Մասնակից:Մարատ Դեմիրճյան/Ավազարկղ

Կայծակաճարմանդ, կամ ուղղակի ճարմանդ (նաև՝ զիպեր, օձիկ, զարդաճարմանդ^[1][2]), ճարմանդի տեսակ, նախատեսված է հագուստի մասերի արագ միացման համար։ Օգտագործվում է նաև պայուսակներ, սպորտային իրեր, ճամբարային սարքավորումներ (օրինակ՝ վրաններ և քնապարկեր) և այլ իրերի միացման համար։ Զիպերը լինում է տարբեր չափերի, ձևերի և գույների։

Բաղկացած է երկու տեքստիլ ժապավեններից, որոնց վրա ամրագրված են պլաստմասե կամ մետաղական կապերը (շարունակական պարույր ձևավորող կապերի առանձին ատամների կամ օղակների տեսքով)։Կիսաթևերը միացված կամ անջատված են ժապավենի երկայնքով սողնակով կողպեքի օգնությամբ, որի յուրաքանչյուր օղակը ամրագրված է հակառակ կողմում գտնվող մի զույգ կապի միջև:

Արտաքուստ նման է «զիպերի» այսպես կոչված ճարմանդօձիկի։ Վերջինիս կառուցվածքն ավելի պարզ է և չունի ատամներ։ Այն նաև չի ապահովում շատ հուսալի միացում, ուստի օգտագործվում է ոչ թե հագուստի, այլ փաթեթավորման կամ գրասենյակային պարագաների մեջ։

Պայուսակները, ճամպրուկները և այլ ուղեբեռի տեսակներ հաճախ հագեցած են ժապավենի երկու սողնակներով: Երբ երկու սողնակ գտնվում են միմյանց կողքին, ժապավենի երկայնքով ցանկացած կետում, կայծակաճարմանդը ամբողջովին փակ է:

Զիպերը կարող է:

• ավելացնել կամ նվազեցնել անցքի չափը` թույլ տալ կամ արգելել օբյեկտների անցումը, օրինակ գրպանում կամ տաբատում։
• կապել կամ առանձնացնել մեկ հագուստի երկու ծայրերը կամ կողմերը, օրինակ ՝ բաճկոնի առջև, զգեստի կամ փեշի առջևի, հետևի կամ կողմի վրա ՝ հագնվելը հեշտացնելու համար։
• միացնել կամ առանձնացնել հագուստի բաժանվող հատվածը մյուսից, օրինակ ՝ տաբատներից շորտորին անցում կատարելիս կամ գլախարկը վերարկուին միացնել անջատելիս։
• մեծացնել կամ փոքրացնել պայուսակի կամ ուսապարկի չափը:
• օգտագործվել իրը զարդարելու համար։

Կայծակաճարմանդը համեմատաբար էժան է, բայց եթե այն խափանվի, հագուստի տարրը կարող է օգտագործելու հարմար ոչ պիտանի լինել այնքան ժամանակ, մինչև կայծակաճարմանդը չի նորոգվում կամ փոխարինվում, ինչը կարող է լինել բավականին բարդ և թանկ: Խնդիրները հաճախ կապված են լինում կայծակաճարմանդի սողնակի հետ: Երբ այն մաշվում է, չի հավասարեցվում և չի կապվում հաջորդող սողնակների հետ։ Կայծակնաճարմանդի առանձնացման դեպքում կցված բութակը կարող է պոկվել ժապավենից․ ժապավենը կարող է նույնիսկ դառնալ ոչ պիտանի: Եթե ​​կայծակաճարմանդը խափանվի, այն կարող է խրվել կամ մասամբ կոտրվել:

Դեռեւս 1851 թվականին Էլայա Հոուն ստացել է «հագուստի ավտոմատ, շարունակական ամրացման» արտոնագիր^[3]։ Բայց այդ ժամանակ Նրա գյուտը կիրառություն չգտավ։

Ենթադրվում է, որ «զիպեր»-ի առաջին նախատիպը մշակել է ամերիկացի գյուտարար-ինժեներ Ուիթքոմբ Լեո Ջադսոնը (անգլ.՝ Whitcomb L. Judson), որն արտոնագրվել է 1891թվականի Նոյեմբերի 7-ին 504038 համարով՝ որպես «կոշիկի Ամրակ»^[4]։ Այս գյուտը հանրությանը ներկայացվել է 1893 թվականին, սակայն այն բարդ է եղել արտադրության մեջ և անհուսալի^[3]։

Շատ գովազդներից հետո, գործնականում սնանկանալով, Ջադսոնը գործընկերներ է վերցրել Հարրի Էրլին և Լուիս Ուոքերին, իսկ Ուոքերը ներգրավել է շվեդական ծագում ունեցող մեկ այլ ամերիկացի ինժեներ Գիդեոն Սունդբեքի հետազոտություններին^[5]։ Մի քանի տարի որոնումներից հետո ՝ 1913թվականի Ապրիլի 29-ին, Սունդբեքը արտոնագրել է «զիպեր»-ի նոր տարբերակը և մշակել դրա արտադրության տեխնոլոգիան։ Ամրացման այս տարբերակի ներդրումն ավելի երկար ու տանջալի էր, քան «զիպեր»-ի մշակումը՝ գործարանների անվստահության պատճառով, որոնք հիշում էին առաջին անհաջող փորձը։ Սակայն ժամանակի ընթացքում «զիպեր»-ը ապացուցեց իր հուսալիությունն ու տեխնոլոգիականությունը և 1923 թվականին լայն տարածում ստացավ։ Այդ ժամանակ էլ հայտնվեց նրա ժամանակակից անգլալեզու անվանումը, անգլ.՝ zipper։  1918 թվականին ընկերությունը վաճառել է 24 000 ճարմանդներ «դրամական գոտիների» համար, որոնք հայտնի են ռազմական նավաստիների շրջանում։

