Դիտել Հաջորդականություն (էկոլոգիա) էջի աղբյուրը

Ձեզ չի թույլատրվում խմբագրել այս էջը հետևյալ պատճառով.

Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.

The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Start of block: 08:48, 2 Հուլիսի 2024
Expiry of block: 08:48, 2 Հուլիսի 2025

Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.

Please include all above details in any queries you make. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.

Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

Դուք կարող եք դիտել և պատճենել այս էջի ելատեքստը.

{{Այլ կիրառումներ|Հաջորդականություն (այլ կիրառումներ)}}
{{անաղբյուր}}
[[Պատկեր:Boreal pine forest after fire.JPG|մինի|աջից|500px| Սոճու անտառը հրդեհից հետո (ձախ) և հրդեհից 2 տարի անց (աջ)]]
'''Հաջորդականություն''' ({{lang-la|succesio}} -իրավահաջորդություն, ժառանգություն), մի [[էկոլոգիա]]կան բիոցենոզի ([[ֆիտոցենոզ]], [[կենսաերկրացենոզ]] և այլն ) հաջորդական, անշրջելի և օրինաչափ փոփոխությունը մեկ ուրիշով միջավայրի որոշակի տեղամասում։
Սուկցեսսիոն տեսությունը նախապես մշակել են երկրաբուսաբանները, սակայն հետո լայնորեն օգտագ ործվել է այլ բնապահպանների կողմից։ Սուկցեսսիոն տեսության առաջին մշակողներից է [[Ֆ. Կլեմենտս]]ը իսկ զարգացրել են [[Վ. Ն. Սուկաչով]]ը., ապա՝ [[Ս. Մ. Ռազումովսկի]]ն։
Տերմինը Ֆ. Կլեմենտսի կողմից ներմուծվել է շրջանառության մեջ ժամանակի ընթացքում մի համակեցության մյուսով փոխարինելը ցույց տալու համար, որոնք ձևավորում են ''սուկցեսսիոնալ շարք'' (սերիա), որտեղ յուրաքանչյուր նախորդ փուլը պայմաններ է ստեղծում հաջորդի զարգացման համար։ Եթե այդ ընթացքում տեղի չեն ունենում իրադարձություններ, որոնք հանգեցնեին ամեն նոր սուկցեսսիայի, ապա շարքն ավարտվում է համեմատաբար ավելի կայուն համակեցությամբ, որը տվյալ գործոնների պայմաններում ունենում է հավասարակշռված փոխանակություն։ Նման համակեցությունը Ֆ. Կլեմենտսը անվանում է [[կլիմաքս]]։ Ըստ Կլեմենտս-Ռազումովսկու դրա միակ հատկանիշն է փոփոխությունների ներքին պատճառների բացակայությունը։ Համեկեցության գոյության ժամանակահատվածը ոչ մի կերպ չի կարող լինել հատկանիշներից մեկը։
