Դիտել Դիասպորոլոգիա էջի աղբյուրը

Ձեզ չի թույլատրվում խմբագրել այս էջը հետևյալ պատճառով.
Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.
The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Start of block: 08:48, 2 Հուլիսի 2024
Expiry of block: 08:48, 2 Հուլիսի 2025
Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.
Please include all above details in any queries you make. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.
Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.
Դուք կարող եք դիտել և պատճենել այս էջի ելատեքստը.
{{Բուսաբանություն}}
'''Դիասպորոլոգիա''' կամ '''կարպոէկոլոգիա''', բուսաբանության բաժին, որն ուսումնասիրում է դիասպորների տարածման օրինաչափությունները։

== Դիասպոր ==
 
{{main|Դիասպոր բուսաբանություն}}
'''Դիասպորը''' ( {{lang-grc|διασπείρω}}՝ ցրում եմ, տարածում եմ)  կամ '''պրոպագուլը''' (լատիներեն՝ propago՝ տարածում եմ) բույսի մարմնի մաս է , որը կարող է բնականոն ճանապարհով տարանջատվել նրանից և ծառայել [[բազմացում|բազմացման]]ը։

Տարբերում են․
* վեգետատիվ դիասպորներ՝ [[պալար]]ներ, [[պալարասոխուկ]]ներ, [[սոխուկ]]ներ և այլն
* գեներատիվ դիասպորներ՝  սերմնավոր բույսերի [[սերմ]]եր և [[պտուղ]]ներ,[[սպոր]]ավոր բույսերի սպորներ։

== Կարպոլոգիա ==
{{main|Կարպոլոգիա}}
[[Պատկեր:Epilobium hirsutum - Seed head - Triptych.jpg|540px|մինի]]
Երբեմն կարպոէկոլոգիան հասկանում են ավելի նեղ իմաստով, որպես կարպոէկոլոգիայի բաժին (գիտություն պտուղների և սերմերի մասին), որն ուսումնասիրում է պտուղների և սերմերի տարածմաան օրինաչափությունները։ 
== Դիասպորների տարածման եղանակները == 
[[Պատկեր:Burdock2.jpg|200px|մինի|աջից]]
[[Պատկեր:Euonymus verrucosus 20080907b fragment.jpg|200px|մինի|աջից|[[Կռատուկ]]ին (վերևում) բնորոշ է էրիոքորիան, իսկ [[Իլենի ելունդավոր|իլենուն]] (ներքևում)՝ օրնիտոքորիան]]
Դիասպորների տարածման եղանակների բազմազանությունը կարող է տարանջատված լինել երկու մեծ խմբերում՝արտաքին միջավայրի գործոնների օգտագործմամբ և առանց դրա (այդ եղանակները համապատասխանաբար կոչվում են [[ալոքորիա]] և [[ավտոքորիա]])։
Իսկ արտաքին գործոնները կարելի է բաժանել բիոտիկ՝ կենսածին (այսինքն այլ օրգանիզմների կենսագործունեության հետ կապված) և աբիոտիկ՝ ոչ կենսածին։
Այս եղանակներից շատերի համար գոյություն ունեն հատուկ եզրույթներ, որոնք ավարտվում են '''«քորիա»''' վերջավորությամբ ( {{lang-el|χωρέω}} (choreo) ՝ «առաջ եմ ընթանում», «տարածվում եմ»<ref name="ССИС">{{книга|автор=|часть=|заглавие=Современный словарь иностранных слов: Ок. 20000 слов|оригинал=|ссылка=|ответственный=|издание=4-е изд., стер|место=М.|издательство=Русский язык|год=2001|том=|страницы=147|страниц=742|серия=|isbn=5-200-02989-9|тираж=Доп. тираж 10000}}</ref>)։

