Դիտել Մասնակից:Միլենա Հովսեփյան 77/Ավազարկղ էջի աղբյուրը

Ձեզ չի թույլատրվում խմբագրել այս էջը հետևյալ պատճառով.
Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.
The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Start of block: 08:48, 2 Հուլիսի 2024
Expiry of block: 08:48, 2 Հուլիսի 2025
Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.
Please include all above details in any queries you make. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.
Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.
Դուք կարող եք դիտել և պատճենել այս էջի ելատեքստը.
<!--Please only use A.D./B.C. dates for this article.-->
'''Հին հունական գրականությունը''' գրվել է [[Հին հունարեն|հին հունարենով]] վաղ ժամանակների տեքստերից մինչև [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդական կայսրության]] ժամանակաշրջանը։ Հին հունական գրականության ամենավաղ շրջանի պահպանված աշխատությունները, որոնք թվագրվում են վաղ [[Արխաիկ Հունաստան|արխաիկ դարաշրջանով]], երկու էպիկական պոեմներն են՝ [[Իլիական|«Իլիական»]]-ը և [[Ոդիսական|«Ոդիսական»]]-ը, որոնք այսօր իդեալականացված արխաիկ անցյալի մասն են, և ենթադրաբար, որոշակի կապ ունեն [[Միկենյան դարաշրջան|Միկենյան դարաշրջանի]] հետ։ Այս երկու էպիկական պոեմները [[Հոմերոսյան հիմներ|Հոմերոսյան հիմների]] և [[Հեսիոդոս|Հեսիոդոսի]] [[«Թեոգոնիա»]] և [[Աշխատանք և օրեր|«Աշխատանք և օրեր»]] պոեմների հետ միասին կազմում էին Հունական գրական ավանդույթի հիմնարար մասը, որոնք շարունակվելու էին [[Դասական Հունաստան|դասական]], [[Հելլենիստական դարաշրջան|հելլենիստական]] և [[Հռոմեական կայսրություն|հռոմեական]] ժամանակաշրջանում։
[[File:Houghton MS Gr 20 - Theogeny, 10.jpg|thumb|[[Հեսիոդոս|Հեսիոդոսի]]՝ [[Աշխատանք և օրեր|«Աշխատանք և օրեր»]] պոեմի սկզբնամասի հունարեն ձեռագիրը]]
Քնարերգու բանաստեղծներ [[Սապփո|Սապփոն]], [[Ալքայոս|Ալքայոսը]] և [[Պինդարոս|Պինդարոսն]] ազդեցիկ դեր ունեին հունական բանաստեղծական ավանդույթի զարգացման մեջ վաղ շրջանում։ [[Էսքիլես|Էսքիլեսը]] հունական ողբերգության ամենավաղ դրամատուրգն է, որի պիեսներն ամբողջությամբ պահպանվել են։ [[Սոֆոկլես|Սոֆոկլեսը]] հայտնի է [[Էդիպուս արքա|Էդիպուսի]] մասին իր ողբերգություններով, հատկապես [[Էդիպուս արքա|«Էդիպուս արքա»]]-ն և [[Անտիգոնե (ողբերգություն)|«Անտիգոնե»]]-ն։ [[Եվրիպիդես|Եվրիպիդեսը]] հայտնի է իր պիեսներով, որոնք հաճախ անցնում էին ողբերգական ժանրի սահմանները։ Կատակերգու-դրամատուրգ [[Արիստոփանես|Արիստոփանեսը]] գրում էր հին կատակերգության ժանրով, մինչդեռ հետագայում դրամատուրգ [[Մենանդրոս|Մենանդրոսը]] նոր կատակերգության նախաձեռնողն էր։ Պատմաբաններ [[Հերոդոտոս|Հերոդոտոս Հալիկառնասցին]] և [[Թուկիդիդես|Թուկիդիդեսը]], որոնք երկուսն էլ ապրել են մեր թվարկությունից առաջ 5-րդ դարում, շարադրում էին իրենց կյանքի ընթացքում և դրանից անմիջապես առաջ տեղի ունեցած իրադարձությունները։ Փիլիսոփա [[Պլատոն|Պլատոնը]] գրում էր երկխոսություններ, որոնց առանցքում սովորաբար իր ուսուցիչ [[Սոկրատես|Սոկրատեսն]] էր և որոնք շոշափում էին տարբեր փիլիսոփայական թեմաներ, մինչդեռ իր աշակերտը՝ [[Արիստոտել|Արիստոտելը]], գրում էր տրակտատներ, որոնք հետագայում շատ ազդեցիկ դարձան։

Ավելի ուշ շրջանի հեղինակավոր գրողների թվում էին [[Ապոլլոնիոս Հռոդոսացի|Ապոլլոնիոս Հռոդոսացին]], ով գրել է [[«Արգոնավտիկա»]] էպիկական պոեմն [[Արգոնավորդներ|արգոնավորդների]] ճամփորդության մասին, [[Արքիմեդես|Արքիմեդեսը]], ով գրել է դարակազմիկ մաթեմատիկական տրակտատներ, և [[Պլուտարքոս|Պլուտարքոսը]], ով հիմնականում գրել է կենսագրություններ և ակնարկներ։ Մեր թվարկության 2-րդ դարի հույն գրող [[Լուկիանոս|Լուկիանոսը]] հիմնականում գրել է [[Երգիծանք|երգիծանքներ]]<ref>{{Cite web|title=Lucian {{!}} Greek writer|url=https://www.britannica.com/biography/Lucian|access-date=2021-08-03|website=Encyclopedia Britannica|language=en|quote=Lucian [...] ancient Greek rhetorician, pamphleteer, and satirist.}}</ref>։ Ընդհանուր առմամբ, Հին հունական գրականությունը խորն ազդեցություն է ունեցել հետագա [[Հունական գրականություն|հունական գրականության]] ու նաև [[Արևմտյան գրականություն|արևմտյան գրականության]] վրա։ Մասնավորապես, շատ հին հռոմեացի հեղինակներ ոգեշնչվել են իրենց հույն նախնիներից։ [[Վերածնունդ|Վերածննդի դարաշրջանից]] ի վեր եվրոպացի հեղինակները, ներառյալ՝ [[Դանթե Ալիգիերի|Դանթե Ալիգիերին]], [[Ուիլյամ Շեքսպիր|Ուիլյամ Շեքսպիրը]], [[Ջոն Միլթոն|Ջոն Միլթոնը]] և [[Ջեյմս Ջոյս|Ջեյմս Ջոյսը]], գերազանցապես անդրադարձել են դասական թեմաների և մոտիվների։

== Մինչդասական և դասական անտիկ աշխարհ ==
{{further|Միկենյան քաղաքակրթություն|Արխաիկ Հունաստան|Դասական Հունաստան}}Հունական գրականության այս շրջանը տևում է [[Հոմերոս|Հոմերոսից]] մինչև մեր թվարկությունից առաջ չորրորդ դարը և [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մակեդոնացու]] նվաճումն��րը։  Հունարեն ամենավաղ հայտնի աշխատությունները վերագրվում են Միկենյան դարաշրջանին, որոնք գրված են [[գծային Բ]] վանկագրով կավե տախտակների վրա։ Այս գրվածքները պարունակում են արձակ արձանագրություններ, որոնք մեծապես առնչվում են առևտրի ոլորտին (ցուցակներ, գույքագրեր, ստացականներ և այլն)․ բառիս իրական իմաստով ոչ մի գրականություն չի հայտնաբերվել<ref>{{cite book|last1=Chadwick|first1=John|title=The Decipherment of Linear B|date=1967|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge, England|isbn=978-1-107-69176-6|page=101|edition=Second}} "The glimpse we have suddenly been given of the account books of a long-forgotten people..."</ref><ref name="VentrisChadwick">{{cite book|last1=Ventris|first1=Michael|last2=Chadwick|first2=John|title=Documents in Mycenaean Greek|date=1956|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge, England|isbn=978-1-107-50341-0|page=xxix|url=https://books.google.com/books?id=AkgPCAAAQBAJ&q=Why+have+no+works+of+Linear+B+literature+survived%3F&pg=PR29}}</ref>։ [[Մայքլ Վենթրիս|Մայքլ Վենթրիսը]] և [[Ջոն Չեդվիք|Ջոն Չեդվիքը]], գծային Բ–ի սկզբնական վերծանողները, պնդում էին, որ գրականությունը, գրեթե անկասկած, գոյություն է ունեցել [[Միկենյան Հունաստան|Միկենյան Հունաստանում]]<ref name="VentrisChadwick"/>, բայց այն կա՛մ գրի չի առնվել, կա՛մ եթե գրի է առնվել, եղել է մագաղաթի կամ փայտե տախտակների վրա, որոնք ոչնչացվել են մեր թվարկությունից առաջ 12–րդ դարում Միկենյան պալատների ավերածության ժամանակ<ref name="VentrisChadwick"/>։

Հունական գրականությունը բաժանված էր հստակ սահմանված գրական ժանրերի, որոնցից յուրաքանչյուրն ուներ պարտադիր ֆորմալ կառուցվածք և՛ [[Բարբառ|բարբառի]], և՛ տաղաչափության տեսանկյունից<ref>{{cite book|editor=Heath, Malcolm|title=Aristotle's ''Poetics''|publisher=Penguin Books|year=1997|isbn=0-14-044636-2}}</ref>։ Առաջին բաժանումն [[Արձակ|արձակի]] և [[Պոեզիա|պոեզիայի]] միջև էր։ Պոեզիայում կային երեք գլխավոր ժանրեր․ [[էպոս]], [[քնարերգություն]] և [[դրամա]]։ Գրական ժանրերի վերաբերյալ եվրոպական ընդհանուր [[Տերմինաբանություն|տերմինաբանությունը]] սկիզբ է առել անմիջապես հին հունական տերմինաբանությունից<ref>{{cite book|author=Grendler, Paul F|title=The Universities of the Italian Renaissance|publisher=Johns Hopkins University Press|year=2004|isbn=0-8018-8055-6|page=239}}</ref>։ Հետագայում քնարերգությունն ու դրաման բաժանվեցին այլ ժանրերի․ քնարերգությունը՝ չորս ժանրի ([[Էլեգիա|եղերերգական]], [[յամբական]], [[մոնոդիկ քննարերգություն|մոնոդիկ քնարերգություն]] և [[խմբերգական քնարերգություն]]), դրաման՝ երեք ժանրի ([[Ողբերգություն (ժանր)|ողբերգություն]], [[կատակերգություն]] և [[հովվական դրամա]])<ref>{{cite book|last=Frow|first=John|title=Genre|year=2007|publisher=Routledge|isbn=978-0-415-28063-1|pages=57–59|edition=Reprint}}</ref>։ Կարելի է ասել, որ արձակ գրականությունը սկիզբ է առել Հերոդոտոսից<ref name="Engels">{{cite book|last=Engels|first=Johannes|date=2008|chapter=Chapter Ten: Universal History and Cultural Geography of the ''Oikoumene'' in Herodotus' ''Historiai'' and Strabo's ''Geographika''|title=The Children of Herodotus: Greek and Roman Historiography and Related Genres|chapter-url=https://books.google.com/books?id=j5vzBgAAQBAJ&q=genres+of+prose+literature+in+ancient+Greece&pg=PA146|editor-last=Pigoń|editor-first=Jakub|location=Newcastle upon Tyne, England|publisher=Cambridge Scholar Publishing|page=146|isbn=978-1-4438-0015-0}}</ref>։ Ժամանակի ընթացքում արձակ գրականության մի քանի ժանրեր զարգացան<ref name="Engels"/>, բայց դրանց տարբերակումը շարունակեց մնալ աղոտ<ref name="Engels"/>։

=== Էպոս ===
Հունական գրականության սկիզբը դրվել է Հոմերոսի երկու հոյակապ աշխատություններով՝ «Իլիական»-ով և «Ոդիսական»-ով<ref name=Jenkyns2016>{{cite book|last=Jenkyns|first=Richard|date=2016|title=Classical Literature: An Epic Journey from Homer to Virgil and Beyond|location=New York City, New York|publisher=Basic Books, A Member of the Perseus Books Group|isbn=978-0-465-09797-5}}</ref>։ Հոմերոսի կերպարը գաղտնիքներով լի է։ Չնայած աշխատությունները հիմա էլ նրան են վերագրվում, հստակ է, որ դրանց արմատները ձգվում են իր ժամանակներից դեռ շատ առաջ (տե՛ս [[Հոմերոսյան հարցը]])<ref name=Jenkyns2016/>։ «Իլիական»-ը մեկ դրվագով պատում է, որն ընդգրկում է տասը տարի տևած [[Տրոյական պատերազմ|Տրոյական պատերազմի]] ավարտին մոտ 10-օրյա ժամանակահատվածը։ Պատմության գլխավոր հերոսն [[Աքիլլես|Աքիլլեսն]] է<ref>{{Cite book|title = The Iliad of Homer|last = Lattimore|first = Richmond|publisher = The University of Chicago Press|year = 2011|isbn = 978-0-226-47049-8|location = The University of Chicago Press, Ltd., London|at = Book 1, Line number 155 (p. 79)}}</ref>, ով մարմնավորում էր հույն հերոսի իդեալին<ref>Guy Hedreen, "The Cult of Achilles in the Euxine" ''Hesperia'' '''60'''.3 (July 1991), pp. 313–330.</ref><ref name="Jenkyns2016" />։ 

«Ոդիսական»-ը [[Ոդիսևս|Ոդիսևսի]]՝ [[Տրոյա|Տրոյայի]] ռազմիկներից մեկի արկածների նկարագրությունն է<ref name="Jenkyns2016" />։ Տասը տարի պատերազմելուց հետո նա ևս տասը տարի է անցկացնում՝ նավարկելով դեպի տուն՝ իր կնոջ և ընտանիքի մոտ։ [[Պենելոպե|Պենելոպեն]] համարվում էր իդեալական կին․ Հոմերոսը պատկերել է նրան որպես իդեալական կին Ոդիսևսի հետ ամուսնական կյանքի ընթացքում իր ցուցաբերած նվիրվածության, համեստության, անաղարտության և հարգանքի համար։ Իր տասը տարիների ճամփորդության ընթացքում նա կորցնում է իր ընկերներին ու նավերը և ճանապարհ է ընկնում դեպի տուն՝ գնալով [[Իթակա|Իթակե]]՝ մուրացկանի շորերով ծպտված։ Այս երկու աշխատություններն էլ հիմնված էին հին լեգենդների վրա<ref name="Jenkyns2016" />։ [[Հոմերոսյան բարբառ|Հոմերոսյան բարբառը]] հնացած լեզու էր, որը հիմնված էր [[Իոնական բարբառ|իոնական բարբառի]] վրա և պարունակում էր [[էոլիկ]] ու [[ատիկական]] բարբառների որոշակի տարրեր<ref>{{cite book |last=Stanford |first=William Bedell |date=1959 |author-link=William Bedell Stanford |title=Homer: Odyssey I-XII |volume=1 |chapter=Introduction, Grammatical Introduction |pages=ix–lxxxvi|orig-year=1947 |edition=2nd |publisher=Macmillan Education |isbn=1-85399-502-9 }}</ref>, վերջինը՝ մեր թվարկությունից առաջ 6-րդ դարում աթենական հրատարակության շնորհիվ։ Էպոսի տաղաչափությունը [[հեկզամետր]] (վեցաչափ) էր<ref>{{cite web|last1=Harris|first1=William|title=The Greek Dactylic Hexameter: A Practical Reading Approach|url=http://community.middlebury.edu/~harris/dactylic.hex.html|publisher=Middlebury College|access-date=12 March 2017}}</ref>։ 

Մինչդասական շրջանի մյուս մեծագույն բանաստեղծը Հեսիոդոսն էր<ref name="Jenkyns2016" />{{rp|23–24}}<ref name="Moses Hadas">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=dOht3609JOMC&q=Ancient+Greek+literature|title=A History of Greek Literature (p.16)|author=M. Hadas|date=2013-08-13|publisher=published by [[Columbia University Press]] 13 Aug 2013, 327 pages|isbn=978-0-231-51486-6|access-date=2015-09-08}}</ref>։ Ի տարբերություն Հոմերոսի, նա իր պոեզիայում անդրադառնում էր իրեն<ref>J.P. Barron and [[P.E. Easterling]], "Hesiod" in ''The Cambridge History of Classical Literature: Greek Literature'', P. Easterling and B. Knox (eds), Cambridge University Press (1985), page 92</ref>։ Այնուամենայնիվ, ոչինչ հայտնի չէ նրա մասին որևէ արտաքին աղբյուրից։ Նա [[Կենտրոնական Հունաստան (պերիֆերիա)|Կենտրոնական Հունաստանում]] [[Բեոտիա|Բեոտիայի]] բնիկ էր և, ենթադրվում է, որ ապրել ու աշխատել է մեր թվարկությունից առաջ մոտ 700 թվականին<ref>West, M. L. ''[[Theogony]]''. Oxford University Press (1966), page 40</ref>։ Հեսիոդոսի երկու պահպանված պոեմներն են՝ «Աշխատանք և օրեր» և «Թեոգոնիա»-ն։ «Աշխատանք և օրեր»-ը չքավորության մատնված գյուղական կյանքի ստույգ նկարագրությունն է, որին նա քաջածանոթ էր, և այն նկարագրում է ֆերմերների համար սահմանված սկզբունքներն ու կանոնները։ Այն պատկերավոր կերպով նկարագրում է մարդկության դարաշրջանները՝ սկսելով վաղուց անցյալ դարձած [[Ոսկե դար|Ոսկե դարից]]<ref>[[Jasper Griffin]], "Greek Myth and Hesiod", J. Boardman, J. Griffin and O. Murray (eds), ''The Oxford History of the Classical World'', [[Oxford University Press]] (1986), page 88</ref>։ «Թեոգոնիա»-ն արարչության և աստվածների համակարգված նկարագրությունն է։   

