Jump to content

Նշիկաբորբ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
The printable version is no longer supported and may have rendering errors. Please update your browser bookmarks and please use the default browser print function instead.
Նշիկաբորբ
Տեսակհիվանդության կարգ
Հիվանդության ախտանշաններբորբոքում[1] և դող[1]
Բժշկական մասնագիտությունընտանեկան բժշկություն, վարակաբանություն և ականջաքթակոկորդաբանություն
 Tonsillitis Վիքիպահեստում

Նշիկաբորբ, քմային նշիկների բորբոքում, որին բնորոշ է արագ սկիզբը[2]։ Նշիկաբորբը ֆարինգիտի տեսակ է[3]։ Հիմնական կլինիկական ախտանշաններն են՝ կոկորդի ցավ, ջերմություն, նշիկների հիպերտրոֆիա, ցավ կլման ժամանակ, կոկորդում չորության զգացողություն, պարանոցային ավշահանգույցների մեծացում[2]։ Բարդությունն է համարվում հարնշիկային թարախակույտը[2][4]։

Նշիկաբորբը հիմնականում ունի վիրուսային ծագում, միայն 5-40% դեպքերում պատճառը բակտերիալ ինֆեկցիան է[5][6]։ Բակտերիալ ինֆեկցիայի հիմնական հարուցիչն Ա խմբի β֊հեմոլիտիկ ստրեպտոկոկն է[7]։ Հազվադեպ հանդիպող հարուցիչներն են՝ Նեյսերիա գոնոռեա, Կորինոբակտեր դիֆթերիա, Հեմոֆիլիուս ինֆլուենս։ Սովորաբար վարակը տարածվում է օդակաթիլային ճանապարհով[5]։ Գնահատման համակարգը, ինչպիսին է Սենթորի սանդղակը, կարող է օգնել գտնել հիվանդության պատճառը[6]։

Հիվանդության ախտորոշման հաստատման համար կիրառվում է ըմպանի քսուքի հետազոտություն կամ ստրեպտոկոկային էքսպրես թեստ[5]։ Բուժման հիմնական նպատակն ախտանիշների նվազեցումն և բարդությունների կանխարգելումն է[5]։ Պարացետամոլը (Ացետամինոֆենը) և Իբուպրոֆենը կարող են կիրառվել ցավը մեղմելու նպատակով։ Եթե պատճառը ստրեպտոկոկն է, ապա անհրաժեշտ է հակաբակտերալ բուժում՝ պենիցիլինային շարքի հակաբիոտիկներով[5]։ Ովքեր ունեն պենիցիլինային շարքի հակաբիոտիկների նկատմամբ ալերգիա, ապա խորհուրդ է տրվում Ցեֆալոսպորիններ կամ Մակրոլիդներ[5]։

Մոտավորապես մարդկանց 7,5%֊ն ունենում է կոկորդի ցավ 3 ամսվա ընթացքում և մարդկանց մոտ 2%֊ն ամեն տարի դիմում է բժշկի նշիկաբորբի կապակցությամբ[8]։ Այն առավել տարածված է դպրոցահասակ տարիքի երեխաների շրջանում և հիվանդությունն առավել հաճախ հանդիպում է աշնան և ձմռան ամիսներին[6]։ Մարդկանց մեծամասնությունն բուժվում է դեղորայքի միջոցով կամ առանց դեղորայքի[9]։ Մարդկանց 40%֊ի մոտ ախտանիշներն վերանում են երեք օրվա ընթացքում և մոտ 80%-ի շրջանում ախտանիշները վերանում են մեկ շաբաթվա ընթացքում անկախ ստրեպտոկոկի առկայությունից կամ բացակայությունից[9]։ Հակաբիոտիկները նվազեցնում են ախտանիշների տևողությունը 16 ժամով[2]

