Դիտել Մասնակից:Օնիկ Եղիազարյան/Ավազարկղ էջի վիքիկոդը

Ձեզ չի թույլատրվում խմբագրել այս էջը հետևյալ պատճառով.
Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.
The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Start of block: 08:48, 2 հուլիսի 2024
Expiry of block: 08:48, 2 հուլիսի 2025
Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.
Please include all above details in any queries you make. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.
Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.
Դուք կարող եք դիտել և պատճենել այս էջի ելատեքստը.
{{short description|Academic discipline}}

'''Վարքագծային տնտեսագիտությունն''' ուսումնասիրում է [[Հոգեբանություն|հոգեբանական]], [[Ճանաչողություն|ճանաչողական]], էմոցիոնալ, մշակութային և սոցիալական գործոնների հետևանքները անհանտների և ինստիտուտների [[Որոշում|որոշումների]] վրա և ինչով են դրանք տարբերվում դասական տնտեսագիտության տեսության ազդեցությամբ կայացված որոշումներից<ref name="ssrn.com">{{cite journal|last=Lin|first=Tom C. W.|date=16 April 2012|title=A Behavioral Framework for Securities Risk|journal=Seattle University Law Review|publisher=SSRN|ssrn=2040946}}</ref><ref name=":0">{{Cite journal|last1=Zeiler|first1=Kathryn|last2=Teitelbaum|first2=Joshua|date=2018-03-30|title=Research Handbook on Behavioral Law and Economics|url=https://scholarship.law.bu.edu/books/35|journal=Books|author1-link=Kathryn Zeiler}}</ref>:

Վարքագծային տնտեսագիտությունն առաջին հերթին վերաբերում է տնտեսական գործակալների [[Ռացիոնալ սահման|ռացիոնալության սահմաններին]]: Վարքագծային մոդելները, որպես կանոն, ընգրկում են [[Հոգեբանություն|հոգեբանության]], [[Նյարդագիտություն|նյարդագիտության]] և [[Միկրոտնտեսագիտություն|միկրոտնտեսագիտության]] տեսությունները<ref>{{cite web|url=http://www.dictionaryofeconomics.com/search_results?q=behavioural+economics+&edition=current&button_search=GO|title=Search of ''behavioural economics''}} in {{harvnb|Palgrave|ref=Palgrave}}</ref><ref name="MintonKahle2013">{{cite book|url={{google books |plainurl=y |id=hk5pngEACAAJ}}|title=Belief Systems, Religion, and Behavioral Economics: Marketing in Multicultural Environments|last1=Minton|first1=Elizabeth A.|last2=Kahle|first2=Lynn R.|publisher=Business Expert Press|year=2013|isbn=978-1-60649-704-3}}</ref>: Վարքագծային տնտեսագիտության ուսումնասիրությունը ներառում է, թե ինչպես են կայացվում որոշումները [[Շուկա|շուկայում]], ինչ մեխանիզմներ են պայմանավորում [[Հանրային ընտրություն|հանրային ընտրությունները]]: 

Վարքագծային տնտեսագիտության տարածված մոտեցումները երեքն են{{sfn|Shefrin|2002}}:

* [[Էվրիստիկա|Էվրիստիկա.]] մարդիք որոշումների կայացման 95% դեպքերում օգտագործում են մտավոր դյուրացումներ կամ գործնական կանոններ<ref>{{Cite journal|last1=Tversky|first1=A.|last2=Kahneman|first2=D.|date=1974-09-27|title=Judgment under Uncertainty: Heuristics and Biases|journal=Science|language=en|volume=185|issue=4157|pages=1124–1131|doi=10.1126/science.185.4157.1124|issn=0036-8075|pmid=17835457}}</ref>:
* Շրջանակում.   հոգեկան ֆիլտրերը կազմող միջադեպերը և կարծրատիպերը, որոնց անհատները ապավինում են իրադարձությունները հասկանալու և դրանց արձագանքելու համար:
* Շուկայական անկարողություն. Սրանք ներառում են սխալ գների և [[Ոչ ռացիոնալ որոշումներ|ոչ ռացիոնալ որոշումների կայացում]]:

2002 թ.-ին հոգեբան [[Դենիել Կահնեման|Դանիել Կահնեմանը]] ստացավ [[Տնտեսագիտության բնագավառում Նոբելյան մրցանակ|տնտեսական գիտությունների Նոբելյան հուշամրցանակ]] ՝ «տնտեսական գիտության մեջ հոգեբանական հետազոտությունների համալիր պատկերացումներ ունենալու համար, հատկապես անորոշության պայմաններում մարդկային դատողությունների և որոշումների կայացման վերաբերյալ»<ref name="Winners20022">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/2002/|title=The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 2002|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-14}}</ref> : I2013թ.-ին տնտեսագետ [[Ռոբերտ Շիլլեր]]<nowiki/>ը ստացավ տնտեսական գիտությունների Նոբելյան հուշամրցանակ «ակտիվների գների էմպիրիկ վերլուծության համար» (վարքագծային ֆինանսավորման ոլորտում)<ref>{{cite web|url=https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/economic-sciences/laureates/2013/|title=The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 2013|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2016-07-01}}</ref>: 2017թ.-ին տնտեսագետ [[Ռիչարդ Թեյլեր|Ռիչարդ Թեյլերը]] ստացավ Տնտեսագիտական գիտությունների Նոբելյան հուշամրցանակ ՝ վարքագծային տնտեսագիտության մեջ ունեցած ներդրման և նրա առաջատար աշխատանքների համար, որոնցում հաստատում էր , որ մարդիկ տնտեսագիտական տեսությանը չհետևելու դեպքում կանխատեսելիորեն ոչ իռացիոնալ են<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2017/10/09/business/nobel-economics-richard-thaler.html|title=Nobel in Economics is Awarded to Richard Thaler|last=Appelbaum|first=Binyamin|date=2017-10-09|work=The New York Times|access-date=2017-11-04}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://lucidez.pe/economia/richard-thaler-y-el-auge-de-la-economia-conductual-por-marco-carrasco/|title=Richard Thaler y el auge de la Economía Conductual|last=Carrasco-Villanueva|first=Marco|date=2017-10-18|language=es|work=Lucidez|access-date=2018-10-31}}</ref>:

