Դիտել Օրենքի հետադարձ ուժ էջի աղբյուրը

Ձեզ չի թույլատրվում խմբագրել այս էջը հետևյալ պատճառով.
Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.
The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Start of block: 08:48, 2 Հուլիսի 2024
Expiry of block: 08:48, 2 Հուլիսի 2025
Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.
Please include all above details in any queries you make. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.
Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.
Դուք կարող եք դիտել և պատճենել այս էջի ելատեքստը.
{{Իրավունքի տեսություն}}'''Օրենքի հետադարձ ուժ''', առավել ընդհանրացված՝ '''նորմատիվ իրավական ակտի հետադարձ ուժ''', անգլոսաքսոնական և [[հռոմեական իրավունք]]ներում՝ '''«էքս պոստ ֆակտո»''' կանոն ({{lang-lat|''Ex post facto''}}) կամ '''օրենքի ռետրոակտիվություն''', [[Իրավաբանություն|իրավաբանական սկզբունք]], որը նախատեսում է [[նորմատիվ իրավական ակտ]]ի գործողության տարածումը այն [[հասարակական հարաբերություններ]]ի վրա, որոնք առաջացել են մինչ այդ ակտի ընդունումն ընկած ժամանակամիջոցում։  Օրենքի հետադարձ ուժի ինստիտուտը [[Իրավագիտություն|ժամանակակից իրավագիտությունում]] կարևորվում է այն համատեքստում, որ արդի [[Պոզիտիվիզմ|պոզիտիվ իրավունքը]] բացառում է իրավական ակտի գործողության տարածումը մինչ դրա [[Իրավական ուժ|օրինական ուժ]] ստանալը ծագած [[իրավահարաբերություն]]ների վրա<ref>«Պետության և իրավունքի տեսություն (մաս երկրորդ)», Դասախոսություններ, հեղ․՝ պրոֆեսոր Ա․ Վաղարշյան, ԵՊՀ, Եր.: Հեղինակային հրատարակություն, 2016</ref>։

«Օրենքը հետադարձ ուժ չունի» գաղափարի բովանդակային հիմքը [[Հին Հռոմ]]ում մշակված «ex post facto» սկզբունքն է՝ համաձայն որի ''«ընդունված օրենքը տարածվում է ապառնի ժամանակի վրա»''։ Ներկայումս, աշխարհի շատ երկրներ պաշտպանում են այն սահմանադրական սկզբունքը, որը մատնանշում է՝ ''«անձի իրավիճակը վատթարացնող օրենքները և այլ իրավական ակտերը հետադարձ ուժ չունեն»''։ Օրենքի հետադարձ ուժի բացառումը կայուն [[իրավակարգ]]ի կարևորագույն երաշխիքներից է, քանզի հակառակ պարագայում այն կարող է առաջացնել իրավակարգավորման մի շարք բարդույթներ։ [[Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրություն|Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության]] 73-րդ հոդվածը վերաբերում է օրնքի հետադարձ ուժի հայեցադրույթին։ Օրենքին հետադարձ ուժով օժտելու ոչ իրավաչափությունը պարզագույնս դրսևորվում է [[քրեական իրավունք]]ում․ հետադարձ ուժը կարող է ծանրացնել հանցագործությունը, փոխել պատժաչափը, ավելացնել նոր պատժամիջոցներ կամ երկարաձգել այն։ Միևնույն ժամանակ այն կարող է չարարկել [[Հանցագործության հանցակազմ|իրավախախտման իրավաբանական կազմը (հանցագործության հանցակազմը)]]՝ նախկինում ոչ դատապարտելի արարքը դարձնելով քրեորեն պատժելի։

Միևնույն ժամանակ, մի շարք [[Եվրոպայի երկրների և կախյալ տարածքների ցանկ|եվրոպական պետություններ]] (ի թիվս [[Հայաստան]]ի) [[Մարդասիրություն|մարդասիրական]] նկատառումներից ելնելով իրականացնում են պատիժների «մեղմացմում»՝ «lex mitior» սկզբունքի կիրարկմամբ։ Այսօրինակ փոփոխությունները կարող են մեղմացնել հնարավոր պատժամիջոցները․ օրինակ ՝ [[Մահապատիժ|մահապատժի]] դատապարտումը ցմահ բանտարկության փոխարկելով։ «Lex mitior»-ի ամենահանրահայտ դրսևորումներից մեկը [[Համաներում|համաներման]] ինստիտուտն է։

== Ըստ իրավունքի ճյուղերի ==
Օրենքի հետադարձ ուժը իրավունքի տարբեր ճյուղերում դրսևորվում է տարաբնույթ ձևերով։ Օրինակ՝ [[քաղաքացիական իրավունք]]ում հետադարձ ուժի կիրառումը, որպես այդպիսին, արգելված է, մինչդեռ [[Քրեական օրենսդրություն|քրեաիրավական հարաբերություններում]] օրենքի ռետրոակտիվությունը բացառելի է միայն անձի վիճակը վատթարացնելու միտման պարագայում։

=== Քաղաքացիական իրավունքում ===
{{Տես նաև|Քաղաքացիական իրավունք}}
[[Պատկեր:Ex post facto in civil law.png|ձախից|մինի|367x367փքս|Օրենքի հետադարձ ուժի (ex post facto)-ի ազդեցությունը քաղաքացիական օրենսդրության վրա և դրա առաջացրած (հնարավոր) իրավական հետևանքները։

* անձի գույքային (սեփականատիրական) վիճակի վատթարացում,
* օրինական ակնկալիքների կորուստ,
* պայմանագրային հարաբերությունների ապակարգավորում։
]]
[[Պետության և իրավունքի տեսություն|Իրավունքի տեսության]] համաձայն, [[քաղաքացիական իրավունք]]ում հետադարձ ուժ չի կարող կիրառվել։ Դա ենթադրում է, որ օրենքները կիրառվում են բացառապես ուժի մեջ մտնելուց հետո ծագած [[Իրավահարաբերություն|հարաբերությունների]] նկատմամբ։ Միևնույն ժամանակ հարկ է նշել, որ քաղաքացիաիրավական բնույթի օրենքները կարող են ռետրոակտիվությամբ օժտվել միայն այն դեպքում, երբ այդ ամենը ուղղակիորեն նախատեսված է օրենքով։ Քաղաքացիական օրենսդրությունը, ինչպես նաև քաղաքացիական իրավունքի նորմեր պարունակող այլ իրավական ակտերը սահմանում են քաղաքացիական շրջանառության մասնակիցների իրավական վիճակը, [[Սեփականություն|սեփականության իրավունքի]] և այլ [[գույքային իրավունք]]ների, [[Մտավոր սեփականություն|մտավոր գործունեության արդյունքների նկատմամբ բացառիկ իրավունքների (մտավոր սեփականություն)]] ծագման հիմքերն ու իրականացման կարգը, կարգավորում են [[Պայմանագիր|պայմանագրային]] և այլ պարտավորություններ, ինչպես նաև այլ գույքային ու դրանց հետ կապված անձնական ոչ գույքային հարաբերություններ։