'''Հատուկ անվանումների ցանկ'''<ref name="ССИС"/><ref name="ЖР">''[[Тахтаджян А. Л.]]'' Распространение семян и плодов… (см. раздел [[#Литература|Литература]].)</ref>։
* {{anchor|ավտոքոր}}'''ավտոքորիա''' ({{lang-grc|αὐτός}} «ինքնա» և '''«'''''քորիա'''»''''' բառերից) — դիասպորների տարածում առանց որևիցե միջնորդի,
**{{anchor| ավտոմեխանաքորիա}}'''ավտոմեխանաքորիա''' ( {{lang-grc|αὐτός}} «ինքնա», {{lang-grc2|μηχανή}} « գործիք» և )[[#-քորիա|''']] — սերմերի տարածում դրանց բացվող պտուղների ցրելու արդյունքում (մյուս անվանումը՝ մեխանաքորիա), ինքնամեխանաքորիան բնորոշ է օրինակ, [[ալստրոմերիա]]յին ({{lang-lat| Alstroemeria}})
**{{anchor|մեխանոքորիա}}'''մեխանոքորիա''' ({{lang-grc|μηχανή}} «գործիք» և ''քորիա'') — սերմերի տարածում դրանց բացվող պտուղների ցրելու արդյունքում(մյուս անվանումը՝ ավտոմեխանոխորիա){{anchor|բարոքորիա}}''''' ({{lang-grc|βάρος}} «ծանրություն» և ''քորիա'') — սերմերի թափումը սեփական  զանգվածի ազդեցությունից,  '''''
**{{anchor|ալոքորիա}}'''ալոքորիա''' ({{lang-grc|ἄλλος}} «ուրիշ» և ''քորիա'') — դիասպորների տարածում արտաքին գործոնների, օրինակ՝ մարդու, կենդանիների, քամու կամ ջրի օգնությամբ։
**'''անեմոքորիա''' ({{lang-grc|ἄνεμος}} «քամի» և ''քորիա'') — դիասպորների տարածում քամու միջոցով։ 
***'''անեմոաէրոքորիա''' ({{lang-grc|ἄνεμος}} «քամի», {{lang-grc2|ἀήρ}} «օդ» և ''քորիա''), որի ժամանակ դիասպորները տարածվում են օդով։
***'''անեմոգեոքորիա''' ({{lang-grc|ἄνεμος}} «քամի», {{lang-grc2|γῆ}} «երկիր» և ''-քորիա'')-անեմոքորիայի տարատեսակ է, որի ժամանակ դիասպորները տարածվում են քամու օգնությամբ՝ հողի մակերևույթով, օրինակ՝ ցմախի (սապնարմատ) մոտ 
***{{anchor|անեմոհիդրոքորիա}}'''անեմոհիդրոքորիա''' ({{lang-grc|ἄνεμος}} «քամի», {{lang-grc2|ὕδωρ}} «ջուր» և ''քորիա'') — անեմոքորիայի տարատեսակ է, որի ժամանակ դիասպորները տարածվում են տեղաշարժվելով ջրի մակերևույթով՝ քամու օգնությամբ, օրինակ՝ բոշխի դեպքում։ 
***{{anchor|անեմոխինոքորիա}}'''անեմոխինոքորիա''' ({{lang-grc|ἄνεμος}} «քամի», {{lang-grc2|χιών}} «ձյուն» և ''քորիա'') անեմոքորիայի տարատեսակ է, որի ժամանակ դիասպորները տարածվում են ձյունածածկի մակերևույթով՝ քամու օգնությամբ, օրինակ՝ բոշխը։  
**'''անթրոպոքորիա''' ({{lang-grc|ἄνθρωπος}} «մարդ» և ''քորիա'') — դիասպորների տարածում, որը կատարվում է մարդու գործունեության հետևանքով։ 
***''' չկանխատեսված անթրոպոքորիա''' կամ ''' պատահական անթրոպոքորիա''', անթրոպոքորիայի տարատեսակ՝դիասպորների տարածում,որն հանդիսանում է մարդու գործունեության կողմնակի հետևանք։
****'''ագեստոքորիա,''' դիասպորների տարածում փոխադրամիջոցներով։ 
****'''սպեյրոքորիա''' [[մոլախոտեր]]ի դիասպորների չկանխատեսված տարածում, որը կատարվում է սերմացու նյութի մոլախոտերով աղտոտելու ճանապարհով։
****''' էրգազիոքորիա''' ({{lang-grc|ἐργαστικός}} «գործուն»  ''քորիա'') մոլախոտերի դիասպորների չկանխատեսված տարածում գյուղատնտեսական գործիքների միջոցով։
***'''կանխատեսված անթրոպոքորիա''' դիասպորների մարդու կողմից կանխատեսված տարածում։
**''' բալիստոքորա''' (от {{lang-grc|βάλλω}} «նետում եմ» և ''քորիա'')  սերմերի տարածում դրանք որոշակի գործոնների կողմից (քամու, կենդանիների) ճոճելով ցրելու  ճանապարհով, օրինակ, բալիստոքորիան հատուկ է զանգակածաղիկայինների {{lang-lat|Campanulaceae}} ընտանիքի ներկայացուցիչներին։
**'''հիդրոքորիա''' ({{lang-grc|ὕδωρ}} «ջուր» և''քորիա'') դիասպորների տարածում ջրի (ջրային հոսանքների) օգնությամբ։
**'''զոոքորիա''' ({{lang-grc|ζῷον}} «կենդանի» և ''քորիա'') դիասպորների տարածում կենդանիների օգնությամբ։
***'''էնդոզոոքորիա''' ({{lang-grc|ἔνδον}} «ներսում», {{lang-grc2|ζῷον}} «կենդանի» և ''քորիա'') զոոքորիայի տարատեսակ է, երբ կենդանիներն ուտում են ամբողջական պտուղներ, և դրանց մեջ գտնվող սերմերն անցնելով կենդանիների մարսողական համակարգով, հայտնվում են արտաքին միջավայրում՝ արտաթորանքների հետ միասին, ենթադրվում է, որ զոոքորիայի այս տարատեսակը հանդիսանում է ամենահնագույնը։
***'''էպիզոոքորիա''' ({{lang-grc|ἐπι-}} տվյալ դեպքում՝ «հետո», նկատի ունենալով «ինչ որ մեկին, կամ ինչ որ բանին հետևելը», {{lang-grc2|ζῷον}} «կենդանի» և ''քորիա'')  զոոքորիայի տարատեսակ է, որի դեպքում պտուղները և սերմերը տարածվում են կենդանիների միջոցով՝ հատուկ հարմարանքներով (խոզաններ, փշեր, կեռիկներ) ամրանալով վերջինների մարմնիններին կամ էլ սոսնձվելով նրանց։
***'''էրիոքորիա''' ({{lang-grc|ἔριον}} — «բուրդ» և ''քորիա'') զոոքորիայի տարատեսակ է, երբ պտուղներն ու սերմերը տարածվում են կենդանիների բրդին ամրացած։
***'''սինզոոքորիա''' ({{lang-grc|συν-}} — «միասին», {{lang-grc2|ζῷον}} «կենդանի» և ''քորիա'' բառերից) զոոքորիայի տարատեսակ է, որի դեպքում պտուղներն ու սերմերը տարածվում են կենդանիների օգնությամբ�� նրանց բների  շինանյութերի հետ միասին, կամ էլ տեղակայվելով թաքստոցներում՝ որպես սննդի պաշար։  
***'''զաուրոքորիա''' ({{lang-grc|σαῦρος}} — «մողես» և ''քորիա'' բառերից) սողունների միջոցով դիասպորների տարածման եղանակ է, օրինակ՝ [[Գալապագոսյան կղզիներ]]ում մի շարք կակտուսների պտուղներ տարածվում են կրիաների միջոցով։
***'''իխտիոքորիա''' ({{lang-grc|ἰχθύς}} — «ձուկ» և''-քորիա'') ձկների միջոցով դիասպորների տարածման եղանակ․ նման եղանակը բնորոշ է,  օրինակ, [[մուսկուսային ադոքս]]ին {{lang-lat| Adoxa moschatellina}}։ Պտուղների հասունացման պահին ցողունը թուլանում է և թեքվում, և քանի որ այդ բույսն աճում է ջրամբարի կողքին, պտուղները հայտնվում են ջրի մակերևույթին։
***'''էնտոմոքորիա''' ({{lang-grc|ἔντομον}} — «միջատ»  և ''քորիա'') միջատների միջոցով դիասպորների տարածման եղանակ։  
***'''միմեկոքորիա''' ( {{lang-grc|μύρμηξ}} — «մրջյուն» և ''քորիա'')  մրջյունների միջոցով դիասպորների տարածման եղանակ, որն էնտոմոքորիայի  տարատեսակ է, սովորաբար մրջյունների միջոցով տարածվող բույսերի սերմերն ունենում են [[արիլոիդ]]ներ՝ սերմնային հավելումներ, որոնցով սնվում են մրջյունները, միմեկոքորիան բնորոշ է մանուշակներին ({{lang-lat|Viola}}), ռաֆլեզիաներին և այլնին։
***'''[[Օրնիտոքորիա]]''' ({{lang-grc|ὄρνις}} — «թռչուն» և ''-քորիա'') թռչունների միջոցով դիասպորների տարածման եղանակ։  
**'''դիպլոքորիա''' ({{lang-grc|διπλόος}} «կրկնակի» և ''քորիա'' բառերից) միաժամանակ կամ հաջորդաբար գործող արտաքին միջավայրի մի քանի գործոնների միջոցով դիասպորների տարածման եղանակ։