<br />

== Պատմությունը ==
[[Պատկեր:Adam_Smith_The_Muir_portrait.jpg|մինի|180x180փքս|[[Ադամ Սմիթ|Ադամ սմիթ]],Հեղինակել է [[Հետազոտություն ժողովուրդների հարստության բնույթի և պատճառների շուրջ|«Հետազոտություն ժողովուրդների հարստության բնույթի և պատճառների շուրջ»]] (1776) աշխատությունը,]]
[[Տնտեսագիտության դասական շրջան|Տնտեսագիտության դասական շրջանում]] միկրոէկոնոմիկան սերտորեն կապված էր հոգեբանության հետ: Օրինակ ՝ Ադամ Սմիթը գրել է Բարոյական զգացմունքների տեսությունը, որն առաջարկել է անհատական վարքի հոգեբանական բացատրություններ, ներառյալ մտահոգությունները [[Արդարություն|արդարության]] և ազնվության վերաբերյալ <ref>{{cite journal|last1=Ashraf|first1=Nava|last2=Camerer|first2=Colin F.|last3=Loewenstein|first3=George|year=2005|title=Adam Smith, Behavioral Economist|url=http://webserver1.pugetsound.edu/facultypages/gmilam/courses/econ291/readings/ASmithBenEcon.pdf|journal=[[Journal of Economic Perspectives]]|volume=19|issue=3|pages=131–45|doi=10.1257/089533005774357897|archive-url=https://web.archive.org/web/20120417093442/http://webserver1.pugetsound.edu/facultypages/gmilam/courses/econ291/readings/ASmithBenEcon.pdf|archive-date=2012-04-17|access-date=2011-12-20|url-status=dead}}.</ref>: Ջերեմի Բենտհեմը լայնորեն անդրադարձել է  կոմունալ ծառայությունների հոգեբանական հիմքերին : Այնուհետև, [[նեոդասական տնտեսագիտության]] զարգացման ընթացքում տնտեսագետները փորձեցին վերաձևակերպել կարգապահությունը որպես բնական գիտություն ՝ վարքագիծը բխեցնելով տնտեսական գործակալների բնույթի վերաբերյալ ենթադրություններից: Նրանք մշակեցին «<nowiki/>[[հոմո տնտեսական]]<nowiki/>» հասկացությունը, որի վարքը հիմնովին ռացիոնալ էր:

Նեոդասական տնտեսագետները կատարում էին  հոգեբանական բացատրություններ. Նրանցից էին [[Ֆրենսիս Էդջվորթը]], [[Վիլֆրեդո Պարետո|Վիլֆրեդո Պարետոյի]] և [[Իրվինգ Ֆիշեր|Իրվինգ Ֆիշերի]] համար: Տնտեսական հոգեբանությունը ձևավորվեց է 20-րդ դարում ՝ [[Գաբրիել Տարդ|Գաբրիել Տարդի]]<ref>{{cite web|url=http://classiques.uqac.ca/classiques/tarde_gabriel/psycho_economique_t1/psycho_eco_t1.html|title=Psychologie économique|last=Tarde|first=G.|year=1902|language=French}}</ref> ,  [[Ջեորջ Կատոնա|Ջեորջ Կատոնայի]] <ref name="Katona20112">{{cite book|url={{google books |plainurl=y |id=jmdEywAACAAJ}}|title=The Powerful Consumer: Psychological Studies of the American Economy|last=Katona|first=George|publisher=Literary Licensing, LLC|year=2011|isbn=978-1-258-21844-7}}</ref>[[Ջեորջ Կատոնա|,]]  և [[Լասցզո Գարա|Լասցզո Գարայի]] աշխատություններում: Ակնկալվող օգտակարության և հաշվի չառնված օգտակարության  մոդելները սկսեցին ընդունվել ՝ առաջացնելով ստուգելի հիպոթեզեր անորոշության պայմաններում որոշում կայացնելու և ժամանակավոր վարկածներ առաջ քաշելու վերաբերյալ: Դիտարկված և կրկնող անոմալիաները ի վերջո մարտահրավեր նետեցին այդ վարկածներին, և հետագա քայլեր ձեռնարկվեցին Մորիս Ալլիսի կողմից, օրինակ ՝ Ալլասի պարադոքսը սահմանելիս , որպես խնդրի լուծում,  նա առաջին անգամ ներկայացրեց 1953 թ, որը հակասում է ակնկալվող օգտակարության վարկածին:

1960 -ականներին ճանաչողական հոգեբանությունը սկսեց ավելի շատ լույս սփռել ուղեղի վրա որպես ինֆորմացիա մշակող սարքի: Այս ոլորտի տնտեսագետները, ինչպիսիք էին [[Վորդ Էդվարդս]], [[Ամոս Տվերսկի|Ամոս Տվերսկին]], [[Դենիել Կահնեման|Դանիել Կահնեմանը]], սկսեցին իրենց որոշումների կայացման ճանաչողական մոդելները համեմատել ռացիոնալ վարքագծի տնտեսագիտական մոդելների հետ: Մաթեմատիկական հոգեբանությունը արտացոլում է երկարատև հետաքրքրություն փոխակերպման նախընտրելիության և օգտակարության չափելիության հարցերում{{sfn|Luce|2000}}:

=== Սահմանափակ ռացիոնալություն ===
[[Պատկեր:Herbert_simon_red_complete.jpg|ձախից|մինի|209x209փքս|[[Հերբերտ Սայմոն|Հերբերտ Սայմոն,]] [[Նոբելյան մրցանակ|Նոբելյան մրցանակի]] դափնեկիր՝ տնտեսական կազմակերպություններում որոշումների ընդունման պրոցեսների վերաբերյալ նորարարական հետազոտությունների համար ([[1978]]):]]
Սահմանափակված ռացիոնալությունը այն գաղափարն է, որ երբ անհատները որոշում են կայացնում, նրանց ռացիոնալությունը սահմանափակվում է որոշման խնդրի ենթարկվելիությամբ, նրանց ճանաչողական սահմանափակումներով և մատչելի ժամանակով<ref name="bounded_rationality_1999">{{cite book|url={{google books |plainurl=y |id=dVMq5UoYS3YC}}|title=Bounded Rationality: The Adaptive Toolbox|last1=Gigerenzer|first1=Gerd|last2=Selten|first2=Reinhard|publisher=MIT Press|year=2002|isbn=978-0-262-57164-7}}</ref>: Որոշում կայացնողներն այս տեսանկյունից հանդես են գալիս որպես բավարարողներ, որոնում են ոչ թե օպտիմալ, այլ բավարար լուծում: [[Հերբերտ Սիմոն|Հերբերտ Ա. Սիմոնը]] առաջարկել է սահմանափակված ռացիոնալությունը ՝ որպես այլընտրանքային հիմք որոշումների կայացման մաթեմատիկական մոդելավորման համար: Այն լրացնում է «ռացիոնալությունը որպես օպտիմիզացիա», որը դիտարկում է որոշման կայացումը որպես  օպտիմալ ընտրություն գտնելու լիովին ռացիոնալ գործընթաց ՝ հաշվի առնելով առկա տեղեկատվությունը: Սիմոնը օգտագործեց մի զույգ մկրատի անալոգիա, որտեղ մի սայրը ներկայացնում է մարդու ճանաչողական սահմանափակումները, իսկ մյուսը ՝ «շրջակա միջավայրի կառուցվածքները» ՝ պատկերելով, թե ինչպես են մտքերը փոխհատուցում սահմանափակ ռեսուրսները ՝ օգտագործելով շրջակա միջավայրում հայտնի կառուցվածքային օրինաչափությունները<ref name="bounded_rationality_1999" />:

Սահմանափակված ռացիոնալությունը ենթադրում է այն միտքը, որ մարդիկ ընդունում են դյուրանցումներ, որոնք կարող են հանգեցնել ենթաօրգանական որոշումների կայացման: Վարքագծի տնտեսագետները զբաղվում են որոշումների դյուրանցումների քարտեզագրմամբ, որոնք գործակալներն օգտագործում են ՝ օգնելու բարձրացնել մարդու որոշումների կայացման արդյունավետությունը: Այս գաղափարի հեղինակները  [[Քասս Սանստեյն]]<nowiki/>ը և [[Ռիչարդ Թեյլեր|Ռիչարդ Թեյլերի Նուդջն էին]]<ref name="nudge">{{cite book|title=Nudge: Improving Decisions about Health, Wealth, and Happiness|title-link=Nudge (book)|date=April 8, 2008|publisher=Yale University Press|isbn=978-0-14-311526-7|oclc=791403664|authors=Thaler, Richard H., Sunstein, Cass R.}}</ref><ref>{{cite book|title=Choice Architecture|date=April 2, 2010|doi=10.2139/ssrn.1583509|ssrn=1583509|authors=Thaler, Richard H., Sunstein, Cass R. and Balz, John P.}}</ref>  : Սանստեյնը  և Թեյլերը խորհուրդ էին տալիս, որ ընտրության ճարտարապետները փոփոխվեն ՝ հաշվի առնելով մարդկային ազդակների սահմանային ողջամտությունը:Սանստեյնի  և Թեյլերի կողմից լայնորեն վկայակոչված առաջարկը հորդորում էր, որ ավելի առողջ սնունդ տեղադրվի տեսանելի մակարդակում, որպեսզի ավելացվի հավանականությունը, որ մարդը կատարի այդ ընտրությունը, ավելի քիչ առողջ տարբերակի փոխարեն: Նուդջի որոշ քննադատներ հարձակման են ենթարկել այդ միտքը, պնդելով, որ ընտրության ճարտարապետությունը փոփոխելը կհանգեցնի նրան, որ մարդիկ կդառնան ավելի վատ որոշում կայացնողներ<ref>{{cite web|url=http://www.libertylawsite.org/liberty-forum/free-to-err-behavioral-law-and-economics-and-its-implications-for-liberty/|title=Free to Err?: Behavioral Law and Economics and its Implications for Liberty|last1=Wright|first1=Joshua|last2=Ginsberg|first2=Douglas|date=February 16, 2012|work=Library of Law & Liberty}}</ref><ref>{{cite book|url={{google books |plainurl=y |id=jEWplxVkEEEC}}|title=Going to Extremes: How Like Minds Unite and Divide|last1=Sunstein|first1=Cass|date=2009|publisher=Oxford University Press|isbn=9780199793143}}</ref>:

=== Հեռանկարային տեսություն ===
[[Պատկեր:Daniel_KAHNEMAN.jpg|մինի|179x179փքս|Դանիել Կահնեման,արժանացել է [[Նոբելյան մրցանակ|Նոբելյան մրցանակի]] վարքագծային տնտեսագիտության ոլորտում իր աշխատանքների համար, հատկապես անորոշության պայմաններում որոշումների կայացման և դատողության վերաբերյալ ([[2002]])։ ]]
1979 թ.-ին Կահնեմանը և Տվերսկինն հրատարակեցին Հեռանկարային տեսությունը.  ռիսկային պայմաններում կայացված որոշման վերլուծթյուն, որն օգտագործում էր ճանաչողական հոգեբանությունը `բացատրելու համար տնտեսական որոշումների կայացման տարաբնույթ տարաձայնությունները նեոդասական տեսությունից:{{sfn|Kahneman|Diener|2003}} Հեռանկարային տեսությունը ունի 2 փուլ. խմբագրման փուլ և էվոլուցիոն փուլ:

Խմբագրման փուլում ռիսկային իրավիճակները պարզեցվում են ՝ օգտագործելով զանազան [[Էվրիստիկա|էվրիստիկական]] միջոցներ: Գնահատման փուլում ռիսկային այլընտրանքները գնահատվում են ՝ օգտագործելով տարբեր հոգեբանական սկզբունքներ, որոնք ներառում են.