Այսպիսով, քաղաքացիարավական հարաբերություններում ռետրոակտիվությամբ օժտված օրենքների կիրարկումը կարող է հակասել [[Քաղաքացիական իրավունք|քաղաքացիական իրավունքի հիմնարար սկզբունքներին]] (մասնավորապես՝ [[Գույքային իրավունք|գույքային ինքնուրույնություն]], սեփականության անձեռնմխելիություն, պայմանագրի ազատություն, մասնավոր գործերին որևէ մեկի կամայական միջամտության անթույլատրելիություն, քաղաքացիական իրավունքների անարգել իրականացման անհրաժեշտություն, խախտված իրավունքների վերականգնման ապահովում և այլն), քաղաքացիաիրավական օրենքների գործողության տրամաբանությանը, ինչպես նաև անվստահություն առաջացնել իրավակարգի, և առհասարակ՝ օրենքների կարգավորիչ նշանակության նկատմամբ։Քաղաքացիական օրենսդրության մաս կազմող և հետադարձ ուժ ունեցող օրենքները, տեսականորեն, չեն կարող համարվել իրավական։ Դրանք կարող են զրկել քաղաքացիներին իրենց օրինական ակնկալիքներից և ապակարգավորել արդեն իսկ կնքված գործարքները։

[[Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգիրք|Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական ��րենսգրքի]] 5-րդ հոդվածի (քաղաքացիական օրենսդրության և այլ իրավական ակտերի գործողությունը ժամանակի մեջ) 1-ին մասի համաձայն՝ ''«Քաղաքացիական օրենսդրության ակտերը և այլ իրավական ակտերը հետադարձ ուժ չունեն ու կիրառվում են ուժի մեջ մտնելուց հետո ծագած հարաբերությունների նկատմամբ։ Օրենքի գործողությունը մինչև դրա ուժի մեջ մտնելը ծագած հարաբերությունների վրա տարածվում է միայն այն դեպքերում, երբ դա ուղղակիորեն նախատեսված է օրենքով»''։

=== Վարչական իրավունքում ===

=== Քրեական իրավունքում
 ===

== Միջազգային իրավունքում և միջազգային կազմակերպությունների նախադեպային պրակտիկայում ==

== Իրավական հետևանքներ ==
{{Միայն ՀՀ օրենսդրություն}}
[[ՀՀ իրավունք|Հայաստանի Հանրապետության ներպետական օրենսդրության]] համաձայն՝ ըստ առաջացրած իրավական հետևանքների՝ հետադարձ ուժը կարող է ձևավորել․

*''Անձի վիճակը բարելավող նորմատիվ իրավական ակտեր''՝ այս համախմբին են պատկանում արարքի պատժելիությունը վերացնող կամ մեղմացնող օրենքները, որոնք դեպքերի մեծամասնությունում ունեն հետադարձ ուժ։ Այդպիսին է օրինակ [[Համաներում|համաներման մասին օրենքը]], որը տարածվում է մինչև ակտի հրապարակվելը կատարված [[հանցագործություն]]ներ վրա։ Մինչև համաներումը տեղի ունեցած հանցագործությունների վերաբերյալ գործերը չեն հարուցվում, իսկ հարուցվածները՝ կարճվում են։ Քրեական պատասխանատվությունից կամ պատժի կրումից ազատվող կամ պատիժը կրած, սակայն դատվածություն ունեցող անձինք ամնիստիայի ուժով կարող են ճանաչվել դատվածություն չունեցողներ։ Համաներումը սովորաբար իրականացվում է [[Պետություն|պետության]] համար նշանակալից իրադարձությունների, կարևոր տարեդարձերի առթիվ։

«Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 78-րդ հոդվածի վիճարկվող 2-րդ մասը սահմանում է.

{{քաղվածք|Իրավախախտման համար սահմանված պատասխանատվությունը վերացնող կամ մեղմացնող կամ իրավախախտում կատարած իրավաբանական և ֆիզիկական անձանց դրությունն այլ կերպ բարելավող իրավական ակտը տարածվում է մինչև դրա ուժի մեջ մտնելը ծագած հարաբերությունների վրա, այսինքն` ունի հետադարձ ուժ, եթե օրենքով կամ այդ իրավական ակտով այլ բան նախատեսված չէ։|«Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենք, հոդված 78}}

*''Անձի վիճակը վատթարացնող նորմատիվ իրավական ակտեր''՝ այս համախմբին են պատկանում արարքի պատժաչափը մեծացնող, արարքի իրականացումը սանկցավորող և պատիժը երկարաձգող օրենքները, որոնք, որպես կանոն, արդի իրավական պետություններում հետադարձ ուժ չունեն։

[[Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրություն|Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության]] 42-րդ հոդվածը ընդհանրացնելով վերոգրյալը՝ նախատեսում է հետևյալը․

{{քաղվածք|Արգելվում է նշանակել ավելի ծանր պատիժ, քան կարող է կիրառվել հանցագործության պահին գործող օրենքով։ Մարդուն չի կարելի հանցագործության համար մեղավոր ճանաչել, եթե արարքի պահին գործող օրենքով այն հանցագործություն չի համարվել։ Պատասխանատվություն սահմանող կամ պատասխանատվությունը խստացնող օրենքը հետադարձ ուժ չունի։|ՀՀ Սահմանադրություն, հոդված 42}}

«Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 78-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ ''«Հետադարձ ուժ չի կարող տրվել իրավաբանական կամ ֆիզիկական անձանց իրավունքները կամ ազատությունները սահմանափակող, դրանց իրականացման կարգը խստացնող կամ պատասխանատվություն սահմանող կամ պատասխանատվությունը խստացնող կամ պարտականություններ սահմանող կամ պարտականությունների կատարման կարգ սահմանող կամ խստացնող, իրավաբանական կամ ֆիզիկական անձանց գործունեության նկատմամբ հսկողության կամ վերահսկողության կարգ սահմանող կամ խստացնող, ինչպես նաև նրանց իրավական վիճակն այլ կերպ վատթարացնող իրավական ակտերին»''։

