Որովայնային ցավ, հայտնի է նաև որպես փորացավ, տարբեր հիվանդությունների ախտանիշն է։

Որովայնային ցավ
Որովայնային ցավը բնորոշվում է ըստ այն հատվածի, որտեղ այն առաջանում է
Տես��կախտանիշ կամ նշան և women's disease?
Բժշկական մասնագիտությունԸնդհանուր վիրաբուժություն, գաստրոէնտերոլոգիա
ՀՄԴ-9789.0
ՀՄԴ-10R10
ՀոմանիշներՓորացավ
 Abdominal pain Վիքիպահեստում

Որովայնային ցավի հաճախակի պատճառներ են գաստրոէնտերիտները և գրգռված աղու համախտանիշը[1]։ Մարդկանց մոտ 15%-ը ունենում է ավելի ծանր հիվանդություն՝ որդանման ելունի բորբոքում, որովայնային աորտայի անևրիզմայի պատռում, դիվերտիկուլիտ, արտարգանդային հղիություն և այլն[1]։ Դեպքերի մեկ երրորդում պատճառը պարզ չի լինում[1]։

Քանզի հիվանդությունների շատ մեծ քանակ կարող է առաջացնել որովայնային ցավ՝ հիվանդի համակարգված հետազոտումը և տարբերակիչ ախտորոշումը շատ կարևոր են։

Տարբերակիչ ախտորոշում

խմբագրել
Որովայնային ցավով պացիենտ

Որովայնային ցավի ամենահաճախ պատճառներն են գաստրոէնտերիտը (13%), գրգռված աղու համախտանիշը (8%), միզածորանների հետ կապված խնդիրները (5%), գաստրիտը (5%), փորկապությունը (5%)։ Մոտ 30% դեպքերում պատճառը անհայտ է մնում։ 10% դեպքերում դիտվում են ավելի լուրջ խնդիրներ, որոնցից են լեղապարկի և ենթաստամոքսային գեղձի հիվանդությունները (բիլիար դիսկինեզ��ա, լեղաքարային հիվանդություն)(4%), դիվերտիկուլիտը (3%), որդանման ելունի բորբոքումը (2%), քաղցկեղը (1%)[1]։ Ավելի մեծ տարիքում պատճառներն են որովայնային աորտայի անևրիզման, միջընդերային անոթների իշեմիան[2]։

Սուր որովայնային ցավ

խմբագրել

Սուր որովայնը բնորոշվում է որպես ծանր, կայուն որովայնային ցավ, որը սկսվում է հանկարծակի և մեծ մաս դեպքերում պահանջում է վիրահատական միջամտություն՝ պատճառի բուժման համար։ Ցավը հաճախակի ուղեկցվում է սրտխառնոցի, փսխման, փքվածության, տենդի և շոկի հետ։ Սուր որովայնային ցավ առաջացնող ամենահաճախ պատճառներից մեկը սուր ապենդիցիտն է։

Առանձնացված պատճառներ

խմբագրել
  • Վնասվածքային։ Վնասվածք, որը վնասում կամ ծակում է որովայնում գտնվող օրգանները։
  • Բորբոքային։
  • Մեխանիկական։
    • Բարակ աղիների խցանում՝ կապված նախկինում տարած վիրահատություններից առաջացած կպումների, ճողվածքների, նորագոյացություների հետ։
    • Հաստ աղու խցանում՝ առաջացած կոլոռեկտալ քաղցկեղի, աղիների բորբոքային հիվանդությունների, ոլորման, կղանքային քարերի, ճողվածքի պատճառով։
  • Անոթային։ աղիքային իշեմիա՝ առաջացած վերին միջընդերային զարկերակի խցանման պատճառով։

Ըստ օրգան համակարգի

խմբագրել

Ավելի ծավալուն ցուցակը ներառում է՝

Ըստ տեղակայման

խմբագրել

Որովայնային ցավի տեղակայումը կարող է տեղեկություն տալ ցավի պատճառի մասին։ Որովայնը բաժանում են 4 մասի, որոնք կոչվում են քառակուսիներ։ Ցավի տեղակայումները և դրանց հետ կապված հիվանդությունները ներառում են[3][4]՝