Հիվանդության ախտանիշներ

Ընդհանուր նշանները և ախտանշանները ներառում են[10][11][12][13]՝

Նշիկների անատոմիան նորմայի և բորբոքման ժամանակ

Հազվադեպ հանդիպող ախտանշաններն են՝

Հիվանդության հարուցիչներ

Բակտերիաները և վիրուսները, որոնք կարող են առաջացնել նշիկաբորբ

Ամենահաճախ պատճառը վիրուսային ինֆեկցիաներն են՝ Ադենովիրուս, Ռինովիրուս, Հեմոֆիլուս ինֆլյուենս, Կորոնավիրուս և Ռեսպիրատոր սցինտիցիալ վիրուս[10][11][12][13]։ Կարող են առաջացնել նաև Էպշտեյն֊Բարր վիրուսը, հասարակ Հերպես վիրուսը, Ցիտոմեգալովիրուսը և ՄԻԱՎ֊ը[10][11][12][13]։ Երկրորդ ամենահաճախ պատճառը բակտերիալ ինֆեկցիան է՝ Ա խմբի β֊հեմոլիտիկ ստրեպտոկոկը[10][11][12][13]։ Առավել հազվադեպ առաջացնում են Ոսկեգույն Ստաֆիլակոկը(ներառյալ մեթիցիլին կայուն ձևերը)[14], Ստրեպտոկոկուս պնևմոնիան, Միկոպլազմա պնևմոնիան, Խլամիդիա պնևմոնիան, Բորդետելա պերտուսիսը, Ֆուզոբակտերիաները, Կորինոբակտերիում դիֆթերիան, Տրեպոնեմա պալիդումը և Նեյսերիա գոնոռեան[10][11][12][13]։

Անօդակյաց (անաէրոբ) բակտերիաները նույնպես կարող են առաջացնել նշիկաբորբ, որը ապացուցված է որոշ կլինիկական և գիտական հետազոտություններում[15]։

Նորմալ պայմաններում վիրուսները և բակտերիաները մուտքի դռներով՝ քթի և բերանի խոռոչի միջոցով թափանցում են նշագեղձեր, որտեղ հանդիպում են լեյկոցիտներին(արյան սպիտակ գնդիկներ)[16][17]։ Վերջիններս արտադրելով բորբոքային ցիտոկիններ օր․՝ Ֆոսֆոլիպազա A2[18], քայքայում են վիրուսներին և բակտերիաներին բերելով ջերմության բարձրացման[19]։ Բորբոքային պրոցեսը կարող է տարածվել հարևան հյուսվածքներ՝ առաջացնելով ըմպանի բորբոքում[20]։

Որոշ դեպքերում նշիկաբորբ առաջացնում են սպիրոխետները և տրեպոնեման, այս դեպքում հիվանդությունը կոչվում է Վինսենթ անգինա կամ Պլաուտ֊Վինսենթ անգինա[21]։

Ախտորոշում

Բկանցքից քսուք

Ա խմբի β֊հեմոլիտիկ ստրեպտոկոկային նշիկաբորբի ախտորոշումը կարող է հաստատվել նմուշների բակտերիալ ցանքսով, որոնք ձեռք են բերվում ինչպես նշիկների մակերևույթից, այնպես էլ հետըմպանային պատից և դրանք աճեցվում են ոչխարի ագարակային միջավայրում։ Մեկուսացման աստիճանը կարելի է նվազեցնել ներառելով գաղութների ինկուբացումը անաէրոբ պայմաններում և օգտագործելով ընտրողական միջինը։ Ցանքսի զգայունությունը 90-95% է Ա խմբի β֊հեմոլիտիկ ստրեպտոկոկի հայտնաբերման համար (ինչը նշանակում է, որ Ա խմբի β֊հեմոլիտիկ ստրեպտոկոկն իրականում առկա է, իսկ 5-10% դեպքերում ենթադրվում է որ այն բացակայում է)։ Կեղծ բացասական արդյունքների այս փոքր տոկոսը կիրառվող թեստերի առանձնահատկությունն է, բայց այսպիսի պատկեր հնարավոր է ստանալ նաև այն դեպքում, երբ հիվանդը մինչև թեստավորումը ստացել է հակաբիոտիիկներ[22]։ Ինդենտիֆիկացիան պահանջում է 24-48 ժամ, բայց գոյություն ունեն ավելի արագ թեստեր (10-60րոպե տևողությամբ), որոնց զգայունությունը 85-90% է։ Հին անտիգենային թեստերը հայտնաբերում են Լանցեֆիլդ Ա խմբի ածխաջրածին։ Ավելի նոր թեստերը ինդենտիֆիկացնում են Ա խմբի β֊հեմոլիտիկ ստրեպտոկոկերի սերոտիպերը, օգտագործելով նուկլեինաթթվի զոնդերը (ԴՆԹ) կամ պոլիմերազային շղթայական ռեակցիան։ Արագ ստրեպտոկոկային թեստի բացասական պատասխանի ժամանակ, երբեմն անհրաժեշտ է լինում կատարել բակտերիալ ցանքս։ Հակաստրեպտոկոկային հակամարմինների տիտրի բարձրացումը( անտիսրեպտոլիզին Օ ` ASLO) սուր վարակից 3-6 շաբաթ անց ռետրոսպեկտիվ հաստատում է վարակի առկայութունը և հանդիսանում է վարակի հաստատման վերջնական ապացույց[23]։ Հիվանդի մոտ Ֆոսֆոլիպազա Ա2-ի քան��կի բարձրացումը և ճարպաթթուների նյութափոխանակության խանգարումը ունի ախտորոշման հարցում օգտակար նշանակություն[18]։