== Պատմություն ==
Օրենքի հետադարձ ուժի բացառումը կայուն [[իրավակարգ]]ի և իրավական կարգավորման հանրային վստահելիության կարևորագույն երաշխիքներից է։ Դեռևս հնագույն շրջանից մեզ հայտնի համապարտադիր կարգադրագրերի գործողությունը տարածվում էր ապառնի ժամանակի վրա։ Այդ մասին հավաստում են [[Համմուրապիի օրենքները|Համմուրապի օրենքները]] [[Բաբելոն]]ում և [[Մանուի օրենքներ]]ը [[Հնդկաստան#Պատմություն|Հին Հնդկաստանում]]։ Այնուամենայնիվ, հետադարձ ուժի բացառումը բերված օրինակներում ոչ թե եղել են իրավական մտքի նվաճում հանդիսացող օրինաչափությունների դրսևորումներ, այլ նպատակահարմարությունից (հասարակական հարաբերությունների արդյունավետ և ողջամիտ կարգավորման) ելնելով կայացված որոշումներ։

Օրենքի հետադարձ ուժի և առհասարակ՝ ժամանակի ընթացքում օրենքի գործողության հայեցակարգը ծնել է [[Հռոմեական իրավունք|հունահռոմեական իրավունքը]]։ [[Հին Հունաստան]]ում (մասնավորապես՝ [[Հին Աթենք|Աթենական պետությունում]]) ժողովրդական ժողովի կամ [[Ստրատեգոս|ստրատեգոսների կոլեգիայի]] ընդունած որոշումները, սովորաբար, չէի տարածվում [[հասարակական հարաբերություններ]]ի վրա, որոնք առաջացել էին մինչ այդ ակտի ընդունումն ընկած ժամանակամիջոցում։ Այնուամենայնիվ, իշխող դասակարգի կամքը անսասան դարձնելու և կառավարման ապարատը կենտրոնացնելու նպատակով աթենացի օրենսդիր [[Կլիսթենես]]ը, որի գլխավորությամբ [[Հին Աթենք|Աթենքում]] տապալվել էր [[Պիսիստրատոս]]ի դիկտատուրան, ժողովրդական ժողովի միջնորդավորմամբ ընդունում է [[Օստրակիզմ|«ժողովրդի թշնամիների դեմ պայքարի մասին» օրենքը՝ օստրակիսմոսը]], որի արդյունքում [[Աթենական ժողովրդավարություն|ժողովրդավարության]] պաշտպանության քողի ներքո հետապդնումների և հալածանքների են ենթարկվում տապալված բռնապետության հիմնադիրներն ու ռազմակառավարչական ղեկավարությունը։

Այնուամենայնիվ, «օրենքը հետադարձ ուժ չունի» գաղափարի բովանդակային հիմքը [[Հին Հռոմ]]ում մշակված «''ex post facto''» սկզբունքն է՝ համաձայն որի ''«ընդունված օրենքը տարածվում է ապառնի ժամանակի վրա»''։ Այս ամենը հիմնավորվում է մեկ այլ լատինական սկզբունքով, որն է՝ «''Nulla poena sine lege»'' (թարգմանաբար՝ ''«ոչ ոք չի կարող պատասխանատվության ենթարկվել առանց օրենքի»''։

Որպես կանոն, [[Հին աշխարհ|անտիկ շրջանում]] և [[միջնադար]]ում (նույնիսկ ավելի ուշ) օրենքները հետադարձ ուժ ստանում էին հետևյալ հիմնական նպատակներով․

#''Հասարակության առջև ծառացած խնդիրներն արմատախիլ անելու նպատակամղմամբ'', օրինակ՝ [[միջնադարյան Հայաստան]]ում բռնկված և լայն տարածում գտած [[Պավլիկյան աղանդավորական շարժում|Պավլիկյան աղանդավորական շարժման]] դեմ պայքարի նպատակով [[719|719 թվականին]] գումարվում է [[Դվինի եկեղեցական ժողով (719-720)|Դվինի եկեղեցական ժողովը]], որտեղ ընդունված [[Կանոնական իրավունք|կանոնական որոշումներն]] արգելում են վերջիններիս գործունեությունը Հայաստանում։ [[Հովհան Օձնեցի|Հայոց կաթողիկոսի]] սկսած հալածանքները հարկադրում են պավլիկյաններին տեղափոխվել դեպի [[Փոքր Հայք]], [[Կապադովկիա]] և [[Պոնտոս]]։
#''Պետական իշխանության կենտրոնացման նպատակամղմամբ'', օրինակ՝ [[Օստրակիզմ|«ժողովրդի թշնամիների դեմ պայքարի մասին» օրենքը]] [[Հին Աթենք]]ում։
#''Հանրային գերակա շահերով պայմանավորված'', օրինակ՝ [[Ծովահենություն|ծովահենության]] դեմ պայքարի շրջանակներում վերջիններիս մասսայական դատապարտումը [[Անգլիայի թագավորություն|միջնադարյան Անգլիայի]] «արդարության դատարաններում»։
#''Արտակարգ իրադրությունների պայմաններում'', օրինակ՝ [[Չինաստանի պատմություն|Հին Չինաստանում]] «երկնքի որդու»՝ [[Ցին կայսրություն|Ցին պետության]] կայսեր հրամանագրով նախկին զինապարտ չհամարվող անձանց բանակագրումը [[հոներ]]ի և մյուս քոչվորական ցեղերի հանկարծահաս ռազմախուժմամբ պայմանավորված։

Ուշ միջնադարում և նոր շրջանում ի հայտ են գալիս կոդիֆիկացված օրենքներն ու օրենսդրությունները, որի պայմաններում «օրենքը հետադարձ ուժ չունի» կանոնն իր ամրագրումն է գտնում մի շարք երկրների Սահմանադրություններում և սահմանադրական օրենքներում, այդ թվում՝ [[Ազատությունների մեծ խարտիա|«Ազատությունների մեծ խարտիայում»]], [[ԱՄՆ-ի անկախության հռչակագիր|ԱՄՆ անկախության հռչակագրում]], [[Մարդու և քաղաքացու իրավունքների դեկլարացիա|Մարդու և քաղաքացու իրավունքների հռչակագրում]], 1850 թվականի Պրուսիայի Սահմանադրությունում և այլուր։

== Անգլոսաքսոնական ընդհանուր իրավունքում ==
Տարբեր պետությունների ներպետական օրենսդրությունները նախատեսում են օրենքի հետադարձ ուժի վերաբերյալ տարաբնույթ մոտեցնումներ։ Ստորև ներկայացված են այն հիմնական օրինակները, որոնք մյուսների համեմատությամբ ունեն որոշակի առանձնահատկություններ։

=== Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ ===
[[Պատկեր:Official Presidential portrait of Thomas Jefferson (by Rembrandt Peale, 1800)(cropped).jpg|մինի|241x241px|[[Թոմաս Ջեֆերսոն]]՝ ԱՄՆ հիմնադիր-հայրերից մեկը, [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգների]] թվով երրորդ [[ԱՄՆ նախագահ|նախագահը]]։|alt=]]
Ամերիկյան իրավական միտքը օրենքի հետադարձ ուժի վերաբերյալ մշակել է բազմաթիվ հայեցակարգեր, որոնցից առաջինը հեղինակել է ԱՄՆ հիմնադիր-հայրերից [[Թոմաս Ջեֆերսոն]]ը դեռևս [[1813 թվական]]ին։ Այս կապակցությամբ վերջինս ասել է․

{{քաղվածք|Միացյալ Նահանգներում մենք բացահայտորեն ի ցույց են դնում մեր այն հաստատակամությունը, որ հետադարձ ուժի ունեցող օրենքները ուղղված են բնական իրավունքի դեմ։ Մեր երկրի նահանգային սահմանադրություններից քչերն են պարունակում այդօրինակ դրույթներ, եթե, իհարկե, այդպիսինները դեռևս պահպանվել են։ Հետադարձ ուժ ունեցող օրենքը հավասարապես անարդարություն է մտցնում ինչպես քրեական, այնպես էլ քաղաքացիական գործերի քննության շրջանակներում։|[[Թոմաս Ջեֆերսոն]]` [[ԱՄՆ-ի անկախության հռչակագիր|Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների անկախության հռչակագրի]] հեղինակներից}}

[[ԱՄՆ Կոնգրես|Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների բարձրագույն օրենսդիր մարմինն]] արգելում է հետադարձ ուժով օրենքների վկայակոչումը և կիրառումը՝ հիմք ընդունելով [[ԱՄՆ Սահմանադրություն|ԱՄՆ Սահմանադրության]] 1-ին գլխի 9-րդ հոդվածի 3-րդ կետը։ Սա այն եզակի սահմանափակումներից է, որը [[ԱՄՆ Սահմանադրության 17-րդ փոփոխություն|տասնչորսերորդ փոփոխությունից]] ի վեր գործում է ինչպես դաշնային, այնպես էլ նահանգային մակարդակներում։ Թոմաս Ջեֆերսոնը հետադարձ ուժ ունեցող օրենքները որակում էր ''«անարդարացի ինչպես քաղաքացիական, այնպես էլ քրեական գործերում»'', մինչդեռ ԱՄՆ Գերագույն դատարանի դատավոր Սեմուել Չեյսը 1798 թվականին տեղի ունեցած «Քոլդերն ընդդեմ Բալլի» նախադեպային գործի շրջանակներում արտահայտել է այն դիրքորոշումը, որ հետադարձ ուժ չեն կարող ունենալ միայն քրեաիրավական օրենքները և դա, բնավ, չի վերաբերվում քաղաքացիական վարույթներին։ Այսպիսով, [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգներում]] ոչ բոլոր դեպքերում է հետադարձ ուժով օժտված լինելու բացահայտ իրողություն օրենքը դարձնում [[Սահմանադրականություն|հակասահմանադրական]]։ Հետադարձ ուժով անձի վիճակը վատթարացնող օրենքի ընդունման վերջին դեպքն այս երկրում գրանցվել է 2006 թվականին՝ ի դեմս Ադամ Ուոլշի երեխաների պաշտպանության և անվտանգության մասին ակտի։ Այս օրենքը նոր պատժաչափեր էր սահմանում [[Սեռական հանցագործություններ|սեռական հանցագործության]] մեղադրանքով դատապարտված մի շարք անձանց նկատմամբ։

[[Վարչական իրավահարաբերություններ|Վարչաիրավական հարաբերություններում]] դաշնային գործակալությունները կարող են հետադարձ ուժ կիրառել բացառապես Կոնգրեսի թույլտվությամբ, քանզի հակառակ դեպքում այն կարող է ստեղծել հակասահմանադրական իրավիճակ։ Այսօրինակ նախադեպ գրանցվել է 1988 թվականին՝ ԱՄՆ Գերագույն դատարանի կողմից քննված Բոուինն ընդդեմ «Ջորջթաունի համալսարանական հիվանդանոցի» գործի շրջանակներում։

=== Միացյալ Թագավորություն ===
[[Միացյալ Թագավորություն]]ում հետադարձ ուժ ունեցող օրինագծերը որպես կանոն չեն հաստատվում, մինչդեռ խորհրդարանական ինքնիշխանության դոկտորինի համաձայն՝ դրանք թույլատրելի են։ Պատմականորեն, մինչև [[1793|1793 թվականը]] [[Միացյալ Թագավորության խորհրդարան|Բրիտանական պառլամենտի]] կողմից ընդունված բոլոր օրենքներն օժտված էին հետադարձ ուժով, քանի որ դրանց գործողության սկիզբը համարվում էր նստաշրջանի առաջին օրը։ Այս իրավիճակը հանգուցալուցվում է 1793 թվականին՝ «Պառլամենտի գործողությունները» («Սկսելու» մասին) վերտառությամբ օրինագծի ընդունումից հետո։ Այնուամենայնիվ, ցայսօր ՄԹ-ում օրինական ուժ են ստանում են հետադարձ ուժով օժտված մի շարք օրենքներ։ Այդպիսի օրինակ է 1990 թվականին ընդունված «Պակիստանի ակտը», որով [[Պակիստան|Պակիստանի Իսլամական Հանրապետությունը]] վերականգնում էր իր անդամությունը [[Ազգերի Բրիտանական Համագործակցություն|Ազգերի բրիտանական համագործակցությունում]]։ Չնայած այն հանգամանքին, որ օրենքն ընդունվել էր 1990 թվականի հունիսի 29-ին՝ օրինագծի 2-րդ ենթաբաժնի 3-րդ կետը նախատեսում էր, որ այդ օրենքը ուժի մեջ էր մտել 1989 թվականի հոկտեմբերի 1-ից՝ ընդունումից 9 ամիս առաջ։

[[Մարդու իրավունքների Եվրոպական կոնվենցիա|Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի (ՄԻԵԿ)]] 7-րդ հոդվածը արգելում է հետադարձ ուժ ունեցող և [[Քրեական իրավունք|քրեաիրավական հարաբերություններ]] կարգավորող օրենքների կամ ենթաօրենսդրական ակտերի ընդունումը։ Չնայած այն հանգամանքին, որ Միացյալ Թագավորությունը ստորագրել է վերոնշյալ կոնվենցիան՝ մի շարք բրիտանացի իրավաբաններ արտահայտում են այն համոզմունքը, որ ՄԹ խորհրդարանական ինքնիշխանության կայացրած վճիռը գերակայություն ունի [[Միջազգային պայմանագիր|միջազգային պայմանագրի]] իրավազորության նկատմամբ։ ՄԹ խորհրդարանական ինքնիշխանության ներքո ընդունված և հետադարձ ուժով օժտված իրավական ակտի վառ օրինակ է 1991 թվականին [[Իրավական ուժ|օրինական ուժ]] ստացած օրենքը «Պատերազմական հանցագործությունների մասին»։ Օրենքի հիմնանպատակը [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ի ընթացքում [[Նացիոնալ-սոցիալիզմ|նացիստների]] հետ համագործակցած և [[Միջազգային քրեական իրավունք|պատերազմական հանցանքների]] մեջ մեղադրվող բրիտանացիների դատավարությունների կազմակերպումն էր։ [[Միացյալ Թագավորության լորդերի պալատ|Վեստմինստերյան Լորդերի պալատը]] հավանություն չի տալիս օրինագծին, մինչդեռ այն ընդունվում է [[Միացյալ Թագավորության համայնքների պալատ|Համայնքների պալատում]]։