Ախտաֆիզիոլոգիա

խմբագրել
Հատված Արյունամատակարարում[5] Նյարդավորում[6] Կառուցվածքներ[5]
Առաջնաղի Ընդերային ցողուն T5 - T9 Կոկորդ

Կերակրափող

Ստորին շնչառական ուղիներ

Ստամոքս

Պրոքսիմալ տասներկումատնյա աղի

Լյարդ

Լեղուղիներ

Լեղապարկ

Ենթաստամոքսային գեղձ

Միջնաղի Վերին միջընդերային զարկերակ T10 - T12 Դիստալ տասներկումատնյա աղի

Կույր աղիք

Կույր աղու որդանման ելուն

Վերել հաստ աղի

Պրոքսիմալ լայնական հաստ աղի

Հետնաղի Ստորին միջընդերային զարկերակ L1 - L3 Դիստալ լայնական հաստ աղի

Վայրէջ հաստ աղի

Սիգմայաձև աղի

Ուղիղ աղի

Տենդ

Վերին անալ խողովակ

Որովայնային ցավը կարելի է անվանել նաև ընդերային ցավ կամ պերիտոնեալ ցավ։ Որովայնի պարունակությունը կարելի է բաժանել առաջնաղու, միջնաղու, հետնաղու[5]։ Առաջնաղին պարունակում է կոկորդը, ստորին շնչառական ուղիները, կերակրափողի մի մասը, ստամոքսը, տասներկումատնյա աղու մի մասը, լյարդը, լեղուղիները (ներառյալ լեղապարկը և լեղածորանները) և ենթաստամոքսային գեղձը[5]։ Միջնաղին ներառում է տասներկումատնյա աղու դիստալ մասը, կույր աղին, վերել հաստ աղին, լայնական հաստ աղու առաջին կեսը[5]։ Հետնաղին պարունակում է լայնական հաստ աղու դիստալ մասը, վայրէջ հաստ աղին, սիգմայաձև աղին, ուղիղ աղին, վերին անալ խողովակը[5]։

Որովայնի ամեն հատված ունի իր հետ կապակցված ընդերային նյարդը, որը տանում է ազդակը ընդերքից դեպի ողնուղեղ և ընթանում է սիմպատիկ նյարդերի կազմում[7]։ Ընդերային զգայական ազդակները ոչ սպեցիֆիկ են, ընթանում են դեպի ողնուղեղ և խաչցում են սոմատիկ զգայական ուղիների նյարդերի հետ, որոնք խիստ սպեցիֆիկ են[8]։

Ախտորոշում

խմբագրել

Որովայնային ցավի պատճառը հասկանալու համար անհրաժեշտ է կատարել հիվանդի մանրակրկիտ հետազոտություն։

Անամնեզ հավաքելու ընթացքը ներառում է[9]՝

  • Ճշտել հիվանդի նախկինում տարած հիվանդությունները, վիրահատությունները
  • Ներկայիս տարվող դեղորայքային բուժման մանրամասն հետազոտում, ընդունվող սննդային հավելումների մասին տվյալների հավաքում
  • Հիվանդի դեղորայքային և սննդային ալերգիաների հաստատում
  • Պարզել հիվանդի ընտանեկան անամնեզը և կենտրոնանալ հարազատների մոտ նմանատիպ ախտանիշների վրա
  • Քննարկել հիվանդի հետ նրա մոտ առկա վնասակար սովորությունները (ծխել, ալկոհոլի օգտագործում, անկանոն սեռական հարաբերություններ)
  • Արտաորովայնային ախտանիշների ուսումնասիրում (տենդ, դող, կրծքային ցավ, հևոց, հեշտոցային արյունահոսություն)

Մանրակրկիտ անամնեզ հավաքելուց հետո պետք է կատարել հիվանդի ֆիզիկալ հետազոտություն[9]։

Ախտորոշմանը օգնող հետազոտություններից են[10]՝

  • Արյան հետազոտություն՝ արյան ընդհանուր անալիզ, էլեկտրոլիտների մակարդակ, լյարդի ֆունկցիոնալ թեստեր, ամիլազայի և լիպազայի մակարդակ, տրոպոնին I մակարդակ։
  • Ուրինալիզ
  • Կրծքի և որովայնի ռենտգեն հետազոտություն
  • ԷՍԳ