Հոմերոսի և Հեսիոդոսի աշխատությունները մեծ հռչակ են վայելել անտիկ աշխարհում, և հին շատ հեղինակներ դրանք համարել են [[Հին հունական կրոն|հին հունական կրոնի]] հիմքում ընկած տեքստեր<ref>{{cite web|last1=Cartwright|first1=Mark|title=Greek Religion|url=https://www.worldhistory.org/Greek_Religion/|website=[[World History Encyclopedia]]|access-date=17 January 2017}} "...&nbsp;These traditions were first recounted only orally as there was no sacred text in Greek religion and later, attempts were made to put in writing this oral tradition, notably by Hesiod in his ''Theogony'' and more indirectly in the works of Homer.</ref>։ Հոմերոսը պատմել է հերոսական անցյալի պատմությունը, որը Հեսիոդոսը հիշատակել է արարչության պատմության և ժամանակակից առօրյա կյանքի գործնական իրողությունների նկարագրության հետ<ref name=Jenkyns2016/>։   

=== Քնարերգություն ===
[[File:Sir Lawrence Alma-Tadema, RA, OM - Sappho and Alcaeus - Walters 37159.jpg|thumb|upright=1.6|19-րդ դարի անգլիացի [[Լոուրենս Ալմա-Թադեմա|Սըր Լոուրենս Ալմա-Թադեմայի]] նկարը, որ պատկերում է բանաստեղծուհի Սապփոյին, ով հիացմունքով նայում է բանաստեղծ Ալքայոսին քնար նվագելիս]]Քնարերգությունն իր անվանումը ստացել է այն իրողությունից, որ ի սկզբանե այն անհատներ կամ երգչախումբ է երգել և որն ուղեկցվել է [[Քնար (երաժշտական գործիք)|քնար]] կոչվող գործիքի նվագակցությամբ։ Չնայած իր անվանը, քնարերգությունը, ընդհանուր իմաստով, բաժանված էր չորս ժանրերի, որոնցից երկուսը ուղեկցվում էին ոչ թե [[Կիֆարա|կիֆարայի]], այլ [[Ֆլեյտա|ֆլեյտայի]] նվագակցությամբ։ Այս վերջին երկու ժանրերն էին եղերերգականն ու յամբականը։ Երկուսն էլ գրվել են իոնական բարբառով։ Եղերերգական պոեմները գրվել են [[եղերերգական երկտողներով|եղերերգական երկտողերով]], իսկ յամբական պոեմները՝ [[Յամբական եռաչափ|յամբական եռաչափով]]։ Հավանաբար, առաջին քնարերգու բանաստեղծներից էր [[Արքիլոքոս|Արքիլոքոսը]]՝ մեր թվարկությունից առաջ 7-րդ դարի ամենանշանակալի դեր ունեցող յամբական պոետը<ref name="GroupedRef1">J. P. Barron and P. E. Easterling, 'Elegy and Iambus', in ''The Cambridge History of Classical Literature: Greek Literature'', P. Easterling and B. Knox (ed.s), Cambridge University Press (1985), page 117</ref>։ Միայն հատվածներ են պահպանվել նրա աշխատանքից, ինչպես շատ ուրիշ պոետների դեպքում է։ Այդ քիչ պահպանված հատվածները ցույց են տալիս, որ նա իր հանդեպ անարդարություններից դառնացած արկածախնդիր էր, որը վարում էր շատ բուռն կյանք<ref name="GroupedRef2">David A. Campbell, ''Greek Lyric Poetry'', Bristol Classical Press (1982) page 136</ref>։

Շատ քնարերգություններ գրվել են [[էոլիկ բարբառով]]։ Քնարերգությունները հաճախ կիրառում էին խիստ բազմազան բանաստեղծական չափեր։ Բոլոր քնարերգություններից ամենահայտնին այսպես կոչված «Ինը քնարերգու բանաստեղծներ»-ն էին<ref>J. M. Edmonds - [https://books.google.com/books?id=CdLGSRQvDYMC Lyra Graeca (p.3)] Wildside Press LLC, 2007 {{ISBN|1-4344-9130-7}} [Retrieved 2015-05-06]</ref>։ Բոլոր քնարերգու բանաստեղծներից ավելի շատ մեծարում էին [[Լեսբոս|Լեսբոսում]] ապրող Սապփոյին (մ․թ․ա․ 630-570թթ․)։ Անտիկ աշխարհում նրա պոեմները նույնպիսի հռչակ էին վայելում, ինչպիսին Հոմերոսի պոեմները<ref>Hallett, Judith P. (1979). "Sappho and her Social Context: Sense and Sensuality". ''Signs''. 4 (3).</ref>։ Նրա պոեմներից միայն մեկը՝ [[«Ձոն Աֆրոդիտեին»]] պոեմն է պահպանվել մինչև մեր օրեր իր նախնական, ավարտուն վիճակով<ref>Rayor, Diane; Lardinois, André (2014). ''Sappho: A New Edition of the Complete Works''. Cambridge: Cambridge University Press. {{ISBN|978-1-107-02359-8}}.</ref>։ Սապփոյից բացի, Լեսբոսում ապրող իր ժամանակակից Ալքայոսը նույնպես նշանա��որ էր մոնոդիկ քնարերգությամբ։ [[Ալկման|Ալկմանի]] պոեզիան գեղեցիկ էր համարվում, թեև նա գրում էր բացառապես [[Դորիական բարբառ|դորիական բարբառով]], որը սովորաբար ականջահաճո չէր<ref>Pausanias 3.15.2 {{lang|grc|Ἀλκμᾶνι ποιήσαντι ἄισματα οὐδὲν ἐς ἡδονὴν αὐτῶν ἐλυμήνατο τῶν Λακῶνων ἡ γλῶσσα ἥκιστα παρεχομένη τὸ εὔφωνον}}.</ref>։ Ավելի ուշ շրջանի պոետ [[Թեբե (Հունաստան)|Թեբեում]] ապրող [[Պինդարոսը]] հայտնի էր իր խմբերգական քնարերգությամբ<ref>M. Davies's "Monody, Choral Lyric, and the Tyranny of the Hand-Book" in ''Classical Quarterly'', NS&nbsp;38 (1988), pp.&nbsp;52&ndash;64.</ref>։  

=== Դրամա ===
[[File:Medeia child Louvre K300.jpg|thumb|left|200px|Մեդեան սպանում է իր որդուն (հատված Եվրիպիդեսի [[Մեդեա (Եվրիպիդես)|«Մեդեա»]] ողբերգությունից), [[Կամպանիա|Կամպանիական]] կարմրաձև [[ամֆորա]], մեր թվարկությունից առաջ 330թ․, Լուվր (K 300)]]

Հունական դրամայի բոլոր պահպանված աշխատությունների հեղինակները եղել են [[Աթենք|Աթենքի]] դրամատուրգները, և դրանք գրված են բացառապես ատտիկական բարբառով<ref name="Sterling">{{cite book|last1=Garland|first1=Robert|title=Ancient Greece: Everyday Life in the Birthplace of Western Civilization|date=2008|publisher=Sterling|location=New York City, New York|isbn=978-1-4549-0908-8|page=284}}</ref>։ Երգչախմբի կատարումները տարածված ավանդույթ էին հունական բոլոր քաղաք-պետություններում<ref name="Sterling"/>։ Աթենացիները [[Թեսպիս Իկարիացի|Թեսպիս]] անունով մեկին էին վերագրում դրամայի ստեղծումը<ref name="Sterling" />՝ ներկայացնելով առաջին դերասանին, որի հիմնական գործառույթը երգչախմբի ղեկավարի հետ հաղորդակցվելն էր<ref>Buckham, Philip Wentworth, [https://archive.org/details/bub_gb_IjAZAAAAYAAJ <!-- quote=The Theatre of the Greeks. --> ''Theatre of the Greeks''], Cambridge : J. Smith, 1827.</ref>։ Հետագայում դրամատուրգները դերասանների թիվը դարձրին երեք՝ պատմվածքում ավելի մեծ ազատության հնարավորություն տալով։<ref>{{cite book|last1=Garland|first1=Robert|title=Ancient Greece: Everyday Life in the Birthplace of Western Civilization|date=2008|publisher=Sterling|location=New York City, New York|isbn=978-1-4549-0908-8|page=290}}</ref>

[[Հույն-պարսկական պատերազմներ|Հույն-պարսկական պատերազմներին]] հաջորդող դարաշրջանում աթենացիների արթնացած ազգային ոգին արտահայտվում էր հարյուրավոր ողբերգություններում, որոնց հիմքում անցյալի հերոսական ու առասպելական թեմաներն էին: Այս ողբերգական պիեսները ծնվում էին պարզ խմբերգական երգերից ու երկխոսություններից, որոնք կատարում էին [[Դիոնիսոս]] աստծո տոնակատարությունների ժամանակ։ Դասական շրջանում ներկայացումները ներառում էին երեք ողբերգություններ և մեկ հովվական դրամա, որոնք պատկերում էին նույն առասպելի չորս տարբեր դրվագներ։ Որպես հասարակական և կրոնական պարտավորություն, հարուստ քաղաքացիներ էին ընտրվում երգչախմբի զգեստավորման և փորձերի ծախսերը հոգալու համար։ Իսկ ներկայացումներին ներկա գտնվելը հավասարազոր էր պաշտամունքային քայլի: Ներկայացումները տեղի էին ունենում Դիոնիսոսի՝ Աթենքում գտնվող մեծ բացօթյա թատրոնում։ Պոետները մրցում էին լավագույն պիեսների համար սահմանված մրցանակների համար<ref>{{cite book|title=Ancient Greece: Everyday Life in the Birthplace of Western Civilization|last1=Garland|first1=Robert|date=2008|publisher=Sterling|isbn=978-1-4549-0908-8|location=New York City, New York|pages=284–296}}</ref>։

Ամբողջովին պահպանված հունական բոլոր ողբերգությունները պայմանականորեն վերագրվում են [[Էսքիլեսին]], [[Սոֆոկլեսին Եվրիպիդեսին|Սոֆոկլեսին և Եվրիպիդեսին]]։ [[Պրոմեթևսը շղթայված|«Պրոմեթևսը շղթայված»]] ողբերգության հեղինակային գիրը, որն ավանդաբար վերագրվել է Էսքիլեսին<ref name=":0">Griffith, Mark. ''The Authenticity of the Prometheus Bound''. Cambridge, 1977.</ref>, և [[Ռեզուս|«Ռեզուս»]]-ը, որը վերագրվել է Եվրիպիդեսին, այնուամենայնիվ, վիճարկել են<ref name=":1">Walton, J. Michael, ''Euripides Our Contemporary'', University of California Press, 2009, {{ISBN|0-520-26179-8}}.</ref>։ Կա 7 պահպանված ողբերգություն, որ վերագրվում է Էսքիլեսին։ Այս պիեսներից երեքը՝ ''[[Ագամեմնոն|«Ագամեմնոն»]]'', [[Քոեփորներ|«''Քոեփորներ»'']] և ''[[Եվմենիդներ|«Եվմենիդներ»]],'' կազմում են [[Օրեստիա|«''Օրեստիա»'']] եռագրությունը<ref name=":2">Burke, Kenneth (1952). "Form and Persecution in the Oresteia". The Sewanee Review. 60 (3: July – September): 377–396. {{JSTOR|27538150}}.</ref>։ Այնուամենայնիվ, այս պիեսներից մեկը՝ ''«Պրոմեթևսը շղթայված»'', իրականում կարող է լինել Էսքիլեսի որդու՝ [[Եվֆորիոն|Եվֆորիոնի]] աշխատությունը<ref name=":3">West, M.L. Studies in Aeschylus. Stuttgart, 1990.</ref>։    

Սոֆոկլեսի 7 աշխատություններն են պահպանվել միայն, որոնցից ամենահռչակավորներն են «Թեբեական» երեք պիեսները, որոնց հիմնական թեման Էդիպուսի ու նրա ժառանգների պատմությունն է<ref name=":4">Suda (ed. Finkel et al.): s.v. Σοφοκλῆς.</ref>։ «Թեբեական» եռագրությունը կազմված է «Էդիպուս արքան», [[Էդիպուսը Կոլոնուսում|«Էդիպուսը Կոլոնոսում»]] և «Անտիգոնե» պիեսներից։ Չնայած պիեսները հաճախ անվանվում են «եռագրություն», դրանք իրականում շատ տարիների տարբերությամբ են գրվել։ ''«Անտիգոնե»''-ն՝ 3 պիեսներից հաջորդաբար վերջինը, իրականում առաջինն է գրվել մեր թվարկությունից առաջ 441 թվականին՝ Սոֆոկլեսի գրական ուղու սկզբնական շրջանում<ref name=":5">{{cite book|title=The Three Theban Plays|last=Fagles|first=Robert|publisher=Penguin|year=1986|location=New York|page=35}}</ref>։ «Էդիպուս արքան»՝ 3 պիեսներից ամենահայտնին, գրվել է մեր թվարկությունից առաջ մոտ 429 թվականին՝ Սոֆոկլեսի գրական գործունեության մեջտեղում<ref name=":0" group="Notes">Although Sophocles won second prize with the group of plays that included ''Oedipus Rex'', its date of production is uncertain. The prominence of the Theban [[Plague (disease)|plague]] at the play's opening suggests to many scholars a reference to the plague that devastated Athens in 430 BC, and hence a production date shortly thereafter. See, for example, {{cite journal |last=Knox |first=Bernard |author-link=Bernard Knox |year=1956 |title=The Date of the ''Oedipus Tyrannus'' of Sophocles |journal=[[American Journal of Philology]] |volume=77 |issue=2 |pages=133–147 |doi=10.2307/292475 |jstor=292475}}</ref>։ «Էդիպուսը Կոլոնոսում»՝ պիեսներից, ըստ հերթականության, երկրորդը, իրականում Սոֆոկլեսի վերջին պիեսն է և ներկայացվել է մեր թվարկությունից առաջ 401 թվականին՝ Սոֆոկլեսի մահից հետո<ref name=":6">{{cite book|url=https://archive.org/details/ancientgreecepol00sara/page/322|title=Ancient Greece: A Political, Social, and Cultural History|last1=Pomeroy|first1=Sarah|last2=Burstein|first2=Stanley|last3=Donlan|first3=Walter|last4=Roberts|first4=Jennifer|publisher=Oxford University Press|year=1999|isbn=0-19-509742-4|location=New York|page=[https://archive.org/details/ancientgreecepol00sara/page/322 322]}}</ref>։

Կան 19 պահպանված պիեսներ, որոնք վերագրվում են Եվրիպիդեսին։ Սրանցից ամենահայտնի գործերն են [[Մեդեա (Եվրիպիդես)|«Մեդեա»]], [[«Հիպպոլիտոս»]] և [[Բաքոսուհիներ (Եվրիպիդես)|«Բաքոսուհիներ»]] պիեսները<ref name=":7">B. Knox,'Euripides' in The Cambridge History of Classical Literature I: Greek Literature, P. Easterling and B. Knox (ed.s), Cambridge University Press (1985), page 316</ref>։ Երբեմն համարում են, որ «Ռեզուս» պիեսը գրել է Եվրիպիդեսի որդին կամ եղել է Եվրիպիդեսի պիեսի հետմահու վերարտադրումը<ref name=":8">Walton (1997, viii, xix)</ref>։ Եվրիպիդեսն անցել է ողբերգական ժանրի սահմանները, և նրա պիեսների շատ տարրեր ավելի բնորոշ են կատակերգությանը, քան ողբերգությանը<ref name=":9">B. Knox. "Euripides" in ''The Cambridge History of Classical Literature I: Greek Literature'', P. Easterling and B. Knox (ed.s), Cambridge University Press (1985), page 339</ref>։ Օրինակ, նրա [[Ալկեստիս|«Ալկեստիս»]] պիեսն իրական ողբերգություն համարվելու փոխարեն դասակարգվել է որպես «<nowiki/>[[պրոբլեմային պիես]]<nowiki/>» կամ գուցե նույնիսկ տրագիկոմեդիայի աշխատություն՝ դրա կատակերգական տարրերի և ուրախ վերջաբան ունենալու պատճառով<ref name=":10">Banham, Martin, ed. 1998. ''The Cambridge Guide to Theatre.'' Cambridge: Cambridge University Press. {{ISBN|0-521-43437-8}}.</ref><ref name=":11">Brockett, Oscar G. and Franklin J. Hildy. 2003. ''History of the Theatre''. Ninth edition, International edition. Boston: Allyn and Bacon. {{ISBN|0-205-41050-2}}.</ref>։