1923 թվականին, Եվրոպա կատարած այցի ժամանակ Սանդբեքը վաճառեց իր եվրոպական գյուտի իրավունքները Մարտին Օտմար Վինթերհալտերին^[6],ով բարելավեց դիզայնը^[7][8], և սկսեց արտադրությունը մեծ Ռիրիի հետ առաջին անգամ Գերմանիայում, ապա Շվեյցարիայում։

Առաջին համաշխարհային պատերազմի ավարտին Էմիլ-Մորիս Էրմեն Կանադայում գնել է 40 մետր կայծակաճարմանդ, որը կիրառվել է խոշոր տրամաչափի զենքերի պատյաններն արգելափակելու համար, որպեսզի այն օգտագործի պայուսակների արտադրության ժամանակ։ Hermès արհեստանոցը գնել է արտոնագրի իրավունքը և սկսել է արտադրել «Hermès» համակարգը Փարիզում^[9]։ Շանելը մտադիր էր օգտագործել իր կիսաշրջազգեստները, սակայն առաջինը, ով սկսել է օգտագործել հագուստի կայծակաճարմանդը, դարձել է Էլզա Սկիապարելին։ Տղամարդու տաբատների վրա «զիպեր» հայտնվել է 1937թվականին^[10]։

Այսօրվա դրությամբ զիպերը ամենատարածված ճարմանդն է և օգտագործվում է հագուստի, ուղեբեռի, կաշվե իրերի և տարբեր այլ իրերի համար^[11]։

Տարբերում են «զիպեր»-ի երեք ընդհանուր կառուցվածքներ

• Պարուրաձև կամ ոլորված ճարմանդը պատրաստված է պարուրաձև Սինթետիկ մանրաթելից, որը կամ փաթաթված է կեղևի վրա, կամ կարված է դրան: Մանրաթելերը ձևավորված են այնպես, որ այն ստեղծի ելուստներ, որոնք բռնում են հակառակ կողմում նույն ելուստները:

• Տրակտորային ճարմանդը հեռվից հիշեցնում է տրակտորի թրթուրին։ Ի տարբերություն պարուրաձեւ ճարմանդի, Այն բաղկացած է առանձին պլաստիկ ատամներից, որոնք ամրացված են հյուսքի վրա: Ատամները հաճախ ունեն բնորոշ «բորբոս»-ի ակոսի ձև, որը ապահովում է հուսալի ներգրավում, այն հիմնականում կիրառվում է վերին հագուստի վրա:
• Մետաղական ճարմանդը նման է տրակտորի, բայց ատամները պատրաստված են մետաղից, սովորաբար Արույրից կամ նիկելից։ Աշխատանքային մասը հաստ հարթ մետաղալար է։ Մետաղական «զիպեր»-ի ատամներն առավել հաճախ ասիմետրիկ են. յուրաքանչյուր ատամն ունի մի կողմից ելուստ և մյուս կողմից խորացում։ Նման «զիպեր»-ը շատ ամուր է, բայց երբեմն կարող է վնասել:

Существуют потайные «молнии», зубья которых прикрыты тесьмой и практически не видны. Более сложную конструкцию имеют «молнии» для герметичного соединения, используемые, к примеру, в водонепроницаемых и защитных костюмах, такая «молния» требует тщательного обслуживания, иначе она быстро приходит в негодность.

Выделяют разъёмные и неразъёмные «молнии»: вторые проще по конструкции и имеют с двух сторон ограничители простой конструкции. У разъёмной «молнии» на одной тесьме у нижнего (узкого) края бегунка ограничитель имеет гнездо, в которое входит штифт на другой тесьме. Штифт свободно проходит сквозь отверстие бегунка и, будучи вставленным в гнездо, соединяет нижние края тесёмок. Нагрузка на нижние края тесёмок разъёмной «молнии» больше, чем на всю остальную тесьму, поэтому они должны быть укреплены.

Существуют варианты конструкции бегунков с защитой от самопроизвольного расстёгивания, как правило, использующие шипы, которые входят между звеньями «молнии» и тем самым препятствуют перемещению бегунка. В одном из таких вариантов шипы располагаются на брелоке бегунка и входят в контакт с застёжкой при его опускании. В другом варианте находящиеся внутри самого бегунка шипы подпружинены, и выходят из зацепления с зубцами застёжки, когда к брелоку прикладывают тянущее усилие.

• 
  Принцип действия застёжки (застёгивание)
• 
  Расстёгивание
• 
  Рисунок из патента Гидеона Сундбэка

• 25 ноября 1851 U.S. patent 8540: «Fastening for Garments & c.»
• 29 августа 1893 U.S. patent 504037: «Shoe fastening»
• 29 августа 1893 U.S. patent 504038: «Clasp Locker or Unlocker for Shoes»
• 31 марта 1896 U.S. patent 557207: «Fastening for Shoes»
• 31 марта 1896 U.S. patent 557208: «Clasp-Locker for Shoes»
• 29 апреля 1913 U.S. patent 1060378: «Separable fastener»
• 20 марта 1917 U.S. patent 1219881: «Separable fastener»
• 22 декабря 1936 U.S. patent 2065250: «Slider»

• Текстильная застёжка

• ГОСТ 28965-91 — Застежка-молния. Методы контроля
• Застёжка «молния» // Краткая энциклопедия домашнего хозяйства. — М.: Государственное Научное издательство «Большая Советская энциклопедия», 1959.

Կաղապար:Нет источников

Կաղապար:ВС