Եթե նշված հետազոտություններից հետո ախտորոշումը մնում է անհայտ, կատարվում են ավելի մանրամասն հետազոտություններ[10]՜

  • Որովայնի և կոնքի շրջանի համակարգչային շերտագրություն
  • Որովայնի կամ կոնքի ՈՒՁՀ
  • Էնդոսկոպիա և/կամ կոլոնոսկոպիա

Բուժում

խմբագրել

Որովայնային ցավի բուժումը կախված է բազմաթիվ գործոններից՝ ներառյալ ցավի պատճառագիտությունը։ Անհետաձգելի բուժոգնության բաժանմունքում որովայնային սուր ցավով մարդկանց տալիս են հեղուկներ՝ ներերակային ճանապարհով, կապված նրա հետ, որ սովորաբար շատ հեղուկ են կորցնում փսխման զանգվածներով[11]։ Որովայնային ցավի բուժումը ներառում է ցավազրկումը՝ ոչ օփիոիդային (կետորոլակ), օփիոիդային ցավազրկողներ (մորֆին, ֆենտանիլ)[11]։ Ցավազրկման տեսակի ընտրությունը կախված է ցավի պատճառից, օրինակ՝ կետորոլակը կարող է բարդացնել որոշ որովայնի օրգանների հիվանդությունների ընթացքը[11]։ Անհետաձգելի բուժօգնության բաժանմունք ընդունվող հիվանդներին կարող է տրվել այսպես կոչված "Ստամոքսաղիքային կոկտեյլ", որը ներառում է թթվամարիչներ (օմեպրազոլ, ռանիտիդին, մագնեզիումի հիդրօքսիդ, կալցիումի քլորիդ) և լիդոկաին[11]։ Ցավը թուլեցնելուց հետո կարող է կարիք լինել հակաբակտերիալ բուժման՝ որովայնային որոշ պաթոլոգիաների դեպքում[11]։ Բութիլսկոպոլամինը որոշակի հաջողությամբ օգտագործվում է որովայնային ցավի դեմ[12]։ Որովայնային ցավի ժամանակ կարող է անհրաժեշտ լինել կատարել վիրահատական միջամտություն՝ խոլեցիստէկտոմիա, ապենդէկտոմիա և այլն։

Անհետաձգելի վիճակներ

խմբագրել

Ստորև ներկայացվում են անհետաձգելի վիճակների հետ կապված որովայնային ցավի դեպքերը՝

Վիճակ Արտահայտում Ախտորոշում Բուժում
Ապենդիցիտ[13] Որովայնային ցավ, սրտխառնոց, փսխում, տենդ

Շուրջպորտային ցավ, տեղափոխվում է դեպի աջ ստորին քառակուսի

Կլինիկա (անամնեզ և ֆիզիկալ հետազոտություն)

Որովայնային ՀՇ

Բերանով սննդի ընդունման բացառում

Ներերակային հեղուկներ ըստ անհրաժեշտության

Վիրաբույժի խորհրդատվություն, ապենդէկտոմիա

Հակաբիոտիկներ

Ցավի դեմ պայքար

Խոլեցիստիտ[13] Որովայնային ցավ (աջ վերին քառ��կուսի, ճառագայթում է էպիգաստրիում), սրտխառնոց, փսխում, տենդ, Մերֆիի ախտանիշ Կլինիկա (անամնեզ և ֆիզիկալ հետազոտություն)

Պատկերավերում (աջ վերին քառակուսու ՈՒՁՀ)

Լաբորատոր ցուցանիշներ (լեյկոցիտոզ, ԱԼԱՏ/ԱՍԱՏ մակարդակի բարձրացում, հիպերբիլիռուբինեմիա)

Բերանով սննդի ընդունման բացառում

Ներերակային հեղուկներ ըստ անհրաժեշտության

Վիրաբույժի խորհրդատվություն, խոլեցիստիտ

Հակաբիոտիկներ

Ցավի, փսխման դեմ պայքար

Սուր պանկրեատիտ[13] Որովայնային ցավ (սուր էպիգաստրալ ցավ՝ դեպի մեջք ճառագայթող), սրտխառնոց, փսխում Կլինիկա (անամնեզ և ֆիզիկալ հետազոտություն)