Նշիկաբորբի հիվանդացությունը՝ ըստ տարիքային խմբերի (2018)[24]

Բուժում

Նշիկաբորբի հետևանքով առաջացած ախտանիշերի բուժումը ներառում է[10][11][12][13][20][25][26]՝

Վիրուսային ծագման նշիկաբորբերի ժամանակ հիվանդության տևողությունը կախված է վիրուսի տեսակից։ Մեծ մասամբ հիվանդությունը տևում է մեկ շաբաթ, սակայն որոշ ախտանիշներ կարող են պահպանվել դեռևս երկու շաբաթ։

Հակաբիոտիկներ

Երբ նշիկաբորբի հարուցիչը Ա խմբի ստրեպտոկոկն է, ապա անհրաժեշտ է հակաբակտերիալ բուժում՝ Պենիցիլին կամ Ամոքսացիլին[27]։ Ցեֆալոսպորինները և մակրոլիդները հանդիսանում են այլընտրանքային բուժման եղանակ[28]։ Էրիթրոմիցինը (մակրոլիդ) նշանակվում է այն հիվանդներին, ովքեր ունեն ալերգիա Պենիցիլինի նկատմամբ։ Այն հիվանդները, որոնց դեպքում Պենիցիլինը արդյունավետ չէ, պետք է բուժումը շարունակել բետա֊լակտամազներով[29]՝ Կլինդամիցին, Ամոքսացիլին֊Կլավուլոնատ։ Աէրոբ և անաէրոբ բակտերիաները, որոնք արտադրում են բետա֊լակտամազներ և տեղակայված են նշիկների հյուսվածքներում կարող են «պաշտպանել» ստրեպտոկոկին Պենիցիլինից[30]։

Վիրահատական միջամտություն

Քրոնիկ դեպքերը կարելի է բուժել տոնզիլէկտոմիայի միջոցով (վիրահատական եղանակով նշիկների հեռացում )[31]։ Երեխաները ունեցել են ոչ այնքան մեծ էֆեկտ տոնզիլէկտոմիայից հետո՝ քրոնիկ դեպքերի ժամանակ[32]։

Կանխատեսում

Պենիցիլինի հայտնաբերումից հետո՝ 1940թ․, նշիկաբորբի բուժման գլխավոր նպատակը Ռևմատիկ տենդի կանխարգելումն է, որը ախտահարում է նյարդային համակարգը (Սիդենհամս խորեա) և սիրտը։Վերջին տվյալները փաստում են այն մասին, որ Ա խմբի β֊հեմոլիտիկ ստրեպտոկոկի ռևմատոգեն շտամները ավելի քիչ են տարածված և հանդիպում են հիմնականում որոշ շրջաններում՝ Սոլթ Լեյք քաղաքում, ԱՄՆ[33]։ Հազվադեպ կարող են առաջանալ հետևյալ բարդությունները՝ ջրազրկում և երիկամային անբավարարություն, կապված դժվարացած կլման ակտի հետ։Եվ ինֆեկցիան կարող է տարածվել շրջակա հյուսվածքներ առաջացնելով ըմպանաբորբ[10][11][12][13][20]։