== Մայրցամաքային եվրոպական իրավունքում ==

=== Եվրոպական միություն ===
[[Պատկեր:Council of Europe.svg|մինի|244x244px|[[Եվրոպայի Խորհրդի անդամ երկրներ|Եվրոպայի խորհրդի անդամ պետությունները]], որոնք վավերացրել են [[Մարդու իրավունքների Եվրոպական կոնվենցիա|Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիան]]։{{լեգենդ|green|Պայմանագիրը վավերացրած պետություններ}}{{լեգենդ|#dddddd|Այլ պետություններ}}]]
[[Մարդու իրավունքների Եվրոպական կոնվենցիա|Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի (ՄԻԵԿ)]] 7-րդ հոդվածը արգելում է հետադարձ ուժ ունեցող քրեական օրենքների ընդունումը, մինչդեռ պայմանագիրը վավերացրած Եվրոպական միության անդամ մի շարք պետություններ այս հարթությունում ունեն իրենց յուրօրինակ մոտեցնումները։ Մասնավորապես ասվում է․{{քաղվածք|Ոչ ոք չպետք է մեղավոր ճանաչվի որևէ գործողության կամ անգործության համար, որը, կատարման պահին գործող ներպետական կամ միջազգային իրավունքի համաձայն, քրեական հանցագործության չի համարվել։ Չի կարող նաև նշանակվել ավելի ծանր պատիժ, քան այն, որը կիրառելի է եղել քրեական հանցագործության կատարման պահին։|[[ՄԻԵԿ|Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիա]], հոդված 7}}

==== Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետություն ====
[[Գերմանիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետության հիմնական օրենք|Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության հիմնական օրենքի]] 103-րդ հոդվածը նախատեսում է, որ [[Հանցագործություն|հասարակական վտանգավորություն ներկայացնող արարքը կամ անգործությունը]] կարող է պատժվել միայն այն դեպքում, երբ հանցանքի կատարման պահին այն [[Սանկցիա|սանկցավորված]] է եղել օրենքով (մասնավորապես՝ գրավոր օրենքով, քանի որ Գերմանիան որպես [[Օրենսդրություն|օրենսդրության բաղադրատարր]] ընդունում է նաև [[Քաղաքացիական իրավունք|քաղաքացիական իրավունքի հիմնական սկզբունքները]])։

[[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]] [[Օհայո|Օհայո նահանգի]] սենատորներից Ռոբերտ Ալֆոնսո Թաֆթը պնդում էր, որ [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ին հաջորդած [[Նյուրնբերգյան դատավարություն]]ները հիմնված են եղել օրենքի հետադարձ ուժ ունենալու տրամաբանության վրա, քանի որ [[Հակահիտլերյան խմբավորում|Հակահիտլերյան խմբավորման]] ներկայացուցիչները չեն բանակցել Լոնդոնի կանոնադրության շուրջ։ Այդ կանոնադրությունը սահմանում էր [[մարդկության դեմ ուղղված հանցագործություն]]ների հասկացությունը և կանխարգելիչ նպատակներով ստեղծում [[միջազգային ռազմական տրիբունալ]]։ Ի հակադրություն սենատորի պնդումներին՝ մյուս շահագրգիռ կողմերը, այդ թվում՝ [[Միջազգային ռազմական տրիբունալ]]ը, պաշտպանում էին այն դիրքորոշումը, որ Լոնդոնի կանոնադրությունն իր բնույթով կրկնաբանություն էր և, ըստ երևույթի, հնարավորություն էր ընձեռում հետապնդել այն հանցագործությունները, որոնք հակաօրինական էին ճանաչվում [[Փարիզ]]ում ստորագրված Բրիան-Քելոգ պակտով, [[Ազգերի լիգա]]յի կանոնադրությամբ, ինչպես նաև 1899 և 1907 թվականների Հաագայի կոնվենցիաներով։ 1990-ական թվականներին՝ [[Գերմանիայի վերամիավորում]]ից հետո, ընդունվում են հետադարձ ուժով օժտված միի շարք օրենքներ, որով [[Բեռլինի պատ]]ն անցնելու համար դատապարտված անձինք ազատ էին արձակվում։

==== Ֆրանսիայի Հանրապետություն ====
[[Պատկեր:Conseil constitutionnel, Paris (2011).jpg|մինի|249x249px|[[Ֆրանսիայի Հանրապետություն|Ֆրանսիայի Հանրապետության]] սահմանադրական խորհրդի շենքը մայրաքաղաք [[Փարիզ]]ում։]]
Օրենքի հետադարձ ուժի կանոնը, որը [[Ֆրանսիա]]յում հայտնի է որպես «ռետրոակտիվ օրենք», գործնականում արգելված է քաղաքացիական օրենսգրքի 2-րդ հոդվածի համաձայն։ Մասնավորապես նշվում է․ ''«Ընդունված օրենքները նախատեսված են ապագայի համար և դրանք հետադարձ ուժ չունեն»''։ Այնուամենայնիվ, քաղաքացիական օրենսգիրքը չունի [[սահմանադրական օրենք]]ի կարգավիճակ, ուստի և այն կարող է ստորադասվել Սահմանադրական խորհրդի ընդունած որոշումներին։ Ֆրանսիայի Սահմանադրական խորհուրդը գերակա շահերից ելնելով ժամանակ առ ժամանակ օրենքներին օժտում է հետադարձ ուժով, հիմնականում՝ ֆինանսական և հարկային հարաբերությունների կարգավորման նպատակահարմարություններից ելնելով։