* Հղման կախվածություն. արդյունքները գնահատելիս որոշում կայացնողը համարում է «հղման մակարդակ»: Արդյունքներն այնուհետև համեմատվում են հղման կետի հետ և դասակարգվում են որպես «շահույթ», եթե ավելի մեծ է, քան հղման կետը և «կորուստները», եթե ավելի քիչ են, քան հղման կետը:
* Կորուստի շրջանցում. կորուստները շրջանցում են ավելին, քան համարվում են համարժեք շահույթ: 1992թ.-ին լույս տեսած իրենց ամսագրում Կահնեմանը և Տվերսկին գտել են, որ կորուստի շրջանցման միջին գործակիցը կազմում է մոտ 2.25, այսինքն ՝ կորուստները վնասում են մոտ 2.25 անգամ ավելին, քան համարժեք շահույթների փոխհատուցումը:

Ոչ գծային հավանականության կշիռ. Որոշում կայացնողները ծանրաբեռնում են փոքր հավանականությունները և թեթևացնում ծանր հավանականությունները, ինչը բարձրացնում է հակադարձ Ս – ի հավանականության կշռման գործառույթը:

* Ձեռքբերումների և վնասների նկատմամբ զգայունության նվազում. երբ շահույթի և կորուստների չափը աճում է բացարձակ արժեքի նկատմամբ, նվազում է սահմանային ազդեցությունը որոշումների կայացման օգտակարության կամ բավարարման վրա:

Հեռանկարային տեսությունը կարող է բացատրել այն ամենը, ինչը կարող են բացատրել որոշում կայացնելու երկու հիմնական տեսությունները `ակնկալվող օգտակարության տեսությունը և կախվածության աստիճանի օգտակարության տեսությունը: Ավելին, հեռանկարային տեսությունը օգտագործվել է երևույթները բացատրելու համար, որոնք բացատրելիս որոշումների գոյություն ունեցող  տեսությունները մեծ դժվարությունների են հանդիպում: Դրանք ներառում են աշխատուժի հետադարձ ճկումից թեքում, գների ասիմետրիկ  առաձգականություն, հարկերից խուսափում, բաժնետոմսերի գների և սպառման համախմբում:

1992թ.-ին, «Ռիսկի և անորոշության մատյանում», Կահնեմանը և Տվերսկին տվեցին հեռանկարային տեսության վերանայված հաշվարկ, որը նրանք անվանում էին կուտակային հեռանկարների տեսություն: Նոր տեսությունը վերացրեց հեռանկարային տեսության մեջ խմբագրման փուլը և կենտրոնացավ հենց գնահատման փուլի վրա<ref name="TverskyKahneman1992">{{cite journal|last1=Tversky|first1=Amos|last2=Kahneman|first2=Daniel|year=1992|title=Advances in Prospect Theory: Cumulative Representation of Uncertaintly|journal=Journal of Risk and Uncertainty|volume=5|issue=4|pages=297–323|doi=10.1007/BF00122574|issn=0895-5646}}[https://link.springer.com/article/10.1007/BF00122574 Abstract.]</ref>:Դրա հիմնական առանձնահատկությունն այն էր, որ այն թույլ էր տալիս ոչ գծային հավանականության կշռում կուտակային եղանակով, ինչն ի սկզբանե առաջարկվում էր Ջոն Քյուգգինի աստիճանական կախվածության օգտակարության տեսության մեջ: 

Հոգեբանական հատկություններ, ինչպիսիք են գերկապվածությունը, կանխատեսման կողմնակալությունը և սահմանափակ ուշադրության հետևանքները, այժմ տեսության մաս են կազմում: Այլ զարգաց��ւմներից են  Չիկագոյի համալսարանում անցկացվող գիտաժողովը{{sfn|Hogarth|Reder|1987}} a, Տնտեսագիտության եռամսյակային հանդեսի վարքագծային տնտեսագիտության հրատարակությունը (ի հիշատակ Ամոսի Տվերսկու),  Կահնեմանի 2002թ.-ի Նոբելյան մրցանակը  հոգեբանական հետազոտությունից բխեցված  տնտեսագիտական պատկերացումներ ներկայացնելու համար, մասնավորապես  անորոշության պայմաններում մարդկային դատողությունների և որոշումների կայացման վերաբերյալ<ref name="kahneman">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/lists/2002.html|title=Nobel Laureates 2002|publisher=Nobelprize.org|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080410071445/http://nobelprize.org/nobel_prizes/lists/2002.html|archivedate=10 April 2008|accessdate=2008-04-25|url-status=live}}</ref>:

=== Միջանկյալ ընտրություն ===
[[Պատկեր:David_laibson_2007.jpg|ձախից|մինի|142x142փքս|[[Դեյվիդ Լեյբսոն,]] Հարվարդի համալսարանի տնտեսագիտության պրոֆեսոր]]
Վարքագծային տնտեսագիտությունը կիրառվել միջանկյալ ընտրության համար, որը սահմանվում է որպես որոշում կայացումը և նման որոշման հետևանքներն ունենալը այլ ժամանակահատվածում: Միջանկյալ ընտրության վարքագիծը հիմնականում անկայուն է, ինչպես օրինակ է բերվում [[Ջորջ Էյնսլիի]] հիպերբոլիկ արժեզրկմամբ, և այնուհետև մշակվել է [[Դեյվիդ Լեյբսոն|Դեյվիդ Լեյբսոնի]], Թեդ Օ'Դոնոգուի և Մեթյու Ռաբինի կողմից:

Հիպերբոլիկ արժեզրկումը նկարագրում է մոտ ապագայում արժեզրկման արդյունքների միտումը ավելին, քան առաջիկայում գրանցված արդյունքները: Արժեզրկման այս օրինաչափությունը դինամիկորեն անկայուն է (կամ ժամանակին հակասող) և, հետևաբար, հակասում է ռացիոնալ ընտրության հիմնական մոդելներին, քանի որ ժամանակի t- ի և t + 1-ի միջև արժեզրկման փոխարժեքը ցածր կլինի t-1- ի ժամանակ, երբ t-ն  մոտ ապագայում է, բայց բարձր այն ժամանակ, երբ t- ն  ներկա է , իսկ ժամանակը t + 1-ը մոտ ապագա է:

Այս օրինաչափությունը կարելի է բացատրել նաև ենթահավելումների արժեզրկման մոդելների միջոցով, որոնք տարբերակում են արժեզրկման հետաձգումն ու ընդմիջումը: Մարդիկ ավելի քիչ համբերատար են ավելի կարճ ժամանակահատվածների համար `անկախ այն բանից, թե երբ են դրանք տեղի  ունենում:
<br />

=== Հետազոտության այլ ոլորտներ ===
Վարքագծային տնտեսագիտության մյուս ճյուղերը հարստացնում են օգտակարության գործառույթի մոդելը `առանց նախապատվությունների անհամապատասխանության նշելու: Էռնստ Ֆերը, Արմին Ֆոլկը և Ռաբինը ուսումնասիրում էին արդարությունը, անհավասարության շրջադարձը և փոխադարձ ալտրուիզմը ՝ թուլացնելով կատարյալ եսասիրության նեոդասական ենթադրությունը:  Այս աշխատանքը հատկապես կիրառելի է աշխատավարձի սահմանման համար: Գնեզիի և Ռուստիչինիի ներքին բնույթի մղումը և Ակերլոֆի և Կրանթոնի «ինքնությունը»  ենթադրում են, որ ազդակները օգտակար պայմաններ են ստանում անձնական և սոցիալական նորմերի ընդունումից, բացի պայմանական սպասվող օգտակար ծառայություններից: Ըստ Ագարվալի՝ բանական հավասարակշռությունից վարքային շեղումներից բացի, շուկաները, ամենայն հավանականությամբ, տառապում են նաև հետաձգված պատասխաններից, որոնման ծախսերից, համայնքների արտաքին մասերից և այլ շփումներից, ինչը դժվարացնում է շուկայավարման վարքագծում վարքագծային էֆեկտները տարանջատելը<ref>{{cite journal|last1=Aggarwal|first1=Raj|date=2014|title=Animal Spirits in Financial Economics: A Review of Deviations from Economic Rationality|journal=International Review of Financial Analysis|volume=32|issue=1|pages=179–87|doi=10.1016/j.irfa.2013.07.018}}</ref>:

Պայմանականորեն սպասվող օգտակարությունը պատճառաբանության մի  ձև է, երբ անհատը վերահսկողության պատրանք ունի, և հաշվարկում է արտաքին իրադարձությունների հավանականությունները, հետևաբար նաև դրանց օգտակարությունը ՝ որպես իրենց գործողությունների գործառույթ, նույնիսկ այն դեպքում, երբ նրանք չունեն  այդ արտաքին իրադարձությունների վրա ներազդման ունակություն<ref>{{cite journal|author=Grafstein R|year=1995|title=Rationality as Conditional Expected Utility Maximization|journal=Political Psychology|volume=16|issue=1|pages=63–80|doi=10.2307/3791450|jstor=3791450}}</ref><ref>{{cite journal|author=Shafir E, Tversky A|year=1992|title=Thinking through uncertainty: nonconsequential reasoning and choice|journal=Cognitive Psychology|volume=24|issue=4|pages=449–74|doi=10.1016/0010-0285(92)90015-T|pmid=1473331}}</ref>:

Վարքագծային տնտեսագիտությունը հասարակության շրջանում լայն տարածում ստացավ  այնպիսի գրքերի հաջողությամբ, ինչպիսին է Դան Արիելի «Կանխատեսելիորեն իռացիոնալ» -ը: Կարգապահության մասնագետները ուսումնասիրել են քվազի-հասարակական քաղաքականության թեմաները, ինչպիսիք են լայնաշերտ քարտեզագրումը<ref name="twsA2faa4">{{cite web|url=http://www.telco2.net/blog/2010/03/us_national_broadband_plan_qui.html|title=US National Broadband Plan: good in theory|date=March 17, 2010|publisher=Telco 2.0|accessdate=2010-09-23|quote=... Sara Wedeman's awful experience with this is instructive....}}</ref><ref name="twsA2xx">{{cite news|first1=Gordon|last1=Cook|first2=Sara|last2=Wedeman|title=Connectivity, the Five Freedoms, and Prosperity|publisher=Community Broadband Networks|date=July 1, 2009|url=http://www.muninetworks.org/reports/cook-report-broadband-mapping-connectivity-five-freedoms-and-prosperity|accessdate=2010-09-23}}</ref>:

Վարքագծային տնտեսագիտության կիրառությունը ընդգրկում է սպառողի կողմից որոշումների կայացման գործընթացների մոդելավորումը, արհեստական ինտելեկտը և մեքենայական ուսուցումը: 
<br />

=== Բնական փորձեր ===
Կենսաբանական տեսանկյունից, մարդկային վարքագիծն ըստ էության նույնն է ճգնաժամերի ժամանակ, որոնք ուղեկցվում են ֆոնդային բորսայի անկումներով,երբ բաժնետոմսերի գները գերազանցում են պատմական մաքսիմումները:  Այդ ժամանակահատվածում շուկայի մասնակիցների մեծ մասը իրենց համար նոր բան է տեսնում, և դա անխուսափելիորեն նրանց մեջ սթրեսային արձագանք է առաջացնում, որը համապատասխանաբար հանգեցնում է  դրդապատճառների և մղումների   փոփոխությունների: ա մի օրինակ է, երբ տնտեսագիտության և ֆինանսների վրա ազդող վարքագիծը կարելի է դիտարկել և փոփոխականորեն հակադրվել ՝ օգտագործելով վարքագծային տնտեսագիտություն:

Վարքագծային տնտեսագիտության օգտակարությունը տարածվում է ֆոնդային բորսաների նման միջավայրերում: Եսասիրական բանականությունը, «մեծահասակների վարքագիծը» և այլն, կարող են նույնացվել քրեական (թաքնված) գործողությունների շրջանակներում, և տարբեր տեսակների օրինական թերությունները և անտեսումը կարող են նկատվել և հայտնաբերվել:  Անուղղակի հետևանքների (կամ դրա բացակայության) իրազեկությունը, գոնե տարբեր փորձարարական մոդելների և մեթոդների ներուժի դեպքում նույնպես, կարող է օգտագործվել. վարքագծային տնտեսագիտության պոտենցիալ օգտագործումները լայն են, բայց դրա հուսալիությունը ենթակա է ուսումնասիրության: Նորության, որպես սթրեսորի, դերի թերագնահատումը շուկայի ուսումնասիրության ներկայիս մոտեցումների առաջնային թերությունն է: Անհրաժեշտ է հաշվի առնել մարդու վարքի կենսաբանորեն որոշված շեշտադրումները ամենօրյա ցածր սթրեսային պայմաններում և  ի պատասխան սթրեսներինresponse <ref name="Sarapultsev, A. 2014">{{cite journal|last1=Sarapultsev|first1=A.|last2=Sarapultsev|first2=P.|year=2014|title=Novelty, Stress, and Biological Roots in Human Market Behavior|journal=Behavioral Sciences|volume=4|issue=1|pages=53–69|doi=10.3390/bs4010053|pmc=4219248|pmid=25379268}}</ref>: Փորձարարական մեթոդների սահմանափակումները (օրինակ ՝ պատահականության ստուգման փորձարկումներ) և դրանց օգտագործումը տնտեսագիտության մեջ հայտնի կերպով վերլուծվել է Անգուս Դայթոնի կողմից<ref>{{cite web|url=https://foreignpolicy.com/2015/10/12/why-angus-deaton-deserved-the-nobel-prize-in-economics/|title=Why Angus Deaton Deserved the Nobel Prize in Economics|last1=Blattman|first1=Christopher|website=Foreign Policy|accessdate=18 February 2020}}</ref>:


== '''Քննադատություն''' ==
Վարքագծային տնտեսագիտության քննադատությունները, որպես կանոն, շեշտում են տնտեսական ազդակների ռացիոնալությունը<ref>{{cite journal|last1=Myagkov|last2=Plott|year=1997|title=Exchange Economies and Loss Exposure: Experiments Exploring Prospect Theory and Competitive Equilibria in Market Environments|url=http://authors.library.caltech.edu/43961/1/exchange%20economies%20and%20loss%20exposure.pdf}}</ref>: Հիմնարար քննադատություն է տրվում [[Մայալեհ]]<nowiki/>ի կողմից (2019), որը պնդում է, որ վարքագծային որևէ հետազոտություն չի կարող հիմնել տնտեսական տեսություն:  Այս հիմնավորումը ամրապնդող օրինակները պարունակում են վարքագծային տնտեսագիտության այնպիսի հիմնասյուներ, ինչպիսիք են բավարարող վարքագիծը կամ հեռանկարային տեսությունը, որոնք բախվում են համապատասխանաբար օգտակարության նեոդասական կողմնորոշմանը և սվասվող օգտակարության տեսությանը: Հեղինակը ցույց է տալիս, որ վարքագծային գտածոները հազիվ թե ընդհանրացվեն, և որ դրանք չեն հերքում ռացիոնալ վարքի հետ կապված բնորոշ  հիմնական աքսիոմները<ref>{{cite journal|last1=Maialeh|first1=Robin|date=2019|title=Generalization of results and neoclassical rationality: unresolved controversies of behavioural economics methodology|journal=Quality & Quantity|volume=53|issue=4|pages=1743–1761|doi=10.1007/s11135-019-00837-1}}</ref>:

Մյուսները նշում են, որ ճանաչողական տեսությունները, ինչպիսիք են հեռանկարային տեսությունը, որոշումներ կայացնելու, ոչ ընդհանրացված տնտեսական պահվածքի մոդելներ են, և կիրառելի են միայն փորձի  կամ հարցման մասնակիցներին փորձաքննության ներկայացրած մեկանգամյա  խնդիրների որոշման դեպքում:Մյուսները պնդում են, որ որոշումների կայացման մոդելները, ինչպիսիք են ընդունակության էֆեկտի տեսությունը, որոնք լայնորեն ընդունվել են վարքագծային տնտեսագետներ, կարող են սխալ ձևակերպվել ՝ որպես փորձարարական նախագծման թույլ պրակտիկայի հետևանք, որոնք պատշաճ կերպով չեն վերահսկում առարկայական սխալ ընկալումներ<ref>{{Cite journal|last1=Klass|first1=Greg|last2=Zeiler|first2=Kathryn|author2-link=Kathryn Zeiler|date=2013-01-01|title=Against Endowment Theory: Experimental Economics and Legal Scholarship|url=https://scholarship.law.bu.edu/faculty_scholarship/199|journal=UCLA Law Review|volume=61|issue=1|pages=2}}</ref><ref>{{Cite journal|last=[[Kathryn Zeiler|Zeiler]]|first=Kathryn|date=2011-01-01|title=The Willingness to Pay-Willingness to Accept Gap, the 'Endowment Effect,' Subject Misconceptions, and Experimental Procedures for Eliciting Valuations: Reply|url=https://scholarship.law.bu.edu/faculty_scholarship/521|journal=American Economic Review|volume=101|issue=2|pages=1012–1028|doi=10.1257/aer.101.2.1012}}</ref><ref>{{Cite journal|last=[[Kathryn Zeiler|Zeiler]]|first=Kathryn|date=2005-01-01|title=The Willingness to Pay-Willingness to Accept Gap, the 'Endowment Effect,' Subject Misconceptions, and Experimental Procedures for Eliciting Valuations|url=https://scholarship.law.bu.edu/faculty_scholarship/781|journal=American Economic Review|volume=95|issue=3|pages=530–545|doi=10.1257/0002828054201387}}</ref>:

Հատկանշական մտահոգությունն այն է, որ չնայած հռետորաբանության մեծ քանակությանը, վարքագծի ոչ մի միասնական տեսություն դեռևս ներդրված չէ. Վարքագծային տնտեսագետները չեն առաջարկել միասնական տեսություն:

Դեյվիդ Գալը պնդում է, որ այս հարցերից շատերը բխում  այն հանգամանքից, որ վարքագծային տնտեսագետները  ավելի  մտահոգված են հասկանալո��, թե ինչպես է վարքը շեղվում ստանդարտ տնտեսական մոդելներից, քան թե ինչու են մարդիկ վարվում այս կամ կերպ: Դեյվիդ Գալը պնդում է, որ այս հարցերից շատերը բխում են վարքագծային տնտեսագիտությունից, որը չափազանց մտահոգված է հասկանալու, թե ինչպես է վարքը շեղվում ստանդարտ տնտեսական մոդելներից, այլ ոչ թե հասկանալու, թե ինչու են մարդիկ վարվում իրենց գործելակերպով: Հասկանալը, թե ինչու է վարքագիծը առաջանում, անհրաժեշտ է ընդհանրացվող գիտելիքների ստեղծման համար, գիտության նպատակը: Նա վարքագծի տնտեսագիտությունը անվանել է որպես «շուկայավարման հաղթանակ» և մասնավորապես նշել է կորուստների շրջանցման օրինակը<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2018/10/06/opinion/sunday/behavioral-economics.html|title=Opinion {{!}} Why Is Behavioral Economics So Popular?|access-date=2018-11-16|language=en}}</ref>:

Ավանդական տնտեսագետները թերահավատորեն են վերաբերվում փորձնական և հետազոտության վրա հիմնված մեթոդներին, որոնք վարքագծային տնտեսագիտությունը լայնորեն օգտագործում է: Տնտեսագետները, որպես կանոն, ստորադասում են հարցումների ընթացքում բացահայտված նախապատվությունները ամրագրված նախապատվություններց: Փորձերն ու հետազոտությունները ռիսկային են համակարգային կողմնակալության, ռազմավարական վարքի և խթանիչ համատեղելիության բացակայության տեսանկյունից: Որոշ հետազոտողներ նշում են, որ վարքագծային տնտեսագետների կողմից անցկացված փորձերի մասնակիցները բավարար չափով ներկայացուցչական չեն և նման փորձերի հիման վրա լայն եզրակացություններ անելը անհնար է: Ուսումնասիրության մասնակիցներին նկարագրելու համար շրջանառության մեջ էր դրվել հապավում  ՝ (WEIRD) որպես մարդիք , ովքեր գալիս են արևմտյան, կրթված, արդյունաբերական, հարուստ և ժողովրդավարական հասարակություններից:<br />