Նշիկաբորբերը կարող են բարդանալ և առաջացնել հարնշիկային թարախակույտ, որն առաջանում է սովորաբար հիվանդության սկսվելուց մի քանի օր անց։ Հազվադեպ բորբոքային պրոցեսը տարածվում է նշիկներից հետ տեղակայված ներքին լծային երակներ՝ բերելով տարածուն սեպտիցեմիայի (Լեմիերսի սինդրոմ

Քրոնիկ/կրկնվող դեպքերում (որը սահմանվում է որպես տարվա ընթացքում հիվանդության 7 էպիզոդ, կամ 2 անընդմեջ տարվա մեջ` 5-ական էպիզոդ, կամ 3 տարվա մեջ` 3-ական էպիզոդ[34]) կամ սուր դեպքերում, երբ հիվանդի նշիկները այնքան են մեծանում չափսերով, որ բերում են նորմալ կլման ակտի խանգարման, առաջանում է անհրաժեշտություն վիրահատական միջամտության։

Այն հիվանդները, որոնց նշիկները հեռացված են, պահպանվում է անընկալունակությունը ինֆեկցիայի նկատմամբ ի շնորհիվ մնացորդային իմուն համակարգի։

Ստրեպտոկոկային ըմպանաբորբի ժամանակ շատ հազվադեպ հանդիպող բարդություններից է Ռևմատիկ տենդը[9] և գլոմերուլոնեֆրիտը[35]։ Այս բարդությունները շատ հազվադեպ են հանդիպում զարգացած երկրներում, սակայն այն հանդիսանում է դեռևս խնդիր զարգացող երկրների համար[36]։ Նշիկաբորբը համակցված ստրեպտոկոկային ըմպանաբորբի հետ, որը չի բուժվել, կարող է բերել մանկական աուտոիմուն նյարդա-հոգեբուժական հիվանդության առաջացման համակցված ստրեպտոկոկային ինֆեկցիայի հետ (PANDAS)[37]։

