Վիքիպեդիա

Մասնակից:Ռաննա/Ավազարկղ2

< Մասնակից:Ռաննա

Ստալկեր

Ռաննա/Ավազարկղ2
ԵրկիրԽՍՀՄ
Ժանրֆանտաստիկա
Թվական1969թվական
Պրեմիերա25մայիսի 1969թվական
Լեզուռուսերեն
ՌեժիսորԱնդրեյ Տարկովսկի
Սցենարի հեղինակՍտրուգացկի եղբայրներ
ԴերակատարներԱլիսա Ֆրեյնդլիխ,Ալեքսանդր Կայդանովսկի,Անատոլի Սոլոնիցին, Նիկոլայ Գրինկո
ՕպերատորԱլեքսանդր Կնյաժինսկի,Գեորգիի Ռեռբերգ
Կինոընկերություն<<Մոսֆիլմ>> կինոստուդիա
Երկրորդ ստեղծագործական ասոցիացիա
Տևողություն163րոպե
Բյուջե1 մլն ռուբլի[1]

Սովետական ֆանտաստիկ ֆիլմ-առակ ռեժիսոր Անդրեյ Տարկովսկի, նկարահանվել է «Մոսֆիլմ» կինոստուդիայում 1979 թվականին, ըստ Ստրուգացկի եղբայրների բնօրինակ սցենարի, գրված «Պիկնիկ ճամփեզրին» պատմվածքի հիման վրա [2]:

Անդրեյ Տարկովսկու աշխատության մեջ ամենանշանակալից գործերից մեկն է[3]: Ֆիլմի արտադրությունը ուղեկցվել է բազմաթիվ հիմնախնդիրներով և տևել մոտ երեք տարի: Ֆիլմը 1980թվականի Կաննի կինոփառատոնին արժանացել է ժյուրիի էկումենյան մրցանակին:

Սյուժե

խմբագրել

Ֆիլմի գործողությունները տեղի են ունենում երևակայական ժամանակի և տարածության մեջ, որտեղ հերոսներն անուններ չունեն` միայն մականուններ: Ֆիլմի գլխավոր հերոսը վերջերս ազատ արձակված բանտարկյալն է, որին կոչում են «Ստալկեր»[Կ 1] (Ալեքսանդր Կայդանովսկի): Նա ապրում է աղքատության մեջ` կնոջ և հիվանդ դստեր հետ: Ստալկերը վաստակում է ապօրինի արշավախմբեր կազմակերպելով դեպի Գոտի` չնայած կնոջ բողոքներին: Ըստ Ստալկերի` Գոտին այն վայրն է, որտեղ ֆիլմից մոտավորապես 20 տարի առաջ երկնաքար է ընկել, որի հետևանքով այդտեղ տեղի են ունենում անոմալ երևույթներ` մարդիկ անհետանում են: Տեղն անվանել են «Գոտի», և լուրեր են տարածել մի խորհրդավոր սենյակի մասին, որտեղ ամենանվիրական, ամենանկեղծ, ամենատառապալից ցանկությունները կարող են իրականանալ: Գոտին նախ պատել են փշալարերով, այնուհետև` ռազմական լարերով: Սենյակ մուտք գործելու համար Պրոֆեսորն ու Գրողը Ստալկերին վարձում են որպես ուղեցույց: Ֆիլմը սկսվում է սև ու սպիտակ գույներով, որտեղ երեք հերոսներ, փախչելով ռազմական պարեկներից, ներթափանցում են Գոտի: Այնուհետև պատկերը դառնում է գունավոր: Ճանապարհորդները տեղափոխվում են Գոտու կենտրոն` դեպի Սենյակ: Պարզվում է, որ դրա մուտքը գտնվում է ուղղու սկզբից ընդամենը մի քանի հարյուր մետր հեռավորության վրա: Ստալկերը պահանջում է, որ ուղեկիցները անխտիր ենթարկվեն իր ցուցումներին՝ բացատրելով, որ դեպի Գոտի տանող ճանապարհը կարճը չէ: Պրոֆեսորը համաձայն է, բայց Գրողը, ով գնացել է Գոտի ՝ ստեղծագործական ճգնաժամից ելք փնտրելու համար, թերահավատորեն է վերաբերվում Ստալկերի սպառնալիքներին և նախազգուշացումներին Գոտու վտանգի մասին: Եռյակը մեկնում է երկար շրջանցման ճանապարհով: Թե ինչումն է թակարդների վտանգը, ֆիլմում չի բացահայտվում, բայց ճանապարհորդության ավարտին Գրողը, բախվելով որոշ անոմալիաների հետ, այլևս չի վիճում Ստալկերի հետ: Հմտորեն խուսափելով Գոտու բոլոր թակարդներից` ներառյալ «մսաղաց» կոչվող ամենավտանգավորից, հերոսները հասնում են Սենյակ: Ինչպես հետագայում պարզվում է Պրոֆեսորի նպատակը ոչ թե ցանկություն պահելն էր, այլ` Սենյակը քանդելը: նա իր հետ ուսապարկով բերել է գործընկերների հետ ստեղծած 20 կիլոտոննա պայթուցիկը: Իր մտադրությունը նա մեկանաբանում է այսպես` կանխել վտանգավոր ենթագիտակցական ցանկությունների իրականացումը, որոնք կարող են հանգեցնել մարդկության ոչնչացմանը: Ստալկերը համոզում է նրան, որ չի կարելի ոչնչացնել Սենյակը, հակառակ դեպքում մարդիկ կկորցնեն իրենց հույսը, որը և Ստալկերն է Գոտի տանելիս տալիս նրանց: Գրողը հրաժարվում է ցանկություն պահելուց՝ դա բացատրելով այն փաստով, որ ոչ ոք ի զորու չէ լիովին հասկանալ և ընդունել իր ամենանվիրական երազնքները, և հետևաբար, ոչ ոք չի կարող նպատակին ծառայեցնել Սենյակը:Հասկանալով, որ ինչպես Գոտի գնալն է անիմաստ, այնպես էլ սենյակը քանդելը, պրոֆեսորը հավաքում և նետում է ռումբը: Սենյակի նախաշեմից առանց ցանկություն պահելու հերոսները վերադառնում են: Ստալկերը տուն է վերադառնում կնոջ և աղջկա մոտ: Նա իր կնոջը ասում է, որ մարդկանց մեջ չկա հավատ, որն անհրաժեշտ է ինչպես Գոտի գնալու, այնպես էլ ապրելու համար: Եզրափակիչ մենախոսության մեջ Ստալկերի կինը ասում է, որ իր ամուսինը օրհնյալ է: Դիտողի համար տպավորությունն է ստեղծվում, որ Գոտու բոլոր վտանգները Ստալկերի երևակայության արդյունքն է: Ֆիլմի վերջին դրվագում ցույց է տալիս, որ Ստալկերի դուստրը աժտված է հոգեբանական կարողություններով:

