Դիտել Արարատյան Հայրապետական թեմ էջի աղբյուրը

Ձեզ չի թույլատրվում խմբագրել այս էջը հետևյալ պատճառով.
Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.
The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Start of block: 08:48, 2 Հուլիսի 2024
Expiry of block: 08:48, 2 Հուլիսի 2025
Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.
Please include all above details in any queries you make. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.
Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.
Դուք կարող եք դիտել և պատճենել այս էջի ելատեքստը.
{{Տեղեկաքարտ ՀԱԵ թեմ
| հայերեն անվանում = Արարատյան Հայրապետական թեմ
| պատկեր = Արարատյան Հայրապետական թեմ.jpg
| պատկերի լայնություն = 250px
| պատկերի նկարագրություն = Պատկերանիշը
| երկիր = {{դրոշավորում|Հայաստան}}
| երկրներ = 
| մարզ = [[Արարատի մարզ]], [[Երևան]]
| մարզեր =
| վարչկենտրոն = 
| հիմնադրման թվական = 
| լուծարման թվական = 
| միտրիպոլիա = [[Էջմիածնի Կաթողիկոսություն]]
| մայր տաճար = [[Սուրբ Սարգիս եկեղեցի (Երևան)|Երևանի Սուրբ Սարգիս եկեղեցի]]
| ծխեր = 
| առաջնորդ = [[Գարեգին Բ կաթողիկոս|Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ]]<br />(Կաթողիկոս Ամենայն Հայոց)<br />[[Նավասարդ արքեպիսկոպոս Կճոյան]]
| հոգևորականների թիվ = 
| թեմի տարածք = 
| թեմի բնակչություն = 
| հետևորդների թիվ = 
| հետևորդների տոկոս = 
| կայք = [https://qahana.am qahana.am]
}}
'''Արարատյան Հայրապետական թեմ''', [[Հայաստանյայց Առաքելական Եկեղեցի|Հայաստանյայց առաքելական եկեղեցու]] թեմ, որի կենտրոնը հանդիսանում է [[Երևան]]ի [[Սուրբ Սարգիս եկեղեցի (Երևան)|Սուրբ Սարգիս եկեղեցին]]։

== Միջնադար ==
=== Վաղ միջնադար ===
{{Հիմնական հոդված|Արտաշատի ժողով}}
[[Պատկեր:Avan 1.JPG|մինի|ձախից|[[Ավանի տաճար]]]]
[[Ագաթանգեղոս]]ի Պատմության [[Հույներ|հունական]] և [[Արաբներ|արաբական]] խմբագրությունների համաձայն՝ Սուրբը ինքը մշտական եպիսկոպոսարաններ կառուցեց [[Այրարատ]]ում՝ [[Վաղարշապատ]]ում, [[Արտաշատ]]ում և [[Դվին]]ում, և հիշյալ քաղաքները իր աթոռին ենթարկեց։ Թեմում ընդգրկված էին [[Արարատյան դաշտ]]ի [[Մասյացոտն]], [[Մազազ]], [[Ոստան]] գավառները, նաև՝ [[Կոտայք (գավառ)|Կոտայք]], [[Նիգ]], [[Ծաղկոտն]], [[Արագածոտն (գավառ)|Արագածոտն]] գավառների ու [[Շարուրի դաշտ]]ի տարածքները, որոնք կառավարում էին անմիջականորեն [[Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս|Հայոց կաթողիկոսին]] ենթակա Վաղարշապատ, Արտաշատ և Դվին քաղաքների [[եպիսկոպոս]]ները։ Ամենայն հայոց կաթողիկոսը միաժամանակ Այրարատյան թեմի առաջնորդն է (ինչի համար էլ թեմը կոչվում է ''Արարատյան Հայրապետական թեմ):''