Ծանոթագրություններ

  1. 1,0 1,1 Disease Ontology — 2016.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 «Tonsillitis». PubMed Health. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 30-ին.
  3. «Tonsillitis». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 25-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 4-ին.
  4. Klug, TE; Rusan, M; Fuursted, K; Ovesen, T (August 2016). «Peritonsillar Abscess: Complication of Acute Tonsillitis or Weber's Glands Infection?». Otolaryngology–Head and Neck Surgery. 155 (2): 199–207. doi:10.1177/0194599816639551. PMID 27026737.
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Windfuhr, JP; Toepfner, N; Steffen, G; Waldfahrer, F; Berner, R (April 2016). «Clinical practice guideline: tonsillitis I. Diagnostics and nonsurgical management». European Archives of Oto-Rhino-Laryngology. 273 (4): 973–87. doi:10.1007/s00405-015-3872-6. PMID 26755048.
  6. 6,0 6,1 6,2 Lang, Florian (2009). Encyclopedia of Molecular Mechanisms of Disease (անգլերեն). Springer Science & Business Media. էջ 2083. ISBN 9783540671367. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
  7. Ferri, Fred F. (2015). Ferri's Clinical Advisor 2016: 5 Books in 1 (անգլերեն). Elsevier Health Sciences. էջ PA1646. ISBN 9780323378222. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
  8. Jones, Roger (2004). Oxford Textbook of Primary Medical Care (անգլերեն). Oxford University Press. էջ 674. ISBN 9780198567820. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 18-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 12-ին.
  9. 9,0 9,1 9,2 Spinks, A; Glasziou, PP; Del Mar, CB (2013 թ․ նոյեմբերի 5). «Antibiotics for sore throat». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 11 (11): CD000023. doi:10.1002/14651858.CD000023.pub4. PMID 24190439.
  10. 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 Tonsillopharyngitis at Merck Manual of Diagnosis and Therapy Professional Edition
  11. 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 11,5 11,6 Wetmore RF. (2007). «Tonsils and adenoids». In Bonita F. Stanton; Kliegman, Robert; Nelson, Waldo E.; Behrman, Richard E.; Jenson, Hal B. (eds.). Nelson textbook of pediatrics. Philadelphia: Saunders. ISBN 1-4160-2450-6.
  12. 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 12,6 Thuma P. (2001). «Pharyngitis and tonsillitis». In Hoekelman, Robert A. (ed.). Primary pediatric care. St. Louis: Mosby. ISBN 0-323-00831-3.
  13. 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 13,6 Simon HB (2005). «Bacterial infections of the upper respiratory tract». In Dale, David (ed.). ACP Medicine, 2006 Edition (Two Volume Set) (Webmd Acp Medicine). WebMD Professional Publishing. ISBN 0-9748327-6-6.
  14. Brook, I.; Foote, P. A. (2006). «Isolation of methicillin resistant Staphylococcus aureus from the surface and core of tonsils in children». Int J Pediatr Otorhinolaryngol. 70 (12): 2099–2102. doi:10.1016/j.ijporl.2006.08.004. PMID 16962178.
  15. Brook, I. (2005). «The role of anaerobic bacteria in tonsillitis». Int J Pediatr Otorhinolaryngol. 69 (1): 9–19. doi:10.1016/j.ijporl.2004.08.007. PMID 15627441.
  16. van Kempen MJ, Rijkers GT, Van Cauwenberge PB (May 2000). «The immune response in adenoids and tonsils». Int. Arch. Allergy Immunol. 122 (1): 8–19. doi:10.1159/000024354. PMID 10859465.
  17. Perry M, Whyte A (September 1998). «Immunology of the tonsils». Immunology Today. 19 (9): 414–21. doi:10.1016/S0167-5699(98)01307-3. PMID 9745205.
  18. 18,0 18,1 Ezzeddini R, Darabi M, Ghasemi B, Jabbari Moghaddam Y, Jabbari Y, Abdollahi S, և այլք: (2012). «Circulating phospholipase-A2 activity in obstructive sleep apnea and recurrent tonsillitis». Int J Pediatr Otorhinolaryngol. 76 (4): 471–4. doi:10.1016/j.ijporl.2011.12.026. PMID 22297210.
  19. van Kempen MJ, Rijkers GT, Van Cauwenberge PB (May 2000). «The immune response in adenoids and tonsils». Int. Arch. Allergy Immunol. 122 (1): 8–19. doi:10.1159/000024354. PMID 10859465.
  20. 20,0 20,1 20,2 MedlinePlus|MedlinePlus Encyclopedia Tonsillitis
  21. Van Cauwenberge P (1976). «[Significance of the fusospirillum complex (Plaut-Vincent angina)]». Acta Otorhinolaryngol Belg (Dutch). 30 (3): 334–45. PMID 1015288.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) — fusospirillum complex (Plaut-Vincent angina) Van Cauwenberge studied the tonsils of 126 patients using direct microscope observation. The results showed that 40% of acute tonsillitis was caused by Vincent's angina and 27% of chronic tonsillitis was caused by Spirochaeta
  22. Leung AK, Newman R, Kumar A, Davies HD (2006). «Rapid antigen detection testing in diagnosing group A beta-hemolytic streptococcal pharyngitis». Expert Rev Mol Diagn. 6 (5): 761–6. doi:10.1586/14737159.6.5.761. PMID 17009909.