Դերերում

խմբագրել
Դերասան Կերպար
Ալեքսանդր Կայդանովսկի Ստալկեր
Ալիսա Ֆրեյնդլիխ Ստալկերի կինը
Նիկոլայ Գրինկո Պրոֆեսոր(կարդում է Սերգեյ Յակովլևը)
Անատոլի Սալոնիցին Գրող
Նատաշա Աբրամովա Մարտիշկա (Ստալկերի դուստր)
Ֆայմեր Յուրնո 13 րոպե, կաբրիոլետ վարող տիկին, որին վռնդում է Ստալկերը
Ե.Կոստին Լուգեր, բաֆետի աշխատող
Ռայմո Ռենդի պարեկային ոստիկան
Վլադիմիր Զամանսկի Պրոֆեսորի հեռախոսային զրուցակից (ձայնը)

Ստեղծագործական խումբ

խմբագրել

Ֆիլմի ստեղծումը

խմբագրել

Նախապատմություն

խմբագրել

1973 թվականին` դեռ «Հայելի» կինոնկարի վրա աշխատելու ժամանակ, Անդրեյ Տարկովսկին իր օրագրում գրում է, որ իրեն հետաքրքրում է Ստրուգացկի եղբայրների նոր պատմվածքը` «Պիկնիկ ճամփեզրին»: 1974-ին նա կապ է հաստատում գրող եղբայրների հետ և ասում, որ ցանկանում է նկարահանել ֆիլմ "Պիկնիկ ճամփեզրին»[Կ 2][4]: Այդ ժամանակ Տարկովսկին նաև ծրագրեր էր կազմում ֆիլմ նկարահանել Դոստոևսկու «Ապուշ»ի և Տոլստոյի «Իվան Իլյիչի մահը "գրքերի հիման վրա: Ստանձնել էր գրել սցենար` «Արիէլ» վեպի հիման վրա: Բայց 1975 թվականին նա վերջնականապես որոշում է, որ աշխատելու է Ստրուգացկի եղբայրների գրած պատմվածքի սցենարի վրա[5]. 1976-ի փետրվարին Տարկովսկին պաշտոնապես ԽՍՀՄ Գոսկինոյի Ֆիլիպպ Երմաշից նկարահանման համար համաձայնություն է ստանում: Այդ ժամանակ գրողները ավարտել էին սցենարի երկրորդ տարբերակը` «Ցանկությունների մեքենա» աշխատանքային վերնագրով, որը ռեժիսորին չէր գոհացնում: Տարկովսկին այդ առաջին էսքիզները համարեց շատ «խճճված» և «խայտաբղետ»: Գրողները համբերատ��ր էին վերաբերվում սցենարի անվերջ փոփոխություններին[6]: 

«Մեզ բախտ է վիճակվել աշխատել հանճարի հետ », -ասացինք միմյանց: Սա նշանակում է, որ մենք պետք է բոլոր ջանքերը գործադրենք այնպիսի սցենարի ստեղծման համար, որը հնարավորինս սպառիչ կերպով բավարարի մեր հանճարին:
                                                                                       Արկադի և Բորիս Ստուգացկիներ[1]

Չնայած նրան, որ Տարկովսկին որպես սցենարի հեղինակ մակագրերում չէր երևում, նա համարվում էր երեք համահեղինակներից մեկը, և նրա դերը հիմնականում նյութը մշակելու մեջ էր: Բորիս Ստրուգատսկին հիշում է, որ «Ցանկությունների մեքենա»-յի սցենարի համեմատ, ոչ մի այլ աշխատանքի վրա նրանք այդքան ջանք չեն գործադրել և այդ աշխատանքը անվանել է «սիրտմաշուք»: Ստալկերի պատճառով «Բզեզը մրջնաբնում» պատմությունը անընդհատ հետաձգվել է [7]: Ֆիլիպ Երմաշը նախքան վերջնական հաստատումը նախազգուշացրեց Տարկովսկուն, որ եղբայրները ունեն «չէկրանավորված» լինելու հեղինակություն, հատկապես վերջին Դժոխքից տղան պատմվածքի էկրանավորման ձախողումից հետո: Սակայն Տարկովսկին իր որոշումը չփոխեց [8]:

Ֆիլմի մեկնարկը կարող էր ավելի երկար տևել, և Տարկովսկին ստիպված էր նամակ գրել XXV ԽՄԿԿ-ի համագումարին: 1976-ի հոկտեմբերին ընտրվեց դերասանական կազմը և նկարահանման վայրը: Նկարահամնման անձնակազմում ընդգրկվում են այնպիսի դերասաններ, ովքեր Տարկովսկու հետ հաճախ են աշխատել` Գեորգիի Ռեռբերգ, Էդուարդ Արտեմև, Լյուդմիլա Ֆեյգինովա, Նիկոլայ Գրինկո, Անատոլի Սալոնիցին[8]:

Նկարահանում

խմբագրել

Նկարահանումները պետք է սկսվեր 1977 թվականին, բայց Իսֆարա տարածքում տեղի ունեցած երկրաշարժի պատճառով առաջացավ հերթական ուշացումն, ուստի ստիպված էին որոնել նոր բնություն[9]: 1977-ի փետրվարի 15-ին նկարահանվեց ֆիլմի առաջին տաղավարի տեսարանը` նախնական դրվագներում Ստալկերի տունը: Իսկական նկարահանումները սկսվեցին մայիսին Էստոնիայում [10]: Առաջին նյութերը երևակումից պարզվեց, որ անորակ են, և ռեժիսորը, դադարեցնելով նկարահանումները, 40 օր հեռացավ Մոսկվա այն տեսակավորելու: Հուլիսին նկարահանումները վերսկսվեցին, և օգոստոսին պատրաստվեց ֆիլմի նախագծի տարբերակը, որտեղ, ըստ Ստրուգացկու,Կայդանովսկին խաղում էր կոպիտ տղայի և խարդախ Ալլանի (մտերիմ Պիկնիկ ճամփեզրին հերոսի` Ռեդ Շուխարտի ոգով)[8]: Մշտական ​​փոփոխությունների պատճառով ֆիլմը սկսեց դուրս գալ բյուջեի սահմաններից, սցենարը վերաշարադրվեց հենց նկարահանման ընթացքում, որոնք դանդաղ և ծանր էին ընթանում: Տարկովսկին լիովին անբավարարված էր արդյունքներից, նա բողոքեց Բորիս Ստրուգացկուն, որ «ամեն ինչ սխալ է և ոչ այնպես»: Ռեժիսորի պահանջկոտությունը հոգնեցնում էր խմբին: Էկրանին մի քանի վայրկյան տևող տեսարանի շուրջ նկարիչները աշխատում էին մի քանի օր: Տարկովսկին պահանջում էր, որ առվակը, որը պետք է ընկնի կադր, միայն կանաչ գույն լինի: Սխալ գույնի խոտը անհապաղորեն հանվեց խոտի շեղբի երկայնքով[11]. Ֆիլմը նկարահանվել է Կոդակ կինոժապավենի վրա, որը խորհրդային տարիներին դիֆիցիտ էր և տալիս էին միայն ընտրված ռեժիսորներին[12]: Գեորգի Ռեռբերգը փորձ ուներ Կոդակ Կինոժապավենով աշխատելու, և նա խորհրդային ամենահեղինակավոր օպերատորներից մեկն էր: 1977-ի օգոստոսի 9-ին ֆիլմի երևակման ընթացքում մի քանի հազար մետր կադրեր անուղղելիորեն վնասվել են «Մոսֆիլմի» լաբորատորիաներում[13] Այս առիթով մի շարք վարկածներ եղան՝ սկսած կինոժապավենի փոխելուց մինչև Տարկովսկու մարտավարական քայլը, որն այդպիսով ցանկանում էր ամբողջովին վերափոխել իրեն չհագեցրած ֆիլմը: Պատմությունը մեծ հրապարակայնություն ստացավ, և նույնիսկ լրագրողները հետաքննությունները կատարեցին: Այնուամենայնիվ, գրող Անտա Սկալանդիսի կարծիքով, պատճառն անձնակազմի սովորական անփութությունն էր[14]: Այդ ամենը ավարտվեց Տարկովսկու և Գեորգի Ռեռբերգ լուրջ տարաձայնությամբ: Համաձայն Պավել Խատտախուտդինովի հուշագրերի. «Նրանց միջև Մաշա Չուգունովան միջնորդ էր,ով Տարկովսկու սիրված և նվիրված ասիստենտն էր: Անդրեյ Արսենիևիչը ասում էր. «Մաշա, ասա՛ օպերատորին, որ որ նա պետք է անի սա և սա»: Մաշան լռում էր, և Ռեռբերգը, կարծես դիմելով նրան, ասում էր. «Մաշա, ասա ռեժիսորին, որ ես դա չեմ անի»[15].»: Արդյունքում, օպերատորը հեռացվեց աշխատանքից, չնայած նրա կողմից նկարահանված նյութի մի փոքր ծավալը տեղ գտավ ֆիլմում[16]. Ֆիլմի անձնակազմը ենթադրում էր, որ նկարահանումները կարող են դադարեցվել, բայց դեռ 1977-ի հուլիսին, Տարկովսկին կարողացավ թույլտվություն ստանալ Գոսկինոյից որպեսզի բյուջեն ավելացնեն մինչև երկսերիանոց ֆիլմի[17]: Համաձայն Ալլա Լատինինայի, Ֆիլիպպ Երմաշը համակրում էր Տարկովսկուն և միայն այդպես կարելի է բացատրել բյուջեն բարձրացնելու անսպասելի թույլտվությունը[18]:1977 թվականի սեպտեմբեր և հոկտեմբեր ամիսներին նկարահանումները շարունակվեցին նոր օպերատորով (Լեոնիդ Կալաշնիկով) և բեմադրող նկարիչ Շավկատ Աբդուսալամով, որը փոխարինեց Ալեքսանդր Բոյմին: Այնուամենայնիվ, այս ամբողջ նյութը Տարկովսկին խոտանեց: Սկսվեց ձմեռը և բնությունը այլևս չէր տեղավորվում ֆիլմի իրադարձությունների սցենարի ընթացքին[14]: 1977-ի հոկտեմբերին սցենարը, որը Տարկովսկուն դեռ դուր չէր գալիս, վերաշարադրվեց ութերորդ թե իններորդ անգամ:Մեթոդի փորձ և սխալ, երբ ռեժիսորը ընդհանրապես չէր կարողանում բացատրել հեղինակներին սցենարը և ինչ է ուզում ինքը, ի վերջո տվեց իր արդյունքը: Ինչպես հիշում է Բորիս Ստրուգացսկին, նա և իր եղբայրը հասան հուսահատության շեմին մինչև հորինեցին Ստալկեր-խելագարին: Տարկովսկուն դուր եկավ այդ տարբերակը, բայց ձմեռը դադարեցրեց նկարահանումները: 1978-ի ապրիլին Տարկովսկին տարավ սրտի կաթվածը և նորից սկսեց աշխատանք արդեն հաշվով երրորդ խմբի հետ: Հայեցակարգը փոխվել էր` գիտաֆանտաստիկ սկիզբն ամբողջությամբ անհետացել էր և էկրանին Կայդանովսկին մարմնավորում էր նոր կերպար: Երրորդ վարկածում օպերատորը դարձավ Ալեքսանդր Կնյաժինսկին: Ի վերջո, 1978 թվականի հունիսից դեկտեմբեր ամիսներին ֆիլմը ամբողջությամբ նորից նկարահանվեց[19]: Նկարահանումներն ավարտվեցին 1978-ի դեկտեմբերի 19-ին: Արդյունքում, ֆիլմի բյուջեն գերակատարվել էր 300 հազար ռուբլով և գերազանցել էր 1 միլիոն ռուբլին[20][21].