Լաբորատոր ցուցանիշներ (լիպազայի բարձր մակարդակ)

Պատկերավորում (որովայնային ՀՇ, ՈՒՁՀ)

Բերանով սննդի ընդունման բացառում

Ներերակային հեղուկներ ըստ անհրաժեշտության

Ցավի, փսխման դեմ պայքար

Վիրաբույժի կամ ինտերվենցիոն ռադիոլոգի կոնսուլտացիա

Աղու խցանում[13] Որովայնային ցավ (տարածուն), լեղու փսխում, փորկապություն Կլինիկա (անամնեզ և ֆիզիկալ հետազոտություն)

Պատկերավորում (որովայնի ռենտգեն հետազոտություն և ՀՇ)

Բերանով սննդի ընդունման բացառում

Ներերակային հեղուկներ ըստ անհրաժեշտության

Նազոգաստրալ զոնդի տեղադրում

ՎԻրաբույժի խորհրդատվություն

Ցավի բուժում

Ստամոքսաղիքային ուղու վերին բաժիններից արյունահոսություն[13] Էպիգաստրալ ցավ, հեմատոխեզիա, մելենա, արյունով փսխում, հիպովոլեմիա Կլինիկա (անամնեզ և ֆիզիկալ հետազոտություն)

Լաբորատոր ցուցանիշներ (արյան ընդհանուր անալիզ, կոագուլյացիոն ցուցանիշներ, ԱԼԱՏ/ԱՍԱՏ մակարդակ)

Հեղուկների ագրեսիվ ներերակային ներարկում

Արյան փոխներարկում ըստ անհրաժեշտության

Դեղորայքներ։ Պրոտոնային պոմբի պաշարիչներ, օկտրեոտիդ

Կայուն հիվանդ։ Հետևել

Անկայուն հիվանդ։ վիրաբույժի, գաստրոէնտերոլոգի, ինտերվենցիոն ռադիոլոգի խորհրդատվություն)

Արյունահոսություն աղեստամոքսային ուղու ստորին հատվածներից[13] Որովայնային ցավ, հեմատոխեզիա, մելենա, հիպովոլեմիա Կլինիկա (անամնեզ և ֆիզիկալ հետազոտություն՝ ներառյալ ռեկտալ հետազոտությունը)

Լաբորատոր ցուցանիշներ (արյան ընդհանուր անալիզ, կոագուլյացիոն ցուցանիշներ, ԱԼԱՏ/ԱՍԱՏ մակարդակ)

Հեղուկների ագրեսիվ ներերակային ներարկում

Արյան փոխներարկում ըստ անհրաժեշտության

Դեղորայքներ։ Պրոտոնային պոմբի պաշարիչներ

Կայուն հիվանդ։ Հետևել

Անկայուն հիվանդ։ վիրաբույժի, գաստրոէնտերոլոգի, ինտերվենցիոն ռադիոլոգի խորհրդատվություն)

Պերֆորացիա[13] Որովայնային ցավ (հստակ տեղակայումով որովայնային ցավի հանկարծակի սկիզբ), մետեորիզմ, ռիգիդ որովայն Կլինիկա (անամնեզ և ֆիզիկալ զննում)

Պատկերավորում (որովայնի ռենտգեն հետազոտություն կամ ՀՇ՝ որը ցույց է տալիս ազատ գազի առկայություն որովայնում

Լաբորատոր ցուցանիշներ (արյան ընդհանուր անալիզ)

Հեղուկների ագրեսիվ ներերակային ներարկում

Վիրաբույժի կոնսուլտացիա

Հակաբիոտիկներ

Աղիների ոլորում[13] Սիգմայաձև աղու ոլորում։ Որովայնային ցավ՝ 2 օրից ավել, փորկապություն

Կույր աղու ոլորում։ Որովայնային ցավ (սուր սկիզբ), սրտխառնոց, փոխում

Կլինիկա (անամնեզ և ֆիզիկալ զննում)