449 թվականի [[Արտաշատի ժողով]]ի ժամանակ կաթողիկոսի տեղապահ Հովսեփ եպիսկոպոսը ([[Հովսեփ Ա Հողոցմեցի]]) միաժամանակ հիշատակվում է որպես ''եպիսկոպոս Այրարատոյ:'' Պահպանվել են թեմի շուրջ երկու տասնյակ նշանավոր վանքերի անուններ՝ իրենց առաջնորդների անուններով հանդերձ․ Աբրահամ՝ սրբո Կաթուղիկե վանից երեց ([[Էջմիածնի մայր տաճար|Սուրբ Էջմիածնի]]), Սամուել սրբո [[Հռիփսիմե Տաճար|Հռիփսիմեի]], Բաբյուլաս սրբո Հովհաննու վանաց, Խոսրով [[Օշական]]ու, Հավիտյան [[Եղվարդ|Եղիվարդա]], Դավիթ [[Երևան]]ա, Իսմայել [[Գառնու հեթանոսական տաճար|Գառնո]], Հունանես [[Ավանի տաճար|Ավանի]], Իսրայել [[Պտղավան]]ից, Ջոջիկ [[Արամուս]]ից, Հովհանիկ Արտավազդա [[Ապարան]]ից, Աբաս, Որդյակ և Աբրահամ [[Փարպի]]ո, Միքայել [[Աղց]]ից, Գրիգորիս Արճո, Կոզմաս Ուրդա, Մահեն Մյուս Արճո, Հովհանիս [[Արծափ]]աց, Սիմոն [[Դարուն]]ից, Սամոտ [[Բագարան]]ի։ [[607]] թվականի այս ցուցակը հիշյալ [[վանք]]երից շատերի առաջին հիշատակությունն է պատմական տեքստերում։

<gallery mode="packed" heights="180">
Պատկեր:Oshakan - Surp Mesrop Mashtots.jpg|[[Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց եկեղեցի (Օշական)|Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց]]<br />5-րդ դար
Պատկեր:ՄԱՏՈՒՌ ԹՈՒԽ ՄԱՆՈՒԿ.jpg|[[Թուխ Մանուկ մատուռ (Լուսագյուղ)|Լուսագյուղի Թուխ Մանուկ]] <br /> 5-րդ դար
Պատկեր:540 Monastère de Khor Virap vu de près.JPG|[[Խոր Վիրապ]] <br />6-րդ դար 
Պատկեր:Hripsime3.jpg|[[Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցի (Էջմիածին)|Սուրբ Հռիփսիմե]] <br /> 7-րդ դար
Պատկեր:Surb Gayane Church.JPG|[[Սուրբ Գայանե եկեղեցի]] <br /> 7-րդ դար
</gallery>

=== Զարգացած միջնադար ===
{{Հիմնական հոդված|Բագրատունյաց Հայաստան}}
[[Պատկեր:Բջնիի սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (6).JPG|աջից|200px|[[Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Բջնի)|Բջնիի սուրբ Աստվածածին եկեղեցի]]]]
[[Բագրատունյաց թագավորություն|Բագրատունյաց թագավորության]] շրջանում (9–11-րդ դարեր) Արարատյան Հայրապետական թեմի մասին հավաստի տվյալներ չկան, իսկ հայկական պետականության անկումից (1045) հետո և կաթողիկոսական աթոռի երկարատև դեգերումների շրջանում (1045-1441) [[Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս|Հայոց կաթողիկոսներն]] այլևս չեն կարողացել անձամբ կամ իրենց նշանակած փոխանորդների միջոցով մասնակցել երբեմնի ընդարձակ այդ թեմի կառավարման գործերին։