[[File:Lysistrata.jpg|thumb|225px|[[Օբրի Վինսենտ Բերդսլի|Օբրի Բերդսլիի]] կատարած՝ Արիստոփանեսի «Լիսիստրատա» պիեսի նկարազարդումը (1896)]]

Ինչպես ողբերգությունը, կատակերգությունը ևս առաջացել է [[Դիոնիսոս|Դիոնիսոսի]] պատվին կատարված ծեսի արդյունքում, բայց այս պարագայում պիեսները լի էին ակնհայտ անպարկեշտ բառերով, հայհոյանքներով ու վիրավորանքներով։ Մեր թվարկությունից առաջ 486 թվականին Աթենքում կատակերգությունները դարձան տոնակատարությունների պաշտոնական մաս, և մրցանակներ էին շնորհվում լավագույն ներկայացումների համար։ Ինչպես ողբերգակների դեպքում, նշանավոր կատակերգուների քիչ գործեր դեռ մնում են։ Դասական կատակերգության ամբողջովին պահպանված բացառիկ աշխատությունները դրամատուրգ [[Արիստոփանես|Արիստոփանեսի]] գրած 11 պիեսներն են<ref name=":12">Aristophanes: Clouds K.J. Dover (ed), Oxford University Press 1970, Intro. page X.</ref>։ Սրանք զավեշտական ներկայացումների գոհարներ են։ Նա ծաղրում էր բոլորին և բոլոր հաստատությունները։ [[Թռչունները (Արիստոփանես)|«Թռչունները»]] կատակերգության մեջ նա ծաղրի առարկա է դարձնում [[Աթենական ժողովրդավարություն|աթենական ժողովրդավարությունը]]։ [[Ամպերը|«Ամպերը»]] կատակերգության մեջ նա քննադատում է փիլիսոփա [[Սոկրատես|Սոկրատեսին]]։ [[Լիսիստրատա|«Լիսիստրատա»]] պիեսում նա դատապարտում է պատերազմը<ref name=":13">David Barrett's edition ''Aristophanes: the Frogs and Other Plays'' (Penguin Classics, 1964), p. 13</ref>։ Արիստոփանեսին գովերգել են իր դրամատիկական հմտության ու արտիստիզմի համար։ [[Ջոն Լեմփրիեր|Ջոն Լեմփրիերի]] «Դասական գրադարան» բառարանը միանգամայն պարզորեն նկարագրում է նրան որպես «ամենաազդեցիկ կատակերգու-դրամատուրգը համաշխարհային գրականության մեջ․ նրա կողքին [[Մոլիեր|Մոլիերը]] թվում է ձանձրալի, իսկ [[Ուիլյամ Շեքսպիր|Շեքսպիրը]]՝ խեղկատակ»<ref name=":14">{{cite book|title=Aristophanes: The Complete Plays: A New Translation by Paul Roche|last1=Roche|first1=Paul|date=2005|publisher=New American Library|isbn=978-0-451-21409-6|location=New York|pages=x–xi}}</ref>։ Այնուամենայնիվ, Արիստոփանեսի բոլոր պիեսներից ամենատևական ճանաչումը ստացել է [[«Գորտեր»]] կատակերգությունը, որը միաժամանակ ծաղրում և հավերժացնում է աթենական ողբերգության երկու հսկաներին՝ Էսքիլեսին ու Եվրիպիդեսին։ Երբ այն առաջին անգամ ներկայացվեց [[Լենայա փառատոնի]] ժամանակ մեր թվարկությունից առաջ 405 թվականին՝ Եվրիպիդեսի մահից մեկ տարի հետո, աթենացիները շնորհեցին վերջինիս առաջին տեղի մրցանակը<ref name=":15">{{cite book|title=Aristophanes: The Complete Plays: A New Translation by Paul Roche|last1=Roche|first1=Paul|date=2005|publisher=New American Library|isbn=978-0-451-21409-6|location=New York|pages=537–540}}</ref>։ Դա հունական միակ պիեսն էր, որ երբևէ ունեցել է կրկնակի կատարում, որը տեղի է ունեցել 2 ամիս հետո [[Դիոնիսիա]] քաղաքում<ref name=":16">{{cite book|title=Ancient Greece: Everyday Life in the Birthplace of Western Civilization|last1=Garland|first1=Robert|date=2008|publisher=Sterling|isbn=978-1-4549-0908-8|location=New York City, New York|page=288}}</ref>։ Նույնիսկ այսօր ''«Գորտերը»'' գրավում է ժամանակակից հանդիսատեսին։ Այս կատակերգության կոմերցիոն առումով հաջողված երաժշտական ադապտացիան կատարվել է Բրոուդվեյ թատրոնում 2004 թվականին<ref name="book">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=fAjUXmBnNYUC&q=the+frogs+script+nathan+lane&pg=PA219|title=Aristophanes in Performance, 421 BC-AD 2007: Peace, Birds and Frogs|last1=Hall|first1=Edith|last2=Wrigley|first2=Amanda|year=2007|isbn=9781904350613|access-date=5 April 2011}}</ref>։

Դրամատիկական երրորդ ժանրը [[Սատիրների դրամա|սատիրների դրաման]] է։ Թեև ժանրը հայտնի էր, սատիրների դրամայի միայն մեկ ամբողջական օրինակ է պահպանվել․ այն է՝ Եվրիպիդեսի [[Կիկլոպ|«Կիկլոպ»]]-ը<ref name=":17">Euripides. McHugh, Heather, trans. ''Cyclops; Greek Tragedy in New Translations''. Oxford Univ. Press (2001) {{ISBN|978-0-19-803265-6}}</ref>։ Երկրորդ սատիրների դրամայի՝ Սոֆոկլեսի [[Ichneutae|«''Ichneutae»'']]-ի (Հետախույզներ) մեծ հատվածներ հայտնաբերվել են Եգիպտոսի [[Օքսիրինքոս]] քաղաքից, [[Օքսիրինքոսի պապիրուսներ|Օքսիրինքոսի պապիրուսների]] միջից<ref name=":18">Hunt, A.S. (1912) ''The Oxyrhynchus Papyri: Part IX''. London.</ref>։

=== Պատմագրություն ===
[[File:Herodotos Met 91.8.jpg|thumb|Մեր թվարկությունից առաջ 4-րդ դարի առաջին կեսի Հերոդոտոսի հունական [[Կիսանդրի|կիսանդրիի]] հռոմեական նմուշը մեր թվարկության 2-րդ դարում]]

Դասական ժամանակաշրջանում ապրած երկու ականավոր պատմաբաններն են [[Հերոդոտոս|Հերոդոտոս Հալիկառնասցին]] և [[Թուկիդիդես|Թուկիդիդեսը]]։ Հերոդոտոսին սովորաբար անվանել են «պատմության նախահայր»<ref name=":19">T. James Luce, ''The Greek Historians'', 2002, p. 26.</ref>։ Նրա [[Պատմությունները|«Պատմությունները»]] գիրքը գոյություն ունեցող արձակ գրականության ամենահին աշխատություններից է։ Թուկիդիդեսի [[Պելոպոնեսիան պատերազմի պատմությունը|«Պելոպոնեսյան պատերազմի պատմությունը»]] գիրքը մեծապես տպավորել է հետագա շրջանի գրողներին ու պատմաբաններին, ներառյալ՝ [[Գործք առաքելոց|«Գործք առաքելոց»]] գրքի հեղինակին և [[Բյուզանդական շրջան|բյուզանդական շրջանի]] պատմաբան [[Պրոկոպիոս Կեսարացի|Պրոկոպիոս Կեսարացուն]]<ref name=":20">''Procopius'', John Moorhead, ''Encyclopedia of Historians and Historical Writing: M–Z'', Vol. II, Kelly Boyd, (Fitzroy Dearborn Publishers, 1999), 962</ref>։ 

Հին Հունաստանի երրորդ պատմաբանը՝ [[Քսենոփոն Աթենացի|Քսենոփոն Աթենացին]], սկսեց իր [[Պատմություն Հունաց|«Պատմություն Հունաց»]] աշխատությունն այնտեղ, որտեղ Թուկիդիդեսն ավարտեց իր աշխատությունը մեր թվարկությունից առաջ 411 թվականին և շարունակեց իր պատմությունը մինչև մեր թվարկությունից առաջ 362 թվականը<ref name=":21">Xenophon, ''Hellenica'' 7.5.27; Xenophon. ''Xenophontis opera omnia'', vol. 1. Oxford, Clarendon Press. 1900, repr. 1968</ref>։ Քսենոփոնի ամենահայտնի աշխատությունն իր [[Անաբասիս|«Անաբասիս»]] գիրքն է, որը մանրամասն, անմիջական նկարագրությունն է նրա՝ հունական վարձկան բանակի մասնակցության, որի ընթացքում փորձել են օգնել Պարսկաստանի Կյուրոսին գահընկեց անել իր եղբորը։ Պարսկական պատմությանն առնչվող մեկ այլ հայտնի աշխատություն է նրա [[Կյուրոպեդիա|«Կյուրոպեդիա»]]-ն։ Քսենոփոնը գրել է նաև 3 աշխատություն՝ որպես ներբող փիլիսոփա Սոկրատեսի․ [[«Սոկրատեսի ներողությունը երդվյալ ատենակալներին»]], [[«Սիմպոզիում»]] և [[«Հուշեր»|«Հուշեր Սոկրատեսի մասին»]]։ Չնայած և՛ Քսենոփոնը, և՛ Պլատոնը ճանաչում էին Սոկրատեսին, նրանց պատմությունները շատ տարբեր են։ Շատ համեմատություններ են տարվել ռազմական պատմաբանի և բանաստեղծ-փիլիսոփայի պատումների միջև<ref name=":22">Danzig, Gabriel. 2003. "Apologizing for Socrates: Plato and Xenophon on Socrates' Behavior in Court." Transactions of the American Philological Association. Vol. 133, No. 2, pp. 281–321.</ref>։

=== Փիլիսոփայություն ===

Շատ նշանավոր ու ազդեցիկ փիլիսոփաներ են ապրել մեր թվարկությունից առաջ 5-4-րդ դարերում։ Հույն ամենավաղ փիլիսոփաների շարքում են այսպես կոչված երեք [[«Միլեզյան փիլիսոփաները»|«միլեզյան փիլիսոփաները»]]՝ [[Թալես Միլեթացի]], [[Անաքսիմանդրոս]] և [[Անաքսիմենես]]<ref name=":23">G. S. Kirk and J. E. Raven and M. Schofield, ''The Presocratic Philosophers'' (Cambridge University Press, 1983, 108–109.</ref>։ Այնուամենայնիվ, այս փիլիսոփաների աշխատություններից միայն Անաքսիմանդրոսից է մեկ հատված պահպանվել՝ շնորհիվ [[Սիմպլիկիոս Սիլիցիացի|Սիմպլիկիոս Սիլիցիացու]]<ref name=":1" group="Notes">[[Simplicius of Cilicia|Simplicius]], ''Comments on Aristotle's Physics'' (24, 13):

: "{{lang|grc|Ἀναξίμανδρος [...] λέγει δ' αὐτὴν μήτε ὕδωρ μήτε ἄλλο τι τῶν καλουμένων εἶναι στοιχείων, ἀλλ' ἑτέραν τινὰ φύσιν ἄπειρον, ἐξ ἧς ἅπαντας γίνεσθαι τοὺς οὐρανοὺς καὶ τοὺς ἐν αὐτοῖς κόσμους· ἐξ ὧν δὲ ἡ γένεσίς ἐστι τοῖς οὖσι, καὶ τὴν φθορὰν εἰς ταῦτα γίνεσθαι κατὰ τὸ χρεών· διδόναι γὰρ αὐτὰ δίκην καὶ τίσιν ἀλλήλοις τῆς ἀδικίας κατὰ τὴν τοῦ χρόνου τάξιν, ποιητικωτέροις οὕτως ὀνόμασιν αὐτὰ λέγων. δῆλον δὲ ὅτι τὴν εἰς ἄλληλα μεταβολὴν τῶν τεττάρων στοιχείων οὗτος θεασάμενος οὐκ ἠξίωσεν ἕν τι τούτων ὑποκείμενον ποιῆσαι, ἀλλά τι ἄλλο παρὰ ταῦτα· οὗτος δὲ οὐκ ἀλλοιουμένου τοῦ στοιχείου τὴν γένεσιν ποιεῖ, ἀλλ' ἀποκρινομένων τῶν ἐναντίων διὰ τῆς αἰδίου κινήσεως.}}"

In [[ancient Greek]], quotes usually blend with the surrounding text. Consequently, deciding where they start and where they end is often difficult. However, it is generally accepted that this quote is not Simplicius' own interpretation, but Anaximander's writing, in "somewhat poetic terms" as it is mentioned by Simplicius.</ref><ref name=":24">Curd, Patricia, ''A Presocratics Reader: Selected Fragments and Testimonia'' ([[Hackett Publishing]], 1996), p. 12.</ref>։

Հստակ շատ քիչ բան է հայտնի փիլիսոփա Պյութագորասի կյանքի մասին, և նրա ոչ մի աշխատություն չի պահպանվել մինչև մեր օրեր<ref name=":25">{{DGRBM|inline=1|title=Pythagoras|https://archive.org/stream/dictionaryofgree03smituoft#page/616/mode/1up|pages=616–625}}</ref>, բայց նրա աշակերտ Էմպեդոկլեսի բանաստեղծական գրվածքների տպավորիչ ժողովածուն պահպանվել է՝ Էմպեդոկլեսին դարձնելով նախասոկրատյան ամենահայտնի փիլիսոփաներից մեկը<ref name=":26">Simon Trépanier, (2004), ''Empedocles: An Interpretation'', Routledge.</ref>։ Փիլիսոփաներ [[Հերակլիտոս|Հերակլիտոս Եփեսացու]]<ref>{{cite book |last=Kahn |first=Charles H.| author-link=Charles H. Kahn |title=The Art and Thought of Heraclitus. An Edition of the Fragments with Translation and Commentary |year=1979 |publisher=Cambridge University Press |location=Cambridge |isbn=0-521-21883-7}}</ref> և [[Դեմոկրիտես|Դեմոկրիտես Աբդերացու]] աշխատությունների մեծ քանակությամբ հատվածներ նույնպես պահպանվել են<ref name=":27">{{cite web|url=https://plato.stanford.edu/entries/democritus/|title=Democritus|last1=Berryman|first1=Sylvia|website=Stanford Encyclopedia of Philosophy|publisher=Stanford University|access-date=25 March 2017}}</ref>։

Դասական բոլոր փիլիսոփաներից, այնուամենայնիվ, ամենանշանավորներն ու ազդեցիկները համարվում են [[Սոկրատես|Սոկրատեսը]], [[Պլատոն|Պլատոնը]] և [[Արիստոտել|Արիստոտելը]]։ Սոկրատեսն անձամբ գրքեր չի գրել, և ժամանակակից գիտնականները վիճարկում են այն հարցը, թե արդյոք նրա մասին Պլատոնի պատումը ճշգրիտ է, թե ոչ։ Որոշ գիտնականներ վիճարկում են, որ նրա գաղափարներից շատերը կամ դրանց առնվազն մոտավոր թիվն արտահայտվում է Պլատոնի վաղ [[Սոկրատյան երկխոսություններ|սոկրատյան երկխոսություններում]]<ref name=":28">{{cite book|title=Socrates: Fictions of a Philosopher|last=Kofman|first=Sarah|publisher=Cornell University Press|year=1998|isbn=0-8014-3551-X|page=34}}</ref>։ Միևնույն ժամանակ, այլ գիտնականներ պնդում են, որ Սոկրատեսի մասին Պլատոնի պատումը պարզապես մտացածին նկարագրություն է, որը միտված է պարզաբանելու Պլատոնի անձնական կարծիքը, ով շատ քիչ կապ ուներ նույն անունը կրող պատմական կերպարի հետ<ref name=":29">Cohen, M., [https://books.google.com/books?id=yhUg7xHDggIC&q=an+idol ''Philosophical Tales: Being an Alternative History Revealing the Characters, the Plots, and the Hidden Scenes that Make Up the True Story of Philosophy''], John Wiley & Sons, 2008, p. 5, {{ISBN|1-4051-4037-2}}.</ref>։ Վիճաբանությունն այն հարցի շուրջ, թե արդյոք Սոկրատեսի մասին Պլատոնի պատումը ներկայացնում է Սոկրատեսի իրական գաղափարները, հայտնի է որպես [[Սոկրատյան խնդիր]]<ref name=":30">{{cite book|title=Fear and Loathing in Ancient Athens: Religion and Politics During the Peloponnesian War|last1=Rubel|first1=A.|last2=Vickers|first2=M.|date=11 September 2014|publisher=Routledge|isbn=978-1-317-54480-7|page=[https://books.google.com/books?id=SmJ_BAAAQBAJ&pg=PA147 147]}}</ref><ref name="Louis-André Dorion">{{cite book|url=http://universitypublishingonline.org/cambridge/companions/chapter.jsf?bid=CBO9780511780257&cid=CBO9780511780257A004|title=The Cambridge Companion to Socrates|last=Dorion|first=Louis-André|date=2010|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-83342-4|pages=1–23|chapter=The Rise and Fall of the Socratic Problem|doi=10.1017/CCOL9780521833424.001|hdl=10795/1977|access-date=2015-05-07}}</ref>։ 