  23. Brook I (2007). «Overcoming penicillin failures in the treatment of Group A streptococcal pharyngo-tonsillitis». Int J Pediatr Otorhinolaryngol. 71 (10): 1501–8. doi:10.1016/j.ijporl.2007.06.006. PMID 17644191.
  24. Haidara, Abdoul Wahab; Sidibé, Youssouf; Samaké, Djibril; Coulibaly, Amady; Touré, Mamadou Karim; Coulibaly, Bréhima Bolonpé; Soumaoro, Siaka; Guindo, Boubacary; Diarra, Kassim (2019 թ․ ապրիլի 4). «Tonsillitis and Their Complications: Epidemiological, Clinical and Therapeutic Profiles». International Journal of Otolaryngology and Head & Neck Surgery (անգլերեն). 8 (3): 98–105. doi:10.4236/ijohns.2019.83011.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  25. Boureau, F.; Pelen, F; Verriere, F; Paliwoda, A; Manfredi, R; Farhan, M; Wall, R; և այլք: (1999). «Evaluation of Ibuprofen vs Paracetamol Analgesic Activity Using a Sore Throat Pain Model». Clinical Drug Investigation. 17: 1–8. doi:10.2165/00044011-199917010-00001.
  26. Praskash, T.; և այլք: (2001). «Koflet lozenges in the Treatment of Sore Throat». The Antiseptic. 98: 124–7.
  27. Touw-Otten FW, Johansen KS (1992). «Diagnosis, antibiotic treatment and outcome of acute tonsillitis: report of a WHO Regional Office for Europe study in 17 European countries». Fam Pract. 9 (3): 255–62. doi:10.1093/fampra/9.3.255. PMID 1459378.
  28. Casey JR, Pichichero ME (2004). «Meta-analysis of cephalosporin versus penicillin treatment of group A streptococcal tonsillopharyngitis in children». Pediatrics. 113 (4): 866–882. doi:10.1542/peds.113.4.866. PMID 15060239.
  29. Brook I (2009). «The role of beta-lactamase-producing-bacteria in mixed infections». BMC Infect Dis. 9: 202. doi:10.1186/1471-2334-9-202. PMC 2804585. PMID 20003454. Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ հուլիսի 21-ին.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  30. Brook I (2007). «Microbiology and principles of antimicrobial therapy for head and neck infections». Infect Dis Clin North Am. 21 (2): 355–91. doi:10.1016/j.idc.2007.03.014. PMID 17561074.
  31. Paradise JL, Bluestone CD, Bachman RZ, և այլք: (1984). «Efficacy of tonsillectomy for recurrent throat infection in severely affected children. Results of parallel randomized and nonrandomized clinical trials». N. Engl. J. Med. 310 (11): 674–83. doi:10.1056/NEJM198403153101102. PMID 6700642.
  32. Burton, MJ; Glasziou, PP; Chong, LY; Venekamp, RP (2014 թ․ նոյեմբերի 19). «Tonsillectomy or adenotonsillectomy versus non-surgical treatment for chronic/recurrent acute tonsillitis». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 11: CD001802. doi:10.1002/14651858.CD001802.pub3. PMID 25407135.
  33. Shulman ST, Stollerman G, Beall B, Dale JB, Tanz RR (2006 թ․ փետրվարի 15). «Temporal changes in streptococcal M protein types and the near-disappearance of acute rheumatic fever in the United States». Clin Infect Dis. 42 (4): 441–7. doi:10.1086/499812. PMID 16421785.
  34. Scottish Intercollegiate Guidelines Network. (January 1999). «6.3 Referral Criteria for Tonsillectomy». Management of Sore Throat and Indications for Tonsillectomy. Scottish Intercollegiate Guidelines Network- Health care Scotland. ISBN 1-899893-66-0. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ հոկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 15-ին. — notes though that these criteria "have been arrived at arbitrarily" from: Paradise JL, Bluestone CD, Bachman RZ, և այլք: (1984). «Efficacy of tonsillectomy for recurrent throat infection in severely affected children. Results of parallel randomized and nonrandomized clinical trials». N. Engl. J. Med. 310 (11): 674–83. doi:10.1056/NEJM198403153101102. PMID 6700642.
  35. Zoch-Zwierz W, Wasilewska A, Biernacka A, և այլք: (2001). «[The course of post-streptococcal glomerulonephritis depending on methods of treatment for the preceding respiratory tract infection]». Wiad. Lek. (Polish). 54 (1–2): 56–63. PMID 11344703.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  36. Ohlsson, A.; Clark, K (2004 թ․ սեպտեմբերի 28). «Antibiotics for sore throat to prevent rheumatic fever: Yes or No? How the Cochrane Library can help». CMAJ. 171 (7): 721–3. doi:10.1503/cmaj.1041275. PMC 517851. PMID 15451830. Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ դեկտեմբերի 14-ին. — Canadian Medical Association Journal commentary on Cochrane analysis
  37. Pickering, Larry K., ed. (2006). «Group A streptococcal infections». Red Book: 2006 Report of the Committee on Infectious Diseases (Red Book Report of the Committee on Infectious Diseases). Amer Academy of Pediatrics. ISBN 1-58110-194-5.

Արտաքին հղումներ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Նշիկաբորբ» հոդվածին։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 379
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 8, էջ 332