Սևանի ավազան

Եզրավորված է Արեգունու, Սևանի, Արևելյան Սևանի, Վարդենիսի, Գեղամա ու Փամբակի լեռնաշղթաներով։ Ձգվում է հյուսիս-արևմուտքից հարավ-արևելք (երկարությունը՝ 120 կմ, լայնությունը՝ 30-70 կմ)։ Այստեղ տիրապետում են լավասարավանդներն ու հրաբխային կոները։ Գեղամա և Վարդենիսի լեռնաշղթաներից արտավիժած լավաները գոյացրել են քարքարոտ բլուրներ։ Գոգավորության արևելքի մասը կտրտված մակերևույթով ծալքաբեկորավոր լեռների շրջան է՝ կազմված նստվածքային և հրաբխանստվածքային ապարներից։ Այստեղ լեռնաշղթաները լճահայաց կողմում ունեն զառիթափ լանջեր, ջրբաժանը լճափից հեռու է 1-2 կմ։

Հովիտները կարճ են, ոչ խորը և ունեն ձագարաձև ջրհավաք ավազաններ։ Գոգավորությունում կան կուտակումային հարթավայրեր (Ձկնագետի, Գավառագետի, Արգիճիի, Մասրիկի և այլ գետերի հովիտներ), առավել խոշորը Մասրիկի դաշտն է։ Օգտակար հանածոներից կան պեռլիտ, օբսիդիան, հրաբխային խարամ, բազալտ, անդեզիտ, հրակայուն ապարներ, քրոմիտներ, սնդիկ, տորֆ։ Սևանի գոգովորությունը ունի լեռնացամաքային կլիմա։ Զգալի է լճի մեղմացնող ազդեցությունը։

Գրաբենային կառուցվածքը ձևավորվել է խզումնային տեկտոնական շարժումների, կամարածալքային բարձրացումների ու գոգածալքային իջեցումների հետևանքով։ Առավել ճկված մասում առաջացել է Սևանա լիճը, որը Արտանիշ-Նորատուս ստորջրյա լայնական արգելապատով բաժանվում է Մեծ և Փոքր Սևանների։ Ճկվածքով ձգվում է երկրաշարժաակտիվ խախտում, որը միանում է Բազում-Սևանի և Զանգեզուրի խորքային բեկվածքներին։ Փոքր Սևանի ճկվածքը երիտասարդ (միջին-վերին անթրոպոգեն) գրաբեն է, որը ուղղաձիգ տեկտոնական շարժումների հետևանքով մի քանի անգամ ավելի արագ է ճկվել, քան Մեծ Սևանի ճկվածքը։

Հունվարի միջին ջերմաստիճանը լճամերձ գոտում -10°С է, ջրբաժաններում՝ - 12°С, հուլիսինը համապատասխանաբար՝ 16°С, 8°С։ Տարեկան տեղումները լճափին 450 մմ են, բարձրադիր վայրերում 850 մմ։ Ձմռանը գոյանում է կայուն ձնածածկույթ։ Անսառնամանիք օրերի թիվը լճափին 150 է, բարձրադիր վայրերում՝ 80-90 օր։ Ձմռանը տիրապետում են արմ․ և հարավ-արևմուտյան ցուրտ հոսանքները։ Լճափնյա գոտուն բնորոշ են բրիզ քամիներ (հատկապես ամռանը)։ Արևափայլքի տևողությունը այնքան է, որքան Թերմեզում և Ալեքսանդրիայում (տարեկան մոտ 2600 ժամ)։ Սևանի գոգավորությունում կա 28 գետ ու գետակ, որոնցից առավել խոշոր են Գավառագետը, Արգիճի��, Վարդենիսը, Մասրիկը, Դրախտիկը, Ձկնագետը։ Մակերևութային հոսքը սակավ է հրաբխային վայրերում։ Կան բազմաթիվ աղբյուրներ (հատկապես Գեղամա լեռների արևելյան լանջերին) Գավառ, Լիճք բնակավայրերի մոտ, Ձկնագետի, Արգիճի հովիտներում, Արտանիշ թերակղզում ու Մասրիկի դաշտում՝ հանքային ջրերի ելքէր։ Սևանի գոգավորության մինչև 2400 մ բարձրություններում, հրաբխային ապարների վրա (Գեդա և Վարդենիսի լեռներ) տարածված են լեռնային սևահողերը, ծալքավոր լեռնաշղթաներում՝ լեռնաշագանակագույն, գետահովիտներում՝ ալյուվիալ հողերը։ Մասրիկի դաշտում, Մարտունու և Գավառի շրջաններում հանդիպում են ճահճային հողեր։ Հյուսիս-արևմտյան մասին բնորոշ են նաև հողազուրկ քարակարկառները։

Գոգավորությունում բուսածածկույթի տարածված տիպը լեռնային տափաստանն է (շյողախոտ, փետրախոտ, սեզ, կծմախոտ են)։ Արեգունու լեռնաշղթայում տարածված են տրագանտային տափաստանները։ Լեռների բարձրադիր մասերում տիրապետում են լեռնային մարգագետինները, 2800 մ-ից բարձր՝ ալպյան գորգերը։ Արեգունի և Սևանի լեռնաշղթաներում տեղ-տեղ հանդիպում են թփուտային նոսր անտառներ՝ գիհու, կաղնու, թխկու մասնակցությամբ։ Սևանի լեռնաշղթայում կան փռվող գիհու պուրակներ։ Անտառածածկ է Արտանիշ թերակղզին։ Ձկնագետի հովտում պահպանվել են խոնավ անտառների մնացորդներ։ Սևանի գոգավորության լճից ազատված տարածությունը անտառապատված է սոճու, փշարմավի, բարդու և ուռենու տնկարկներով։

Սևանի գոգավորությունում տարածված կենդանիներն են՝ կրծողները, գայլը, աղվեսը, նապաստակը, թռչուններից՝ լեռնային կաքավը, լորը, արտույտը, բադը, սագը, ձկնկուլը են։ Կան սողուններ։ Ափամերձ գոտում ստեղծվել է «Սևան» ազգային պարկը՝ արգելոցներով ու արգելավայրերով։ Սևանի գոգավորությունը հանրապետության խիտ բնակեցված և գյուղատնտեսական նպատակներով ինտենսիվ օգտագործվող շրջաններից է։ Լճափերին գործում են հանգստյան տներ, պիոներական ճամբարներ, տուրիստական բազաներ և հանգստի այլ օբյեկտներ։