Պլատոնն իր գաղափարներն արտահայտել է երկխոսությունների միջոցով, այսինքն՝ գրվածքները, ենթադրաբար, նկարագրում են տարբեր անձանց միջև եղած զրույցներ։ Դրանցից ամենահայտնիները ներառում են [[«Սոկրատեսի ներողությունը երդվյալ ատենակալներին»|«Սոկրատեսի ներողությունը»]], դատավարության ժամանակ Սոկրատեսի ելույթի ենթադրյալ արձանագրությունը<ref name=":31">[[Henri Estienne]] (ed.), ''Platonis opera quae extant omnia'', Vol. 1, 1578, [https://archive.org/stream/platonisoperaqua01plat#page/16/mode/2up p. 17].</ref>, [[Ֆեդոն|«Ֆեդոն»]]՝ մահապատժից առաջ Սոկրատեսի և իր աշակերտների վերջին զրույցի նկարագրությունը<ref name="Ancient name">{{cite web|url=http://plato.stanford.edu/entries/ancient-soul/#3.2|title=Ancient Theories of Soul|date=22 April 2009|publisher=Stanford Encyclopedia of Philosophy|author=Lorenz, Hendrik|access-date=2013-12-10}}</ref>, [[Սիմպոզիում|«Սիմպոզիում»]] սիրո բնույթի շուրջ երկխոսությունը<ref name="Penguin">Plato, The Symposium. Translation and introduction by Walter Hamilton. Penguin Classics. 1951. {{ISBN|978-0-14-044024-9}}</ref>, և [[Պետություն (Պլատոն)|«Պետությունը»]], որը համարվում է Պլատոնի ամենանշանակալից աշխատությունը<ref name=":32">National Public Radio (August 8, 2007). [https://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=12594668 Plato's 'Republic' Still Influential, Author Says]. Talk of the Nation.</ref><ref name=":33">[http://www.allphilosophers.com/ Plato: The Republic]. Plato: His Philosophy and his life, allphilosophers.com</ref>, իդեալական կառավարությունը նկարագրող երկար երկխոսություն է<ref name=":34">{{cite book|title=From Plato to Derrida|last=Baird|first=Forrest E.|author2=Walter Kaufmann|publisher=Pearson Prentice Hall|year=2008|isbn=978-0-13-158591-1|location=Upper Saddle River, New Jersey}}</ref>։
[[File:David - The Death of Socrates.jpg|thumb|300px|right|[[Սոկրատեսի մահը|«Սոկրատեսի մահը»]]․ նկարը [[Ժակ-Լուի Դավիդ|Ժակ-Լուի Դավիդի]] (1787)]]

[[Արիստոտել|Արիստոտելը]] համարվում է բոլոր ժամանակների ամենանշանավոր և ամենաազդեցիկ փիլիսոփա մտածողներից մեկը<ref name=":35">{{cite book|title=The Story of Philosophy|last=Magee|first=Bryan|date=2010|publisher=Dorling Kindersley|page=34|author-link=Bryan Magee}}</ref>։ Նրա [[«Մետաֆիզիկա»]] աշխատության առաջին նախադասությունն է․ «Էությամբ բոլոր մարդիկ էլ ցանկանում են իմանալ»։ Արդյունքում նրան կոչել են «Իմացողների հայր»։ Միջնադարի նրա աշակերտ [[Թովմա Աքվինացի|Թովմա Աքվինացին]] նրան դիմում էր պարզապես որպես «Փիլիսոփա»։ Արիստոտելն աշակերտ էր Պլատոնի [[Ակադեմիա|ակադեմիայում]] և իր ուսուցչի նման նա գրում էր երկխոսություններ կամ զրույցներ։ Սա��այն դրանցից ոչ մեկն այսօր չի պահպանվել։ Աշխատությունների հիմնական մասը, որ հասել է մինչև մեր օրեր, հավանաբար ներկայացնում է այն դասախոսությունները, որ նա կարդում էր Աթենքի իր սեփական դպրոցում՝ [[Լիցեյում]]<ref name="iep-lyceum">{{cite encyclopedia|url=http://www.iep.utm.edu/lyceum/|title=The Lyceum|last=Morison|first=William|year=2006|encyclopedia=Internet Encyclopedia of Philosophy|access-date=30 October 2009}}</ref>[[Լիցեյում|։]] Նույնիսկ այս գրքերից նրա հետաքրքրությունների հսկայական շարքն ակնհայտ է դառնում․ նա ուսումնասիրել է բազմաթիվ հարցեր, բացի նրանցից, որոնք այսօր համարվում են փիլիսոփայական․ պահպանված տրակտատներն առնչվում են տրամաբանությանը, ֆիզիկական և կենսաբանական գիտություններին, բարոյագիտությանը և սահմանադրական կառավարությանը։ Արիստոտելի ամենանշանակալից գործերի շարքում են [[Քաղաքականություն (Արիստոտել)|«Քաղաքականություն»]]-ը, [[Նիկոմաքյան բարոյագիտությունը|«Նիկոմաքյան բարոյագիտություն»-ը]], [[Պոետիկա (Արիստոտել)|«Պոետիկա»-ն]], «Հոգու մասին»-ը և [[Հռետորիկա|«Հռետորիկա»]]-ն<ref name=":36">{{cite web|url=https://oregonstate.edu/instruct/phl201/modules/Philosophers/Aristotle/aristotle.html|title=Great Philosophers: Aristotle (384-322 BCE)|website=Great Philosophers|publisher=Oregon State University|access-date=23 June 2017}}</ref>։

== Հելլենականություն ==
[[Image:ancientlibraryalex.jpg|thumb|right|19-րդ դարի [[Ալեքսանդրիայի գրադարան|Ալեքսանդրիայի հին գրադարանի]] երևակայական փորագրանկար]]

Մինչև մեր թվարկությունից առաջ 338 թվականը հունական բոլոր [[Քաղաք-պետություն|քաղաք-պետությունները]], բացի [[Սպարտա|Սպարտայից]], վերամիավորվել են [[Փիլիպոս II Մակեդոնացի|Փիլիպոս Երկրորդ Մակեդոնացու]] օրոք<ref name=":37">{{cite book|url=https://archive.org/details/historyofgreecet00bury|title=A History of Greece to the Death of Alexander the Great|last1=Bury|first1=J. B.|date=1937|publisher=Modern Library|location=New York|pages=[https://archive.org/details/historyofgreecet00bury/page/668 668–723]|url-access=registration}}</ref>։ Փիլիպոսի որդին՝ [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մակեդոնացին]], մեծապես ընդարձակել է իր հոր նվաճած տարածքները։ Աթենքը կորցրել է իր աչքի ընկնող կարգավիճակը որպես հունական մշակույթի առաջնորդ՝ ժամանակավորապես իր տեղը զիջելով [[Ալեքսանդրիա|Եգիպտոսի Ալեքսանդրիա քաղաքին]]<ref name=":38">{{cite book|url=https://archive.org/details/historyofgreecet00bury|title=A History of Greece to the Death of Alexander the Great|last1=Bury|first1=J. B.|date=1937|publisher=Modern Library|location=New York|pages=[https://archive.org/details/historyofgreecet00bury/page/724 724–821]|url-access=registration}}</ref>։ 

Մեր թվարկությունից առաջ 3-րդ դարից սկսած Եգիպտոսի հյուսիսում գտնվող Ալեքսանդրիա քաղաքը դարձել է հունական մշակույթի աչքի ընկնող կենտրոնը։ Այն շուտով նաև գրավել է հրեա ժողովրդի մեծամասնությանը՝ դառնալով հին աշխարհի հրեական գիտական մտքի ամենամեծ կենտրոնը։ [[Յոթանասնից թարգմանություն|Սեպտուագինտան]]՝ [[Եբրայերեն Աստվածաշունչ|եբրայերեն Աստվածաշնչի]] հունական թարգմանությունը, ըստ ամենայնի, սկիզբ է առել Ալեքսանդրիայում։ [[Փիլոն Ալեքսանդրացի|Փիլոն Ալեքսանդրացին]]՝ Հելլենականության ժամանակաշրջանի հրեա փիլիսոփա, հաստատվում է Ալեքսանդրիայում [[մեր թվարկություն]] անցման ժամանակ։ Բացի այդ, այն ավելի ուշ դարձել է քրիստոնեական մտածողության զարգացման համար կիզակետ։ [[Ալեքսանդրիայի Մուսեյոն|Մուսեյոնը]] կամ մուսաների սրբավայրը, որում եղել է նաև գրադարան ու դպրոց, հիմնադրել է [[Պտղոմեոս Լագոս|Պտղոմեոս Առաջինը]]։ Ի սկզբանե հաստատությունը նախատեսված էր որպես միջազգային մեծ դպրոց ու գրադարան<ref name=":39">Entry [https://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3D%2368883 Μουσείον] at [[Liddell & Scott]]</ref>։ Գրադարանն ի սկզբանե պարունակում էր ավելի քան կես միլիոն հատոր, որոնք մեծ մասամբ հունարեն էին։ Այն նախատեսված էր ծառայելու որպես շտեմարան հունական դասական գրականության ցանկացած աշխատության համար, որ հնարավոր էր գտնել<ref name=":40">{{cite journal|last=Phillips|first=Heather A.|date=August 2010|title=The Great ''Library'' of Alexandria?|url=http://unllib.unl.edu/LPP/phillips.htm|journal=Library Philosophy and Practice|issn=1522-0222|archive-url=https://web.archive.org/web/20120418191647/http://unllib.unl.edu/LPP/phillips.htm|archive-date=2012-04-18|access-date=2017-05-17|url-status=dead}}</ref>։  

=== Պոեզիա ===
[[File:Jason and Medea - John William Waterhouse.jpg|thumb|left|[[Ջոն Ուիլյամ Ուոթերհաուս|Ջոն Ուիլյամ Ուոթերհաուսի]] նկարը, որը պատկերում է [[Ապոլլոնիոս Հռոդոսացի|Ապոլլոնիոս Հռոդոսացու]] «Արգոնավտիկա» պոեմից մի դրվագ]]

[[Հովվերգական պոեզիա|Հովվերգական պոեզիայի]] ժանրն առաջին անգամ զարգացրել է [[Թեոկրիտոս|Թեոկրիտոսը]]<ref name=":41">Introduction (p.14) to Virgil: ''The Eclogues'' trans. Guy Lee (Penguin Classics)</ref>։ Ավելի ուշ հռոմեացի [[Վերգիլիոս|Վերգիլիոսն]] այս ժանրում գրել է իր [[Էկլոգներ|«Էկլոգներ»]] աշխատությունը<ref>Article on "Bucolic poetry" in ''The Oxford Companion to Classical Literature'' (1989)</ref>։ [[Կալիմաքոս|Կալիմաքոսը]]՝ Ալեքսանդրիայի գրադարանը գլխավորող գիտնականը, գրել է [[Աեթիա|«Աեթիա»]]-ն («Պատճառներ»)<ref name="Harder">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=a5YdwJJatoAC&q=Callimachus|title=Callimachus: Aetia|last1=Harder|first1=Annette|date=2012|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-958101-6|location=Oxford, England|pages=1–5}}</ref> ծավալուն պոեմը՝ գրված 4 հատորով, որ նկարագրում է ոչ շատ հայտնի ավանդույթները, փառատոները և անունները<ref name="Harder" />, որը նա հավանաբար գրել է մի քանի փուլով մեր թվարկությունից առաջ 3-րդ դարում<ref name="Harder" />։ Միջնադարում ''«Աեթիա»'' պոեմն անհայտացել է<ref name="Harder" />, բայց 20-րդ դարի ընթացքում դրա մեծ մասը վերականգնվել է շնորհիվ հին պապիրուսի նոր հայտնագործությունների<ref name="Harder" />։ Գիտնականները սկզբում այն որակել են «միջակ» գործ, որը հոյակապ գիտելիք է տալիս, բայց չի ներառում իրական արվեստի տարրեր<ref name="Harder" />։ Այդ հարյուրամյակի ընթացքում դրա գիտական գնահատականը մեծապես բարելավվել է, և հիմա շատ գիտնականներ այն դիտարկում են ավելի դրական լույսի ներքո<ref name="Harder" />։ Կալիմաքոսը նաև գրել է կարճ բանաստեղծություններ հատուկ դեպքերի համար և առնվազն մեկ էպոս՝ ''«Իբիս»''-ը, որը թիրախավորում էր իր նախկին աշակերտ Ապոլլոնիոսին<ref name=":42">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=ykWBWUOP8ukC&q=Callimachus+Ibis&pg=PR20|title=The Poems of Callimachus|last1=Nisetich|first1=Frank|date=2001|publisher=Oxford University Press|isbn=0-19814760-0|location=Oxford, England|pages=xviii–xx|access-date=27 July 2017}}</ref>։ Նա նաև գրել է արձակ տրակտատ ''«Փինիքս»'' վերնագրով, որում նա կազմել է Ալեքսանդրիայի գրադարանում կատարած բոլոր հիմնական աշխատությունների ցանկը<ref name=":43">Blum 1991, p. 236, cited in {{cite journal|last=Phillips|first=Heather A.|date=August 2010|title=The Great ''Library'' of Alexandria?|url=http://unllib.unl.edu/LPP/phillips.htm|journal=Library Philosophy and Practice|issn=1522-0222|archive-url=https://web.archive.org/web/20120418191647/http://unllib.unl.edu/LPP/phillips.htm|archive-date=2012-04-18|access-date=2017-05-17|url-status=dead}}</ref>։  

Ալեքսանդրիայի պոետ [[Ապոլլոնիոս Հռոդոսացի|Ապոլլոնիոս Հռոդոսացին]] մեծապես հայտնի է իր [[Արգոնավտիկա|«Արգոնավտիկա»]] էպիկական պոեմով, որը պատմում է [[Յասոն|Յասոնի]] և իր նավընկերների՝ արգոնավորդների արկածների մասին, [[Կողքիս]] երկրում [[Ոսկե գեղմ|ոսկե գեղմը]] վերադարձնելու որոնումների ժամանակ<ref name=":44">{{Citation|first=Susan|last=Stephens|title=Brill's Companion to Apollonius Rhodius; Second|edition=Revised|editor=T. Papaghelis|editor2=A. Rengakos|publisher=Brill|year=2011|chapter=Ptolemaic Epic}}</ref>։ Պոետ [[Արատոս Սոլեցի|Արատոսը]] հեկզամետրով է գրել ''[[«Երևույթ»]]'' պոեմը, որը [[Եվդոքս|Եվդոքս Կնիդոսցու]]՝ մեր թվարկությունից առաջ 4-րդ դարում աստղերի վերաբերյալ գրած տրակտատի բանաստեղծական մեկնաբանությունն է<ref name=":45">A. W. Mair and G. R. Mair, trans., Callimachus and Lycophron; Aratus, Loeb Classical Library (New York: G. P. Putnam's Sons, 1921), p. 363</ref>։

=== Դրամա ===
[[Հելլենականություն|Հելլենականության]] ժամանակաշրջանում դասական ժամանակաշրջանի [[Հին կատակերգություն|հին կատակերգությանը]] փոխարինելու եկավ [[Նոր կատակերգություն|նոր կատակերգությունը]]։ Նոր կատակերգության ամենանշանավոր գրողն աթենացի դրամատուրգ [[Մենանդրոս|Մենանդրոսն]] էր։ Մենանդրոսի ոչ մի պիես մինչև մեր օրեր չի պահպանվել իր ամբողջական վիճակով, բացի [[Դյուրագրգիռ մարդը|«Դյուրագրգիռ մարդը»]] պիեսից, որը պահպանվել է մինչև մեր օրեր գրեթե ամբողջական վիճակով։ [[Աղջիկը Սամոսից|«Աղջիկը Սամոսից»]] վերնագրով մեկ այլ պիեսի շատ հատվածներ և ևս 5 պիեսից ծավալուն մասեր նույնպես պահպանվել են<ref name=":46">Konstan, David (2010). ''Menander of Athens''. Oxford: Oxford University Press. pp. 3–6. {{ISBN|0-19-980519-9}}.</ref>։[[File:Relief with Menander and New Comedy Masks - Princeton Art Museum.jpg|thumb|right|250px|Հանրապետական կամ վաղ կայսերական ցայտաքանդակ, որը պատկերում է [[Մենանդրոս|Մենանդրոսին]]՝ նոր կատակերգության դիմակները ձեռքում պահած (մ․թ․ա․ 1-ին դար - մ․թ․ վաղ 1-ին դար), [[Փրինսթոնի համալսարան|Փրինսթոն համալսարանի]] արվեստի թանգա<nowiki/>րան]]