== Տես նաև ==
* [[Բույսերի բազմացում]]

== Գրականություն ==
* {{книга|автор=[[Արմեն Թախտաջյան]]|часть=Распространение семян и плодов|заглавие=Жизнь растений. В 6-ти т.|ссылка=|ответственный=под ред. [[Արմեն Թախտաջյան]]а|место=М.|издательство=Просвещение|год=1980|том=5. Ч. 1. Цветковые растения|страницы=96—103|страниц=430|серия=|isbn=|тираж=300000}}
* {{книга|автор=Коровкин О. А.|заглавие=Анатомия и морфология высших растений: словарь терминов|место=М.|издательство=Дрофа|год=2007|страниц=268, [4]|серия=Биологические науки: Словари терминов|isbn=978-5-358-01214-1|тираж=3000}}
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{БСЭ3|заглавие=Карпология|ссылка=http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/93869}}{{V|5|3|2015}}
* [http://www.cas.vanderbilt.edu/bioimages/pages/fruit-seed-dispersal.htm ''Fruit and seed dispersal'' на сайте CAS (The Council for the Advancement of Standards in Higher Education): набор фотографий с пояснениями] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170425010454/http://www.cas.vanderbilt.edu/bioimages/pages/fruit-seed-dispersal.htm |date=2017-04-25 }}{{ref-en}} <small>Проверено 9 апреля 2009 г.</small>

[[Կատեգորիա:Բուսաբանություն]]
[[Կատեգորիա:Բուսաբանության բաժիններ]]
Այս էջում օգտագործված կաղապարները.
Վերադարձ դեպի Դիասպորոլոգիա։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Դիասպորոլոգիա» էջից