Ձեռագրերի հիշատակարանների համաձայն, 1390 թվականին Արարատյան թեմը միացվել է [[Բջնի|Բջնո]] թեմին, և այս երկուսը կառավարել է մեկ [[եպիսկոպոս]]։ Կես դար անց Արարատյան թեմը մեկ անգամ էլ է հիշատակվում՝ կապված կաթողիկոս․ աթոռն [[Էջմիածին|Էջմիածնում]] վերահաստատելու [[Էջմիածնի ազգային-եկեղեցական ժողով (1441)|իրադարձությունների հետ]], և, ինչպես պարզվում է, նրա երեք վարդապետները՝ Կիրակոս Ռշտունեցին, Սարգիս Ձագավանեցին և Տիրացու Վանանդեցին, գործուն մասնակցություն են ունեցել [[1441]] թվականի ազգային եկեղեցական ժողովին։ Բացի Վաղարշապատի առաջնորդարանից ու Մայրավանքից թեմի կյանքում շոշափելի դեր են խաղացել [[Հավուց Թառի վանք|Հավուց թառի]], [[Հովհաննավանք]]ի, [[Բջնի սբ Աստվածածին|Բջնիի]], [[Խոր Վիրապ|Խոր վիրապի]], [[Կողբ]]ի, [[Բագարան]]ի վանքերն իրենց միաբանություններով։ Դարավերջից Արարատյան թեմ անվանումն անհետանում է պատմական վավերագրերից, և ժամանակ անց նույն տարածքում հիշատակվում է ''Երևանի թեմը:'' Դա հետևանք էր 14-րդ դարի վերջից երկրամասում կազմավորված [[Երևանի կուսակալություն|մուսուլմանական կիսանկախ իշխանությունների]], որոնց մայրաքաղաքն է դառնում տարեցտարի բարգավաճող [[Երևան]]ը։

<gallery mode="packed" heights="120">
Պատկեր:Sevanavanq5.jpg|[[Սևանավանք]] <br /> 9-րդ դար
Պատկեր:St-Stepanous-02.jpg|[[Մաղարդավանք]] <br /> 9-րդ դար
Պատկեր:Amberd church.jpg|[[Վահրամաշեն եկեղեցի|Վահրամաշեն]]<br /> 11-րդ դար
Պատկեր:Geghard01.jpg|[[Այրիվանք]]<br /> 13-րդ դար
Պատկեր:Վանական համալիր Մուղնու սբ. Գևորգ Արագածոտնի մարզ (1).JPG|[[Սուրբ Գևորգ եկեղեցի (Մուղնի)|Սուրբ Գևորգ]]<br /> 13-րդ դար
Պատկեր:Saghmosavank 2.jpg|[[Սաղմոսավանք]]<br /> 13-րդ դար
Պատկեր:Marmashen-3churches-E.jpg|[[Մարմաշենի վանք]]<br /> 13-րդ դար
</gallery>

=== Ուշ միջնադար ===
[[Պատկեր:Havuts Tar Amenaprkich.JPG|մինի|ձախից|[[Հավուց Թառի վանք]]]]
Ըստ 18-րդ դարի պատմիչ [[Առաքել Դավրիժեցի|Առաքել Դավրիժեցու]] և [[Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսների ցանկ|Հայոց կաթողիկոս]] [[Սիմեոն Ա Երևանցի|Սիմեոն Ա Երևանցու]] (1763-1780) վկայությունների, 15-18-րդ դարերի [[Երևան]]ը ձևավորվել է որպես նվիրական [[Թեմ (Հայ առաքելական եկեղեցի)|թեմ]], իսկ նրա մեջ ընդգրկված բնակավայրերը սեփականության իրավունքով բաժանվել են մեծ ու փոքր [[վանք]]երի միջև։ Ըստ այդմ, Երևանի առաջնորդը միաժամանակ [[Հավուց Թառի վանք|Հավուց թառի]] վանահայրն էր, որը նշանակվում էր քաղաքացիների ցանկությամբ և կաթողիկոսի հաստատմամբ։ 15-րդ դարից Հավուց թառի վանահայրեր են հիշվում Զաքարիա (1441), Հովհաննես (1465), Զաքարիա Բ (1487), Համազասպ և Զաքարիա [[Պահլավունիներ]] (1526–1577), Սահակ (1602), Համազասպ (1618), Մկրտիչ (1630-ական թթ․), Սիմեոն Ջուղայեցի (1640-1650-ական թթ․), Հովհաննես (1650–1660-ական թվականներ) և այլ [[եպիսկոպոս]]ներ։