Նկարահանման վայրը

խմբագրել

Սկզբնական նկարահանման վայրը Տարկովսկին գտել էր Տաջիկստանի մոտակայքում գտնվող Իսֆարա քաղաքը, բայց 1979 թ. Հունվարի 31-ին քաղաքը ավերվեց երկրաշարժի հետևանքով: Այս հանգամանքը չէր խանգարել նկարահանումներին, բայց նկարահանող խումբն ապրելու տեղ չուներ: 1977-ի ապրիլին կատարված երկարատև որոնումից հետո Գեորգի Ռեռբերգը գտավ նոր բնություն Էստոնիաում, Տալլինում ինչպես նաև Տալլինից 25 կմ հեռավորության վրա, Յագալա գետի վրա ՝ հին քանդված էլեկտրոկայանի տարածքում[16]: Գոտու ապոկալիպսիս լանդշաֆտները հարմար էին նաև այն պատճառով, որ վայրից ոչ հեռու գտնվող ցելյուլոզային և թղթե ֆաբրիկայի թափոնները լցվում էին գետը՝ այն մեծապես աղտոտելով: Այնտեղ, որտեղ նկարահանվել է ՄԱԿ-ի դրվագը, Տալլինի Ռոտերմանն թաղամասում գտնվող հին կաթսայատան խողովակի վրա մինչև հիմա դեռ մնում է «ՄԱԿ» մակագրությունը: 2006-ին խողովակի վրա էստոներեն և անգլերեն լեզուներով գրված հուշատախտակ փակցվեց, որ այս վայրում նկարահանվել է «Ստալկեր» ֆիլմը:[22]. Առանձին տեսարաններ նկարահանվել են Լենինգրադ-ից ոչ հեռու, իսկ տաղավարի նկարահանումները տեղի են ունեցել «Մոսֆիլմ» կինոստուդիայում: Եզրափակիչ տեսարանում, երբ Ստալկերը ուսերին տանում է դստերը, ինչպես նաև բարի բաց դռնից երևում են արդյունաբերական տեսարանները նկարահանվել են Մոսկվայում ՝ Загородное шоссе տարածքում: Հետին մասում տեսանելի են նաև ՀԷԿ-20 խողովակները [23][24]:

Ֆիլմի ճակատագիրը պրեմիերիայից հետո

խմբագրել

Ֆիլմը բավականին երկար ժամանակ թույլ չէին տալիս վարձույթի: Սակայն, ի տարբերություն Տարկովսկու մյուս շատ ֆիլմերի, «Ստալկերը» գործնականում համարյա չի ենթարկվել գրաքննության, և ԽՍՀՄ-ում ունեցել է բավականին հաջող վարձույթի ճակատագիր[1]: 1979 թ.-ի մայիսի 25-ին «Մոսֆիլմ» կինոստուդիայում տեղի ունեցավ առաջին փակ ցուցադրությունը «յուրայինների համար»: Ֆիլմի պրեմիերան հեռուստադիտողի համար տեղի ունեցավ 1979-ի հուլիսին Տոմսկի երեք կինոթատրոններում[25]: Մոսկվայի պրեմիերան տեղի է ունեցել միայն 1980-ի մայիսին «Միր» կինոթատրոնում ցվետնոյ բուլվարի վրա [26]: Մոսկվայում ֆիլմը ցուցադրվել է ընդամենը երեք կինոթատրոններում, իսկ ամբողջ երկրում ֆիլմի 196 պատճեններ են տարածվել: Պրեմիերայից հետո առաջին երեք ամիսների ընթազքում սովետական ​​մամուլում չի նշվել Տարկովսկու ֆիլմի թողարկման փաստի մասին: Եվ ընդամենը 1981թվականին Կաննի կինոփառատոնում ներկայացված ֆիլմի ցուցադրությունից հետո հայտնվեցին առաջին ակնարկներն ու հոդվածները «Պռավդա (թերթ)» և «Գրական թերթ»-ում[27]: 1980-ին Տարկովսկին ստացավ ՌԽՖՍՀ ժողովրդական արտիստի կոչում, բայց «Ստալկերը» ԽՍՀՄ-ում նկարահանված նրա վերջին ֆիլմն էր, այնուհետև նա շարունակում է աշխատել արտասահմանում: Ֆիլմի նկատմամբ հետաքրքրությանն ևս մեկ մեծ ալիք բարձրացավ՝ Չեռնոբիլի աղետից և 1986-ին Տարկովսկու մահից հետո: Ֆիլմը հաճախ ճակատագրական են անվանել իր ստեղծողների համար:

Քննադատություն

խմբագրել

Նման ծանր պայմաններ հաղթահարած ֆիլմը ռեժիսորի յոթ խոշորագույն գործերից հինգերորդն է, որը բացում է հանդիսատեսի առջև ավելի հասուն Տարկովսկուն: Ֆիլմը քննադատողների կողմից գնահատվեց որպես նրա ամենանշանակալի գործերից մեկը և առհասարակ համաշխարհային կինոյի ուշագրավ երևույթներից մեկը:: Մայա Տուրովսկայան գրել է, որ «ֆիլմն ամփոփում է ռեժիսորի կողմից կուտակված բոլոր հմտությունները»: Քննադատ The New York Times Վինսենտ Կենբին նրան նկարագրում էր որպես «վառ գեղեցկություն» և առանձին նշում է օպերատորի գերազանց աշխատանքը[28][29]: Առաջին ակնարկներում, 1980-ականների սկզբի արևմտյան քննադատները ֆիլմը դիտում էին այդ ժամանակ ԽՍՀՄ-ի կյանքի քաղաքական և պատմական ենթատեքստի պրիզմայով: Մեկ այլ տեսակետով ֆիլմը այսպես կոչված էկոլոգիական թեմային կապելու փորձ է, որն կանխատեսում է Չեռնոբիլի պատմությունը: Հետագայում վերլուծությունները բացահայտեցին ֆիլմի բազմաչափ և խորը փիլիսոփայական համատեքստը[30][31][32]: Տարկովսկին «Ստալկերում» շեղված է սիմվոլիզմից, որը տարածված է նախորդ ժապավեններում՝ թռիչքի շարժառիթը, մանկության պատկերներ, մոր և հոր պատկերներ, կենդանիներ (հատկապես ձիեր), այնքան սիրելի անձրև: Իր կարիերայի վերջին փուլում Տարկովսկին գալիս է մինիմալիզմի: Ֆիլմը ավելի հակիրճ և ամբողջական է՝ հեռուստադիտողին մղելով «մաքուր կինոյի» ավանդույթներին: Ասկետիկ սցենարի հաջորդականությունը, ուղիղ հեռանկար է հիմնական կադրերի, գունային սանդղակ օգտագործելով մոնոխրոմի - ամեն ինչ ենթակա է մեկ նպատակին[33]: Գործողությունների անընդհատությունը՝ չշտապող, պարադոքսալ անվերջ, ընդգծվում է Ստալկերի խոսքերով, որ Գոտու ուղիղ ճանապարհը ամենակարճը չէ: Էդուարդ Արտեմևի երաժշտությունը, ընդգծում է սյուժեի առանձնացված մոտիվները դարձնելով էկրանին էկզիստենցիալիզմը գործողության կարևոր բաղադրիչ[34]: 