=== Պատմագրություն ===
Պատմաբան [[Տիմեուս|Տիմեուսը]] ծնվել է [[Սիցիլիա (մարզ)|Սիցիլիայում]], սակայն իր կյանքի մեծ մասն անցկացրել է [[Աթենք|Աթենքում]]<ref name=":47">Baron, Christopher A. (2013). ''Timaeus of Tauromenium and Hellenistic Historiography''. Cambridge University Press.</ref>։ Նրա «''Պատմությունը»'' թեև չի պահպանվել, բայց նշանակալից դեր ունի [[Պոլիբիոս|Պոլիբիոսի]] վրա ունեցած իր ազդեցության շնորհիվ։ 38 գրքերում այն ներկայացնում է Սիցիլիայի և Իտալիայի պատմությունը մինչև մեր թվարկությունից առաջ 264 թվականը, որտեղից էլ Պոլիբիոսը սկսել է իր աշխատությունը։ Տիմեուսը նաև գրել է «''Օլիմպիոնիկայը»,'' որն [[Օլիմպիական խաղեր|Օլիմպիական խաղերը]] ժամանակագրական հաջորդականությամբ ներկայացնող արժեքավոր աշխատություն է<ref name=":48">Brown, Truesdell S. (1958). Timaeus of Tauromenium. Berkeley: University of California Press.</ref>։

===Հնագույն կենսագրություն===
Հնագույն կենսագրությունը, որը շատ տարբեր էր ժամանակակից կենսագրությունից, հունական (և հռոմեական) գրականության ժանր է, որ միտված էր նկարագրելու նպատակները, ձեռքբերումները, ձախողումները, հնագույն պատմական անձանց կերպարը, և արդյոք նրանց պետք է ընդօրինակել, թե՝ ո՛չ։ Հնագույն կենսագրության հեղինակները, ինչպիսիք են [[Կոռնելիուս Նեպոս|Նեպոսի]] աշխատությունները և [[Պլուտարքոս|Պլուտարքոսի]] [[Համեմատական կենսագրություններ|«Համեմատական կենսագրություններ»]]-ը, ընդօրինակել են Հին Հունաստանի ժամանակակից պատմագրությունների նույն աղբյուրների և տեխնիկաների մեծ մասը, հատկապես ներառյալ՝ [[Հերոդոտոս|Հերոդոտոսի]] և [[Թուկիդիդես|Թուկիդիդեսի]] աշխատությունները։ Հնագույն կենսագրության տարբեր ձևեր են եղել, ներառյալ փիլիսոփայական կենսագրությունները, որոնք ընդգծում էին իրենց անձի բարոյական կերպարը (օրինակ՝ [[Դիոգենես Լայերտացի|Դիոգենես Լայերտացու]] [[Նշանավոր փիլիսոփաների կյանքը|«Նշանավոր փիլիսոփաների կյանքը, ուսմունքն ու հայացքները»]]), գրական կենսագրություններ, որոնք քննարկում էին հռետորների և բանաստեղծների կյանքի մանրամասները (օրինակ՝ [[Ֆիլոստրատոս|Ֆիլոստրատոսի]] [[Սոփեստների կյանքը|«Սոփեստների կյանքը»]]), դպրոցական կամ վկայակոչող կենսագրությունները, որոնք ներկայացնում էին ինչ-որ մեկի ուրվագիծը, ներառյալ նրանց ծագումը, գլխավոր իրադարձություններն ու ձեռքբերումները, մահը, ինքնակենսագրությունները, մեկնաբանություններն ու հուշերը, որտեղ անձը ներկայացնում է իր սեփական կյանքը, և պատմական/քաղաքական կենսագրությունը, որը կենտրոնացած էր այն մարդկանց կյանքի վրա, որոնք ակտիվ էին զինվորական ծառայության մեջ, ինչպես նաև այլ բնագավառներում<ref name=":49">Marincola, John, ed. ''A companion to Greek and Roman historiography''. John Wiley & Sons, 2010, 528-531.</ref>։

=== Գիտություն և մաթեմատիկա ===

[[File:Archimedes Palimpsest.jpg|thumb|upright|1906 թվականին [[Արքիմեդեսի պալիմպսեստ|Արքիմեդեսի պալիմպսեստը]] բացահայտել է [[Արքիմեդես|Արքիմեդեսի]] այն աշխատությունները, որոնք նախկինում կորած էին համարվում]]

Ալեքսանդրիացի [[Էրատոսթենես Կիրենացի|Էրատոսթենեսը]] (մ․թ․ա․ 276  –  մ․թ․ա․ 195/194) գրում էր աստղագիտության և աշխարհագրության վերաբերյալ, բայց նրա աշխատությունը գլխավորապես հայտնի է ավելի ուշ գրված համառոտ շարադրանքներից։ Նա համարվում է առաջին մարդը, որ չափել է Երկրի շրջագիծը։ Մաթեմատիկոսներ [[Էվկլիդես|Էվկլիդեսի]] և [[Արքիմեդես|Արքիմեդեսի]] գրվածքների մեծ մասը պահպանվել է։ Էվկլիդեսը հայտնի է իր [[Սկզբունքներ|«Սկզբունքներ»]] աշխատությամբ, որի մեծ մասը վերցված է իր նախահայր [[Եվդոքս|Եվդոքս Կնիդոսցուց]]։ «Սկզբունքները» երկրաչափության վերաբերյալ տրակտատ է, և այն շարունակական ազդեցություն է ունեցել մաթեմատիկայի բնագավառում։ Արքիմեդեսի մի քանի տրակտատներ հասել են մինչև մեր օրեր։ Դրանց թվում են [[Շրջանի չափումը|''«Շրջանի չափումը»'']], որում նա հաշվարկում է «պի» թվի արժեքը, [[Մեխանիկական թեորեմների մեթոդը|''«Մեխանիկական թեորեմների մեթոդը»'']], որն իր աշխատանքի մասին է մեխանիկայի ոլորտում, [[Ավազի հաշվիչ|''«Ավազի հաշվիչ»'']] և [[Լողացող մարմինների վրա|''«Լողացող մարմինների վրա»'']] աշխատությունները։ Նրա աշխատությունների ձեռագիրը ներկայումս ուսումնասիրվում է<ref name=":50">{{cite web|url=http://www.slac.stanford.edu/gen/com/images/technical%20summary_final.pdf|title=X-Ray Fluorescence Imaging of the Archimedes Palimpsest: A Technical Summary|last=Bergmann|first=Uwe|access-date=2013-09-29}}</ref>։

=== Արձակ ===
Հելլենականության ժամանակաշրջանից արձակ գրականության շատ քիչ հատվածներ են պահպանվել։ [[Արիստիդես|Արիստիդեսի]] [[Միլեզիակա|''«Միլեզիակա»'']]-ն հավանաբար գրվել է մեր թվարկությունից առաջ 2-րդ դարի ընթացքում։ ''«Միլեզիակա»-''ն ինքնին իր ամբողջական տարբերակով չի պահպանվել մինչև մեր օրեր, բայց դրա տարբեր մեջբերումներ պահպանվել են։ Գիրքն ստեղծեց այսպես կոչված [[Միլեզյան պատմություններ|«միլեզյան պատմություններ»]]-ի ամբողջովին նոր ժանր, և ավելի ուշ շրջանի հռոմեացի գրող [[Ապուլեոս|Ապուլեոսի]] [[Ոսկե ավանակը|''«Ոսկե ավանակը»'']] դրա վառ օրինակ է<ref name=":51">{{cite journal|last1=Walsh|first1=P.G.|date=1968|title=Lucius Madaurensis|journal=Phoenix|volume=22|issue=2|pages=143–157|doi=10.2307/1086837|jstor=1086837}}</ref><ref name=":52">{{cite book|url=https://archive.org/details/goldenass00apul_0/page/31|title=The Golden Ass|last1=Apuleius Madaurensis|first1=Lucius|last2=trans. Lindsay|first2=Jack|date=1960|publisher=Indiana University Press|isbn=0-253-20036-9|location=Bloomington, Indiana|page=[https://archive.org/details/goldenass00apul_0/page/31 31]}}</ref>։

Հին հունական վեպեր [[Չերիթոն|Չերիթոնի]] ''«Խերեսը և Կալիրոյը»<ref>Edmund P. Cueva (Fall 1996). "Plutarch's Ariadne in Chariton's Chaereas and Callirhoe". American Journal of Philology. 117 (3): 473–484. {{doi|10.1353/ajp.1996.0045}}.</ref>'' ու ''«Մետիոքոսը և Պարթենոպեն»<ref>Cf. Thomas Hägg, 'The Oriental Reception of Greek Novels: A Survey with Some Preliminary Considerations', Symbolae Osloenses, 61 (1986), 99–131 (p. 106), {{doi|10.1080/00397678608590800}}.</ref><ref>Thomas Hägg and Bo Utas, ''The Virgin and Her Lover: Fragments of an Ancient Greek Novel and a Persian Epic Poem''. Brill Studies in Middle Eastern Literatures, 30 (Leiden: Brill, 2003), p. 1.</ref>'' հավանաբար գրվել են մեր թվարկությունից առաջ 1-ին դարի վերջում կամ մեր թվարկության վաղ 1-ին դարում, Հելլենականության ժամանակաշրջանի վերջին փուլի ընթացքում։ [[Լոլիանոս|Լոլիանոսի]] ''«Փյունիկյան պատմություն»'' աշխատության որոշ հատվածների հայտնաբերումը ապացուցում է հին հունական [[խաբեբայապատում]] ժանրի գոյությունը<ref name=":53">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=AZT8fEYMKBwC&q=Phoenicica+ancient+Greek+novel&pg=PA809|title=Collected Ancient Greek Novels|last1=Reardon|first1=Bryan P.|date=1989|publisher=University of California Press|isbn=0-520-04306-5|location=Berkeley|pages=809–810|access-date=31 May 2017}}</ref>։

== Հռոմեական ժամանակաշրջան ==
Մինչ քաղաք-պետությունից կայսրության անցումը մեծ ազդեցություն էր ունենում փիլիսոփայության վրա՝ քաղաքական տեսության շեշտը դնելով անձնական էթիկայի վրա, հունական տառերը շարունակում էին ծաղկում ապրել և՛ [[Դիադոքոսներ|Դիադոքոսների]] (հատկապես [[Պտղոմեոս Լագոս|Պտղոմեոսի]]), և՛ հռոմեական իշխանության ժամանակ։ Գրական և ճարտասանական հակում ունեցող հռոմեացիները հետևում էին հույների օրինակին, և հունական գրականության բոլոր տեսակները շարունակում էին ընթերցվել ու վերարտադրվել և՛ հունարենի լեզվակիրների, և՛ ավելի ուշ նաև հռոմեացի հեղինակների կողմից։ Այս ժամանակաշրջանը հատկանշական է գրական քննադատության՝ որպես ժանրի տարածմամբ, և հատկապես վերջինիս օրինակ են ծառայել [[Դեմետրիուս|Դեմետրիուսը]], [[Սյուդո-Լոնգինուս|Սյուդո-Լոնգինուսը]] և [[Դիոնիսիոս Հալիկառնասցի|Դիոնիսիոս Հալիկառնասցին]]։ [[Նոր Կտակարան|Նոր կտակարանը]], որը գրվել է տարբեր հեղինակների կողմից ընդհանուր հունարենի տարբեր տեսակներով, նույնպես ծագել է այս ժամանակաշրջանում<ref name=":54">{{cite book |last=Metzger |first=Bruce M. |url=http://ixoyc.net/data/Fathers/134.pdf |title=The Canon of the New Testament: Its Origin, Development, and Significance |publisher=Clarendon Press |year=1987 |isbn=0-19-826180-2 |pages=295–296 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130601181717/http://www.ixoyc.net/data/Fathers/134.pdf |archive-date=2013-06-01 |url-status=dead}}</ref><ref name="Jenkyns2016" />, կարևորագույն աշխատություններից էին [[Ավետարան|ավետարանները]] և [[«Սուրբ Պողոսի նամակները»]]<ref name="Trobisch">{{cite book |last=Trobisch |first=David |url=https://archive.org/details/paulslettercolle0000trob/page/1 |title=Paul's Letter Collection: Tracing the Origins |publisher=Fortress Press |year=1994 |isbn=0-8006-2597-8 |pages=[https://archive.org/details/paulslettercolle0000trob/page/1 1–27]}}</ref><ref name="Jenkyns2016" />։

=== Պոեզիա ===
Պոետ [[Քվինտոս Զմյուռնիացի|Քվինտոս Զմյուռնիացին]], ով հավանաբար ապրել է մեր թվարկության 4-րդ դարի վերջում<ref name=":55">Thomas Christian Tychsen, ''Quinti Smyrnaei Posthomericorum libri XIV. Nunc primum ad librorum manoscriptorum fidem et virorum doctorum coniecturas recensuit, restituit et supplevit Thom. Christ. Tychsen acceserunt observationes Chr. Gottl. Heynii'' (Strassburg: Typhographia Societatis Bipontinae) 1807.</ref><ref name=":56">Armin H. Köchly, ''Quinti Smyrnaei Posthomericorum libri XIV. Recensuit, prolegomenis et adnotatione critica instruxit Arminius Koechly'' (Leipzig: Weidmannos) 1850.</ref>, գրել է [[Փոստհոմերիկա|«Փոստհոմերիկա»]] ''(Հոմերոսից հետո)'' էպիկական պոեմը, որը պատմում է [[Տրոյա|Տրոյայի]] անկման մասին՝ սկսելով այնտեղից, որտեղ ավարտվել էր [[Իլիական|«Իլիականը»]]<ref>A.S. Way, ''Introduction'' 1913.{{full citation needed|date=November 2023}}</ref>։ Մոտավորապես նույն ժամանակ և նման հոմերոսյան ոճով մի անհայտ պոետ գրել է [[Բլեմիոմախիա|«Բլեմիոմախիա»]]՝ հռոմեացիների և բլեմիաների միջև հակամարտության մասին հատվածական էպոսը<ref name=":57">Nikoletta Kanavou (2015), "Notes on the Blemyomachia (P. Berol. 5003 + P. Gen. inv. 140 + P. Phoib. fr. 1a/6a/11c/12c)", ''Tyche'' '''30''': 55–60.</ref>։[[File:Mykonos vase.jpg|thumb|[[Միկոնոս սկահակ|Միկոնոս սկահակը]]՝ [[Տրոյական ձի|տրոյական ձիու]] առասպելի պահպանված ամենավաղ պատկերումը. առասպել, որը խորությամբ նկարագրված է [[Քվինտոս Զմյուռնիացի|Քվինտոս Զմյուռնիացու]] «Փոստհոմերիկա» աշխատության մեջ]]

Պոետ [[Նոննուս|Նոննուս Պանոպոլսեցին]] գրել է [[«Դիոնիսիակա»]] ''(Դիոնիսիոսի գործք)'' աշխատությունը, որը համարվում է անտիկ ժամանակաշրջանից պահպանված ամենաերկար էպիկական պոեմը։ Նա նաև բանաստեղծական վերափոխման է ենթարկել [[Ավետարան ըստ Հովհաննեսի|«Ավետարան ըստ Հովհաննեսի»]] գիրքը<ref name=":58">Vian, Francis. '"Mârtus" chez Nonnos de Panopolis. Étude de sémantique et de chronologie.' REG 110, 1997, 143-60. Reprinted in: L'Épopée posthomérique. Recueil d'études. Ed. Domenico Accorinti. Alessandria: Edizioni dell'Orso, 2005 (Hellenica 17), 565-84</ref><ref name=":59">Cameron, Alan, 2015.  ''Wandering Poets and Other Essays on Late Greek Literature and Philosophy''. Oxford University Press. p.81.</ref>։ Նոննուսը հավանաբար ապրել է մեր թվարկության 4-րդ դարի վերջին կամ մեր թվարկության 5-րդ դարի սկզբին<ref name=":60">[[Agathias Scholasticus]], ''Hist.'' 4.23. (530&nbsp;{{abbr|x|sometime between}} 580)</ref><ref name=":61">Fornaro, S. s.v. Nonnus in ''Brill's New Pauly'' vol. 9 (ed. Canick & Schneider) (Leiden, 2006) col.812–815</ref>։

