Մինաս Ամդեցի

Մինաս Ամդեցի;
Ծնվել է	մոտ 1630
Ծննդավայր	Դիարբեքիր, Թուրքիա
Մահացել է	դեկտեմբերի 5, 1704
Մահվան վայր	Երուսաղեմ, Օսմանյան կայսրություն
Մասնագիտություն	մատենագիր, գրիչ և քահանա
	Minas Amdetsi Վիքիպահեստում

Մինաս Ադամեցի կամ Մինաս վարդապետ Ամդեցի (մոտ 1630, Դիարբեքիր, Թուրքիա^[1] - դեկտեմբերի 5, 1704(1704-12-05)^[1], Երուսաղեմ, Օսմանյան կայսրություն^[1]), հայ մատենագիր, գրիչ, եկեղեցական գործիչ, Երուսաղեմի հայոց պատրիարք (1690-1696, 1698-1702, 1704)։

Կենսագրություն և գործունեություն

Մինաս Ամդեցին ծնվել է Ամիդ քաղաքում (ներկայիս՝ Դիարբեքիր), Առաքելի և Հռիփսիմեի ընտանիքում։ Ծննդյան ստույգ ամսաթիվը հայտնի չէ, մոտավորապես 1630 թվականին։ Վաղ տարիքում կորցրել է մորը։ Կրթությունը ստացել է տեղի եպիսկոպոսի՝ Մարկոսի մոտ, որին էլ նվիրված է նրա հետագայում գրած գովաբանական բանաստեղծություններից մեկը

1655 թվականին ավարտել է ուսումը և ստացել վարդապետի կոչում։ Մեկ տարի անց մեկնել է Ուրֆա, որտեղ զբաղվել է վարդապետությամբ և մեծ հաջողություն է ունեցել։ 1664 թվականին մեկնել է Եվդոկիա, որտեղ եպիսկոպոս է ձեռնադրվել (1666)։ Ըստ ժամանակակիցների վկայության, եղել է Եղիազար I (1681-1691) կաթողիկոսի զինակիցներից մեկը և եկեղեցական հարցերում կարևոր դերակատարում է ունեցել։

1673 թվականին հոր մահից հետո ստիպված է եղել տուն վերադառնալ, սակայն շուտով կրկին մեկնել է Ուֆա։ 1681 թվականին Եղիազար կաթողիկոսի հետ մեկնել է շրջագայության և կաթողիկոսի հորդորով սկսել է գրել իր անտիպ «Օրագրությունը» (1680 - 1704)։

Եղել է Եվդոկիայի ��պիսկոպոսական թեմի առաջնորդ (1686-1688)։ 1690 թվականին դարձել է Երուսաղեմի հայոց պատրիարք (1690-1696, 1698-1702, 1704)։ 1696 թվականին Երուսաղեմի իր պատրիարքական աթոռը թողնելով մեկնել է Էջմիածին։ Որից հետ, 1698 թվականին մեկնել է Կոստանդնուպոլիս և կրկին վերադարձել Երուսաղեմ՝ կրկին ստանձնելով պատրիարքի իր պաշտոնը։ 1702 թվականին եկեղեցական ներքին պառակտումների հետևանքով կորցրել է իր աթոռը՝ ի օգուտ Ավետիք Եվդոկացու։ Սակայն 1704 թվականին կրկին բարձրացել է պատրիարքի գահին և ղեկավարել մինչև մահը՝ նույն թվականի նոյեմբերի 24 (դեկտեմբերի 5)։

Գրական-հրատարակչական գործունեություն

Մինաս Ամդեցու Հայ թագավորների ժամանակագրություն գրքի էջ
1735 թվականի հրատարակություն, Կոստանդնուպոլիս

Պահպանվել են նրա գրչագրած ձեռագրերը և այդ ժամանակահատվածում նրա հանձնարարությամբ կատարված որոշ ձեռագրերի կրկնօրինակները, որոնցից առավել արժեքավոր են Սամուել Անեցու «Ժամանակագրության» և Մխիթար Գոշի «Դատաստանագիրք» աշխատությունների (1687) գրչագրումները։

1700-1701 թվականներին հրատարակել է Գրիգոր Նարեկացու «Մատեան ողբերգութեան» երկի առաջին ամբողջական բնագիրը և նրա ներբողյանները^[2]։ Գրել է (1698) «Ազգաբանութիւն Հայոց» երկը (1870, «Ազգաբանութիւն թագաւորացն Հայոց» 2 հրտ․), որի սկզբի մասը հայոց պատմության (Հայկից մինչև Լևոն Զ), իսկ շարունակությունը հռոմեական ու բյուզանդական կայսրերի համառոտ ժամանակագրությունն է։ Գրել է (1680 - 1704) նաև «Օրագրութիւն» (անտիպ), որն ունի ինքնակենսագրական արժեք և XVII դարի վերջին քառորդի ու XVIII դարի սկզբի հայ հասարակական-քաղաքական կյանքի մասին վավերական սկզբնաղբյուր է՝ տեղագրական հարուստ տվյալներով։

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 ^1,8 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) — Երևան: 1981. — հատոր 7. — էջ 554.
↑ Ա. Ա. ՂԱԶԻՆՅԱՆ. «ԳՐԻԳՈՐ ՆԱՐԵԿԱՑՈԻ «ՄԱՏԵԱՆ ՈՂԲԵՐԳՈՒԹԵԱՆ» ԵՐԿԻ ԻՆՔՆԱԳՐԻ ՀԱՐՑԻ ՄԱՍԻՆ» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.

Գրականություն

Չամչյան Մ․, Պատմութիւն Հայոց, հ․ 3, Վնտ․, 1786
Օրմանյան Մ․, Ազգապատում, մաս 2, ԿՊ, 1914
Քյոմուրճյան Ե․ Չ․, Օրագրութիւն, Երուսաղեմ, 1939։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մինաս Ամդեցի» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 7, էջ 554)։

[_61b5327393029a57-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 ^1,8 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) — Երևան: 1981. — հատոր 7. — էջ 554.

[2] Ա. Ա. ՂԱԶԻՆՅԱՆ. «ԳՐԻԳՈՐ ՆԱՐԵԿԱՑՈԻ «ՄԱՏԵԱՆ ՈՂԲԵՐԳՈՒԹԵԱՆ» ԵՐԿԻ ԻՆՔՆԱԳՐԻ ՀԱՐՑԻ ՄԱՍԻՆ» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.

[1]