Այնուամենայնիվ, Ֆրանսիայի Հանրապետության քրեական օրենսգրքի 112-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ քրեական օրենքը չի կարող հետադարձ ուժ ստանալ, եթե այն կոչված է վատթարացնելու անձի վիճակը, մասնավորապես՝ նպաստելու պատժի սահմանմանը կամ խստացմանը։ Քրեական օրենքներում այն կարող է կիրարկվել ի բացառությունս այն դեպքերի, երբ այն ծառայում է հօգուտ մեղադրյալի օրինական շահերի։ Անձի վիճակը վատթարացնող քրեական օրենքները Ֆրանսիայում առերևույթ հակասահմանադրական են, քանի որ արգելված են [[Ֆրանսիական հեղափոխություն|Ֆրանսիական հեղափոխության]] ծրագրային փաստաթղթով՝ բարձրագույն սահմանադրական կարգավիճակ ունեցող [[Մարդու և քաղաքացու իրավունքների դեկլարացիա|Մարդու և քաղաքացու իրավունքների հռչակագրի]] 8-րդ հոդվածով։

1944 թվականին՝ [[Վիշի|«Վիշի» ֆաշիստական պրոհիտլերյան վարչակարգի]] անկումից և Փարիզի ազատագրումից հետո, Ֆրանսիայում իրականացվում են [[Անցումային արդարադատություն|անցումային արդարադատական]] մի շարք միջոցառումներ, որոնց շրջանակներում էլ հետադարձ ուժի կիրառմամբ, խստացված պատժատեսակներով դատապարտվում են բազմաթիվ ֆրանսիացիներ, որոնք մեղադրվում են հանցավոր վարչակարգի հետ գործակցության մեջ։

==== ԵՄ անդամ այլ պետություններ ====

*[[Իտալիայի սահմանադրություն|Իտալիայի Սահմանադրության]] 25-րդ հոդվածի 2-րդ կետով սահմանվում է, որ ''«ոչ ոք չի կարող պատժվել օրենքի ուժի մեջ մտնելուց առաջ կատարված արարքների համար»''։ Սա ենթադրում է, որ օրենքի հետադարձ ուժի վրա հիմնված մեղադրական եզրակացությունը ևս, ինքնին, գործնականում արգելված է։ [[Իտալիայի Խորհրդարանական Հանրապետություն|Իտալիայի Խորհրդարանական Հանրապետության]] քաղաքացիական օրենսգրքի հիմունքային դրույթների 11-րդ հոդվածով, ինչպես և Հարկ վճարողների իրավունքների մասին կանոնադրության 3-րդ հոդվածի 1-ի կետով արգելվում է հետադարձ ուժ պարունակող օրենքների գործնական կիրարկումը։
*[[Պատկեր:Tribunal Supremo, Madrid.jpg|մինի|271x271px|[[Իսպանիայի Գերագույն դատարան]]ի շենքը մայրաքաղաք [[Մադրիդ]]ում։ ԻԳԴ-ն իր [[Դատական նախադեպ|նախադեպային իրավունքում]] ամրագրել է հետադարձ ուժի արգելքը անձի վիճակը վատթարացնելու միտված օրենքներում։]][[Իսպանիայի Սահմանադրություն|Իսպանիայի Թագավորության Սահմանադրության]] 9․3-րդ հոդվածը երաշխավորում է օրենքի հետադարձ ուժի բացառման սկզբունքը այն դեպքերում, երբ դրանք նպաստավոր չեն կամ կոչված են սահմանափակելու անհատի իրավունքները։ Այսպիսիով, «ex post facto» քրեական օրենքները կամ հետադարձ ուժով անձի վիճակը վատթարացնող ցանկացած այլ դրույթ սահմանադրորեն արգելված է։ [[Իսպանիայի Գերագույն դատարան]]ն իր նախադեպային որոշումներից մեկում 2006 թվականին դատավճիռ է կայացրել «Ex post facto» կանոնի կիրառմամբ, որի արդյունքում առաջ է եկել, այսպես կոչված, «Պարոտի վարդապետությունը»։ Իսպանիայի քաղաքացի Հենրի Պարոտը [[Բասկեր|բասկ]] [[Ազգայնականություն|ազգայնական]] էր, որը մեղադրվում է 1987 թվականին տեղի ունեցած Սարագոսայի ահաբեկչական հարձակման կազմակերպման, ինչպես և մի շարք այլ հանցագործությունների մեջ։ Իսպանիայի Գերագույն դատարանը վերջինիս դատապարտում է 30 տարի ազատազրկամ՝ հիմնավորման մեջ հիմք ընդունելով հանցագործության կատարման պահին իրավաբանական ուժ չունեցող օրենք։ «Բասկերի երկիր և ազատություն» անջատողականների կազմակերպության անդամ Ինես դել Ռիո Պրադան ի պաշտպանություն Պարոտի դիմում է [[Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան]], որն էլ արձանագրում է Գերագույն դատարանի գործողությունների ոչ իրավաչափ և անհապատասխան լինելու փաստը՝ այն դիտարկելով [[Մարդու իրավունքների Եվրոպական կոնվենցիա|Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի]] 5-րդ և 7-րդ հոդվածների խախտում։
*[[Պորտուգալիա]]յի Սահմանադրության 18-րդ հոդվածն արգելում է մարդու և քաղաքացու իրավունքների սահմանափակման նկատառումներով օրենքի հետադարձ ուժի կիրարկումը։ Սահմանադրության ուժով (ՊՀ Սահմանադրություն, համապատասխանաբար՝ հոդված 29 և հոդված 103) արգելվում է օրենքի ռետրոակտիվության կիրառումը քրեական օրենսդրությունում և հարկային իրավահարաբերություններում։
* Ռումինիայի Սահմանադրության 15-րդ հոդվածի 2-րդ կետը սահմանում է, որ օրենքն ընդունվում է ապագայի համար, միևնույն ժամանակ նշելով, որ բացառություն են կազմում անձի վիճակը լավացնող քրեական և վարչական օրենքները։
*[[Նիդերլանդների թագավորություն|Նիդերլանդների Թագավորության]] «Ընդհանուր դրույթների մասին» օրենքի 4-րդ հոդվածը (ուժի մեջ է 1838 թվականին) ամրագրում է, որ ''«օրենքը հետադարձ ուժ չունի»''։  Ի հավելումն սահմանադրական օրենքի՝ Նիդերլանդների քրեական օրենսգրքի 1-ին հոդվածում ասվում է, որ առանց գործող օրենքի որևէ գործողություն պատժելի չէ, բացառությամբ այն դեպքի, երբ նոր ընդունված կամ փոփոխված օրենքը [[մարդու իրավունքներ]]ի պաշտպանության տեսանկյունից «առավել բարենպաստ» է։ Այս սկզբունքը [[քաղաքացիական իրավունք]]ում չի գործում։
* Օրենքի հետադարձ ուժի կիրառումն արգելվում է [[Լեհաստան]]ի քաղաքացիական օրենսգրքի 3-րդ հոդվածով՝ «''Lex retro non agit''» («Օրենքը հետադարձ ուժը չի կիրառվում») լատինական ասացվածքի մեջբերմամբ։ Նշված հոդվածը, սակայն, [[Լեհաստանի խորհրդարան|Լեհաստանի բարձրագույն օրենսդիր մարմնին]] թույլ է տալիս որոշ դեպքերում հետադարձ ուժ կիրառել՝ ընդունված իրավական ակտի նպատակային ուղղվածությամբ պայմանավորված։