=== Պատմագրություն ===
Պատմաբան [[Պոլիբիոս|Պոլիբիոսը]] ծնվել է մեր թվարկությունից առաջ մոտավորապես 200 թվականին։ 168 թվականին նրան որպես գերի բերել են Հռոմ։ Հռոմում նա դարձավ գեներալ [[Կոռնելիոս Սկիպիոն Էմիլիանոս Աֆրիկացի Կրտսեր|Սկիպիոն Էմիլիանոսի]] ընկերը։ Նա հավանաբար ուղեկցել է գեներալին դեպի [[Իսպանիա]] և [[Հյուսիսային Աֆրիկա]] [[Կարթագեն (քաղաք)|Կարթագենի]] դեմ պատերազմների ընթացքում։ 146 թվականին Կարթագենի ոչնչացման ժամանակ նա Սկիպիոնի հետ էր<ref name=":62">{{Cite web |title=Titus Livius (Livy), The History of Rome, Book 39, chapter 35 |url=https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.02.0144:book=39:chapter=35&highlight=lycortas |access-date=2016-11-02 |website=www.perseus.tufts.edu}}</ref>։[[File:Plutarch of Chaeronea-03.jpg|thumb|Հնագույն ամենահայտնի հույն պատմաբաններից մեկի՝ [[Պլուտարքոս|Պլուտարքոսի]] կիսանդրին, իր հայրենիք [[Քերոնեա|Քերոնեայից]]]]

[[Դիոդորոս Սիկիլիացի|Դիոդորոս Սիկիլիացին]] հույն պատմաբան էր, ով ապրել է մեր թվարկությունից առաջ 1-ին դարում, մոտավորապես [[Հուլիոս Կեսար|Հուլիոս Կեսարի]] և [[Օկտավիանոս Օգոստոս|Օգոստոսի]] ժամանակաշրջանում։ Նա գրել է համընդհանուր պատմություն [[«Պատմական գրադարան»]] աշխատությունը, որը բաղկացած է 40 գրքից։ Դրանցից առաջին 5-ը և 11-20-րդ գրքերն են պահպանվել։ Առաջին երկու մասերն ընդգրկում են Հելլենիստական վաղ դարաշրջանի պատմական անցքերը։ Երրորդ մասում պատմությունը տանում է դեպի Կեսարի վարած պատերազմների սկիզբը Գալլիայում (այժմ՝ Ֆրանսիա)<ref name=":63">Sacks, Kenneth S. (1990). ''Diodorus Siculus and the First Century''. Princeton University Press. {{ISBN|0-691-03600-4}}.</ref>։ [[Դիոնիսիոս Հալիկառնասցի|Դիոնիսիոս Հալիկառնասցին]] ապրել է մեր թվարկությունից առաջ 1-ին դարի վերջերին։ Նրա՝ Հռոմի մասին պատմությունն իր արմատներից մինչև [[Պունիկյան պատերազմներ|Պունիկյան առաջին պատերազմ]] (մեր թվարկությունից առաջ 264-241թթ․), գրված է հռոմեացիների տեսանկյունից, բայց այն մանրազնին ուսումնասիրվել է։ Նա նաև գրել է մի շարք այլ տրակտատներ, ներառյալ՝ [[«Ընդօրինակման մասին»|''«Ընդօրինակման մասին»'']], [[«Մեկնաբանություններ հին ճարտասանների մասին»|''«Մեկնաբանություններ հին ճարտասանների մասին»'']] և [[«Բառերի զուգակցման մասին»|''«Բառերի զուգակցման մասին»'']]''<ref name=":64">T. Hidber. ''Encyclopedia of Ancient Greece'' (p.229). Routledge 31 Oct 2013, 832 pages, {{ISBN|1-136-78799-2}}, (editor N. Wilson). Retrieved 2015-09-07.</ref>''։

Պատմաբաններ [[Ապպիանոս|Ապպիանոս Ալեքսանդրացին]] և [[Արիանոս|Արիանոսն]] ապրել են մեր թվարկության 2-րդ դարում<ref name="Loeb">{{cite book |last=White |first=Horace |url=https://archive.org/details/appianromanhisto00appi_466/page/ |title=Appian's Roman History |publisher=The Loeb Classical Library |year=1912 |isbn=0-674-99002-1 |location=Cambridge, Mass |pages=[https://archive.org/details/appianromanhisto00appi_466/page/ vii–xii] |chapter=Introduction}}</ref><ref name="FW Walbank">{{cite book |author=FW Walbank |url=https://books.google.com/books?id=lnIpo8KBbP4C&q=Bithyniaca+Arrian&pg=PA8 |title=The Cambridge Ancient History |date=November 1984 |publisher=Cambridge University Press, 6 Sep 1984 |isbn=0-521-23445-X |editor=F. W. Walbank |access-date=2015-04-01}}</ref>։ Ապպիանոսը գրել է Հռոմի և վերջինիս նվաճումների մասին, մինչդեռ Արիանոսը հայտնի է [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մակեդոնացու]] արշավանքների մասին իր աշխատությամբ։ Արիանոսը ծառայել է հռոմեական բանակում։ Ուստի նրա գիրքը կենտրոնացած է հիմնականում Ալեքսանդրի ռազմական կյանքի վրա։ Արիանոսը նաև գրել է փիլիսոփայական տրակտատ՝ ''«Դիաթրիբայը»՝'' իր ուսուցիչ [[Էպիկտետոս|Էպիկտետոսի]] ուսմունքների հիման վրա։

Ուշ շրջանի հույն պատմաբաններից ժամանակակից ընթերցողներին ամենահայտնին [[Պլուտարքոս|Պլուտարքոսն]] է, որը մահացել է մեր թվարկության մոտ 119 թվականին։ Նրա [[Համեմատական կենսագրություններ|«Համեմատական կենսագրություններ»]] աշխատությունը՝ հույն ու հռոմեացի մեծագույն առաջնորդների մասին, կարդացել է յուրաքանչյուր սերունդ դրա առաջին իսկ հրատարակումից ի վեր։ Նրա մյուս պահպանված աշխատությունը՝ ''[[«Էթիկա»]]''-ն ակնարկների հավաքածու է էթիկական, կրոնական, քաղաքական, ֆիզիկական և գրական թեմաների մասին<ref name=":65">"Plutarch". ''Oxford Dictionary of Philosophy''.</ref><ref name=":66">Stadter, Philip A. (2015). ''Plutarch and His Roman Readers''. Oxford University Press. p. 69. {{ISBN|978-0-19-871833-8}}. Retrieved 2015-02-04. Although Plutarch wrote in Greek and with a Greek point of view, [...] he was thinking of a Roman as well as a Greek audience.</ref>։

Հետագա ժամանակներում, այսպես կոչված [[«սովորական գրքերը»]], որոնք սովորաբար նկարագրում էին պատմական անեկդոտներ, միանգամայն հայտնի են դարձել։ Այս հայտնի ժանրի պահպանված օրինակներից են [[Ավլուս Գելլիուս|Ավլուս Գելլիուսի]]՝ [[«Ատտիկյան գիշերներ»]]<ref name=":67">Ramsay, William (1867), "A. Gellius", in Smith, William, ''Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology'', 2, Boston, p. 235</ref>, [[Աթենեոս|Աթենեոս Նավկրատոսցու]]՝ [[«Սոփեստների խնջույքը»]]<ref name=":68">Ἀθήναιος [Athenaeus]. Δειπνοσοφισταί [Deipnosophistaí, Sophists at Dinner], c. 3rd century (Ancient Greek) Trans. Charles Burton Gulick as Athenaeus, Vol. I, p. viii. Harvard University Press (Cambridge), 1927. Accessed 13 Aug 2014.</ref> և [[Կլավդիոս Էլիանոս|Կլավդիոս Էլիանոսի]]՝ ''«Կենդանիների բնույթը»'' ու ''«Տարբեր պատմություններ»'' աշխատությունները<ref name=":69">Aelian, ''Historical Miscellany''. Translated by Nigel G. Wilson. 1997. Loeb Classical Library. {{ISBN|978-0-674-99535-2}}</ref>։

=== Գիտություն և մաթեմատիկա ===
Ֆիզիկոս [[Գալեն Կլավդիոս|Գալենն]] ապրել է մեր թվարկության 2-րդ դարում։ Նա անատոմիայի ուշիմ ուսանող էր, և նրա աշխատությունները նշանակալից էին բժշկության մեջ հաջորդ 1400 տարիների ընթացքում։ [[Ստրաբոն|Ստրաբոնը]], ով մահացել է մեր թվարկության մոտ 23 թվականին, աշխարհագրագետ ու պատմաբան էր։ Նրա՝ 47 հատորից բաղկացած ''«Պատմական հիշատակարաններ»'' աշխատությունը գրեթե ամբողջությամբ անհայտացել է։ Նրա ''«Աշխարհագրություն»'' երկը մնում է գոյություն ունեցող միակ հնագույն գիրքը, որն ընդգրկում է այն մարդկանց և երկրների ամբողջ շարքը, որոնք հայտնի են եղել հույներին և հռոմեացիներին [[Օկտավիանոս Օգոստոս|Օկտավիանոս]] կայսեր օրոք<ref name=":70">{{cite book |last=Dueck |first=Daniela |title=Strabo of Amasia: A Greek Man of Letters in Augustan Rome |publisher=Routledge: Taylor & Francis Group |year=2000 |isbn=0-415-21672-9 |location=London, New York |page=145}}</ref>։ [[Պավսանիաս|Պավսանիասը]], ով ապրել է մեր թվարկության 2-րդ դարում, նույնպես աշխարհագրագետ էր<ref name=":71">Historical and Ethnological Society of Greece, Aristéa Papanicolaou Christensen, ''The Panathenaic Stadium – Its History Over the Centuries'' (2003), p. 162</ref>։ Նրա՝ «Հունաստանի նկարագրությունը» աշխատությունը ճամփորդական ուղեցույց է, որը նկարագրում է Հունաստանի աշխարհագրությունն ու առասպելական պատմությունը 2-րդ դարի ընթացքում։ Գիրքը ներկայացված է Հունաստանում շրջագայության ձևով՝ սկսվելով [[Աթենք|Աթենքից]] և ավարտվելով [[Նաֆպակտոս|Նաֆպակտոսով]]<ref name=":72">{{cite book |last1=Pausanias |title=Description of Greece: Complete |date=18 October 2014 |publisher=First Rate Publishers |isbn=978-1-5028-8547-0}}</ref>։ [[File:Pausanias Description of Greece.jpg|right|thumb|200px|[[Պավսանիաս|Պավսանիասի]] ձեռագիր նկարագրությունը Հունաստանի մասին Լորենթիանական գրադարանում (1485)]]

Հռոմեական ժամանակաշրջանի հետագա սերունդների վրա ամենամեծ ազդեցությունն ունեցած գիտնականը, անկասկած, համարվում է աստղագետ [[Կլավդիոս Պտղոմեոս|Պտղոմեոսը]]։ Նա ապրել է մեր թվարկության 2-րդ դարում<ref name=":73">{{Cite web |title=Ptolemy {{!}} Accomplishments, Biography, & Facts |url=https://www.britannica.com/biography/Ptolemy |access-date=2016-03-06 |website=Encyclopædia Britannica}}</ref>, թեև նրա կյանքի մասին շատ քիչ բան է հայտնի։ Նրա գլուխգործոցը, որն ի սկզբանե վերնագրված է եղել ''«Մաթեմատիկական հավաքածու»,'' ներկայումս հայտնի է ''[[Ալմագեստ|«Ալմագեստ»]]'' վերնագրով, քանի որ այն արաբ աստղագետների կողմից թարգմանվել է այդ վերնագրով<ref name=":74">A. I. Sabra, "Configuring the Universe: Aporetic, Problem Solving, and Kinematic Modeling as Themes of Arabic Astronomy," ''Perspectives on Science'' 6.3 (1998): 288–330, at pp. 317–18</ref>։ Պտղոմեոսն էր, որ մանրամասն նկարագրություն է տվել [[Երկրակենտրոն համակարգ|երկրակենտրոն համակարգի]] մասին<ref name=":75">NT Hamilton, N. M. Swerdlow, [[G. J. Toomer]]. "The Canobic Inscription: Ptolemy's Earliest Work". In Berggren and Goldstein, eds., ''From Ancient Omens to Statistical Mechanics''. Copenhagen: University Library, 1987.</ref>, և այս տեսակետը գերակշռել է աստղագիտական մտածողության մեջ ավելի քան 1300 տարի<ref name=":76">Fraser, Craig G. (2006). ''The Cosmos: A Historical Perspective''. p. 14.</ref>։ Տիեզերքի մասին Պտղոմեոսի տեսակետը շարունակվել է մինչև [[Նիկոլայ Կոպեռնիկոս|Կոպեռնիկոսը]], [[Գալիլեո Գալիլեյ|Գալիլեոն]], [[Յոհան Կեպլեր|Կեպլերը,]] և վաղ ժամանակի այլ աստղագետներ փոխարինել են այն [[Արևակենտրոն համակարգ|արևակենտրոն համակարգի]] տեսությամբ<ref name=":77">Lattis, James L. (1995). ''Between Copernicus and Galileo: Christoph Clavius and the Collapse of Ptolemaic Cosmology'', University of Chicago Press, pgs 186–190</ref>։
=== Փիլիսոփայություն ===
[[File:Plotinos.jpg|thumb|left|Հռոմեական ժամանակաշրջանի ակնառու փիլիսոփա [[Պլոտինոս|Պլոտինոսի]] գլուխը]]
[[Էպիկտետոս|Էպիկտետոսը]] (մեր թվարկության 55-135թթ․) զուգորդվում էր [[Ստոիցիզմ|ստոիկների]] բարոյական փիլիսոփայության հետ։ Նրա աշակերտ Արիանոսը հավաքագրել է նրա ուսմունքները դասախոսություններում և «Էնչիրիդիոնում» (ուսումնասիրությունների ձեռնարկ)<ref name=":78">Epictetus, [http://classics.mit.edu/Epictetus/discourses.html ''Discourses''], prologue.</ref>։

[[Դիոգենես Լայերտացի|Դիոգենես Լայերտացին]], ով ապրել է մեր թվարկության 3-րդ դարում, գրել է ''«Նշանավոր փիլիսոփաների կյանքը, ուսմունքն ու հայացքները»'' աշխատությունը, որը երբևէ ապրած գրեթե բոլոր հույն փիլիսոփաների կենսագրությունների բազմահատոր հավաքածու է։ Ցավոք սրտի, Դիոգենես Լայերտացին հաճախ չի մեջբերում իր աղբյուրները, և ժամանակակից շատ պատմաբանների նրա վկայությունը վստահություն չի ներշնչում<ref name=":79">{{cite book |last=Laërtius |first=Diogenes |title=Lives of Eminent Philosophers |publisher=Loeb Classical Library |year=1972 |edition=reprint |volume=1 |page=xvi |contribution=Introduction |contributor-first=Herbert S. |contributor-last=Long}}</ref>։ Այնուամենայնիվ, չնայած դրան, նա մնում է վաղ շրջանի հույն շատ փիլիսոփաների կյանքերի մասին վկայող միակ հասանելի աղբյուրը<ref name=":80">"Diogenes Laërtius", ''[[The Columbia Electronic Encyclopedia]]'', 2013</ref>։ Նրա գիրքն ունի որոշակի արժեքներ։ Այն ներառում է օգտակար տեղեկությունների հսկայական շարք, որն այլ կերպ պահպանված չէր լինի։ Օրինակ, [[Էպիկուրոս|Էպիկուրոսի]] մասին նրա գրած կենսագրությունը շատ արժեքավոր է և պարունակում է երեք երկար նամակներ, որոնք վերագրված են հենց Էպիկուրոսին, և դրանցից առնվազն երկուսը համարվում են հավաստի<ref name=":81">{{cite LotEP|year=1925c|chapter=Epicurus}}</ref>։

Նրա ժամանակաշրջանի մեկ այլ նշանավոր փիլիսոփա է [[Պլոտինոս|Պլոտինոսը]]։ Նա փոխակերպել է [[Պլատոն|Պլատոնի]] փիլիսոփայությունը դպրոցի և այն անվանել [[Նեոպլատոնականություն]]<ref name=":82">Philip Merlan, ''From Platonism to Neoplatonism'' (The Hague: Martinus Nijhoff, 1954, 1968), p. 3.</ref>։ Նրա [[«Էննեադներ»]] աշխատությունը մասշտաբային ազդեցություն է ունեցել եվրոպական մտքի վրա առնվազն մինչև 17-րդ դարը<ref name=":83">Detlef Thiel: ''Die Philosophie des Xenokrates im Kontext der Alten Akademie'', München 2006, pp. 197ff. and note 64; Jens Halfwassen: ''Der Aufstieg zum Einen.''</ref>։ Նրա փիլիսոփայությունը հիմնականում խարսխված էր բանականություն (''[[nous]]''), հոգեբանություն (''[[Plato's tripartite theory of soul|psyche]]'') և «հենոլոգիա» ([[Henology|One]]) հասկացույթների վրա<ref name=":84">{{cite web |date=11 June 2011 |title=Who was Plotinus? |url=http://www.abc.net.au/rn/philosopherszone/stories/2011/3237626.htm |website=[[Australian Broadcasting Corporation]]}}</ref>։