Պատկերավորում (որովայնային ռենտգեն հետազոտություն, ՀՇ)

Սիգմոիդ։ Գաստրոէնտերոլոգի խորհրդատվություն (սիգմոսկոպիա)

Կույր աղի։ Վիրաբույժի խորհրդատվություն (աջակողմյան հեմիկոլէկտոմիա)

Արտարգանդային հղիություն[13] Որովայնային և կոնքային ցավեր, արյունահոսություն

Արտարգանդային հղիության ընդհատման դեպքում հիվանդը կարող է ներկայանալ որովայնամզի գրգռման և հիպովոլեմիկ շոկի նշաններով

Կլինիկա (անամնեզ և ֆիզիկալ զննում)

Լաբորատոր ցուցանիշներ։ արյան ընդհանուր անալիզ, հղիության թեստ

Պատկերավորում։ տրանսվագինալ ՈՒՁՀ

Անկայուն վիճակի դեպքում։ Ներերակային հեղուկներ, մանկաբարձ-գինեկոլոգի շտապ խորհրդատվություն

Կայուն վիճակի դեպքում։ շարունակել ախտորոշման ալգորիթմը, հսկողություն մանկաբարձ-գինեկոլոգի կողմից

Որովայնային աորտայի անևրիզմա[13] Որովայնային ցավ, կողմնային հատվածների ցավ, մեջքի ցավ, ճնշման անկում, պուլսացող որովայնային զանգված Կլինիկա (անամնեզ և ֆիզիկալ զննում)

Պատկերավորում։ ՈՒՁՀ, ՀՇ անգիոգրաֆիա, ՄՌՇ

Անկայուն վիճակի դեպքում։ Ներերակային հեղուկներ, վիրաբույժի շտապ խորհրդատվություն

Կայուն վիճակի դեպքում։ հսկողություն

Աորտայի շերտազատում[13] Որովայնային ցավ (էպիգաստրալ շրջանի կամ մեջքի հանկարծակի սկսվող ցավ), հիպերտենզիա, նոր սրտային աղմուկ Կլինիկա (անամնեզ և ֆիզիկալ զննում)

Պատկերավորում։ Կրծքի ռենտգեն հետազոտություն (ցույց է տալիս լայնացած միջնորմ) ՀՇ անգիոգրաֆիա, ՄՌՇ անգիոգրաֆիա, տրանսթորակալ էխոսրտագրություն, տրանսէզոֆագեալ էխոկարդիոգրաֆիա

Ներերակային հեղուկների ներարկում

Արյան փոխներարկում ըստ անհրաժեշտության (ճշտել արյան խումբը և ռեզուս գործոնը)

Դեղորայքներ։ ճնշումը իջեցնող դեղեր (նատրիումի նիտրոպրուսիդ և բետա պաշարիչներ միասին, կալցիումական անցուղիների պաշարիչներ)

Վիրաբույժի խորհրդատվություն

Լյարդի վնասում[13] Վնասվածքից հետո, որովայնի աջ վերին քառանկյունում ցավ, աջ թուլակողի ցավ, աջ կողմնային շրջանի ցավ, աջ ուսի շրջանի ցավ Կլինիկա (անամնեզ և ֆիզիկալ զննում)

Պատկերավորում։ ՈՒՁՀ, որովայնի և կոնքի ՀՇ

Ախտորոշիչ պերիտոնեալ լավաժ և ասպիրացիա

Ներերակային հեղուկների ներարկում և արյան փոխներարկում

Անկայուն վիճակի դեպքում։ վիրաբույժի կամ վնասվածքաբանի խարհրդատվություն, ախտորոշիչ լապարոտոմիա

Փայծաղի վնասում[13] Վնասվածքից հետո, որովայնի ձախ վերին քառակուսու ցավ, ձախ թուլակողի ցավ, ձախ կողմնային շրջանի ցավ Կլինիկա (անամնեզ և ֆիզիկալ զննում)

Պատկերավորում։ ՈՒՁՀ, որովայնի և կոնքի ՀՇ

Ախտորոշիչ պերիտոնեալ լավաժ և ասպիրացիա

Ներերակային հեղուկների ներարկում և արյան փոխներարկում

Անկայուն վիճակի դեպքում։ վիրաբույժի կամ վնասվածքաբանի խարհրդատվություն, ախտորոշիչ լապարոտոմիա և հավանական սպլենէկտոմիա