Հավուց թառն ամայացել է 18-րդ դարի 50-ական թվականներին, որից հետո Երևանը դարձել է [[Էջմիածնի Մայր Տաճար|Սուրբ Էջմիածնի]] տերունական թեմերից մեկը։ Երևանում Հայոց կաթողիկոսներն ունեին իրենց մշտական իջևանը՝ [[Ձորագյուղի անապատ]]ը։ Այստեղ կառուցվել են կաթողիկոսարան, կաթողիկոսական փոքր եկեղեցի՝ Սուրբ Գևորգ անունով, Սուրբ Հակոբ Հայրապետ և սուրբ Սարգիս եկեղեցիները։ Էջմիածնից ուղարկված վարդապետները, հաստատվելով այստեղ, կառավարել են [[Էջմիածնի Մայր Տաճար|Մայր աթոռի]] երևանյան կալվածները՝ այգիներ, ջրաղացներ, կրպակներ և այլն։
[[Պատկեր:St. Ananias' Chapel at Zoravor Church.JPG|մինի|աջից|[[Սուրբ Զորավոր Աստվածածին եկեղեցի (Երևան)|Երևանի Սուրբ Զորավոր Աստվածածին եկեղեցու]] կից գտնվող Սուրբ Անանիայի մատուռը]]
1610-ական թվականներին Մովսես Սյունեցու նախաձեռնությամբ քաղաքի հյուսիսային մասում գտնվող Սուրբ Անանիա առաքյալի անշուք մատուռի կողքին կառուցվել են Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին, դպրանոց և վանական այլ շինություններ, որոնք կարևոր դեր են խաղացել քաղաքի կյանքում։ Այդ կառույցները փայտից էին և կործանվել են 1634–1635-ին՝ թուրք-պարսկական կռիվների շրջանում։ [[Փիլիպոս Ա Աղբակեցի]] կաթողիկոսը վերականգնել է վանական այդ համալիրը, բայց 1679 թվականի երկրաշարժի հետևանքով հիմնահատակ կործանվել են ոչ միայն [[Երևանի եկեղեցիների ցանկ|Երևանի եկեղեցիները]], այլև [[Այրարատ|Արարատյան աշխարհի]] գրեթե բոլոր եկեղեցիներն ու վանքերը՝ վերաշինվելով միայն 17-րդ դարի վերջին և 18-րդ դարի սկզբին։ Սուրբ Անանիա առաքյալի վանքը գործել է մինչև 1835 թվականը, ապա վերածվել է ծխական եկեղեցու (այժմ՝ [[Սուրբ Զորավոր Աստվածածին եկեղեցի (Երևան)|Զորավոր Աստվածածին եկեղեցի]])։

Ըստ [[Ոսկան Երևանցի|Ոսկան Երևանցու]] ցուցակի, 1670 թվականին Երևանի թեմում ընդգրկված էին [[երևանի խանություն|խանության]] տարածքում գործող վանական հին թեմերը կամ եպիսկոպոսարանները և մի քանի շրջանների փոխանորդություններ՝ [[Առինջ]]ի, [[Եղվարդ]]ի, [[Մուղնի|Մուղնու]], [[Սաղմոսավանք]]ի, [[Կոշավանք]]ի, [[Հովհաննավանք]]ի, [[Գեղարդ]]ի, [[Մաղարդավանք]]ի, [[Վարդիհայր]]ի, [[Կարբի]]ի, [[Աղջոց վանք]]ի ու [[Գետարգել|Ձագավանքի (Գետարգելի)]] վանական թեմերը և [[Խոր վիրապ]]ի, [[Ուշիի Սուրբ Սարգիս վանք|Ուշիի]] պատվակալ արքեպիսկոպոսարանները, ընդհանուր թվով՝ ավելի քան մեկ ու կես տասնյակ։ Այս թեմին էր ենթարկվում նաև [[Թբիլիսի|Տփղիսի]] հայ համայնքը։