Քրիստոնեության վերելքից հետո շատ ակնառու փիլիսոփաներ քրիստոնյաներ էին։ Երկրորդ դարի քրիստոնեության ջատագով [[Հուստինոս Փիլիսոփա|Հուստինոս փիլիսոփան]], ով գրում էր բացառապես հունարենով, մեծապես օգտվում էր հույն փիլիսոփայության գաղափարներից, հատկապես [[Պլատոնականություն|Պլատոնականությունից]]<ref name="NSH_284">New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge 3rd ed. 1914. [http://www.ccel.org/ccel/schaff/encyc06/Page_284.html Pg 284]</ref>։ [[Որոգինես|Որոգինեսը]]՝ [[Քրիստոնեական աստվածաբանություն|քրիստոնեական աստվածաբանության]] հիմնադիրը<ref name=":85">{{cite journal |last=Moore |first=Edward |title=Origen of Alexandria (entry in the Internet Encyclopedia of Philosophy) |url=http://www.iep.utm.edu/origen-of-alexandria/ |journal=The Internet Encyclopedia of Philosophy |publisher=[[Internet Encyclopedia of Philosophy|IEP]] |issn=2161-0002 |access-date=2014-04-27}}</ref>, նույնպես մեծապես օգուտ էր քաղում հույն փիլիսոփայության գաղափարներից<ref name="Schaff">{{cite book |last=Schaff |first=Philip |url=https://archive.org/details/newschaffherzog09haucgoog |title=The new Schaff-Herzog encyclopedia of religious knowledge: embracing biblical, historical, doctrinal, and practical theology and biblical, theological, and ecclesiastical biography from the earliest times to the present day |publisher=Funk and Wagnalls Company |year=1910 |page=[https://archive.org/details/newschaffherzog09haucgoog/page/n300 272] |access-date=2014-07-30}}</ref> և նույնիսկ կարողացել է իր՝ դեմ կարծիքն առաջ տանել հեթանոս փիլիսոփա [[Սելսուս|Սելսուսի]] ներում հայցող [[«Կոնտրա սելսում»|''«Կոնտրա սելսում»'']] տրակտատի վերաբերյալ<ref name=":86">{{cite encyclopedia |title=Celsus |encyclopedia=The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge |publisher=Funk and Wagnalls Company |location=New York and London |last=Herzog |first=Johann Jakob |date=December 1908 |editor=Samual Macauley Jackson |volume=II |pages=466 |author2=Philip Schaff |author3=Albert Hauck}}</ref>։

=== Արձակ ===
Հունական արձակի պահպանված աշխատությունների մեծամասնությունը գրվել է Հռոմեական ժամանակաշրջանում։ [[Աքիլլես Տատիոս|Աքիլլես Տատիոսի]]՝ ''[[«Լյուսիպ և Կլիտոֆոն»|«Լյուսիպ և Կլիտոփոն»]]<ref name=":87">The "early dating of P.Oxy 3836 holds, Achilles Tatius' novel must have been written 'nearer 120 than 150'" Albert Henrichs, Culture In Pieces: Essays on Ancient Texts in Honour of Peter Parsons, eds. Dirk Obbink, Richard Rutherford, Oxford University Press, 2011, p. 309, n. 29 {{ISBN|0-19-929201-9}}, 9780199292011</ref>''<ref name=":88">"the use (albeit mid and erratic) of the Attic dialect suggest a date a little earlier [than mid-2nd century] in the same century." The Greek Novel: Oxford Bibliographies Online Research Guide Oxford University Press, 2010, p. 7 {{ISBN|0-19-980303-X}}, 9780199803033</ref> և [[Լոնգոս|Լոնգոսի]]՝ ''[[Դափնիս և Քլոե|«Դափնիս և Քլոե»]]'' <ref name="a">Longus; Xenophon of Ephesus (2009), Henderson, Jeffery, ed., Anthia and Habrocomes (translation), Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, pp. 69 & 127, {{ISBN|978-0-674-99633-5}}</ref> հին հունական վեպերը հավանաբար գրվել են մեր թվարկության 2-րդ դարի սկզբում։ «Դափնիս և Քլոե»-ն՝ հին հունական պահպանված 5 սիրավեպերից ամենահայտնին, երկու երիտասարդ սիրահարների հուզիչ պատմությունն է, որոնք մեծացել են իդեալականացված հովվական միջավայրում՝ հունական [[Լեսբոս]] կղզում<ref name=":89">{{cite book |author=Richard Hunter |author-link=Richard L. Hunter |title=The Novel in the Ancient World |publisher=Brill |year=1996 |isbn=90-04-09630-2 |editor=Gareth L. Schmeling |pages=361–86 |chapter=Longus, ''Daphnis and Chloe''}}</ref>։ [[Անտոնիոս Դիոգենես|Անտոնիոս Դիոգենեսի]]՝ ''«Հրաշքները Տուլից այն կողմ»'' աշխատությունը գուցե նույնպես գրվել է մեր թվարկության երկրորդ դարի սկզբին, չնայած գիտնականները հաստատ չգիտեն վերջինիս հստակ տարեթիվը։ ''«Հրաշքները Տուլից այն կողմ»'' աշխատությունն ամբողջությամբ չի պահպանվել, բայց դրա ծավալուն շարադրանքը, որ գրել է [[Փոտ պատրիարք|Փոտ պատրիարքը]], պահպանվել է<ref name=":90">J.R. Morgan. Lucian's True Histories and the Wonders Beyond Thule of Antonius Diogenes. The Classical Quarterly (New Series), 35, pp 475–490 {{doi|10.1017/S0009838800040313}}.</ref>։ [[Քսենոփոն Եփեսոս|Քսենոփոն Եփեսոսի]] ''[[Եփեսիան պատմությունը|«Եփեսիան պատմությունը»]]'' հավանաբար գրվել է մեր թվարկության 2-րդ դարի վերջին<ref name="a" />։[[File:Charles Gleyre - Daphnis et Chloe revenant de la montagne.jpg|thumb|Շվեյցարա-ֆրանսիացի նկարիչ [[Մարկ Գաբրիել Չարլզ Գլեյր|Մարկ Գաբրիել Չարլզ Գլեյրի]] 19-րդ դարի նկարը, որը պատկերում է [[Դափնիս և Քլոե|«Դափնիս և Քլոե»]] վեպից մի դրվագ]]

[[File:William Strang spider battle in 1894 True History.jpg|thumb|left|[[Ուիլյամ Սթրենգ|Ուիլյամ Սթրենգի]] նկարազարդումը՝ արված 1894 թվականին, որը պատկերում է մարտի տեսարան [[Լուկիանոս|Լուկիանոսի]]՝ «Իրական պատմություն» վեպի առաջին գրքից]]

Երգիծաբան [[Լուկիանոս|Լուկիանոսն]] ապրել է մեր թվարկության 2-րդ դարի վերջին։ Լուկիանոսի աշխատությունները մեծ հայտնիություն են վայելել հին ժամանակներում։ Ավելի քան 80 տարբեր գրվածքներ, որոնք վերագրված են Լուկիանոսին, պահպանվել են մինչև մեր օրեր<ref name=":91">Moeser, Marion (Dec 15, 2002). The Anecdote in Mark, the Classical World and the Rabbis: A Study of Brief Stories in the Demonax, The Mishnah, and Mark 8:27–10:45. A&C Black. p. 88. {{ISBN|978-0-8264-6059-2}}. Retrieved 16 September 2016.</ref>։ Լուկիանոսի գրեթե բոլոր աշխատությունները գրված են [[Հին հունարեն|հին հունարենի]] արմատացած ատտիկյան բարբառով, որն այդ ժամանակ գերակշռում էր բարեկիրթ մարդկանց շրջանում։ Նրա՝ [[Սիրիական աստվածուհի|''«Սիրիական աստվածուհի»'']] գիրքն, այնուամենայնիվ, գրված է կեղծ իոնական բարբառով՝ դիտմամբ ընդօրինակելով [[Հերոդոտոս|Հերոդոտոսի]] բարբառն ու ոճը<ref name=":92">Lightfoot, ''De Dea Syria'' (2003)</ref><ref name=":93">Lucinda Dirven, "The Author of De Dea Syria and his Cultural Heritage", Numen 44.2 (May 1997), pp. 153–179.</ref>։ Լուկիանոսի ամենահայտնի աշխատությունն ''[[Իրական պատմություն|«Իրական պատմություն»]]'' վեպն է, որը որոշ գիտնականներ նկարագրել են որպես [[Գիտական ֆանտաստիկա|գիտաֆանտաստիկ գրականության]] ամենավաղ պահպանված աշխատությունը<ref name=":94">Greg Grewell: "Colonizing the Universe: Science Fictions Then, Now, and in the (Imagined) Future", Rocky Mountain Review of Language and Literature, Vol. 55, No. 2 (2001), pp. 25–47 (30f.)</ref><ref name=":95">Fredericks, S.C.: "Lucian's True History as SF", Science Fiction Studies, Vol. 3, No. 1 (March 1976), pp. 49–60</ref>։ Նրա՝ [[Ստերի սիրահարը|''«Ստերի սիրահարը»'']] երկխոսությունը պարունակում է ավելի վաղ հայտնի ուրվականների պատմություններից մի քանիսը<ref name=":96">"The Doubter" by Lucian in Roger Lancelyn Green (1970) ''Thirteen Uncanny Tales''. London, Dent: 14–21; and Finucane, pg 26.</ref> ինչպես նաև [[Վհուկի աշակերտը|''«Վհուկի աշակերտը»'']] աշխատության հայտնի ամենավաղ տարբերակը<ref name=":97">George Luck "Witches and Sorcerers in Classical Literature", p. 141, ''Witchcraft and Magic in Europe: Ancient Greece And Rome'' edited by Bengt Ankarloo and Stuart Clark {{ISBN|0-8122-1705-5}}</ref>։ Նրա՝ [[Պերեգրինոսի մահը|''«Պերեգրինոսի մահը»'']] գրվածքը քրիստոնյաների դեմ անգութ երգիծանք է, որը պարունակում է վաղ քրիստոնեության հեթանոսական ամենավաղ գնահատանքներից մեկը<ref name=":98">Robert E. Van Voorst, ''Jesus outside the New Testament'', Wm. B. Eerdmans Publishing, 2000.</ref>։

[[Հելիոդորոս|Հելիոդորոսի]] ''[[Էթիոպիկա|«Էթիոպիկա»]]-''ն հավանաբար գրվել է մեր թվարկության 3-րդ դարում<ref name=":99">Holzberg, Niklas. The Ancient Novel. 1995. p. 78</ref>։ Այն պատմում է եթովպացի երիտասարդ արքայադստեր պատմությունը, որի անունը Քարիքլեա էր։ Նա օտարանում է իր ընտանիքից և շատ դժբախտություններ է կրում ծանոթ աշխարհում<ref name=":100">Bowersock, Glanwill W. The Aethiopica of Heliodorus and the Historia Augusta. In: Historiae Augustae Colloquia n.s. 2, Colloquium Genevense 1991. p. 43.</ref>։ Հին հունական բոլոր վեպերից խոշորամասշտաբ հռչակ վայելել է [[Ալեքսանդրի վեպը|«Ալեքսանդրի վեպը»]]՝ [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մակեդոնացու]] սխրանքների հորինված նկարագրությունը, որ գրվել է մեր թվարկության 3-րդ դարում։ Այս վեպի 8 տարբերակներ են պահպանվել 24 տարբեր լեզուներով՝ վկայելով, որ [[Միջնադար|Միջնադարում]] վեպը գրեթե այնքան հայտնի էր, որքան [[Աստվածաշունչ|Աստվածաշունչը]]<ref name="Reardon1989">{{cite book |last1=Reardon |first1=Bryan P. |url=https://books.google.com/books?id=AZT8fEYMKBwC&q=Phoenicica+ancient+Greek+novel&pg=PA809 |title=Collected Ancient Greek Novels |date=1989 |publisher=University of California Press |isbn=0-520-04306-5 |location=Berkeley |access-date=22 June 2017}}</ref>։ «Ալեքսանդրի վեպ»-ի տարբերակներն այնքան մեծահամբավ էին 14-րդ դարում, որ [[Ջեֆրի Չոսեր|Ջեֆրի Չոսերը]] գրել է «...յուրաքանչյուր զգայական հոգի/ Լսել է մի բան նրա (Ալեքսանդրի) ճակատագրից»<ref name="Reardon1989" />{{rp|653–654}}

== Ժառանգություն ==
[[File:Gillis Backereel - Hero mourns the dead Leander.jpg|thumb|250px|[[Գիլիս Բաքերել|Գիլիս Բաքերելի]]՝ ''«Հերոսը ողբում է մեռած Լենդերի մահը»'' նկարը (1640-ականներ)]]
Հին հունական գրականությունը հսկայական ազդեցություն է ունեցել ամբողջ [[Արևմտյան գրականություն|արևմտյան գրականության]] վրա<ref name="Western literature">{{cite web |title=Western literature |url=https://www.britannica.com/art/Western-literature |access-date=19 June 2017 |website=Encyclopaedia Britannica}}</ref>։ Հին հռոմեացի հեղինակները որդեգրել են տարբեր ոճեր և մոտիվներ հին հունական գրականությունից։ Ավելի ուշ այս գաղափարներն, իրենց հերթին, որդեգրել են արևմտաեվրոպական այլ գրողներ ու գրաքննադատներ<ref name="Western literature" />։ Հին հունական գրականությունը հատկապես ազդել է հետագա [[Հունական գրականություն|հունական գրականության]] վրա։ Օրինակ, հունական վեպերն իրենց ներգործությունն են ունեցել ավելի ուշ գրված [[Մուսաեուս Գրամատիկոս|Մուսաեուս Գրամատիկոսի]]՝ [[Հերո և Լեանդեր|«Հերո և Լեանդեր»]] աշխատության վրա<ref name=":101">English translations of Musaeus Grammaticus' ''Hero and Leander: The Divine Poem of Musaeus: First of All Books Translated According to the Original'' (George Chapman, 1616); Hero & Leander (E.E. Sikes, 1920)</ref>։ Հին հռոմեացի հեղինակները քաջատեղյակ էին հին հունական գրական ժառանգությանը, և շատերը դիտավորյալ ընդօրինակել են հույն դասականների ոճն ու կառուցվածքն իրենց իսկ աշխատություններում։ Օրինակ, հռոմեացի բանաստեղծ [[Վերգիլիոս|Վերգիլիոսը]] կերտել է իր [[Էնեական|«Էնեական»]] էպոսը՝ հիմնվելով [[Իլիական|«Իլիական»]]-ի և [[Ոդիսական|«Ոդիսական»]]-ի վրա<ref name=":102">{{cite book |last=Jenkyns |first=Richard |url=https://books.google.com/books?id=k0cXAQAAIAAJ |title=Classical Epic: Homer and Virgil |publisher=Duckworth |year=2007 |isbn=978-1-85399-133-2 |location=London |page=53}}</ref>։