«Ստալկերի» առօրեական աշխարհի սակավությունը, բացառումը բերվում է միասնության և լարվածության այն աստիճանի, երբ այն գրեթե դադարում է լինել «արտաքին» աշխարհ և խոստովանությունից հետո հայտնվում է որպես հոգու բնապատկեր: Նույնիսկ թվում է, որ մշտական ​​թեմաների և պատկերագրական դրդապատճառների բարդույթ, որը երկար տարիներ ճնշել է ռեժիսորին, իր կողմից մինչև վերջ գիտակցված, սպառված և էկրանին տրված, հանվել է Ստալկերից: Դրա շնորհիվ «Ստալկեր»-ը շատ ավելի ամբողջական, համապարփակ և համախմբված տեսք ունի, քան «Հայելին»:
                                                                                               -Մայա Տուրովսկայա[35]

Սցենարի առաջին տարբերակներում տեղի է ունեցել միջուկային պայթյուն, ժամանակի հանգույց և սենյակի փոխարեն ոսկե գունդ[6]: Սցենարի հետ երկար աշխատելուց հետո Տարկովսկին հետևողականորեն ճզմել է դրանից այն բոլորը գիտա-ֆանտաստիկական սկիզբը, որը հասանելի էր «Պիկնիկ ճամփեզրում»[36]: Հերոսների ճանապարհորդությունը Գոտում արկածախնդրությունից դառնում է փիլիսոփայական վեճ` վերածվելով ապոկալիպսիս հուսահատության: Սովորական աշխարհից դեպի Գոտու փոխաբերական աշխարհը շարժվում է՝ իրականից դեպի իդեալական, և ի վերջո, ուղղու նպատակին` Սենյակ և ցանկությունների իրականացում ահա ��մբողջ ֆիլմի իմաստը: Հերոսների անցման ուղղու նույնականացումը և ինքն իրեն որոնելը` նկարի հիմնական փիլիսոփայական հաղորդագրություններից մեկն է[37][38]. Ֆիլմի հենց սկիզբը երկաթուղային ճանապարհ է, նկարահանված որպես այլ ճանապարհորդություն` սյուրռեալիզմական աշխարհ: Գոտում բոլոր ծանոթ կողմնորոշումները փլուզվում են` այն ինչ վտանգավոր է սովորական կյանքում, այստեղ անիմաստ մետաղակույտ է: Գոտու դաժան «թակարդներ»-ը ոչ թե ֆիզիկական թակարդներ են,այլև հոգևոր և հոգեբանական[39][40].

 
Հատված Հովհաննես Մկրտչի` Գենտական խորանի նկարի: նկարում Քրիստոնեական պատկերապատման տարրերից մեկը[41]

Տարկովսկուն հետազոտողները առանձնացնում են մի տեսակ եռերգություն`«Սոլյարիս», «Հայելի» և «Ստալկեր»: Ամբողջ երեքը` սեփական անձի և ներքին աշխարհի որոնում է: Այս կամ այլ ​​կերպ, նրանց մեջ հերոսները ունեն հնարավորություն իրենց ամենանվիրական ցանկությունները կատարելու: Այս բոլոր նկարները ուսումնասիրում են մի կողմից իրատեսություն և գիտություն, մյուս կողմից` հավատք: Սարտորիուսի կերպարը «Սոլյարիս»-ից շատ մոտ է Ստալկերի Պրոֆեսորին, ով որոնում է այն երևույթների բանական բացատրությունը, որին նա ստիպված է հետևել[30]: Քրիստոնեության սիմվոլիզմը և հոգևոր դրդապատճառները, որոնց Տարկովսկին բազմիցս դիմել է, հստակ դրսևորվում է նաև «Ստալկեր»-ի սյուժեի մեջ: Այն վայրում, երբ հերոսները հատում են ջրվեժը, կինոքննադատներ Ջոնսոնը և Պետրիեն բացահայտ ակնարկ տեսան Ղուկասի ավետարանի Էմմաուսի իրադարձություններին, որտեղ երկու առաքյալները չճանաչեցին Հիսուսին, երբ հանդիպեցին նրան: Հաճախակի հերոսները կամ կադրից դուրս ձայնը ցիտում է բիբլիական տեքստեր: Ջրի վրա տեսախցիկի երկար թռիչքի ժամանակ հեռուստադիտողը կարող է տեսնել Խուբերտ Վան Էյկի Գենտական խորանը: Սակայն ինքը Տարկովսկին չի կարծում, որ ֆիլմում այդքան կարևոր են քրիստոնեական թեման և սկիզբը: Ըստ նրա շատ ավելի նշանակալից է ռացիոնալի և իռացիոնալի, նյութականի և հոգևորի բախումը, որն ակնհայտորեն դրսևորվում է Ստալկերի և նրա երկու ուղեկիցների բախման մեջ[10][39]: Ֆիլմի սյուժեն հիմնականում կենտրոնանում է երեք հերոսների շուրջ, նրանց վեճերի ու գործողությունների: Նրանց կերպարներից յուրաքանչյուրն ունեն իրենց փիլիսոփայական սկիզբը: Պրոֆեսորը - գիտական ​​մատերիալիզմ, Գրողը - նկարչի աշխարհայացք, վերակերպված ցինիզմի, իսկ ինքը` Ստալկերը, հավատն է [42]: Երեք հիմնական հերոսների հավատքը ենթարկվում է դաժան փորձության: Եվ նրանք, կանգ առնելով սենյակի նախաշեմին, չեն պահում նրան: Ստալկերը հիասթափված մարդկանցից Գոտուց վերադառնում է կնոջ և հիվանդ դստեր մոտ[43]: Նկարում դերասանական աշխատանքը այնքան էլ նկատելի չէ և երկրորդական իմաստ է ստանում. հեռուստադիտողին ավելի շատ գրավում է տեսողական բաղադրիչը: Ֆիլմում Տարկովսկին նկարահանել է իր սիրված դերասաններին ՝ Գրինկոյին և Սոլոնիցինին, բայց քննադատները առանձին նշել են նոր դեմք ՝ Ալեքսանդր Կայդանովսկի, ով այնքան համոզիչ է թվում «սուրբ հիմար» Ստալկերի դերում: Ռեժիսորի օգնական Եվգենի Ցիմբալը հիշում է, որ համարյա բոլոր դերասաններն իրենց դերի նկատմամբ պետք է գտնեին բոլորովին անբնական մոտեցում, ստիպեն իրենց տարբերվել: Դա հատկապես վերաբերում էր Կայդանովսկուն, ով կյանքում իրեն տեսնում էր Ստալկերի կերպարի լրիվ հակառակը` հետևողական, ամուր և կոշտ անձնավորություն[44][45]:

Ինքը՝ Տարկովսկին հարցազրույցի ժամանակ ֆիլմի մասին ասել է. «Ինչ վերաբերում է «Ստալկերի» գաղափարին, այն չի կարող բանավոր ձևակերպվել: Ես ասում եմ ձեզ անձամբ, որ սա այն մարդու ողբերգությունն է, որը ցանկանում է հավատալ, ցանկանում է ստիպել իրեն և մյուսներին հավատալ ինչ-որ բանի: Դրա համար նա գնում է Գոտի: Հասկան՞ում ես: Այս պրագմատիկ աշխարհում նա ուզում է ստիպել ինչ-որ մեկին ինչ-որ բանի հավատալ, բայց դա նրա մոտ չի ստացվում: Նա ոչ մեկին պետք չէ, և այդ վայրը` Գոտին, նույնպես ոչ մեկին պետք չէ: Այսինքն՝ ֆիլմը նյութապաշտության հաղթանակ է ... » 

                                                                                            Տարկովսկի[21].

Մեկ այլ հարցազրույցում նա բնութագրում է ֆիլմի հիմնական գաղափարը հետևյալ կերպ` [46]: 

Ինձ համար կարևոր է այս ֆիլմում հիմնել մասնավորապես մարդկայինը, անլուծելին, անթափանցելին, որը բյուրեղանում է բոլորի հոգում և կազմում արժեք: Չնայած այն ամենի, որ հերոսները կարծես թե ձախողվում են, բայց իրականում նրանցից յուրաքանչյուրը ձեռք է բերում անգնահատելի մի բան, որն ավելի կարևոր է` հավատք, ամենակարևորի զգացողություն: Այն գլխավորը, որ ապրում է յուրաքանչյուր մարդու մեջ:

Մշակութային ազդեցություն

խմբագրել

«Ստալկերը» դարձավ Տարկովսկու կարիերայի կարևոր հանգրվանը և մեծապես ազդեց այն մարդկանց վրա, որոնց հետ միասին աշխատել է, կինեմատոգարֆիական լեզվին, հիմնադրեց յուրօրինակ ավանդույթներ: «Ստալկերի» նկարահանման հրապարակում Տարկովսկու կողքին սովորում էին ապագա ռեժիսորներ Եվգենի Ցիմբալը և Կոնստանտին Լապուշանսկին: Ստալկերի դերը արմատապես փոխեց Ալեքսանդր Կայդանովսկու կյանքը և ստեղծագործական ճակատագիրը: Տարկովսկու մոտ նկարահանվելուց հետո նա ընդունվեց ռեժիսուրայի դասընթացների, բայց համատեղ աշխատել հետագայում չհաջողվեց[47]. «Թիկնապահ» ֆիլմը նկարահանվել է որպես «Ստալկեր» ֆիլմի տիպիկ նմանակում և շատ առումներով նույն թիմի կողմից, բայց ամբողջությամբ իրականացնել մտահղացումը չի ստացվել: 1981-1982 թվականներին Արկադի Ստրուգացսկին և Անդրեյ Տարկովսկին բազմիցս հանդիպել են, միասին գրել «Զգուշացե՛ք: Օձեր!» ֆիլմի սցենարը, կազմել ծրագրեր «Բզեզը մրջնաբնում» ֆիլմի էկրանավորման համար: Ըստ Ստրուգացկի եղբայրների կենսագիր Անտա Սկալանդիսի, Տարկովսկու վերջին « Զոհաբերություն» ֆիլմի սցենարը հիմնականում Տարկովսկու և Արկադի Ստրուգացկու համատեղ աշխատանքն է[48][45]. Ֆիլմի վիզուալ լուծումը կեղտոտ ու ձանձրալի բնապատկերներն են, խալխլված տները, ինքը Գոտին սովետական ​​և ռուս ռեժիսորներից շատերը փորձել են նմանակել: «Ստալկերի» ազդեցությունը կրում են այնպիսի ֆիլմեր ինչպիսիք են` «Երրորդ մոլորակ», «Ռոյ», «Կին-դզա-դզա!» և այլն [49]. Ֆիլմը մեծապես ազդել է եվրոպական և համաշխարհային կինոյի վրա: Քննադատները խոստովանում են, որ Տարկովսկու ֆիլմի մթնոլորտը և ազդեցությունը զգացվում են այնպիսի ֆիլմերում, ինչպիսիք են «Հանցագործության տարրեր» Լարս ֆոն Թրիերի 1984 թվական և Օսի Մամորիի հայտնի ֆանտաստիկ «Ավալոն» ֆիլմում[50][51]Լ: Որպես կինեմատոգարֆիկական, մշակութային և փիլիսոփայական երևույթ բազմաթիվ գիտական ​​աշխատություններ են նվիրվել ֆիլմին[52]: Բրիտանական հայտնի երաժիշտ Բրայն Ուիլյամսը (Lustmord), ոգեշնչված Տարկովսկու ֆիլմով, 1995 թվականին Ռոբերտ Ռիչի հետ միասին ձայնագրեց «Ստալկեր» ալբոմը»[53]. Հայտնի դիջեյ Ռիչի Խոտինը «We (All) Search» տեսահոլովակում օգտագործել է այն հատվածը, որտեղ Ստալկերը աղջկա հետ է[54]. Տեսահոլովակը «The Tunnel» Ռիչիի մասնակցությամբ նույնպես հիշեցնում է նշված հատվածը աղջկա մասնակցությամբ: Ի հիշատակ Տարկովսկու ֆիլմի՝ որպես համաշխարհային մշակույթի երևույթի, 1995 թվականից ի վեր Մոսկվայում անցկացվում է կինոփառատոն «[[[Ստալկեր (կինոփառատոն) | Ստալկեր]]»[55].