== Նոր շրջան ==
=== Ռուսական շրջան ===
{{Հիմնական հոդված|Երևանի նահանգ}}
[[Պատկեր:Surb grigor lusavorich.png|մինի|ձախից|[[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (Երևան)]]]]
18-րդ դարի կեսին, երբ վերջնականապես կարգավորվել են [[Հայ առաքելական եկեղեցի|Հայ առաքելական եկեղեցու]] թեմերի սահմանները, [[Երևան]]ը հիշատակվում է կիսով նվիրական և կիսով տերունի թեմ, որի մեջ համախմբված էին Երևան քաղաքը և շրջակա բոլոր գյուղերը, Արաքսի աջ ափին գտնվող Բլուր ավանն ու շրջակա տարածքները։ Այս իրավիճակը հարատևել է մինչև 1836 թվականի [[Պոլոժենիե]]ի ընդունումը։ 19-րդ դարի կեսին [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսական կայսրության]] սահմաններում ձևավորվել են Հայ եկեղեցու 6 ընդարձակ թեմեր կամ վիճակներ, որոնցից երրորդը Երևանի թեմն էր, որի իրական առաջնորդն էր [[Ամենայն հայոց կաթողիկոս]]ը։ Թեմն ունեցել է 4 փոխանորդություն՝ [[Երևան]]ի, [[Նախիջևան]]ի, [[Շիրակ]]ի ու [[Տաթև]]ի։ [[Կարս]]ը Ռուսաստանի տիրապետության տակ անցնելուց (1878) հետո՝ 1880-ական թվականներին, թեմի կազմում ավելացել է նաև հինգերորդ՝ Կարսի փոխանորդությունը, որն ընդգրկում էր ողջ [[Կարսի մարզ]]ը։

1900 թվականին Երևանի թեմում կար 643 եկեղեցի, 47 վանք, 788 քահանա, 585 004 ծխական համայնքի անդամներ՝ որոնցից 66 500-ը՝ քաղաքաբնակ, իսկ 518 504-ը՝ գյուղաբնակ։ Գործում էր 1837 թվականի սեպտեմբերի 2-ին բացված մեկ թեմական դպրոց՝ 460 աշակերտով և 20 ուսուցչով։

Նախախորհրդային շրջանում Երևանի թեմի առաջնորդարանը մշտապես գործել է [[Ձորագյուղի անապատ]]ի նախկին կաթողիկոսարանում։ Սուրբ Գևորգ եկեղեցին վերակառուցվել է և օգտագործվել որպես թեմական խորհրդարան և գրատուն։ Երևանի թեմի առաջնորդական փոխանորդի պաշտոնն են վարել նշանավոր հոգևորականներ Զաքարիա վարդապետ Գյուլասպյանը, Հովհաննես վարդապետ Շահխաթունյանցը, Ստեփանոս արքեպիսկոպոս Արղությանը, Մեսրոպ արքեպիսկոպոս Սմբատյանցը, Սուքիաս արքեպիսկոպոս Պարզյանը, Կարապետ եպիսկոպոս Տեր-Մկրտչյանը, Խորեն վարդապետ Մուրադբեկյանը (1932–1938 թվականին՝ Ամենայն հայոց կաթողիկոս [[Խորեն Ա Մուրադբեկյան]]) և ուրիշներ։