Չնայած Կլեմենտսի կողմից ներմուծված տերմինները լայնորեն օգտագործվում են, գոյություն ունեն երկու արմատապես տարբեր [[տեսություն]]ներ, որտեղ այդ տերմինների իմաստը տարբեր է՝ ''քոնթինիուալիզմ'' և ''ստրուկտուրիզմ''։ . Ստրուկտուրիզմի կողմնակիցները զարգացնում են Կլեմենտսի տեսությունը, քոնթինիուալիզմի կողմնակիցները, ըստ էության, մերժում են համակեցությունների և սուկցեսսիաների իսկությունը և, այդ թվում՝ դրաք համարելով [[ստոխաստիկ]] երևույթներ և գործընթացներ։ Տվյալ դեպքում [[էկոհամակարգ]]ում տեղի ունեցող գործընթացները պարզեցնում են մինչև պատահականորեն հանդիպած [[տեսակ]]ների փոխգործակցության, և [[աբիոտիկ գործոններ|աբիոտիկ միջավայրի]]։ Քոնթինիուալիզմն առաջին անգամ ձևակերպվել է խորհրդային երկրաբուսաբան [[Լ. Գ. Ռամենսկի]] ([[1884]] - [[1953]] թթ.) և անկախ նրանից ամերիկացի երկրաբուսաբան [[Գ. Գլազին]]ի ([[1882]] - [[1975]] թթ.) կողմից։
== Դասակարգում ==
Գոյություն ունեն սուկցեսսիայի բազմաթիվ դասակարգումներ՝ ըստ ցուցանիշների, որոնք կարող են փոփոխվել սուկցեսսիայի ընթացքում կամ ելնելով տեղաշարժերից.
* ըստ ժամանակի մասշտաբի (արագ, միջին, դանդաղ, շատ դանդաղ),
* ըստ դարձելիության (դարձելի և անբեկանելի),
* ըստ գործընթացի մշտականության աստիճանի (մշտական և ոչ մշտական),
* ըստ ծագման (առաջնայի և երկրորդային),
* ըստ արտադրողականության փոփոխության միտումների (պրոգրեսիվ և ռեգրեսիվ),
* ըստ տեսակային հարստության փոփոխության միտումների (պրոգրեսիվ և ռեգրեսիվ),
* ըստ անթրոպոգենության (մարդածին և բնական),
* ըստ սուկցեսսիայի ժամանակ տեղի ունեցող փոփոխությունների (ավտոտրոֆ և հետերոտրոֆ).
Ոսումնասիրողի նպատակներից կախված՝ այս դասակարգումները կարելի է կառուցել ցանկացած տրամաբանական հիմքի վրա, և դրանց թիվը կարող է ավելանալ մինչև անսահմանություն։ Օրինակ Պ. Դ. Յարոշենկոն ([[1950]] թ.) գտնում էր, որ անհրաժեշտ է մարդածին փոփոխություններն առանձնացնել [[սոցիալիստական երկրներ]]ում և [[կապիտալիզմ|կապիտալիստական երկրներում]]։
Եթե սուկցեսսիան դասակարգվում է ընթացող գործընթացների հիման վրա, ապա կարելի է առանձնացնել երկու հիմնական խումբ՝ էնդոգեն, որոնք տեղի են ունենում համակեցությունների գործունեության արդյունքում, և էկզոգեն՝ արտաքին ազդեցության հետևանքով։ Էնդոգեն սուկցեսսիաների շարժիչ ուժն է համակեցությունների անհավասարակշիռ փոխանակումը։
=== Առաջնային ===