=== Ռուսաստանի Դաշնություն ===
[[Ռուսաստանի Դաշնության Սահմանադրություն|Ռուսաստանի Դաշնության Սահմանադրության]] 54-րդ հոդվածն արգելում է հետադարձ ուժ պարունակող օրենքների ընդունումը քրեական և վարչական օրենսդրություններում, իսկ 57-րդ հոդվածը՝ հարկային իրավահարաբերություններում։

Հետադարձ ուժ ունեցող օրենքների զանգվածային կիրառմամբ ամենահայտնի դեպքերից մեկը գրանցվել է 1961 թվականին [[Խորհրդային Միություն|Խորհրդային միությունում]]՝ ի դեմս «Ռոկոտովա-Ֆայբիշենկո-Յակովլեվա» դատական վարույթի։

=== Վրաստան ===
Վրաստանի Սահմանադրության 31-րդ հոդվածի 9-րդ մասով նախատեսված է հետևյալը․
{{քաղվածք|Ոչ ոք չի կարող պատասխանատվության ենթարկվել այնպիսի արարքի համար, որը հանցագործություն չի հանդիսացել այն կատարելու պահին։ Ոչ մի օրենք չի կարող հետադարձ ուժ ունենալ, եթե իհարկե չի մեղմացնում կամ վերացնում պատասխանատվությունը։|Վրաստանի Սահմանադրություն, հոդված 31, մաս 9}}{{հիմնական|Վրաստանի օկուպացված տարածքներ{{!}}Վրաստանի օկուպացված տարածքների մասին օրենք}}[[2008 թվական]]ին [[Ռուսաստանի զինված ուժեր|Ռուսաստանի Դաշնության Զինված ուժերը]] ներխուժում են [[Վրաստան|Վրաստանի միջազգայնորեն ճանաչված տարածք]] և [[օկուպացիա]]յի ենթարկում նախկինում [[Վրացական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Վրացական ԽՍՀ-ի]] մաս կազմած [[Աբխազիայի Ինքնավար Հանրապետություն|Աբխազիայի ԻՀ-ը]] և [[Հարավային Օսիայի Ինքնավար Մարզ|Հարավային Օսիան]]։ 2008 թվականի հոկտեմբերի 23-ին [[Վրաստանի խորհրդարան]]ը 3-րդ ընթերցմամբ ընդունում է «գրավյալ տարածքների մասին» օրենքը, որը հոկտեմբերի 31-ին ստորագրվում է նախագահ [[Միխեիլ Սաակաշվիլի]]ի կողմից։

2009 թվականի օգոստոսին հայտարարվում է օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին՝ [[Աբխազիայի Հանրապետություն|Աբխազիայի]] և [[Հարավային Օսիա]]յի տարածքով Վրաստանի քաղաքացիների տարանցիկ երթևեկությունը թույլատրելու նպատակով։

2013 թվականի փետրվարին Վրաստանի խորհրդարանը փոփոխություններ է մտցնում օրենքում։ Ըստ այդ փոփոխությունների՝ [[Վրաստանի օկուպացված տարածքներ|«գրավյալ տարածքների մասին» օրենքի]] առաջին խախտումը որակվում է որպես վարչական իրավախախտում, որի համար նախատեսվում է 400 լարի տուգանք։ Օրենքով քրեական պատասխանատվություն նախատեսվում է միայն իրավախախտման կրկնվելու պարագայում։ Արդյունքում, իրավախախտների համար կարող է սահմանվել մինչև մեկ տարի ազատազրկում։ Նշյալ բոլոր դեպքերում Խորհրդարանի կողմից օրենքները ստացել են հետադարձ ուժ։

=== Հայաստան ===
[[Հայաստանի Սահմանադրություն|Հայաստանի Սահմանադրության]] 73-րդ հոդվածի համաձայն՝ արարքի պատժելիությունը վերացնող կամ պատիժը մեղմացնող օրենքն ունի հետադարձ ուժ։ Պատասխանատվություն սահմանող կամ պատասխանատվությունը խստացնող օրենքը հետադարձ ուժ չունի։

[[Հայաստանի պատմություն|Հայաստանի նորագույն շրջանի պատմության]] ընթացքում պատասխանատվությունը խստացնող օրենքը հետադարձ ուժ ստացել է միայն [[Հայաստանի առաջին հանրապետություն|առաջին հանրապետության գոյության ժամանակահատվածում]]՝ 1918-1920 թվականներին։ Մասնավորապես, [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն|Դաշնակցական կառավարությունը]] Թուրքիայի ռազմական սպառնալիքի պայմաններում ստիպված է լինում նախատեսվածից առավել խիստ քաղաքականություն որդեգրել [[Դասալքություն|դասալքության]] դեմ պայքարի շրջանակներում։ Արդյունքում՝ Հայաստանի Գերագույն խորհուրդը դասալքության վերաբերյալ օրենքին հաղորդում է հետադարձ ուժ։