=== Խորհրդային շրջան ===
{{Հիմնական հոդված|Հայկական ԽՍՀ}}
[[Պատկեր:Saint Peter and Paul Church, Yerevan.jpg|մինի|աջից|[[Սուրբ Պողոս-Պետրոս եկեղեցի (Երևան)]]]]
[[ԽՍՀՄ|Խորհրդային իշխանության]] տարիներին Ամենայն հայոց կաթողիկոսության նվիրապետ․ կարգը ենթարկվել է արմատական փոփոխությունների․ Երևանի թեմը՝ իբրև հայրապետական, շարունակել է իր գոյությունը, այն տարբերությամբ, որ տրոհված էր երկու փոխանորդությունների՝ Հին Նախիջևանի ու [[Դարալագյազ]]ի և [[Նոր Բայազետ]]ի։ Թեմի կազմում էին նաև [[Սևանի անապատ|Սևանի մենաստանը]], [[Սուրբ Գևորգ եկեղեցի (Մուղնի)|Մուղնու Սուրբ Գևորգ]] և [[Գնդեվազ]]ի վանքերը։ 1930-ական թվականների սկզբին փոխանորդությունները վերացել են, և մի կարճ ժամանակ թեմը տրոհվել է 15 գործակալությունների՝ Բաշ Գառնիի, [[Գառնի]]ի, [[Վեդի-Բասար]]ի, Հին Նախիջևանի և [[Գողթն]]ի, [[Մեղրի|Մեղրու]], [[Կոտայք]]ի, [[Ծաղկաձոր]]ի, [[Գեղարքունիքի մարզ|Գեղարքունյաց]], [[Վայոց ձորի մարզ|Դարալագյազի]], [[Վաղարշապատ]]ի, [[Աշտարակ]]ի, [[Ապարան]]ի, Բաշ Ապարանի, [[Սարդարապատ]]ի, [[Հրազդան (քաղաք)|Հրազդանակողմյան]], որոնք նույնպես շուտով վերացել են, և Երևանի թեմը դարձել է ձևական կամ անվանական։

[[Ստալին]]յան հալածանքների տարիներին փակվել են թեմի տարածքում գործող գրեթե բոլոր [[եկեղեցի]]ներն ու [[վանք]]երը, բանտարկվել, աքսորվել կամ գնդակահարվել է հոգևորականների զգալի մասը։ Երևանում քանդվել են՝
* [[Սուրբ Պողոս-Պետրոս եկեղեցի (Երևան)|Սուրբ Պողոս-Պետրոս եկեղեցին]] (այժմյան [[Մոսկվա կինոթատրոն]]ի տեղում)
* [[Գեթսեմանի մատուռ (Երևան)|Գեթսեմանի մատուռը]] ([[Օպերայի և Բալետի Ազգային Թատրոն|Օպերայի և բալետի ազգային թատրոնի]] տեղում)
* [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (Երևան)|Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցին]] ([[Եղիշե Չարենցի անվան թիվ 67 դպրոց|Եղիշե Չարենցի անվան դպրոցի]] տեղում)
* [[Սուրբ Հակոբ եկեղեցի (Երևանի Քանաքեռ թաղամաս)|Սուրբ Հակոբ եկեղեցին]]
* Կոզեռնի մատուռը և միջնադարյան համանուն գերեզմանոցը ([[ՀՀ Ազգային ժողով|ԱԺ]] շենքի տեղում) և այլն։

Երևանի թեմը, արդեն հին անունով (Արարատյան հայրապետական), աննշան արտոնություններ է ստացել 1960-ական թվականներին, [[Վազգեն Ա]]-ի կաթողիկոսության շրջանում։ 1989 թվականին նրանից առանձնացվել է [[Սյունյաց թեմ]]ն իր այժմյան տարածքով։

=== Անկախության շրջան ===
[[Պատկեր:St.Sarqis.jpg|մինի|ձախից|[[Սուրբ Սարգիս եկեղեցի (Երևան)]]]]
[[Պատկեր:Araratian Pontifical Diocese, Yerevan.jpg|thumb|Արարատյան թեմի առաջնորդարանը]]
1991 թվականին ձևավորվում է [[Գուգարաց թեմ|Գուգարքի թեմը]], 1996 թվականի մայիսի 30-ին, [[Գարեգին Ա]]-ի հայրապետակական տնօրինությամբ թեմից անջատվել և առանձին միավոր են կազմել [[Արմավիրի թեմ|Արմավիրի]], [[Արագածոտնի թեմ|Արագածոտնի]], [[Գեղարքունիքի թեմ|Գեղարքունիքի]] և [[Կոտայքի թեմ]]երը։