Մրցանակներ

խմբագրել

Գրականություն

խմբագրել
ուրիշ լեզուներով

Արտաքին հղումներ

խմբագրել

Առանձնահատկությունները

խմբագրել

Ի տարբերություն գրքի

խմբագրել

Իրականում Պիկնիկ ճամփեզրին գրքից ֆիլմում մնացել է միայն Գոտին (նույնպես Տարկովսկու կողմից յուրովի մեկնաբանված) և Ստալկեր հասկացությունը, որպես Զոնայի ուղեկցող: 

Գոտին մահացու թակարդների շատ բարդ համակարգ է: Այստեղ չեն վերադառնում նույն ճանապարհով, ինչով գնացել են: Ամեն ինչ այստեղ ամեն րոպե փոխվում է: Տեսական կառույցներ գոտում չեն գործում, պետք է հույսը դնել միայն ինտուիցիայի վրա: Գոտին ընդունում է միայն նրանց, ովքեր կորցրել են հույսը:

Որպես հիմնական ծուղակ, ինչպես նաև «Պիկնիկ ճամփեզրին», նշվում է «մսաղացը»: Այն անցնելու համար, իբր, անհրաժեշտ է զոհաբերել մարդու կյանքը: Թակարդների թվում հանդիպում են բարձր գրավիտացիայով վայրեր: Նրանց հայտնաբերելու համար Ստալկերն օգտագործում է վիրակապով կցված մանեկներ: Այս տեխնիկան օգտագործում է նաև «Ռեդ Շուխարտը»՝ «Պիկնիկի» գլխավոր հերոսը: Սկզբնական եղանակով սցենարը ուներ «կանաչ լուսաբաց» Գոտում - ծուղակը, որը կապված էր ժամանակի հետ, բայց վերջնական սցենարին նրանք չկային[36]:

Մեջբերումներ

խմբագրել

Ֆիլմում մեջբերում են`

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
Մեկնաբանություններ
  1. ↑ Ստալկեր-ից «Հետապնդել գողին»
  2. ↑ պատմվածքի հիման վրա, որը ծանր ճակատագիր է ունենում: 1972-ին պատմվածքը տպագրվել է ամսագրային տարբերակով, իսկ 1980-ին թողարկվել է որպես առանձին հրատարակություն՝ էականորեն վերանայվելով խորհրդային գրաքննության կողմից
Սկզբնաղբյուր
  1. ↑ 1,0 1,1 Johnson, Petrie, 1994, էջ 139
  2. ↑ Ֆիլմի տիտրերը «Ստալկեր» (1:08)
  3. ↑ Սկալանդիս, 2008, էջ 487
  4. ↑ [http://www.pryamaya.ru/dmitriy_bykov_strugatskie_piknik_na_obochine__vsya_pravda_ob_sssr_video «Ստրուգացկիներ „Պիկնիկ ճամփեզրին“ — ՍՍՀՄ-ի մասին ամբողջ ճշմարտությունը» Դմիտրի Բիկով (Ստուգված է 24 փետրվարի 2017)
  5. ↑ Սկալանդիս, 2008, էջ 486
  6. ↑ 6,0 6,1 Սկալանդիս, 2008, էջ 491
  7. ↑ Բորիս Ստրուգացկի. Անցածի մեկնաբանություն: Արկադի և Բորիս Ստրուգացկիներ:Պաշտոնական կայք: «Ռուսական ֆանտաստիկա» (1985—1990): 21 մարտի 2011.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Սկալանդիս, 2008, էջ 492
  9. ↑ Սկալանդիս, 2008, էջ 498
  10. ↑ 10,0 10,1 Johnson, Petrie, 1994, էջ 146
  11. ↑ Սկալանդիս, 2008
  12. ↑ «Կինոժապավենի պակասը դառնում է ավելի սուր». Հայրենական կինոյի էնցիկլոպեդիա. ՕՕՕ «Սեանս». Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-24-ին. Վերցված է 2011-03-21-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  13. ↑ Ստրուգացկու նամակում հաստատում է, որ 6հազար մետրը նկարահանված 10հազար մետրից անորակ է(դիտել Անտ Սկալանդիս Ցանկությունների մեքենա // Կինոարվեստ : ամսագիր. — 2008. — № 2.)Ստրուգացկու օրագրում ուրիշ թիվ է`2հազար մետր անորակ ժապավեն(դիտել Օլգա Սուրկովա Տարկովսկու տարեգրություն «Ստալկեր» // Կինոարվեստ : ամսագիր. — 2002. — № 10.).
  14. ↑ 14,0 14,1 Սկալանդիս, 2008, էջ 504
  15. ↑ http://www.kultpro.ru/item_432/
  16. ↑ 16,0 16,1 Սերգեյ Ֆիլատով Երկու հանճարներ մեկ վայրում // Կոմերսանտ Weekend : Ամսագիր. — 2008. — № 23 (69).
  17. ↑ Սկալանդիս, 2008, էջ 502
  18. ↑ Աննա Լատինինա «Հասնել ամենաբարձրին…»: Անդրեյ Տարկովսկու օրագիրը // Նոր աշխարհ : Ամսագիր. — 2008. — № 8. — С. 157—164. — ISSN 0130-7673.
  19. ↑ Տուրկովսկայա, 1991, էջ 126
  20. ↑ Johnson, Petrie, 1994
  21. ↑ 21,0 21,1 Օլգա Սուրկովա. «Տարկովսկու տարեգրություն: Ստալկեր: Գլուխ «1978 թվականի օգոստոսի սկիզբ»». Անդրեյ Տարկովսկի —նախագիծ ռուսական կինոյի հայտնի ռեժիսորի մասին. Ալեքսանդր Կազարմշիկով. Վերցված է 2011-03-21-ին.
  22. ↑ Իգոր Արխիպով Պատմական կոլորիտով // Էքսպերտ Հյուսիս -արևմուտք : Ամսագիր. — Մ.: Խումբ«Էքսպերտ», 2010. — № 22 (468).
  23. ↑ Լուսանկար —Ստալկերը Մոսկվայում «Կանատչիկովո ամառանոց»ի մոտ — Հին Մոսկվայի լուսանկար
  24. ↑ Ջեյմս Նորտոն: James Norton Stalking the Stalker Vertigo Արխիվացված է Փետրվար 28, 2010 Wayback Machine-ի միջոցով:, 2006, vol.3, № 3; Ստալկերին հետևելով / Թարգմանությունը անգլերենից Նինա Ցիրկուն
  25. ↑ Տարկովսկին Տոմսկում էր: Ինչպես դա եղավ
  26. ↑ Սկալանդիս, 2008, էջ 510
  27. ↑ Johnson, Petrie, 1994, էջ 140
  28. ↑ Johnson, Petrie, 1994, էջ 143
  29. ↑ Տուրովսկայա, 1991, էջ 131
  30. ↑ 30,0 30,1 Johnson, Petrie, 1994, էջ 142
  31. ↑ Ստաս Տիռկին: (23 մարտի 2001). «<<Ստալկերում>> Տարկովսկին գուշակեց Չեռնոբիլը». Մշակույթ. Կոմսոմոլսկայա պռավդա. Վերցված է 2011-03-21-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link)
  32. ↑ Ա.Վ.Ֆեոդորով (11 փետրվարի 2007). «Բնապահպանական թեման ռուսական գեղարվեստական ​​կինեմատոգրաֆիայում `ձայնային շրջանի` խնդիրներ և միտումներ:». Կինոյի պատմություն. Վերցված է 2011-03-21-ին. {{cite web}}: zero width space character in |title= at position 44 (օգնություն)
  33. ↑ Johnson, Petrie, 1994, էջ 155
  34. ↑ .Egorova, Tatyana, “Edward Artemiev: He has been and will always remain a creator…”, Electroshock Records, Վերցված է 2009-06-07-ին
  35. ↑ Տուրովսկայա, 1991, էջ 129
  36. ↑ 36,0 36,1 Տուրովսկայա, 1991, էջ 127
  37. ↑ Johnson, Petrie, 1994, էջ 145
  38. ↑ Ակոշ Սիլադի, Անդրաշ Բալինտ Կովաչ Երկու աշխարհների միջև: անհատականություն:Տարկովսկու հոգևոր ուղին // ԿԻնոքննադատների գրություններից : Պատմական և տեսական ամսագիր. — 2002. — № 56.
  39. ↑ 39,0 39,1 Տուրովսկայա, 1991, էջ 134
  40. ↑ Ս. Լ. Շումակով Կորած բառի որոնման համար: Տարկովսկու գեղագիտության մեջ տեսողական և բառային խնդրի վերաբերյալ «Ստալկեր» ֆիլմի օրինակով // ԿԻնոքննադատների գրություններից : Պատմական և տեսական ամսագիր. — 1989. — № 3.
  41. ↑ Տուրովսկայա, 1991, էջ 138
  42. ↑ Johnson, Petrie, 1994, էջ 150
  43. ↑ Տուրովսկայա, 1991, էջ 137
  44. ↑ Սկալանդիս, 2008, էջ 507
  45. ↑ 45,0 45,1 Շավկատ Աբդուսալամով Հիշողություններ Ալեքսանդր Կայդանովսկուց // ԿԻնոքննադատների գրություններից : Պատմական և տեսական ամսագիր. — 2000. — № 47.
  46. ↑ Անդրեյ Տարկովսկին կինոարվեստի մասին // Անդրեյ Տարկովսկու աշխարհը և ֆիլմերը. — Մ.: Արվեստ, 1991. — С. 322. — 50 000 экз экз. — ISBN 5-210-00150-4
  47. ↑ «Ալեքսանդր Կայդանովսկի` կենսագրություն և ֆիլմագրություն». Կինոմագ. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-10-17-ին. Վերցված է 2011-03-21-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  48. ↑ Սկալանդիս, 2008, էջ 513
  49. ↑ Ֆեդորով Ա. Ստալկերիադա?Կամ ինչու մեր մոտ չկան Սփիլբերգներ... // Վիդեո-Ասս Էքսպրես : Ամսագիր. — 1993. — № 21. — С. 4.
  50. ↑ «Avalon (2001 film)» (անգլերեն). NationMaster. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-24-ին. Վերցված է 2011-03-21-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  51. ↑ Տոդդ Խարբոր. «Stalker» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-24-ին. Վերցված է 2011-03-21-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  52. ↑ Իգոր Եվլամպիեվ. «Հիսուս Քրիստոսի կերպարը Անդրեյ Տարկովսկու ֆիլմերում». Մարդաբանության խնդրահարույց դաշտը. Ռուսական քրիստոնեական հումանիտար ակադեմիա. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-12-24-ին. Վերցված է 2011-03-21-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  53. ↑ Robert Rich & B. Lustmord. «Stalker». Valley Entertainment. Արխիվացված է օրիգինալից 2012-04-28-ին.
  54. ↑ Richie Hawtin. «Richie Hawtin». We (All) Search.
  55. ↑ «Կինոփառատոնի պատմություն». «Ստալկեր» միջազգային կինոփառատոն. Ռուս կինոգործիչների գիլդիա. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-11-14-ին. Վերցված է 2011-03-25-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  56. ↑ David «Luchino Visconti» Andrej Tarkovskij Արխիվացված է Հոկտեմբեր 21, 2013 Wayback Machine-ի միջոցով: (Ստուգված է 20 Մարտի 2011)
  57. ↑ Stalker movie awards // imdb data (Ստուգված է 20 Մարտի 2011)
  58. ↑ Ե. Ա. Տորչինով Դաոսիզմ: «Դաո Դե Ցզին» Արխիվացված է Նոյեմբեր 16, 2017 Wayback Machine-ի միջոցով: СПб., 1999

Կատեգորիա:Ռուսական կինո Կատեգորիա:Կինոնկար 1979թվական Կատեգորիա:Ֆանտաստիկ ֆիլմեր ըստ ժանրի Կատեգորիա:Անդրեյ Տարկովսկու ֆիլմեր Կատեգորիա:«Մոսֆիլմ» ստուդիայի ֆիլմեր

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:Ռաննա/Ավազարկղ2&oldid=7361547» էջից