== Հղումներ ==

* {{cite journal|last=Ainslie|first=G.|year=1975|title=Specious Reward: A Behavioral /Theory of Impulsiveness and Impulse Control|journal=Psychological Bulletin|volume=82|issue=4|pages=463–96|doi=10.1037/h0076860|pmid=1099599|ref=none|s2cid=10279574}}
* {{cite journal|last1=Barberis|first1=N.|authorlink=Nicholas Barberis|last2=Shleifer|first2=A.|authorlink2=Andrei Shleifer|last3=Vishny|first3=R.|year=1998|title=A Model of Investor Sentiment|url=http://jfe.rochester.edu/|journal=Journal of Financial Economics|volume=49|issue=3|pages=307–43|doi=10.1016/S0304-405X(98)00027-0|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080420095719/http://jfe.rochester.edu/|archivedate=20 April 2008|accessdate=2008-04-25|ref=none|url-status=live}}
* {{cite journal|last1=Becker|first1=Gary S.|year=1968|title=Crime and Punishment: An Economic Approach|url=http://www.nber.org/chapters/c3625.pdf|journal=The Journal of Political Economy|volume=76|issue=2|pages=169–217|doi=10.1086/259394|authorlink1=Gary Becker}}
* {{cite journal|last1=Benartzi|first1=Shlomo|last2=Thaler|first2=Richard H.|authorlink2=Richard Thaler|year=1995|title=Myopic Loss Aversion and the Equity Premium Puzzle|url=http://www.nber.org/papers/w4369.pdf|journal=The Quarterly Journal of Economics|volume=110|issue=1|pages=73–92|doi=10.2307/2118511|jstor=2118511|ref=harv}}
* {{cite journal|last=Cunningham|first=Lawrence A.|year=2002|title=Behavioral Finance and Investor Governance|journal=Washington & Lee Law Review|volume=59|page=767|doi=10.2139/ssrn.255778|issn=1942-6658}}
* {{cite journal|last1=Daniel|first1=K.|last2=Hirshleifer|first2=D.|authorlink2=David Hirshleifer|last3=Subrahmanyam|first3=A.|year=1998|title=Investor Psychology and Security Market Under- and Overreactions|url=https://deepblue.lib.umich.edu/bitstream/2027.42/73431/1/0022-1082.00077.pdf|journal=Journal of Finance|volume=53|issue=6|pages=1839–85|doi=10.1111/0022-1082.00077|ref=none|hdl=2027.42/73431}}
* {{cite book|url={{google books |plainurl=y |id=1-SVhlC9mVoC}}|title=Behavioral Economics and Its Applications|last1=Diamond|first1=Peter|last2=Vartiainen|first2=Hannu|publisher=Princeton University Press|year=2012|isbn=978-1-4008-2914-9|author-link1=Peter A. Diamond}}
* {{cite book|url={{google books |plainurl=y |id=9I2voAEACAAJ}}|title=The New Palgrave: A Dictionary of Economics|publisher=Macmillan|year=1988|isbn=978-0-935859-10-2|editor-last1=Eatwell|editor-first1=John|ref=Palgrave|editor-last2=Milgate|editor-first2=Murray|editor-last3=Newman|editor-first3=Peter}}
** {{cite encyclopedia|last=Augier|first=Mie|url=http://www.dictionaryofeconomics.com/article?id=pde2008_S000455&q=behavioural&topicid=&result_number=8|title=Simon, Herbert A. (1916–2001)}}
** {{cite encyclopedia|last1=Bernheim|first1=B. Douglas|first2=Antonio|last2=Rangel|url=http://www.dictionaryofeconomics.com/article?id=pde2008_B000331&q=public%20&topicid=&result_number=3|title=Behavioral public economics}}
** {{cite encyclopedia|last1=Bloomfield|first1=Robert|url=http://www.dictionaryofeconomics.com/article?id=pde2008_B000339&q=Behavioral%20economics%20&topicid=&result_number=5|title=Behavioral finance}}
** {{cite encyclopedia|last=Simon|first=Herbert A|url=http://www.dictionaryofeconomics.com/article?id=pde2008_B000176&q=behavioural%20economics&topicid=&result_number=4|title=Rationality, bounded}}
* {{cite journal|last1=Genesove|first1=David|last2=Mayer|first2=Christopher|date=March 2001|title=Loss Aversion and Seller Behavior: Evidence from the Housing Market|url=http://www.nber.org/papers/w8143.pdf|journal=Quarterly Journal of Economics|volume=116|issue=4|pages=1233–1260|doi=10.1162/003355301753265561|ref=none}}
* {{cite encyclopedia|first1=S.|last1=Mullainathan|authorlink1=Sendhil Mullainathan|authorlink2=Richard Thaler|last2=Thaler|first2=R. H.|year=2001|chapter=Behavioral Economics|encyclopedia=[[International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences]]|pages=1094–1100|doi=10.1016/B0-08-043076-7/02247-6|isbn=9780080430768}}
* {{Cite book|title=Reconsidering Identity Economics|last=Garai|first=Laszlo|date=2016-12-01|publisher=Palgrave Macmillan US|isbn=9781137525604|location=New York|pages=35–40|language=en|chapter=Identity Economics: "An Alternative Economic Psychology"|doi=10.1057/978-1-137-52561-1_3|authorlink=Garai Laszlo}}
* {{Cite web|url=http://papers.ssrn.com|title=Behavioural Economics and Labour Law|last=McGaughey|first=E.|year=2014|ssrn=2435111|access-date=2018-06-02|number=LSE Legal Studies Working Paper No. 20/2014}}
* {{cite book|url=http://www.bfpb.ch|title=Behavioural Finance for Private Banking|last=Hens|first=Thorsten|author2=Bachmann, Kremena|publisher=Wiley Finance Series|year=2008|isbn=978-0-470-77999-6}}
* {{cite book|url=https://archive.org/details/rationalchoice|title=Rational Choice: The Contrast between Economics and Psychology|last1=Hogarth|first1=R. M.|last2=Reder|first2=M. W.|publisher=University of Chicago Press|year=1987|isbn=978-0-226-34857-5|location=Chicago|ref=harv|url-access=registration}}
* {{cite journal|last1=Kahneman|first1=Daniel|last2=Tversky|first2=Amos|authorlink2=Amos Tversky|year=1979|title=Prospect Theory: An Analysis of Decision under Risk|journal=Econometrica|volume=47|issue=2|pages=263–91|doi=10.2307/1914185|jstor=1914185|ref=none|authorlink1=Daniel Kahneman|citeseerx=10.1.1.407.1910}}
* {{cite book|title=Well-being: the foundations of hedonic psychology|last1=Kahneman|first1=Daniel|last2=Diener|first2=Ed|publisher=[[Russell Sage Foundation]]|year=2003|ref=harv|authorlink=Daniel Kahneman}}
* {{cite book|title=Technical Analysis: The Complete Resource for Financial Market Technicians|last1=Kirkpatrick|first1=Charles D.|last2=Dahlquist|first2=Julie R.|publisher=Financial Times Press|year=2007|isbn=978-0-13-153113-0|location=Upper Saddle River, NJ|ref=harv}}
* {{cite book|url={{google books |plainurl=y |id=HlKBaiCpSxYC|age=7}}|title=Private Truths, Public Lies: The Social Consequences of Preference Falsification|last=Kuran|first=Timur|publisher=Harvard University Press|year=1997|isbn=978-0-674-70758-0|pages=7–|authorlink=Timur Kuran}} [http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?isbn=9780674707580 Description]
* {{cite book|title=Utility of Gains and Losses: Measurement-theoretical and Experimental Approaches|last=Luce|first=R Duncan|publisher=Lawrence Erlbaum Publishers|year=2000|isbn=978-0-8058-3460-4|location=Mahwah, New Jersey|ref=harv|authorlink=R. Duncan Luce}}
* {{cite book|url={{google books |plainurl=y |id=wAK_aKs3EPoC}}|title=Handbook of Experimental Economics Results|last1=Plott|first1=Charles R.|last2=Smith|first2=Vernon L.|publisher=Elsevier|year=2008|volume=1|ref=none|authorlink1=Charles R. Plott|editor-link2=Vernon L. Smith}} Chapter-preview [http://www.sciencedirect.com/science?_ob=PublicationURL&_hubEid=1-s2.0-S1574072207X00015&_cid=277334&_pubType=HS&_auth=y&_acct=C000228598&_version=1&_urlVersion=0&_userid=10&md5=49f8b6d5e3024eac39ed5fad351fe568 links].
* {{cite journal|last=Rabin|first=Matthew|authorlink=Matthew Rabin|year=1998|title=Psychology and Economics|url=http://pages.towson.edu/jpomy/behavioralecon/PsychologyandEconomicsRabin98JEL.pdf|journal=Journal of Economic Literature|volume=36|issue=1|pages=11–46|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110927133547/http://pages.towson.edu/jpomy/behavioralecon/PsychologyandEconomicsRabin98JEL.pdf|archivedate=September 27, 2011|ref=harv|url-status=dead}}
<references responsive="" />
Այս էջում օգտագործված կաղապարները.
Վերադարձ դեպի Մասնակից:Օնիկ Եղիազարյան/Ավազարկղ։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Մասնակից:Օնիկ_Եղիազարյան/Ավազարկղ» էջից