Արարատյան Հայրապետական թեմ ներկայումս ներառում է [[Երևան]] քաղաքը, [[Արարատի մարզ]]ը և [[Սևանի վանք]]ը։ Թեմն ունի 17 գործող եկեղեցի և վանք, 8 մատուռ։

Արարատյան Հայրապետական թեմի տարածքում են գտնվում [[Դվին]]ի կաթողիկոսարանի համալիրը, [[Խոր վիրապ]] (ենթարկվում է Մայր աթոռին), Սուրբ Հովհաննես Կարապետ, [[Հավուց Թառի վանք|Հավուց թառ]], [[Աղջոց վանք]]երը, Երևանում՝ [[Ավանի տաճար|Ավանի Սուրբ Հովհաննես]] (6-րդ դար), [[Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Քանաքեռ)|Քանաքեռի Ս․ Աստվածածին]] (17-րդ դար), Նորագավթի Ս․ Ծիրանավոր (18-րդ դար), Ս․ Սարգիս (19-րդ դար, վերակառուցված՝ 20-րդ դար) եկեղեցիները, [[Արարատի մարզ]]ում՝ Մրգավանի Ս․ Հակոբ, [[Սուրբ Սարգիս եկեղեցի (Արգավանդ)|Արգավանդի Սուրբ Սարգիս]], [[Վերին Արտաշատ]]ի Սուրբ Աստվածածին, [[Արարատ]]ի Սուրբ Հակոբ, [[Դալար]]ի Սուրբ Աստվածածին, [[Գեղարքունիքի մարզ]]ում՝ [[Սևանավանք]]ի Սուրբ Առաքելոց և Սուրբ Կարապետ եկեղեցիները։

Արարատյան Հայրապետական թեմի գործող եկեղեցիներն են՝ Երևանում՝ [[Սուրբ Սարգիս եկեղեցի (Երևան)|Սուրբ Սարգիս]], [[Սուրբ Զորավոր Աստվածածին եկեղեցի (Երևան)|Սուրբ Զորավոր]], [[Սուրբ Կաթողիկե եկեղեցի (Երևան)|Սուրբ Կաթողիկե]], [[Սուրբ Հովհաննես եկեղեցի (Երևան)|Կոնդի Սուրբ Հովհաննես]], [[Սուրբ Գևորգ եկեղեցի (Երևանի Նորագա��իթ թաղամաս)|Նորագավթի Սուրբ Գևորգ]], [[Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Երևանի Նորք թաղամաս)|Նորք-Մարաշի Սուրբ Աստվածածին]], [[Սուրբ Հակոբ եկեղեցի (Երևանի Քանաքեռ թաղամաս)|Քանաքեռի Սուրբ Հակոբ]], [[Սուրբ Մարիամ Աստվածածին եկեղեցի (Երևանի Մալաթիա թաղամաս)|Մալաթիայի Սուրբ Աստվածածին]], [[Սրբոց Վարդանանց Նահատակաց եկեղեցի|Եռաբլրի Սուրբ Վարդանանց]], [[Սուրբ Խաչ եկեղեցի (Երևան)|Շենգավիթի Սուրբ Խաչ մատուռը]]։

Երևանում գործում են 3 հայորդաց տներ ([[Արաբկիրի հայորդաց տուն|Արաբկիր]], [[Մալաթիայի հայորդաց տուն|Մալաթիա]], [[Նորքի հայորդաց տուն|Նորք]] թաղամասերում), Հայ եկեղեցու երիտասարդաց միությունը (ՀԵԵՄ), Քրիստոնեական դաստիարակության դպրոցների կենտրոնը (ՔԴԴԿ), Քրիստոնեական դաստիարակության և քարոզչության կենտրոնի մասնաճյուղը, [[Շողակաթ հեռուստաընկերություն|Շողակաթ հեռուստակենտրոնը]], Ծնողազուրկ երեխաների օգնության գրասենյակը, Քանաքեռի մանրանկարչության կենտրոն դպրոցը, բարեգործական ճաշարաններ։ 2000-ից լույս է տեսնում Շողակն Արարատյան երկշաբաթաթերթը։