Միջնադարում հին հունական գրականությունը մեծապես մոռացության է մատնվել Արևմտյան Եվրոպայում։ Միջնադարյան գրող [[Ռոջեր Բեկոն|Ռոջեր Բեկոնը]] գրել է, որ «չկա չորս մարդ լատինական քրիստոնեական աշխարհում, որ ծանոթ լինի հունարեն, եբրայերեն և արաբերեն քերականությանը»<ref name=":103">{{cite book |last1=Sandys |first1=Sir John Edwin |url=https://books.google.com/books?id=-cA8AAAAIAAJ&q=there+are+not+four+men+in+Latin+Christendom+who+are+acquainted+with+the+Greek%2C+Hebrew%2C+and+Arabic+grammars.&pg=PA591 |title=A History of Classical Scholarship; Volume One: From the Sixth Century B.C. to the End of the Middle Ages |date=1921 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-1-108-02706-9 |edition=3 |location=Cambridge, England |page=591 |access-date=24 March 2017}}</ref>։ [[Վերածննդի դարաշրջան|Վերածննդի դարաշրջանում]] է, որ հունարեն գիրը վերականգնեց իր արդիականությունն արևմտաեվրոպական գիտնականների շրջանում<ref name="MP">[https://books.google.com/books?id=kKGgoNo4un0C&pg=PA261 ''Western Civilization: Ideas, Politics, and Society''], Marvin Perry, Myrna Chase, Margaret C. Jacob, James R. Jacob, 2008, 903 pages, p.261/262.</ref>։ Վերածննդի ընթացքում հույներին առաջին անգամ  սկսեցին ուսուցանել արևմտաեվրոպական քոլեջներում և համալսարաններում, ինչի արդյունքում արևմտաեվրոպացի գիտնականները նորից իրազեկ դարձան [[Հին Հունաստան|Հին Հունաստանի]] գրականությանը<ref name=":104">Reynolds and Wilson, pp. 119, 131.</ref>։ [[Ստացված տեքստը|«Ստացված տեքստը»]]՝ առաջին Նոր Կտակարանը՝ տպագրված բնօրինակ հունարենով, հրատարակվել է 1516 թվականին հոլանդացի հումանիստ գիտնական [[Էրազմ Ռոտերդամցի|Էրազմ Ռոտերդամցու]] ջանքերով<ref name="W. Combs, 1996">W. W. Combs, ''Erasmus and the textus receptus'', DBSJ 1 (Spring 1996), 45.</ref>։ Էրազմը նաև հրատարակել է դասական հունարեն տեքստերի լատիներեն թարգմանությունները, ներառյալ [[Հեսիոդոս|Հեսիոդոսի]]՝ [[Աշխատանք և օրեր|«Աշխատանք և օրեր»]] աշխատության լատիներեն թարգմանությունը<ref name=":105">{{cite book |last1=Meagher |first1=Robert E. |url=https://archive.org/details/meaningofhelenin0000meag |title=The Meaning of Helen: In Search of an Ancient Icon |date=2002 |publisher=Bolchazy-Carducci Publishers |isbn=0-86516-510-6 |location=Wauconda, Illinois |page=[https://archive.org/details/meaningofhelenin0000meag/page/56 56] |access-date=19 June 2017 |url-access=registration}}</ref>։

[[File:Poetique Aristote Arabe 2346.jpg|thumb|left|[[Աբու Բիշր Մատա|Աբու Բիշր Մատայի]] արաբերեն թարգմանությունից մի էջ՝ [[Արիստոտել|Արիստոտելի]] [[Պոետիկա (Արիստոտել)|''«Պոետիկա»'']] գրքից]]

Դասական հունական գրականության ազդեցությունը ժամանակակից գրականության վրա նույնպես ակնհայտ է։ Բազմաթիվ կերպարներ են ի հայտ եկել դասական գրականությունից և դիցաբանությունից [[Դանթե Ալիգիերի|Դանթե Ալիգիերիի]]՝ [[Աստվածային կատակերգություն|«Աստվածային կատակերգության»]] միջոցով<ref name="OsbornBurgess1998">{{cite book |last1=Osborn |first1=Kevin |url=https://books.google.com/books?id=Ly8nbJj5DY0C&pg=PA270 |title=The Complete Idiot's Guide to Classical Mythology |last2=Burgess |first2=Dana |date=1998-07-01 |publisher=Penguin |isbn=9780028623856 |pages=270– |access-date=19 December 2012}}</ref>։ [[Պլուտարքոս|Պլուտարքոսի]] [[Կյանքերը|«Կյանքերը»]] մեծապես ներշնչել է [[Ուիլյամ Շեքսպիր|Ուիլյամ Շեքսպիրին]] և հիմնական աղբյուր է ծառայել իր ողբերգությունների համար, ինչպիսիք են՝ [[Հուլիոս Կեսար (Շեքսպիր)|«Հուլիոս Կեսարը»]], [[Անտոնիոս և Կլեոպատրա (ողբերգություն)|«Անտոնիոս և Կլեոպատրա»]] և [[Կորիոլան (ողբերգություն)|«Կորիոլան»]]<ref name="GraftonMostSettis">{{cite book |last1=Grafton |first1=Anthony |title=The Classical Tradition |last2=Most |first2=Glenn W. |last3=Settis |first3=Salvatore |date=2010 |publisher=The Belknap Press of Harvard University Press |isbn=978-0-674-03572-0 |location=Cambridge, Massachusetts and London, England}}</ref>։ Շեքսպիրի կատակերգությունները՝ [[Սխալների կատակերգություն|«Սխալների կատակերգություն»]] և [[Տասներկուերորդ գիշեր|«Տասներկուերորդ գիշեր»]]-ը, մեծ մասամբ հիմնված են հունահռոմեական [[Նոր կատակերգություն|Նոր կատակերգության]] թեմաների վրա<ref name="GraftonMostSettis" />։ Միևնույն ժամանակ, Շեքսպիրի ողբերգությունը՝ [[Աթենքի Տիմոնը|«Աթենքի Տիմոնը»]] ոգեշնչված էր Լուկիանոսի գրած պատմությամբ<ref name=":106">Armstrong, A. Macc. "Timon of Athens - A Legendary Figure?", ''Greece & Rome'', 2nd Ser., Vol. 34, No. 1 (April 1987), pp.&nbsp;7–11</ref>, իսկ նրա կատակերգությունը՝ [[Պերիկլ, Թայրի արքայազնը|«Պերիկլ, Թայրի արքայազնը»]] հիմնված է հին հունական վեպի՝ [[Թայրի Ապոլոնիոսի|«Թայրի Ապոլոնիոսի»]] ադապտացիայի վրա, որը գտնվել է [[Ջոն Գաուեր|Ջոն Գաուերի]] [[Սիրահարի խոստովանությունը|«Սիրահարի խոստովանությունը»]] պոեմի մեջ<ref name=":107">{{cite book |last1=Reardon |first1=Bryan P. |url=https://books.google.com/books?id=MA7rRGBC7IMC |title=Collected Ancient Greek Novels |date=1989 |publisher=University of California Press |isbn=0-520-04306-5 |location=Berkeley |page=737 |access-date=17 June 2017}}</ref>։

[[Ջոն Միլթոն|Ջոն Միլթոնի]]՝ [[Կորուսյալ դրախտ|«Կորուսյալ դրախտ»]] էպիկական պոեմը գրվել է հոմերոսյան երկու էպոսներին նման ոճով<ref name=":108">{{cite book |last=Kirk |first=G. S. |url=https://archive.org/details/homeroraltraditi00kirk |title=Homer and the Oral Tradition |date=1976 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-13671-6 |location=Cambridge, England |pages=[https://archive.org/details/homeroraltraditi00kirk/page/85 85]–99 |quote=Homeric style. |url-access=registration}}</ref>։ Այն նաև հաճախակի  է վկայակոչում դասական գրականության և դիցաբանության կերպարներին՝ օգտագործելով նրանց որպես քրիստոնեական ուղերձը փոխանցելու խորհրդանիշներ<ref name=":109">{{cite book |last1=Osgood |first1=Charles Grosvenor |url=https://www.questia.com/read/77762244/the-classical-mythology-of-milton-s-english-poems |title=The Classical Mythology of Milton's English Poems |date=1900 |publisher=Henry Holt |location=New York City, New York |page=ix-xi |access-date=5 June 2017}}</ref>։ Լուկիանոսի՝ ''«Իրական պատմություն»'' վեպը մասամբ ոգեշնչել է [[Ջոնաթան Սվիֆթ|Ջոնաթան Սվիֆթին]] [[Գուլիվերի ճանապարհորդությունները|«Գուլիվերի ճանապարհորդությունները»]] վեպը գրելիս<ref name="GraftonMostSettis" />։ [[Բուլֆինչի դիցաբանությունը|«Բուլֆինչի դիցաբանությունը»]]՝ [[Հունական դիցաբանություն|հունական դիցաբանության]] վերաբերյալ այս գիրքը, որը հրատարակվել է 1867 թվականին և նպատակուղղված է եղել լայն լսարանին, [[Կարլ Ջ․ Ռիչարդ|Կարլ Ջ․ Ռիչարդի]] նկարագրությամբ ամենահայտնի գրքերից մեկն է, որը երբևէ հրատարակվել է [[Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգներում]]<ref name=":110">[https://books.google.com/books?id=0qAY29cYNxsC&dq=bulfinch%E2%80%99s+mythology+by+thomas+bulfinch&pg=PA33 Richard, Carl J., ''The Golden Age of the Classics in America,''] Harvard University Press, 2009, page 33.</ref>։

[[Ջորջ Բեռնարդ Շոու|Ջորջ Բեռնարդ Շոուի]] [[Պիգմալիոն (պիես)|«Պիգմալիոն»]] պիեսը հին հունական [[Պիգմալիոն|«Պիգմալիոն»]] լեգենդի ժամանակակից, բանական վերարտադրումն է<ref name="GraftonMostSettis" />։ [[Ջեյմս Ջոյս|Ջեյմս Ջոյսի]] [[Ուլիսես (վեպ)|«Ուլիսես»]] վեպը, որը քննադատների հաղորդմամբ ժամանակակից գրականության հանճարեղ գործերից մեկն է<ref name=":111">{{cite journal |last=Harte |first=Tim |date=Summer 2003 |title=Sarah Danius, The Senses of Modernism: Technology, Perception, and Aesthetics |url=http://www.brynmawr.edu/bmrcl/Summer2003/Danius.html |url-status=dead |journal=Bryn Mawr Review of Comparative Literature |volume=4 |issue=1 |archive-url=https://web.archive.org/web/20031105063256/http://www.brynmawr.edu/bmrcl/Summer2003/Danius.html |archive-date=2003-11-05 |access-date=2001-07-10}} (review of Danius book).</ref><ref name="Kiberd on Bloomsday">{{cite news |author=Kiberd, Declan |date=16 June 2009 |title=Ulysses, Modernism's Most Sociable Masterpiece |url=https://www.theguardian.com/books/2009/jun/16/jamesjoyce-classics |access-date=28 June 2011 |work=The Guardian |location=London}}</ref>, Հոմերոսի ''«Ոդիսականի»'' վերարտադրումն է, որի գործողությունները կատարվում են մերօրյա [[Դուբլին|Դուբլինում]]<ref name=":112">{{cite book |last=Jaurretche |first=Colleen |url=https://books.google.com/books?id=__8cwVnwFEoC&pg=PA29 |title=Beckett, Joyce and the Art of the Negative |publisher=Rodopi |year=2005 |isbn=978-90-420-1617-0 |series=European Joyce studies |volume=16 |page=29 |access-date=February 1, 2011}}</ref><ref name=":113">[[Richard Ellmann|Ellmann, Richard]]. ''James Joyce''. Oxford University Press, revised edition (1983).</ref>։ 20-րդ դարի կեսերի բրիտանացի հեղինակ [[Մերի Ռենո|Մերի Ռենոն]] գրել է քննադատների հավանությանն արժանացած մի շարք վեպեր, որոնց համար ոգեշնչման աղբյուր են եղել հին հունական գրականությունը և դիցաբանությունը, ներառյալ՝ [[Գինու վերջին կաթիլը|«Գինու վերջին կաթիլը»]] և [[Թագավորը պետք է մահանա|«Թագավորը պետք է մահանա»]] վեպերը<ref name=":114">{{cite web |title=Who was Mary Renault? |url=https://www.maryrenaultsociety.org/who-is-mary-renault.html |access-date=31 May 2017 |website=The Mary Renault Society}}</ref>։

Նույնիսկ այն աշխատություններում, որոնց մեջ գիտակցաբար առաջ չի քաշվում հունահռոմեական գրականությունը, հեղինակները հաճախ կիրառում են այնպիսի հասկացույթներ ու թեմաներ, որոնք ծնունդ են առնում Հին Հունաստանից։ Այն գաղափարները, որոնք արտահայտված են [[Արիստոտել|Արիստոտելի]] [[Պոետիկա (Արիստոտել)|«Պոետիկա»]] գրքում, մասնավորապես ներշնչել են արևմտյան գրողներին և գրաքննադատների սերունդներին<ref name=":115">{{cite web |last1=Forster |first1=E. M. |last2=Hans-Georg |first2=Gadamer |title=Aristotle:Poetics |url=http://www.english.hawaii.edu/criticalink/aristotle/ |access-date=25 June 2017 |website=CriticaLink |publisher=University of Hawaii}}</ref>։ [[Իբն Ռուշդ|Իբն Ռուշդի]] ''«Պոետիկա»'' աշխատության արաբերեն տարբերակի լատիներեն թարգմանությունը հասանելի է եղել Միջնադարում<ref name=":116">{{cite book |last=Habib |first=M.A.R. |url=https://archive.org/details/historyofliterar0000habi/page/60 |title=A History of Literary Criticism and Theory: From Plato to the Present |publisher=[[Wiley-Blackwell]] |year=2005 |isbn=0-631-23200-1 |page=[https://archive.org/details/historyofliterar0000habi/page/60 60]}}</ref>։ Հունական գրականության տարածված եզրույթներն այսօր էլ շարունակում են գործածվել։ Դրանցից են՝ [[կատարսիս]]<ref name=":117">{{cite web |title=Catharsis |url=https://www.britannica.com/art/catharsis-criticism |access-date=25 June 2017 |website=Encyclopaedia Britannica}}</ref>, [[էթոս]]<ref name=":118">{{cite web |title=Ethos |url=https://www.britannica.com/art/ethos |access-date=25 June 2017 |website=Encyclopaedia Britannica}}</ref>, [[անագնորիսիս]]<ref name=":119">{{cite web |title=Anagnorisis |url=https://www.britannica.com/art/anagnorisis |access-date=25 June 2017 |website=Encyclopaedia Britannica}}</ref>, [[համարթիա]]<ref name=":120">{{cite web |title=Hamartia |url=https://www.britannica.com/art/hamartia |access-date=25 June 2017 |website=Encyclopaedia Britannica}}</ref>, [[հուբրիս]]<ref name=":121">{{cite web |title=Hubris |url=https://www.britannica.com/topic/hubris |access-date=25 June 2017 |website=Encyclopaedia Britannica}}</ref>, [[միմեսիս]]<ref name=":122">{{cite web |title=Mimesis |url=https://www.britannica.com/art/mimesis |access-date=25 June 2017 |website=Encyclopaedia Britannica}}</ref>, [[միթոս]]<ref name=":123">{{cite web |title=Plot |url=https://www.britannica.com/art/plot |access-date=25 June 2017 |website=Encyclopaedia Britannica}}</ref>, [[Նեմեսիս (դիցաբանություն)|նեմեսիս]]<ref name=":124">{{cite web |title=Nemesis |url=https://www.britannica.com/topic/Nemesis-Greek-religion |access-date=25 June 2017 |website=Encyclopaedia Britannica}}</ref> և [[պերիպետիա]]<ref name=":125">{{cite web |title=Peripeteia |url=https://www.britannica.com/art/peripeteia |access-date=25 June 2017 |website=Encyclopaedia Britannica}}</ref>։

==Նշումներ==
{{reflist|group="Notes"}}

==Ծանոթագրություններ==
{{Reflist|25em}}

==Հավելյալ ընթերցանություն==
*{{cite book|last=Beye|first=Charles Rowan|title=Ancient Greek Literature and Society|url=https://archive.org/details/ancientgreeklite00beye|url-access=registration|location=Ithaca, New York|publisher=Cornell University Press|year=1987|isbn=0-8014-1874-7}}
*{{cite book|editor =Easterling, P.E. |editor2=Knox, B.M.W. |title=The Cambridge History of Classical Literature: Volume 1: Greek literature|location=Cambridge [Cambridgeshire]; New York|publisher=Cambridge University Press|year=1985|isbn=0-521-21042-9}}
*{{cite book|first=Robert|last=Flacelière|title=A Literary History of Greece.|others=(Translated by Douglas Garman)|location=Chicago|publisher=Aldine Pub. |year=1964|author-link=Robert Flacelière}}
*{{cite book |first=Kathryn|last=Gutzwiller|title=A Guide to Hellenistic Literature|publisher=Blackwell|year=2007|isbn=978-0-631-23322-0}}
*{{cite book|last=Hadas|first=Moses|title=A History of Greek Literature|location=New York, NY|publisher=Columbia University Press|year=1950|author-link=Moses Hadas}}
*{{cite book|first=Albin|last=Lesky|title=A History of Greek Literature|location=Indianapolis / Cambridge|publisher=Hackett Publishing Company|year=1966|isbn=0-87220-350-6|translator=James Willis|translator2=Cornelis de Heer}}
*{{cite book|first=Michael|last=Schmidt|title=The First Poets: Lives of the Ancient Greek Poets|location=London|publisher=Weidenfeld & Nicolson|year=2004|isbn=0-297-64394-0}}
*{{cite book|author =C. A. Trypanis|title=Greek Poetry from Homer to Seferis|url =https://archive.org/details/greekpoetryfromh00tryp|url-access =registration|author-link=C. A. Trypanis|publisher=University of Chicago Press|year=1981|isbn=9780226813165 }}
*{{cite book|first=Tim|last=Whitmarsh|title=Ancient Greek Literature|location=Cambridge|publisher= Polity Press|year=2004|isbn=0-7456-2792-7}}
Այս էջում օգտագործված կաղապարները.
Վերադարձ դեպի Մասնակից:Միլենա Հովսեփյան 77/Ավազարկղ։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Մասնակից:Միլենա_Հովսեփյան_77/Ավազարկղ» էջից