{{Հիմնական հոդված| Առաջնային սուկցեսսիա }}

Առաջնային հաջորդականության լայնորեն տարածված օրինակ է [[հրաբուխ|հրաբխային]] ժայթքումից հետո [[լավա]]յի, կամ հեղեղից, որը ոչնչացրել է հողի ողջ պրոֆիլը, հետո, լանջի հաստատումը։ Հիմա նման երևույթները հազվադեպ են, բայց ցամաքի ցանկացած հողատարածք երբևէ անցնում է առաջնային սուկցեսսիայի միջով։ 
Առաջնային սուկցեսսիան զարգանում է [[հողագոյացում|հողագոյացմանը]] զուգահեռ դրսից [[սերմաց]]ուի ընկնելու, ծայրահեղ պայմանների նկատմամբ անկայուն տնկիների վերացման ազդեցության տակ, և միայն որոշակի ժամանակից սկսած՝ միջտեսակային մրցակցության ազդեցության տակ։ Այս կամ այն զարգացումը հիմնականում պայմանավորված է [[հող]]ում [[ազոտ]]ի պարունակությամբ և նրա հանքային մասի խաթարման աստիճանով։
Օրինակ, [[Ալյասկա]]յի լեռնային շրջաններում առանձնացվում են առաջնային սուկցեսսիայի հետևյալ բնորաշ մակարդակները համապատասխան դոմինատ [[բույսեր]]ով. 
# [[Քարաքոսներ]]ը քայքայում են ապարը և հարստացնում այն ազատով։
# [[Մամուռներ]] և որոշ [[բույսեր]]։
# Թփուտային համակեցություններ [[ուռենի|ուռենու]] գերակշռությամբ
# Թփուտային համակեցություններ [[լաստենի|լաստենու]] գերակլշռությամբ։
# [[Եղևնի|Եղևնուտ]], ապա մոլախինի դոմինանտություն։
=== Երկրորդային ===
 [[Պատկեր:Secondary succesion cm01.jpg|մինի|350px|աջից| Վերականգնվող սուկցեսսիա- անտառն աճում է հանքաշերտի տեղում]] 
Որպես երկրորդային սուկցեսսիայի օրինակ սովորաբար բերում են [[Եղևնի|եղևնուտը]], որը ոչնչացել է հրդեհից հետո։ Նրանց կողմից զբաղեցրած տարածքում պահպանվում են հող և սերմեր։ Բուսական համակեցություններ ձևավորվում են արդեն հաջորդ տարի։ Հետագայում հնարավոր տարբերակներն են. խոնավ կլիմայում գերակշռում է կնյունը, ապա այն փոխարինվում է ազնվամորիով, այն էլ՝ [[կաղամախ]]ով, չոր [[կլիմա]]յում գերակշռում է [[եղեգնախոտ]]ը, այն փոխարինվում է մասրենով, այն էլ [[կեչի]]ով։ Կաղամախիի և կեչու անտառներում զարգանում են եղևնու բույսեր՝ ի վերջո դուրս մղելով տերևային տեսակներին։ [[Մուգ փշատերև անտառ]]ի վերականգնումը տեղի է ունենում մոտ 100 տարվա ընթացքում։ 
== Սուկցեսսիա [[մանրէաբանություն|մանրէաբանության]] մեջ ==
Բնական (օր. հողային), միկրոբային համակեցություններում սուկցեսսիա սովորաբար առաջանում է այս կամ այն ձևի օրգանական նյութի որոշ քանակի ներմուծմամբ։ Քանի որ տարբեր միկրոօրգանիզմները հարմարված են կամ բարդ [[պոլիմերներ]]ի քայքայմանը, կամ մոնոմերների կլանմանը նրանց բարձր կոնցենտրացիայի պայմաններում, կամ քաղցի պայմաններում գոյատևմանը։ Ըստ օրգանիկայի ոչնչացման և օգտագործման չափի փոփոխություններ են տեղի ունենում համակեցության կառուցվածքում։
Բացի այդ, սուկցեսսիան կարող է առաջանալ ջերմաստիճանի, խոնավության, գազի կամ հատուկ նյութերի բովանդակության փոփոխությունները, և այլն։ Հողի ձևավորման գործընթացը ուղեկցվում է ինչպես բուսական, այնպես էլ մանրէական երկարատև սուկցեսսիայով։

[[Կատեգորիա:Էկոլոգիա]]

Այս էջում օգտագործված կաղապարները.

Կաղապար:Ambox (խմբագրել)
Կաղապար:Ambox/core (խմբագրել)
Կաղապար:Lang-la (խմբագրել)
Կաղապար:Replace (խմբագրել)
Կաղապար:Այլ (խմբագրել)
Կաղապար:Այլ կիրառումներ (խմբագրել)
Կաղապար:Անաղբյուր (դիտել ելատեքստը) (պաշտպանված է)
Կաղապար:Հիմնական հոդված (խմբագրել)
Մոդուլ:Arguments (դիտել ելատեքստը) (կիսա-պաշտպանված է)
Մոդուլ:Hatnote (խմբագրել)
Մոդուլ:Hatnote list (խմբագրել)
Մոդուլ:Main (խմբագրել)
Մոդուլ:String (խմբագրել)

Վերադարձ դեպի Հաջորդականություն (էկոլոգիա)։

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Հաջորդականություն_(էկոլոգիա)» էջից