegri viðleitni. Frá október 1957 fram í júní 1958 voru yfir 100 milljónir Kínverja látnir grafa skurði og hlaða flóðgarða í áveituframkvæmdum við lélegar aðstæður.^[8] Verkefnið skilaði ekki tilætluðum árangri og leiddi af sér afturkipp í efnahagslífinu. Á sama tíma varð uppskerubrestur og kreppa í landbúnaði sem leiddu af sér hungursneyð sem kostaði um 15-25 milljónir manns lífið.^[9] Á árunum 1960-1962 ríkti því kreppa í Kína.^[10]

Á valdatíma Maós, eða áratugunum þremur frá 1950 til 1980, hækkuðu meðallífslíkur Kínverja frá 35–40 árum í 65,5 ár. Þessi hraða og viðvarandi lenging æviskeiða er meðal annars rakin til greiðari aðgangs almennings að menntun og heilbrigðisþjónustu á tímabilinu. Stóra stökkið fram á við er stærsta frávikið í þeirri þróun, en á árunum 1959–1961 styttist meðalævi Kínverja vegna hungursneyðarinnar. Að henni lokinni héldu lífslíkur áfram að hækka.^[11]

Menningarbyltingin hófst í nóvember 1965 og var allsherjar uppgjör hins róttækra og hægfara arms Kommúnistaflokks Kína.^[12] Kona Maós, Jiang Qing, fór þar fremst í flokki sem fulltrúi menningarmálaráðuneytisins. Mikil eyðilegging fornminja og menningarverðmæta átti sér stað í baráttunni gegn „gamaldags hugsun“. Stöðnun varð í menntamálum í Kína á þessum tíma þar sem forsvarsmenn menningarbyltingarinnar börðust gegn fornum kínverskum menningararfi, svo sem kenningum Konfúsíusar, sem þeir töldu ýta undir íhaldssemi og hefðu staðið framþróun í Kína fyrir þrifum. Í menningarbyltingunni var kommúnistaflokkurinn nánast klofinn og ýmsir innan flokksins voru bornir þungum sökum og fangelsaðir. Róttæklingar hvöttu til uppreisnar menntamanna sem í kjölfar leiddi af sér fylkingu „Rauðra varðliða“ sem hugðust gera uppreisn gegn andstæðingum Maós. Undir lokin lá við borgarastríði í Kína og greip Frelsisherinn inn í. Maó tókst þó að styrkja stöðu sína innan flokksins enn frekar og hafa aðgerðir hans á þessu tímabili verið nefndar „hreinsuninn mikla“.^[13]

Maó dvaldi síðustu vikur ævi sinnar í jarðskjálftaheldri byggingu sem kallaðist 202. Hann var bitur og sár undir það síðasta og harmaði mjög að hafa ekki náð að breyta Kína í það heimsveldi sem hann hafði ætlaði sér. Hann hélt skýrri hugsun allt til dauðadags en heilsu hans hafði hrakað í síðustu mánuðina fyrir lát hans, en hann lét lífið 00:10 aðfaranótt 9. september 1976.^[14]

Maó er mjög umdeildur leiðtogi og um hann hafa verið samdar margar bækur. Nafni hans er haldið mjög á lofti í Kína enn þann dag í dag þar sem kommúnistastjórn er enn við völd. Hann hefur þó verið gagnrýndur mjög harkalega eftir dauða sinn, einkum á Vesturlöndum. Hann hefur til dæmis verið gagnrýndur harðlega fyrir „stóra stökkið framávið“ og „menningarbyltinguna“ en þessar áætlanir hans höfðu í för með sér margvíslegar neikvæðar afleiðingar fyrir efnahag og menningu Kína. Neikvæð gagnrýni í garð Maós nær hámarki í bókinni Maó, sagan sem aldrei var sögð eftir Jung Chang og Jon Halliday. Aðrar bækur sem gagnrýna Maó, þó mismikið, eru til dæmis: Mao Zedong eftir Deliu Davin (1997), Mao Zedong eftir Jonathan Spence (1999), Mao: A Biography eftir Ross Terill (1999) og Mao: A Life eftir Philip Short (1999).^[15]

• Chang, Jung og Jon Halliday, Maó. Sagan sem aldrei var sögð. Ólafur Teitur Guðnason (þýð.) (Reykjavík: Mál og menning, 2007).
• Ó Gráda, Cormac, Famine. A Short History (Princeton: Princeton University Press, 2009).
• Pipes, Richard, Kommúnisminn. Sögulegt ágrip. Jakob F. Ásgeirsson og Margrét Gunnarsdóttir (þýð.) (Reykjavík: Bókafélagið Ugla ehf, 2005).
• Ragnar Baldursson, Kína. Frá keisaraveldi til kommúnisma (Reykjavík: Mál og menning, 1985).
• Sigurður A. Magnússon, Örlagavaldar 20. aldar (Reykjavík: Tindur, 2008).

• Maóismi

• „Maó Tse-Tung“. Lesbók Morgunblaðsins. 20. janúar 1963. bls. 2; 13.
• „Menn sem settu svip á öldina: Maó Tse-tung“. Samvinnan. 1. júní 1969. bls. 12-18.
• „Í menningarbyltingunni í Kína var mannát stundað í nafni hugmyndafræði: Hlið vítis opnuðust“. Morgunblaðið. 7. júlí 1996. bls. 12.
• Arnór Hannibalsson (19. júlí 1996). „Mannhatur og tvöfeldni“. Alþýðublaðið. bls. 8-9.