== Օրենքի ռետրոակտիվություն և անցումային արդարադատություն ==
[[Անցումային արդարադատություն|Անցումային արդարադատության]] շրջանակներում արտառոց երևույթ չէ [[Մարդու իրավունքներ|մարդու հիմնական իրավունքների և ազատությունների]] ժամանակառժամանակյա խախտումներն ու անտեսումները<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.detector.am/posts/transitional-justice-2|title=Անցումային արդարադատության վերաբերյալ անհիմն մտահոգություններ|website=www.detector.am|language=hy|accessdate=2020 թ․ հունիսի 29}}</ref>։ Այդ ամենը շատ հաճախ դիտարկվում է օրենքի ռետրոակտիվության համատեքստում։ Անցումային արդարադատության պատժողական գործառույթի հիմնանպատակը վաղեմության ժամկետի սահմաններից դուրս պատասխանատվության սահմանումն է։ Իրավունքի պատմությանը հայտնի են բազմաթիվ դեպքեր, երբ անցումային արդարադատությունն ուղեկցվում է հետադարձ ուժ ունեցող օրենքներ ընդունմամբ և կենսագործմամբ<ref name=":0" />։
[[Պատկեր:Օրենքի հետադարձ ուժ.jpg|bot=InternetArchiveBot }} հետադարձ ուժ.jpg|ձախից|մինի|263x263փքս|[[Հունաստանի թագավորություն|Հունաստանի իշխանությունը]] ապօրինաբար յուրացրած «Սև գնդապետների» ռազմական խունտայի առաջնորդների դատավարությունն [[Աթենք]]ում։ Դատարանի կողմից պատիժը սահմանվել է հետադարձ ուժ ունեցող օրենքի սանկցավորմամբ։]]
[[1990]]-[[1997|1997 թվականների]] ընթացքում՝ [[Բեռլինի պատի փլուզում|Գերմանիայի վերամիավորումից]] հետո, Բեռլին քաղաքի քրեական դատարանը դատապարտում է [[Արևելյան Բեռլին]]ից [[Բեռլին|Արևմտյան Բեռլին]] անցնելիս [[Քաղաքացիական հասարակություն|քաղաքացիական անձանց]] վրա կրակոցներ արձակած [[Գերմանիայի դեմոկրատական հանրապետություն|Արևելյան Գերմանիայի (ԳԴՀ)]] պաշտպանական խորհրդի և սահմանային պահպանության ծառայության շուրջ 75 աշխատակիցների<ref>{{Cite web|url=https://www.mdr.de/zeitreise/stoebern/damals/artikel40734.html|title=Mauerschützenprozesse {{!}} Teil 1/3 {{!}} MDR.DE|last=mdr.de|website=www.mdr.de|language=de|accessdate=2020 թ․ հունիսի 29}}</ref>։ Արդյունքում՝ նախկին ԳԴՀ-ի ձերբակալված պաշտոնյաներից չորսը գանգատ են ներկայացնում Գերմանիայի Սահմանադրական դատարան՝ վկայակոչելով, որ Արևելյան Գերմանիայում գործած «Սահմանի մասին» օրենքով թույլատրելի է համարվել սահմանախախտի նկատմամբ համաչափ ուժի կիրառումը։ Միևնույն ժամանակ [[Արևմտյան Գերմանիա]]յի Հիմնական օրենքի 103-րդ հոդվածի 2-րդ մասին համաձայն՝ ''«արարքը համարվում է պատժելի, եթե մինչև այդ արարքի կատարվելը օրենքով այն որոշարկվել է որպես քրեական իրավախախտում»''։ [[Գերմանիա|Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության]] Սահմանադրական դատարանը, մեկնաբանելով ԳԴՀ հիմնական օրենքի 103-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, նշել է, որ նշյալ իրավանորմն ունի բացարձակ բնույթ, բայցևայնպես, կիրարկելի չէ մարդուն կյանքի իրավունքից զրկելու՝ թեկուզև օրենքից բխող, սակայն անարդար և անմարդկային դեպքերի վրա<ref>{{Cite web|url=https://www.tagesspiegel.de/politik/das-urteil-gegen-egon-krenz-und-andere-aehnelt-verblueffend-der-rechtsprechung-durch-die-ddr-justiz-kommentar/103554.html|title=Das Urteil gegen Egon Krenz und andere ähnelt verblüffend der Rechtsprechung durch die DDR-Justiz (Kommentar)|website=www.tagesspiegel.de|language=de|accessdate=2020 թ․ հունիսի 29}}</ref>։

1993 թվականին [[Չեխոսլովակիա]]յի Սահմանադրական դատարանը պատգամավորների կողմից ներկայացված դիմումի հիման վրա քննելով «Կոմունիստական ռեժիմի հանիրավության վերաբերյալ» օրենքը, Սահմանադրությանը համապատասխանող ճանաչեց տվյալ օրենքում տեղ գտած իրավադրույթն առ այն, որ 1948-1989 թվականներին տեղի ունեցած իրադարձությունների մասնակիցները գործել են [[Հանցագործություն|քրեական հանցագործության (իշխանության յուրացում)]] և պետք է ենթարկվեն պատասխանատվության՝ անտեսելով վաղեմության ժամկետը<ref name=":1">{{Cite web|url=https://yivoencyclopedia.org/article.aspx/Slansky_Trial|title=YIVO // Սլանսկյան դատավարություն|website=yivoencyclopedia.org|accessdate=2020 թ․ հունիսի 29}}</ref>։ Չեխոսլովակիայի բարձր դատարանն այս ամենը հիմնավորել է [[Ժողովրդավարություն|ժողովրդավարական]] [[իրավակարգ]]ի հիմնարար սկզբունքների պաշտպանության հրամայականով պայմանավորված<ref name=":1" />։

Պատժողական արդարադատությունը՝ օրենքի ռետրոակտիվության զանգվածային կիրառմամբ, գործադրվել է նաև 1944 թվականին՝ [[Բելգիա]]յում<ref>{{Cite web|url=https://www.jewishvirtuallibrary.org/background-and-overview-of-massacre-at-malm-eacute-dy-2|title=Background & Overview of Massacre at Malmédy|website=www.jewishvirtuallibrary.org|accessdate=2020 թ․ հունիսի 29}}</ref>, [[Ֆրանսիա]]յում<ref>{{Cite web|url=http://www.historia.presse.fr/data/mag/693/69306801.html|title=Historia mensuel|date=2004-09-10 (ֆրանսերեն)|website=web.archive.org|accessdate=2020 թ․ հունիսի 29|archive-date=2004 թ․ սեպտեմբերի 10|archive-url=https://web.archive.org/web/20040910175241/http://www.historia.presse.fr/data/mag/693/69306801.html}}</ref> և [[Իտալիա]]յում<ref>Victor Klemperer: Ich will Zeugnis ablegen bis zum letzten, Tagebücher 1933-1941 und 1942-1945, Aufbau-Verlag, 11. Aufl., Berlin 1995, ISBN 3-351-02340-5 (գերմաներեն)</ref>, 1945 թվականին՝ [[Դանիա]]յում, [[Գերմանիա]]յում և [[Ճապոնիա]]յում,  1974 թվականին՝ [[Հունաստան]]ում և [[Պորտուգալիա]]յում, 1983 թվականին՝ [[Արգենտինա]]յում, 1989 թվականին՝ [[Չիլի]]ում և [[Լեհաստան]]ում, 1991 թվականին՝ [[Լիտվա]]յում, 1992 թվականին՝ [[Բուլղարիա]]յում, 1987 ինթվականին՝ [[Հարավային Կորեա]]յում։

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}

[[Կատեգորիա:Սահմանադրական իրավունք]]
[[Կատեգորիա:Քրեական դատավարական իրավունք]]
[[Կատեգորիա:Հռոմեական իրավունքի եզրույթներ]]
Այս էջում օգտագործված կաղապարները.
Վերադարձ դեպի Օրենքի հետադարձ ուժ։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Օրենքի_հետադարձ_ուժ» էջից