1999 թվականից Արարատյան Հայրապետական թեմի առաջնորդական փոխանորդն է [[Նավասարդ արքեպիսկոպոս Կճոյան]]ը։

== Երևանի եկեղեցիներ ==
<gallery mode="packed">
The Katoghike church in Yerevan, Armenia.jpg|[[Կաթողիկե (Սուրբ Աստվածածին) եկեղեցի (Երևան)|Կաթողիկե]] <br />7-րդ դար
Surb Gevorg (Tsiranavor Surb Gevorg) Church, Noragavit3.JPG|[[Սուրբ Գևորգ եկեղեցի (Երևանի Նորագավիթ թաղամաս)|Սուրբ Գևորգ]]<br /17-րդ դար
St John The Baptist Church of Yerevan.jpg|[[Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցի (Երևան)|Հովհաննես Մկրտիչ]]<br />18-րդ դար
Erevani Surb Mariam Astvacacin ekexeci 07.jpg|[[Սուրբ Մարիամ Աստվածածին եկեղեցի (Երևանի Մալաթիա թաղամաս)|Մարիամ Աստվածածին]]<br />1991-1998
Սուրբ Սարգիս եկեղեցի, Նոր Նորք, Երեւան.JPG|[[Սուրբ Սարգիս եկեղեցի (Երևանի Նոր Նորք թաղամաս)|Սուրբ Սարգիս]]<br />1998-2000
2014 Erywań, Katedra św. Grzegorza Oświeciciela (05).jpg|[[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ մայր տաճար (Երևան)|Գրիգոր Լուսավորիչ]]<br />1997-2001
The Holy Trinity Church, Malatia-Sebastia district, Yerevan, Armenia.jpg|[[Սուրբ Երրորդություն եկեղեցի (Երևան)|Սուրբ Երրորդություն]]<br />2001-2005
</gallery>

== Գրականություն ==

* Ագաթանգեղոս, Հայոց պատմություն, Ե․, 1983:
* Եղիշե, Վարդանի և հայոց պատերազմի մասին, աշխատասիր․ Ե․ Տեր-Մինասյան, Ե․, 1994:
* Գիրք թղթոց, 2 հրտ․, Երուսաղեմ, 1994։
* Թովմա Մեծոփեցի, Յիշատակարան, Թ․, 1892:
* Առաքել Դավրիժեցի, Գիրք պատմութեանց, Ե․, 1990:
* Սիմեոն Երեվանցի, Հիշատակարան, տես Դիվան հայոց պատմության, հ․ 3, Թ․, 1894, հ․ 8, Թ․, 1908:
* Շահխաթունյանց Հ․, Ստորագրութիւն կաթուղիկէ Էջմիածնի․․․, հ․ 2, Էջմիածին, 1842։
* Օրմանյան Մ․, Ազգապատում, հ․ 2, ԿՊ, 1914։ Հովսեփյան Գ․, Հավուց թառի Ամենափրկիչը, Երուսաղեմ, 1927։
* Վավերագրեր Հայ եկեղեցու պատմության (1921–1938 թթ․), Ե․, 1994:
{{Հայ Առաքելական Եկեղեցի}}
{{ՀԱԵ թեմեր}}
{{ՔՀՀ}}

{{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից}}

[[Կատեգորիա:Արարատյան Հայրապետական թեմ]]
Այս էջում օգտագործված կաղապարները.
Վերադարձ դեպի Արարատյան Հայրապետական թեմ։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Արարատյան_Հայրապետական_թեմ» էջից