Կայուն վիճակի դեպքում։ դեղորայքային բուժում, ինտերվենցիոն ռադիոլոգի կոնսուլտացիա՝ զարկերակային էմբոլիզացիա կատարելու համար

Համաճարակաբանություն

խմբագրել

Որովայնային ցավը մեծահասակների իրենց ընտանեկան բժիշկներին դիմելու պատճառների 3%-ն է կզմում[1]։ ԱՄՆ-ում 2006 թվականից մինչև 2011 թվականը անհետաձգելի բուժօգնության բաժանմունքներ դիմելու հաճախականությունը դարձել է 18%։ Դա եղել է 20 ամենամեծ աճ ունեցած ցուցանիշներից մեկը անհետաձգելի բուժօգնության բաժանմունքներում։ Դիմելիությունը սրտխառնոցի և փսխման կապակցությամբ նույնպես հասել է 18%[14]։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Viniol A, Keunecke C, Biroga T, Stadje R, Dornieden K, Bösner S, և այլք: (October 2014). «Studies of the symptom abdominal pain--a systematic review and meta-analysis». Family Practice. 31 (5): 517–29. doi:10.1093/fampra/cmu036. PMID 24987023.
  2. Spangler R, Van Pham T, Khoujah D, Martinez JP (2014). «Abdominal emergencies in the geriatric patient». International Journal of Emergency Medicine. 7: 43. doi:10.1186/s12245-014-0043-2. PMC 4306086. PMID 25635203.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  3. Masters P (2015). IM Essentials. American College of Physicians. ISBN 9781938921094.
  4. LeBlond RF (2004). Diagnostics. US: McGraw-Hill Companies, Inc. ISBN 978-0-07-140923-0.
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Moore KL (2016). «11». The Developing Human Tenth Edition. Philadelphia, PA: Elsevier, Inc. էջեր 209–240. ISBN 978-0-323-31338-4.
  6. Hansen JT (2019). «4: Abdomen». Netter's Clinical Anatomy, 4e. Philadelphia, PA: Elsevier. էջեր 157–231. ISBN 978-0-323-53188-7.
  7. Drake RL, Vogl AW, Mitchell AW (2015). «4: Abdomen». Grays Anatomy For Students (Third ed.). Churchill Livingstone Elsevier. էջեր 253–420. ISBN 978-0-7020-5131-9.
  8. Neumayer L, Dangleben DA, Fraser S, Gefen J, Maa J, Mann BD (2013). «11: Abdominal Wall, Including Hernia». Essentials of General Surgery, 5e. Baltimore, MD: Wolters Kluwer Health.
  9. 9,0 9,1 Bickley L (2016). Bates' Guide to Physical Examination & History Taking. Philadelphia, Pennsylvania: Lippincott Williams & Wilkins. ISBN 9781469893419.
  10. 10,0 10,1 Cartwright SL, Knudson MP (April 2008). «Evaluation of acute abdominal pain in adults». American Family Physician. 77 (7): 971–8. PMID 18441863.
  11. 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 Mahadevan SV. Essentials of Family Medicine 6e. էջ 149.
  12. Tytgat GN (2007). «Hyoscine butylbromide: a review of its use in the treatment of abdominal cramping and pain». Drugs. 67 (9): 1343–57. doi:10.2165/00003495-200767090-00007. PMID 17547475.
  13. 13,00 13,01 13,02 13,03 13,04 13,05 13,06 13,07 13,08 13,09 13,10 13,11 13,12 Sherman SC, Cico SJ, Nordquist E, Ross C, Wang E (2016). Atlas of Clinical Emergency Medicine. Wolters Kluwer. ISBN 978-1-4511-8882-0.
  14. Skiner HG, Blanchard J, Elixhauser A (September 2014). «Trends in Emergency Department Visits, 2006-2011». HCUP Statistical Brief #179. Rockville, MD: Agency for Healthcare Research and Quality.

Արտաքին հղումներ

խմբագրել